Przejdź do zawartości

Konwalia majowa: Różnice pomiędzy wersjami

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Escarbot (dyskusja | edycje)
164 099 edycji
m r2.5.5) (robot dodaje lbe:Марияннул макь
Wycofano ostatnią zmianę treści (wprowadzoną przez 77.65.109.96) i przywrócono wersję 73649172 autorstwa Gwærendir (wygłup)
Znacznik: Ręczne wycofanie zmian
 
(Nie pokazano 141 wersji utworzonych przez 82 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{wyróżnienie|AnM}}
{{Medal}}
{{Takson infobox
{{Takson infobox
| nazwa = Konwalia majowa
|nazwa = Konwalia majowa
|grafika = Convallaria majalis - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-045.jpg
| obrazek = Koeh-045.jpg
|opis grafiki =
| systematyka_ref=<ref name=apweb>{{cytuj stronę |url=http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/ | tytuł=Angiosperm Phylogeny Website | data dostępu=2010-09-24 | autor = Stevens P.F. | rok=2001– | język=en}}</ref>
|alt grafiki =
| domena=[[eukarionty]]
|systematyka ref = <ref name="ruggiero" /><ref name="apweb" />
| królestwo=[[rośliny]]
|domena = [[eukarionty]]
| klad1= [[rośliny naczyniowe]]
| klad3= [[rośliny nasienne]]
|królestwo = [[rośliny]]
|podkrólestwo = [[rośliny zielone]]
| klasa= [[okrytonasienne]]
|nadgromada = [[rośliny telomowe]]
| klad5= [[jednoliścienne]]
|gromada = [[rośliny naczyniowe]]
| rząd = [[szparagowce]]
|podgromada = [[rośliny nasienne]]
| rodzina = [[szparagowate]]
| rodzaj = [[konwalia]]
|nadklasa = [[okrytonasienne]]
|klasa = ''[[Magnoliopsida]]''
| gatunek = konwalia majowa
|nadrząd = [[liliopodobne]] <small>(≡&nbsp;[[jednoliścienne]])</small>
| łacina = Convallaria majalis
|rząd = [[szparagowce]]
| autor = [[Karol Linneusz|L.]]
|rodzina = [[szparagowate]]
| cytat = [[Species Plantarum|Sp.Pl.]] 1:314. 1753
|rodzaj = [[konwalia]]
| synonim =
|gatunek = konwalia majowa
* ''Convallaria bracteata'' Dulac [nom. illeg.],
|nazwa łacińska = Convallaria majalis
* ''Convallaria fragrans'' Salisb. [nom. illeg.],
|autor = [[Karol Linneusz|L.]]
* ''Convallaria latifolia'' Mill.,
|cytat = [[Species Plantarum|Sp.Pl.]] 1:314. 1753
* ''Convallaria mappii'' C.C.Gmel.,
|synonimy =
* ''Convallaria transcaucasica'' Utkin ex Grossh.,
* ''Majanthemum majale'' (L.) Kuntze,
* ''Convallaria bracteata'' Dulac [nom. illeg.]
* ''Convallaria fragrans'' Salisb. [nom. illeg.]
* ''Convallaria latifolia'' Mill.
* ''Convallaria mappii'' C.C.Gmel.
* ''Convallaria transcaucasica'' Utkin ex Grossh.
* ''Majanthemum majale'' (L.) Kuntze
* ''Polygonatum majale'' (L.) All.
* ''Polygonatum majale'' (L.) All.
| mapa zasięgu = Convallaria majalis range.png
|mapa zasięgu = Convallaria majalis range.png
|opis mapy zasięgu =
| commons = Convallaria majalis
|wikispecies = Convallaria majalis
|commons = Category:Convallaria majalis
|wikisłownik = konwalia majowa
}}
}}
{{cechy taksonu|chroniony|trujący|leczniczy}}
'''Konwalia majowa''' (''Convallaria majalis'' L.) – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[bylina (botanika)|byliny]] [[kłącze|kłączowej]] z [[takson monotypowy|monotypowego]] [[rodzaj (biologia)|rodzaju]] [[konwalia]] (''Convallaria'' L.). Zaliczany był w systemach z końca XX wieku ([[system Reveala|Reveala]], [[System Takhtajana|Takhtajana]]) do rodziny [[konwaliowate|konwaliowatych]] (''Convallariaceae''), w [[system APG II|systemie APG II]] (2003) do rodziny [[myszopłochowate|myszopłochowatych]] (''Ruscaceae''), a od 2009 ([[system APG III]]) do [[szparagowate|szparagowatych]] (''Asparagaceae''). Konwalia jest rośliną leczniczą i popularną rośliną ozdobną, której głównym walorem są niewielkie kwiaty o charakterystycznym zapachu i dzwonkowatym kształcie. Znana jest pod wieloma nazwami zwyczajowymi i ludowymi. Występuje często w lasach niemal całej Polski, poza tym jest także uprawiana.
'''Konwalia majowa''' (''Convallaria majalis'' L.) – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[bylina (botanika)|byliny]] [[kłącze|kłączowej]] z [[takson monotypowy|monotypowego]] [[rodzaj (biologia)|rodzaju]] [[konwalia]] (''Convallaria'' L.). Zaliczany był w systemach z końca XX wieku ([[system Reveala|Reveala]], [[System Takhtajana|Takhtajana]]) do rodziny [[konwaliowate|konwaliowatych]] (''Convallariaceae''), w [[system APG II|systemie APG II]] (2003) do rodziny [[myszopłochowate|myszopłochowatych]] (''Ruscaceae''), a od 2009 ([[system APG III]]) do [[szparagowate|szparagowatych]] (''Asparagaceae''). Konwalia jest rośliną leczniczą i popularną rośliną ozdobną, której głównym walorem są niewielkie kwiaty o charakterystycznym zapachu i dzwonkowatym kształcie. Znana jest pod wieloma nazwami zwyczajowymi i ludowymi. Występuje często w lasach niemal całej Polski, poza tym jest także uprawiana.


== Rozmieszczenie geograficzne ==
== Rozmieszczenie geograficzne ==
Konwalia majowa występuje na półkuli północnej na obszarach o klimacie umiarkowanym. [[Zasięg (biogeografia)|Zasięg]] obejmuje niemal całą [[Europa|Europę]], środkową i północną [[Azja|Azję]] (po [[Korea|Koreę]] i [[Japonia|Japonię]] na wschodzie oraz [[Birma|Birmę]] na południu). Jedna z odmian (wyróżniana przez niektórych systematyków w randze odrębnego gatunku) znana jest także z terenów górskich we wschodniej części [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]]<ref name=grin>{{cytuj stronę |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?11280 |tytuł=Convallaria majalis L. |opublikowany=GRIN Taxonomy for Plants | data dostępu=2 maja 2008 |język=en}}</ref>. W Polsce jest to [[gatunek autochtoniczny|gatunek rodzimy]] spotykany w lasach na terenie niemal całego kraju. Występuje powszechnie zwłaszcza w północno-wschodniej części kraju, gdzie porasta duże powierzchnie, a rośliny wyróżniają się odpornością i żywotnością<ref name=chmiel>{{cytuj książkę |nazwisko=Chmiel |imię=H. |tytuł=Badanie głównych siedlisk i typów konwalii (''Convallaria majalis'' L.) w stanowiskach naturalnych w Polsce oraz badanie jej potrzeb pokarmowych. |rok=1965 |wydawca=Praca doktorska, SGGW |miejsce=Warszawa}}</ref>. Gatunek ten miejscami występuje na nielicznych stanowiskach np. w niektórych obszarach Ziemi Lubuskiej i Mazowsza, brak go niemal zupełnie w wyższych partiach gór<ref>{{cytuj książkę|imię=Adam |nazwisko=Zając |imię2=Maria |nazwisko2=Zając (red.)|tytuł=Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce |miejsce=Kraków |rok=2001 |wydawca=Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego |isbn = 83-915161-1-3}}</ref>. Zarówno w obrębie zasięgu, jak i poza nim konwalia majowa jest uprawiana w ogrodach i parkach, popularna w uprawie jest także w Polsce. W opuszczonych ogrodach i parkach dziczeje, czasem rośnie jako uciekinier z ogrodów. Pojawia się także poza swym naturalnym zasięgiem, np. odmiana europejska (var. ''majalis'') występuje jako roślina zdziczała w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] i [[Kanada|Kanadzie]], w wielu miejscach traktowana jest tam jako trudny do zwalczenia [[gatunek inwazyjny]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.missouriplants.com/Whitealt/Convallaria_majalis_page.html |rok= |tytuł=Convallaria majalis L. |opublikowany=missouriplants.com | data dostępu=6 maja 2008 |język=en}}</ref><ref name=usda>{{cytuj stronę |url=http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=COMA7 |rok= |tytuł=Convallaria majalis L. European lily of the valley |opublikowany=USDA.gov Plants profile | data dostępu=6 maja 2008 |język=en}}</ref>. W [[Japonia|Japonii]] odmiana europejska wymieniona jest w ustawie o obcych gatunkach inwazyjnych (''Invasive Alien Species Act'') z 2 czerwca 2004<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.hear.org/gcw/species/convallaria_majalis/ |rok= |tytuł=Convallaria majalis (Ruscaceae) |opublikowany=Global Compendium of Weeds | data dostępu=17 maja 2008 |język=en}}</ref>.
Konwalia majowa występuje na półkuli północnej na obszarach o klimacie umiarkowanym. [[Zasięg (biogeografia)|Zasięg]] obejmuje niemal całą [[Europa|Europę]], środkową i północną [[Azja|Azję]] (po [[Korea|Koreę]] i [[Japonia|Japonię]] na wschodzie oraz [[Mjanma|Mjanmę]] na południu). Jedna z odmian (wyróżniana przez niektórych systematyków w randze odrębnego gatunku) znana jest także z terenów górskich we wschodniej części [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]]<ref name=grin>{{cytuj stronę |url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?11280 |tytuł=Convallaria majalis L. |opublikowany=GRIN Taxonomy for Plants | data dostępu=2008-05-02 |język=en}}</ref>. W Polsce jest to [[gatunek rodzimy]] spotykany w lasach na terenie niemal całego kraju. Występuje powszechnie zwłaszcza w północno-wschodniej części kraju, gdzie porasta duże powierzchnie, a rośliny wyróżniają się odpornością i żywotnością<ref name=chmiel>{{cytuj książkę |nazwisko=Chmiel |imię=H. |tytuł=Badanie głównych siedlisk i typów konwalii (''Convallaria majalis'' L.) w stanowiskach naturalnych w Polsce oraz badanie jej potrzeb pokarmowych. |rok=1965 |wydawca=Praca doktorska, SGGW |miejsce=Warszawa}}</ref>. Gatunek ten miejscami występuje na nielicznych stanowiskach np. w niektórych obszarach [[ziemia lubuska|ziemi lubuskiej]] i [[Mazowsze|Mazowsza]], brak go niemal zupełnie w wyższych partiach gór<ref>{{cytuj książkę|imię=Adam |nazwisko=Zając |imię2=Maria |nazwisko2=Zając (red.)|tytuł=Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce |miejsce=Kraków |rok=2001 |wydawca=Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego |isbn = 83-915161-1-3}}</ref>. Zarówno w obrębie zasięgu, jak i poza nim konwalia majowa jest uprawiana w ogrodach i parkach, popularna w uprawie jest także w Polsce. W opuszczonych ogrodach i parkach dziczeje, czasem rośnie jako uciekinier z ogrodów. Pojawia się także poza swym naturalnym zasięgiem, np. odmiana europejska (var. ''majalis'') występuje jako roślina zdziczała w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] i [[Kanada|Kanadzie]], w wielu miejscach traktowana jest tam jako trudny do zwalczenia [[gatunek inwazyjny]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.missouriplants.com/Whitealt/Convallaria_majalis_page.html |rok= |tytuł=Convallaria majalis L. |opublikowany=missouriplants.com |data dostępu=2008-05-06 |język=en |archiwum=https://web.archive.org/web/20131217002713/http://www.missouriplants.com/Whitealt/Convallaria_majalis_page.html |zarchiwizowano=17 grudnia 2013 }}</ref><ref name=usda>{{cytuj stronę |url=http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=COMA7 |rok= |tytuł=Convallaria majalis L. European lily of the valley |opublikowany=USDA.gov Plants profile | data dostępu=2008-05-06 |język=en}}</ref>. W [[Japonia|Japonii]] odmiana europejska wymieniona jest w ustawie o obcych gatunkach inwazyjnych (''Invasive Alien Species Act'') z 2 czerwca 2004<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.hear.org/gcw/species/convallaria_majalis/ |rok= |tytuł=Convallaria majalis (Ruscaceae) |opublikowany=Global Compendium of Weeds | data dostępu=2008-05-17 |język=en}}</ref>.


== Morfologia ==
== Morfologia ==
[[Plik:Convallaria majalis2.jpg|thumb|left|200px|Kwitnąca konwalia]]
[[Plik:Lily of the Valley (27078783196).jpg|thumb|Kwitnąca konwalia]]
[[Plik:Convallaria majalis beentree.jpg|thumb|left|200px|Konwalia owocująca]]
[[Plik:Convallaria majalis 2016-11-08 4872.jpg|thumb|Owocująca konwalia]]
[[Plik:Convallaria majalis ziarnek1.jpg|thumb|left|200px|Liście łuskowate u nasady liści asymilacyjnych]]
[[Plik:Convallaria majalis kz02.jpg|thumb|Kłącze konwalii]]
Opis dotyczy typowej [[odmiana (biologia)|odmiany]] ''C. majalis'' L. var. ''majalis'' występującej w Polsce. Poszczególne cechy budowy mogą różnić się u pozostałych odmian.
Opis dotyczy typowej [[odmiana (biologia)|odmiany]] ''C. majalis'' L. var. ''majalis'' występującej w Polsce. Poszczególne cechy budowy mogą różnić się u pozostałych odmian.
; [[Kłącze]]: Cienkie (do ok. 5 mm średnicy), podziemne, pełzające płytko pod powierzchnią ziemi, brunatne, z resztkami zeszłorocznych liści. Podzielone jest na krótkie międzywęźla, z których wyrastają korzenie. Z kłącza rozchodzą się boczne rozgałęzienia ([[rozłogi]]). Występują dwa rodzaje kłączy: cienkie, poziome, o międzywęźlach wydłużonych oraz grubsze, wznoszące się, o pędach skróconych. [[pęd (botanika)|Pędy]] kwiatowe wyrastają szczytowo na kłączach głównie tego drugiego rodzaju<ref name=Ruminska/>.
; [[Kłącze]]: Cienkie (do ok. 5 mm średnicy), podziemne, pełzające płytko pod powierzchnią ziemi (zwykle na głębokości 6–8 cm<ref name=kozewnikow>{{cytuj książkę|autor=A. W. Kożewnikow|tytuł=Wiosna i jesień w życiu roślin|wydawca=Nasza Księgarnia|miejsce=Warszawa|data=1953|strony=131-133}}</ref>), brunatne, z resztkami zeszłorocznych liści. Podzielone jest na krótkie międzywęźla, z których wyrastają korzenie. Z kłącza rozchodzą się boczne rozgałęzienia ([[rozłogi]]). Występują dwa rodzaje kłączy: cienkie, poziome, o międzywęźlach wydłużonych oraz grubsze, wznoszące się, o pędach skróconych. [[pęd (botanika)|Pędy]] kwiatowe wyrastają szczytowo na kłączach głównie tego drugiego rodzaju<ref name=Ruminska/>.
; [[Korzeń|Korzenie]]: Wyrastają w węzłach kłącza, są cienkie (ok. 1 mm średnicy) i szare. Korzenie sięgają płytko (do 25 cm), na glebach zwięzłych główna ich masa znajduje się na głębokości 7–8 cm, na glebach piaszczystych – na 8–14 cm<ref name=chmiel/>.
; [[Korzeń|Korzenie]]: Wyrastają w węzłach kłącza, są cienkie (ok. 1 mm średnicy) i szare. Korzenie sięgają płytko (do 25 cm), na glebach zwięzłych główna ich masa znajduje się na głębokości 7–8 cm, na glebach piaszczystych – na 8–14 cm<ref name=chmiel/>.
; [[Łodyga]]: Wyrasta z dwuletnich kłączy i u nasady okryta jest pochwiastymi nasadami liści. Trójgraniasta, wąsko oskrzydlona, bezlistna oś kwiatostanowa ([[głąbik]]). Osiąga do 20 (30) cm wysokości i jest zwykle nieco krótsza od liści.
; [[Łodyga]]: Wyrasta z dwuletnich kłączy i u nasady okryta jest pochwiastymi nasadami liści. Trójgraniasta, wąsko oskrzydlona, bezlistna oś kwiatostanowa ([[głąbik]]). Osiąga do 20 (30) cm wysokości i jest zwykle nieco krótsza od liści.
Linia 49: Linia 56:
== Biologia ==
== Biologia ==
=== Genetyka ===
=== Genetyka ===
Faza [[diploid]]alna konwalii majowej zawiera w [[komórka]]ch 38 [[chromosom]]ów (19 par)<ref name=fna>{{cytuj stronę |url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=242102225 |tytuł=Convallaria majalis L. |opublikowany=Flora of North America | data dostępu=2 maja 2008 |język=en}}</ref><ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Rutkowski |imię=Lucjan |tytuł= Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej |rok=2006 |wydawca= Wyd. Naukowe PWN |miejsce= Warszawa |isbn = 83-01-14342-8}}</ref>. W komórkach [[tkanka twórcza|tkanek twórczych]] stwierdzono jednak znaczną zmienność liczby [[chromosom]]ów, co tłumaczy się wpływem wysokich koncentracji glikozydów. Zjawisko to może powodować spontaniczną [[poliploidalność|poliploidyzację]]<ref name=Ruminska/>.
Faza [[diploid]]alna konwalii majowej zawiera w [[komórka]]ch 38 [[chromosom]]ów (19 par)<ref name=fna>{{cytuj stronę |url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=242102225 |tytuł=Convallaria majalis L. |opublikowany=Flora of North America | data dostępu=2008-05-02 |język=en}}</ref><ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Rutkowski |imię=Lucjan |tytuł= Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej |rok=2006 |wydawca= Wyd. Naukowe PWN |miejsce= Warszawa |isbn = 83-01-14342-8}}</ref>. W komórkach [[tkanka twórcza|tkanek twórczych]] stwierdzono jednak znaczną zmienność liczby [[chromosom]]ów, co tłumaczy się wpływem wysokich koncentracji glikozydów. Zjawisko to może powodować spontaniczną [[poliploidalność|poliploidyzację]]<ref name=Ruminska/>.
[[Plik:Convallaria rhizom num.jpg|thumb|300px|Przekrój przez kłącze konwalii. 1 – [[epiderma]], 2 – [[kora pierwotna]], 3 – [[Endoderma (botanika)|endoderma]], 4 – [[miękisz]] [[walec osiowy|walca osiowego]], 5 – [[drewno (biologia)|drewno]], 6 – [[łyko]]]]
[[Plik:Convallaria rhizom num.jpg|thumb|300px|Przekrój przez kłącze konwalii. 1 – [[epiderma]], 2 – [[kora pierwotna]], 3 – [[Endoderma (botanika)|endoderma]], 4 – [[miękisz]] [[walec osiowy|walca osiowego]], 5 – [[Drewno (botanika)|drewno]], 6 – [[łyko]]]]


=== Anatomia ===
=== Anatomia ===
Do cech szczególnych anatomii konwalii należy usytuowanie komórek wydzielniczych, z których ulatniają się [[olejek eteryczny|olejki eteryczne]]. Znajdują się one w skórce dolnej strony listków [[okwiat]]u, podczas gdy u większości innych gatunków znajdują się one na stronie górnej. Związane jest to ze zrośnięciem listków w dzwoneczek, olejki wydzielają się z dolnej, skierowanej u konwalii na zewnątrz strony okwiatu<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Malinowski |imię=Edmund |tytuł=Anatomia roślin |rok=1993 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce=Warszawa |isbn = 83-01-01913-1}}</ref>. Glikozydy mające zastosowanie lecznicze gromadzone są w [[wakuola]]ch<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6TH7-42M887K-177&_user=10&_rdoc=1&_fmt=&_orig=search&_sort=d&view=c&_acct=C000050221&_version=1&_urlVersion=0&_userid=10&md5=ffd950d1a7273841ed807e524b95f401 |tytuł=Intracellular distribution of cardiac glycosides in leaves of Convallaria majalis |autor=Wolfgang Löffelhardta, Brigitte Koppb i Wolfgang Kubelka |rok=1979 |opublikowany=Phytochemistry 18, 8 | data dostępu=16 maja 2008 |język=en}}</ref>.
Do cech szczególnych anatomii konwalii należy usytuowanie komórek wydzielniczych, z których ulatniają się [[olejek eteryczny|olejki eteryczne]]. Znajdują się one w skórce dolnej strony listków [[okwiat]]u, podczas gdy u większości innych gatunków znajdują się one na stronie górnej. Związane jest to ze zrośnięciem listków w dzwoneczek, olejki wydzielają się z dolnej, skierowanej u konwalii na zewnątrz strony okwiatu<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Malinowski |imię=Edmund |tytuł=Anatomia roślin |rok=1993 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce=Warszawa |isbn = 83-01-01913-1}}</ref>. Glikozydy mające zastosowanie lecznicze gromadzone są w [[wakuola]]ch<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6TH7-42M887K-177&_user=10&_rdoc=1&_fmt=&_orig=search&_sort=d&view=c&_acct=C000050221&_version=1&_urlVersion=0&_userid=10&md5=ffd950d1a7273841ed807e524b95f401 |tytuł=Intracellular distribution of cardiac glycosides in leaves of Convallaria majalis |autor=Wolfgang Löffelhardta, Brigitte Koppb i Wolfgang Kubelka |rok=1979 |opublikowany=Phytochemistry 18, 8 |data dostępu=2008-05-16 |język=en |archiwum=https://web.archive.org/web/20090213125445/http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6TH7-42M887K-177&_user=10&_rdoc=1&_fmt=&_orig=search&_sort=d&view=c&_acct=C000050221&_version=1&_urlVersion=0&_userid=10&md5=ffd950d1a7273841ed807e524b95f401 |zarchiwizowano=13 lutego 2009 }}</ref>.


=== Skład fitochemiczny ===
=== Skład fitochemiczny ===
Ziele zawiera w suchej masie od 0,1 do 0,5% ok. 40 różnych [[glikozydy nasercowe|glikozydów kardenolidowych]]. Najwięcej jest ich w kwiatach (0,5%), mniej w liściach (0,2–0,3%)<ref name=leksykon>{{cytuj książkę |nazwisko=Rumińska |imię=Antonina |nazwisko2=Ożarowski |imię2=Aleksander |tytuł=Leksykon roślin leczniczych |rok=1990 |wydawca=Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |isbn = 83-09-01261-6}}</ref>. Ich poziom wzrasta na początku maja, podczas pełni kwitnienia. Wyraźnie większy jest też w organach starszych roślin, niż w młodych kłączach i wyrastających z nich liściach<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.actahort.org/books/73/73_4.htm |rok=1978 |tytuł=Data to the chemical variability of Convallaria majalis L. |autor=A. Máthé, W. Kubelka |opublikowany=ISHS Acta Horticulturae 73: I International Symposium on Spices and Medicinal plants | data dostępu=9 czerwca 2008 |język=en}}</ref>. Na zawartości glikozydów nie mają wpływu warunki siedliskowe, a ich zmienna zawartość zależna jest od cech dziedzicznych (patrz sekcja "Zmienność")<ref name=turowska/>. Najwięcej jest pochodnych [[strofantydyna|strofantydyny]]: [[konwalatoksyna]] stanowi od 4 do 40% wszystkich glikozydów, [[konwalozyd]] od 4 do 24%. [[Konwalatoksol]] będący pochodną [[strofantydol]]u stanowi od 10 do 20% glikozydów, a [[lokundiozyd]] (pochodny od [[bipindogenina|bipindogeniny]]) – od 1 do 25%. Glikozydy konwalii są pochodnymi w sumie 9 związków (poza wymienionymi także [[peryplogenina|peryplogeniny]]). Poza tym głównie w kłączach i korzeniach zawarte są [[konwalamaryna]] i [[konwalaryna]] ([[saponiny]] steroidowe), w zielu i kwiatach [[flawonoidy]] (izoramnetyna, [[kwercetyna]]), [[fenolokwasy]] ([[kwas chlorogenowy|chlorogenowy]], [[kwas kawowy|kawowy]], [[kwas ferulowy|ferulowy]]), [[kwas jabłkowy]], [[kwas cytrynowy|cytrynowy]] i [[kwas chelidonowy|chelidonowy]] (1,5%)<ref name=atlas>{{cytuj stronę |url=http://www.biology.pl/arl//species03c7.htm?oid=50880 |rok= |tytuł=Konwalia majowa Convallaria maialis L. |opublikowany=Internetowy Atlas Roślin Leczniczych | data dostępu=6 maja 2008 |język=pl}}</ref><ref name=vet>{{cytuj stronę |url=http://www.emea.europa.eu/pdfs/vet/mrls/054198en.pdf |rok=1998 |tytuł=Convallaria maialis L. |opublikowany=EMEA – The European Agency for the Evaluation of Medicinal Products | data dostępu=11 maja 2008 |język=en}}</ref>. Korzenie zawierają toksyczny kwas acetydyno-2-karboksylowy<ref name=wyk/>.
Ziele zawiera w suchej masie od 0,1 do 0,5% ok. 40 różnych [[glikozydy nasercowe|glikozydów kardenolidowych]]. Najwięcej jest ich w kwiatach (0,5%), mniej w liściach (0,2–0,3%)<ref name=leksykon>{{cytuj książkę |nazwisko=Rumińska |imię=Antonina |nazwisko2=Ożarowski |imię2=Aleksander |tytuł=Leksykon roślin leczniczych |rok=1990 |wydawca=Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |isbn = 83-09-01261-6}}</ref>. Ich poziom wzrasta na początku maja, podczas pełni kwitnienia. Wyraźnie większy jest też w organach starszych roślin, niż w młodych kłączach i wyrastających z nich liściach<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.actahort.org/books/73/73_4.htm |rok=1978 |tytuł=Data to the chemical variability of Convallaria majalis L. |autor=A. Máthé, W. Kubelka |opublikowany=ISHS Acta Horticulturae 73: I International Symposium on Spices and Medicinal plants | data dostępu=2008-06-09 |język=en}}</ref>. Na zawartości glikozydów nie mają wpływu warunki siedliskowe, a ich zmienna zawartość zależna jest od cech dziedzicznych (patrz sekcja „Zmienność”)<ref name=turowska/>. Najwięcej jest pochodnych [[strofantydyna|strofantydyny]]: [[konwalatoksyna]] stanowi od 4 do 40% wszystkich glikozydów, [[konwalozyd]] od 4 do 24%. [[Konwalatoksol]] będący pochodną [[strofantydol]]u stanowi od 10 do 20% glikozydów, a [[lokundiozyd]] (pochodny od [[bipindogenina|bipindogeniny]]) – od 1 do 25%. Glikozydy konwalii są pochodnymi w sumie 9 związków (poza wymienionymi także [[peryplogenina|peryplogeniny]]). Poza tym głównie w kłączach i korzeniach zawarte są [[konwalamaryna]] i [[konwalaryna]] ([[saponiny]] steroidowe), w zielu i kwiatach [[flawonoidy]] (izoramnetyna, [[kwercetyna]]), [[Kwasy fenolowe|fenolokwasy]] ([[kwas chlorogenowy|chlorogenowy]], [[kwas kawowy|kawowy]], [[kwas ferulowy|ferulowy]]), [[kwas jabłkowy]], [[kwas cytrynowy|cytrynowy]] i [[kwas chelidonowy|chelidonowy]] (1,5%)<ref name=atlas>{{cytuj stronę |url=http://www.biology.pl/arl//species03c7.htm?oid=50880 |rok= |tytuł=Konwalia majowa Convallaria maialis L. |opublikowany=Internetowy Atlas Roślin Leczniczych | data dostępu=2008-05-06 |język=pl}}</ref><ref name=vet>{{cytuj stronę |url=http://www.emea.europa.eu/pdfs/vet/mrls/054198en.pdf |rok=1998 |tytuł=Convallaria maialis L. |opublikowany=EMEA – The European Agency for the Evaluation of Medicinal Products |data dostępu=2008-05-11 |język=en |archiwum=https://web.archive.org/web/20060718191352/http://www.emea.europa.eu/pdfs/vet/mrls/054198en.pdf |zarchiwizowano=2006-07-18 }}</ref>. Korzenie zawierają toksyczny kwas acetydyno-2-karboksylowy<ref name=wyk/>.


Charakterystyczny zapach kwiatom nadaje lotny olejek [[farnezol]]. Roślina ma niemiły, słodkawo-ostrogorzki smak<ref name=leonidas>{{cytuj książkę |nazwisko=Świejkowski |imię=Leonidas |tytuł=Ochrona roślin w Polsce |rok=1956 |wydawca=Spółdzielnia Wydawnictw Artystycznych i Użytkowych "Poziom" |miejsce=Łódź}}</ref>.
Charakterystyczny zapach kwiatom nadaje lotny olejek [[farnezol]]. Roślina ma niemiły, słodkawo-ostrogorzki smak<ref name=leonidas>{{cytuj książkę |nazwisko=Świejkowski |imię=Leonidas |tytuł=Ochrona roślin w Polsce |rok=1956 |wydawca=Spółdzielnia Wydawnictw Artystycznych i Użytkowych „Poziom” |miejsce=Łódź}}</ref>.


==== Właściwości toksyczne ====
==== Właściwości toksyczne ====
Wszystkie części rośliny są trujące, przy czym szczególnie wrażliwe na zatrucia są dzieci. Opisano [[zatrucie|zatrucia]] śmiertelne u dzieci po zjedzeniu kilku jagód czy wypiciu wody z wazonu, w którym stał bukiet konwalii. Trujące są także perfumy z konwalii (m.in. do zatrucia śmiertelnego doszło po zastosowaniu [[lewatywa|lewatywy]] z użyciem [[gliceryna|gliceryny]] perfumowanej wyciągiem z konwalii)<ref name=zatrucia/>. Konwalia powoduje także zatrucia wśród zwierząt, zwłaszcza [[gęś domowa|gęsi]] i [[kaczki|kaczek]], rzadziej i tylko po spożyciu dużej ilości – [[koń|koni]] i [[bydło|bydła]]<ref name=truj>{{Cytuj książkę | nazwisko=Mowszowicz | imię=Jakub | tytuł=Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych | data=1982 | wydawca=Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne | miejsce=Warszawa | isbn = 83-09-00660-8}}</ref>. Udokumentowano także padnięcie psa po zjedzeniu liści konwalii<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2777690?dopt=Abstract |rok=1989 |tytuł=Apparent toxicosis associated with lily-of-the-valley (Convallaria majalis) ingestion in a dog |autor=Moxley RA, Schneider NR, Steinegger DH, Carlson MP. |opublikowany=J Am Vet Med Assoc. 195(4) | data dostępu=16 maja 2008 |język=en}}</ref>. Zatrucie objawia się u ludzi i zwierząt zaburzeniami w czynnościach przewodu pokarmowego (nudności, [[wymioty]] i [[biegunka]]) oraz pracy serca<ref name=truj/>. W ciężkich przypadkach śmierć następuje w wyniku zapaści przez [[migotanie komór]]<ref name=zatrucia/>. Kontakt skóry z liśćmi może wywołać u osób wrażliwych słabe podrażnienia<ref name=future>{{cytuj stronę |url=http://www.pfaf.org/database/plants.php?Convallaria+majalis |rok= |tytuł=Convallaria majalis L. |opublikowany=Plants for the Future | data dostępu=6 maja 2008 |język=en}}</ref>. Także proszek z wysuszonego ziela działa drażniąco na [[błona śluzowa|błony śluzowe]] [[nos]]a, powodując [[kichanie]] i dlatego praca z surowcem zielarskim wymaga stosowania masek z wilgotnej gazy<ref name=leksykon/>.
Wszystkie części rośliny są trujące, przy czym szczególnie wrażliwe na zatrucia są dzieci. Opisano [[zatrucie|zatrucia]] śmiertelne u dzieci po zjedzeniu kilku jagód czy wypiciu wody z wazonu, w którym stał bukiet konwalii. Trujące są także perfumy z konwalii (m.in. do zatrucia śmiertelnego doszło po zastosowaniu [[lewatywa|lewatywy]] z użyciem [[gliceryna|gliceryny]] perfumowanej wyciągiem z konwalii)<ref name=zatrucia/>. Konwalia powoduje także zatrucia wśród zwierząt, zwłaszcza [[gęś domowa|gęsi]] i [[kaczki|kaczek]], rzadziej i tylko po spożyciu dużej ilości – [[koń|koni]] i [[bydło|bydła]]<ref name=truj>{{Cytuj książkę | nazwisko=Mowszowicz | imię=Jakub | tytuł=Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych | data=1982 | wydawca=Państ. Wyd. Rolnicze i Leśne | miejsce=Warszawa | isbn = 83-09-00660-8}}</ref>. Udokumentowano także śmierć psa po zjedzeniu liści konwalii<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2777690?dopt=Abstract |rok=1989 |tytuł=Apparent toxicosis associated with lily-of-the-valley (Convallaria majalis) ingestion in a dog |autor=Moxley RA, Schneider NR, Steinegger DH, Carlson MP. |opublikowany=J Am Vet Med Assoc. 195(4) | data dostępu=2008-05-16 |język=en}}</ref>.
Zatrucie objawia się u ludzi i zwierząt zaburzeniami w czynnościach przewodu pokarmowego (nudności, [[wymioty]] i [[biegunka]])<ref name=truj/>, bólami i zawrotami głowy, ogólnym osłabieniem, zaburzeniem postrzegania barw (wszystko zdaje się żółte) oraz pracy serca<ref name=truj/><ref name=burda>{{cytuj książkę|autor=Burda P.R.|tytuł=Zatrucia ostre grzybami i roślinami wyższymi|wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN|miejsce=Warszawa|data=1998|strony=237-240|isbn=83-01-12403-2}}</ref>. Dochodzi do [[Zaburzenia rytmu serca|zaburzeń rytmu serca]], spadku [[Ciśnienie tętnicze|ciśnienia tętniczego]], częste są zaburzenia gospodarki [[potas]]em ([[hipokaliemia]] lub [[hiperkaliemia]])<ref name=burda/>, w ciężkich przypadkach śmierć następuje w wyniku zapaści przez [[migotanie komór]]<ref name=zatrucia/>. Kontakt skóry z liśćmi może wywołać u osób wrażliwych słabe podrażnienia<ref name=future>{{cytuj stronę |url=http://www.pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Convallaria+majalis |rok= |tytuł=Convallaria majalis L. |opublikowany=Plants for the Future | data dostępu=2012-03-10 |język=en}}</ref>. Także proszek z wysuszonego ziela działa drażniąco na [[błona śluzowa|błony śluzowe]] [[nos]]a, powodując [[kichanie]] i dlatego praca z surowcem zielarskim wymaga stosowania masek z wilgotnej gazy<ref name=leksykon/>.


=== Rozwój ===
=== Rozwój ===
[[Plik:Convallaria majalis IP0404087.jpg|thumb|200px|Młode liście]]
[[Plik:Young Lilies of the Valley 492314355.jpg|thumb|200px|Młode pędy nadziemne]]
Nasiona wschodzą w temperaturze 20–25&nbsp;°C po ok. 2 tygodniach. [[Siewka]] wytwarza początkowo korzeń pierwotny o długości 10–20 cm oraz pojedynczy liść. Wcześnie powstają rozchodzące się poziomo kłącza sięgające ok. 10 cm poniżej poziomu gruntu. W pierwszym roku życia z międzywęźli wyrastają też korzenie przybyszowe. W kolejnych latach z [[pąk]]ów szczytowych kłącza wyrastają kolejne jego odcinki. W drugim roku i kolejnych rozwijają się na szczycie kłącza już 2–3 liście. Pęd z kwiatostanem pojawia się zwykle po raz pierwszy dopiero po ok. 4 latach rozwoju młodej rośliny. Przy czym wykształca się z pąka powstającego wczesną wiosną roku poprzedniego, przechodzącego okres spoczynku po przełomie lipca i sierpnia. Pąk taki jest pękaty i tępo zakończony. Pod wpływem niskich temperatur jego spoczynek jest przerywany. Zawiązki liścia powstają później niż kwiatów – w maju i wydłużają się do października. Są większe niż pąk kwiatostanowy i okryte kilkoma błonkowatymi liśćmi. Po kwitnieniu wzrost kłącza jest zahamowany. U podstawy pąka kwiatostanowego tworzą się 1–2 pąki wegetatywne, z których powstają kolejne rozgałęzienia kłączy. Młode kłącza powtarzają cykl wyżej opisany, czyli początkowo rosną tylko wegetatywnie.
Nasiona wschodzą w temperaturze 20–25&nbsp;°C po ok. 2 tygodniach. [[Siewka]] wytwarza początkowo korzeń pierwotny o długości 10–20 cm oraz pojedynczy [[liścień]] i kilka liści łuskowatych, które jednak nie osiągają powierzchni gruntu. Wcześnie powstają rozchodzące się poziomo kłącza sięgające ok. 10 cm poniżej poziomu gruntu. W pierwszym roku życia z międzywęźli wyrastają też korzenie przybyszowe. W kolejnych latach z [[pąk]]ów szczytowych kłącza wyrastają kolejne jego odcinki. Kłącza rosnące poziomo rozprzestrzeniają się w glebie, podczas gdy pędy nadziemne wyrastają z odcinków rosnących pionowo. W drugim roku i kolejnych rozwijają się na szczycie pionowych odcinków kłącza 2–3 liście nadziemne. Pęd z kwiatostanem pojawia się zwykle po raz pierwszy dopiero po ok. 4 latach rozwoju młodej rośliny. Przy czym wykształca się z pąka powstającego wczesną wiosną roku poprzedniego, przechodzącego okres spoczynku po przełomie lipca i sierpnia. Pąk taki jest pękaty i tępo zakończony. Pod wpływem niskich temperatur jego spoczynek jest przerywany. Zawiązki liścia powstają później niż kwiatów – w maju i wydłużają się do października. Są większe niż pąk kwiatostanowy i okryte kilkoma błonkowatymi liśćmi. Po kwitnieniu wzrost kłącza jest zahamowany. U podstawy pąka kwiatostanowego tworzą się 1–2 pąki wegetatywne, z których powstają kolejne rozgałęzienia kłączy. Młode kłącza powtarzają cykl wyżej opisany, czyli początkowo rosną tylko wegetatywnie. Rosnący pionowo i wydający organy nadziemne odcinek kłącza ma dość wyraźnie oznaczone przyrosty roczne będące śladami corocznie odrzucanych łusek i liści nadziemnych<ref name=kozewnikow/><ref name=Ruminska/><ref name=oszkinis/>.

[[Plik:Land05.jpg|thumb|200px|Zamierający pęd nadziemny]]
Zarówno liście jak i kwiatostan rozwijają się ponad powierzchnią gruntu po około roku od powstania zawiązków, najszybciej rosnąc w maju. W miesiącu tym rośliny zaczynają kwitnąć i trwa to kilka tygodni. W sierpniu liście zaczynają zasychać. Owoce i nasiona dojrzewają ok. września-października. W tym czasie składniki mineralne przemieszczane są z organów nadziemnych do podziemnych<ref name=Ruminska/><ref name=oszkinis/>.
Zarówno liście jak i kwiatostan rozwijają się ponad powierzchnią gruntu po około roku od powstania zawiązków, najszybciej rosnąc w maju. W miesiącu tym rośliny zaczynają kwitnąć i trwa to kilka tygodni. W sierpniu liście zaczynają zasychać. Owoce i nasiona dojrzewają ok. września-października. W tym czasie składniki mineralne przemieszczane są z organów nadziemnych do podziemnych<ref name=Ruminska/><ref name=oszkinis/>.


Długość życia poszczególnych roślin wynosi od 3 do 10 lat (dane dla odmiany amerykańskiej var. ''montana'')<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.crescentbloom.com/Plants/Specimen/CO/Convallaria%20majuscula.htm |rok= |tytuł=Convallaria majuscula |opublikowany=Crescent Bloom | data dostępu=12 maja 2008 |język=en}}</ref>.
Długość życia poszczególnych roślin (fragmentów kłączy kwitnących) wynosi od 3 do 10 lat (dane dla odmiany amerykańskiej var. ''montana'')<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.crescentbloom.com/Plants/Specimen/CO/Convallaria%20majuscula.htm |archiwum=https://web.archive.org/web/20170907215114/http://crescentbloom.com/Plants/Specimen/CO/Convallaria%20majuscula.htm |rok= |tytuł=Convallaria majuscula |opublikowany=Crescent Bloom |data dostępu=2008-05-12 |język=en |zarchiwizowano=7 września 2017 }}</ref>. Tempo wzrostu wegetatywnego kłączy pozwala na powiększanie promienia płatów konwalii średnio o nieco ponad 6 cm rocznie<ref>{{Cytuj pismo | autor = Eino Oinonen | tytuł = The time table of vegetative spreading of the lily-of-the-valley (Convallaria majalis L.) and the wood small-reed (Calamagrostis epigeios (L.) Roth) in southern Finland | czasopismo = Acta Forestalia Fennica | wolumin = 97 | strony = 1-35 | data = 1969 | url = https://helda.helsinki.fi/handle/1975/9144}}</ref>.


=== Rozmnażanie ===
=== Rozmnażanie ===
W warunkach naturalnych gatunek ten rozmnaża się przede wszystkim [[rozmnażanie bezpłciowe|wegetatywnie]] za pomocą kłączy. Z tego powodu liczne pędy na stanowiskach to zwykle [[rameta|ramety]] jednej rośliny [[Klon (genetyka)|klonalnej]]<ref name=Ruminska/>. Duże znaczenie rozmnażania wegetatywnego ułatwia propagację i utrwalenie przez hodowców pożądanych cech. Ponieważ konwalia jest rośliną [[zapylenie krzyżowe|obcopylną]], w sytuacji, gdy wszystkie pędy kwitnące na stanowisku należą do jednego klona rozprzestrzeniającego się wegetatywnie – nie wykształcają się nasiona<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko=Masashi |imię=Ohara |nazwisko2=Kiwako |imię2=Araki |nazwisko3=Etsuko |imię3=Yamada |nazwisko4=Shoichi |imię4=Kawano |rok=2006 |tytuł=Life-history monographs of Japanese plants. 6: Convallaria keiskei Miq. (Convallariaceae) |czasopismo=Plant Species Biology |wolumin=21, 2: 119-126 |id=}}</ref>. W badaniach podgatunku występującego w Japonii największe stwierdzone klony rozciągały się na 40 m. Z drugiej strony stwierdzono także stanowiska, na których występowało do 56 osobników odrębnych, o różnych [[genotyp]]ach<ref>{{cytuj stronę |url=http://dx.doi.org/10.1007/s11258-006-9173-9 |rok=2007 |tytuł=Floral distribution, clonal structure, and their effects on pollination success in a self-incompatible Convallaria keiskei population in northern Japan |opublikowany=Plant Ecology | data dostępu=9 czerwca 2008 |język=en}}</ref>. Nasiona rozsiewane są przez niektóre gatunki ptaków (np. [[kos]] i [[droździk]]), które spożywają jagody ([[Endochoria|endozoochoria]]) bez szkody dla zdrowia<ref name=fin>{{cytuj stronę |url=http://virtual.finland.fi/netcomm/news/showarticle.asp?intNWSAID=25582 |rok=2001 |tytuł=Finland's national nature symbols |opublikowany=Virtual Finland | data dostępu=9 czerwca 2008 |język=en}}</ref>.
W warunkach naturalnych gatunek ten rozmnaża się przede wszystkim [[rozmnażanie bezpłciowe|wegetatywnie]] za pomocą kłączy. Z tego powodu liczne pędy na stanowiskach to zwykle [[rameta|ramety]] jednej rośliny [[Klon (genetyka)|klonalnej]]<ref name=Ruminska/>. Duże znaczenie rozmnażania wegetatywnego ułatwia propagację i utrwalenie przez hodowców pożądanych cech. Ponieważ konwalia jest rośliną [[zapylenie krzyżowe|obcopylną]], w sytuacji, gdy wszystkie pędy kwitnące na stanowisku należą do jednego klona rozprzestrzeniającego się wegetatywnie – nie wykształcają się nasiona<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko=Masashi |imię=Ohara |nazwisko2=Kiwako |imię2=Araki |nazwisko3=Etsuko |imię3=Yamada |nazwisko4=Shoichi |imię4=Kawano |rok=2006 |tytuł=Life-history monographs of Japanese plants. 6: Convallaria keiskei Miq. (Convallariaceae) |czasopismo=Plant Species Biology |wolumin=21, 2: 119-126 |id=}}</ref>. W badaniach podgatunku występującego w Japonii największe stwierdzone klony rozciągały się na 40 m. Z drugiej strony stwierdzono także stanowiska, na których występowało do 56 osobników odrębnych, o różnych [[genotyp]]ach<ref>{{cytuj stronę |url=http://dx.doi.org/10.1007/s11258-006-9173-9 |rok=2007 |tytuł=Floral distribution, clonal structure, and their effects on pollination success in a self-incompatible Convallaria keiskei population in northern Japan |opublikowany=Plant Ecology | data dostępu=2008-06-09 |język=en}}</ref>. Nasiona rozsiewane są przez niektóre gatunki ptaków (np. [[Kos (ptak)|kos]] i [[droździk]]), które spożywają jagody ([[Endochoria|endozoochoria]]) bez szkody dla zdrowia<ref name=fin>{{cytuj stronę |url=http://web.archive.org/web/20081025183513/http://virtual.finland.fi:80/netcomm/news/showarticle.asp?intNWSAID=25582 |rok=2001 |tytuł=Finland’s national nature symbols |opublikowany=Virtual Finland | data dostępu=2008-06-09 |język=en}}</ref>.


==== Kwitnienie ====
==== Kwitnienie ====
Konwalie należą do nielicznych roślin, które mogą być doprowadzone do kwitnienia niemal o każdej porze roku. Warunkiem rozpoczęcia kwitnienia jest bowiem podniesienie temperatury do ponad 20&nbsp;°C po okresie spoczynku kłączy. W przypadku uprawy spoczynek kłączy przerywany jest schłodzeniem lub ciepłymi kąpielami. Po przerwaniu spoczynku i umieszczeniu w odpowiedniej temperaturze konwalie zakwitają w ciągu 2–4 tygodni w zależności od pory roku<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Chlebowski |imię=B. |nazwisko2=Mynett |imię2=K. |tytuł=Kwiaciarstwo |rok=1990 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |isbn = 83-09-01362-0}} (tu też szczegółowe wskazówki dot. pędzenia konwalii)</ref>. Według niektórych źródeł kwitnie obficie co 2–3 lata<ref name=mamcur>{{Cytuj książkę | nazwisko=Mamčur | imię=Fedor I | nazwisko2=Gładun | imię2=J. | tytuł=Rośliny lecznicze w ogródku | rok=1988 | wydawca=Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne | miejsce=Warszawa | isbn=83-09-01356-6}}</ref>. Kwiaty [[zapylanie|zapylane]] są przez [[pszczoły]], rzadziej [[muchówki]]<ref name=future/>.
Konwalie należą do nielicznych roślin, które mogą być doprowadzone do kwitnienia niemal o każdej porze roku. Warunkiem rozpoczęcia kwitnienia jest bowiem podniesienie temperatury do ponad 20&nbsp;°C po okresie spoczynku kłączy. W przypadku uprawy spoczynek kłączy przerywany jest schłodzeniem lub ciepłymi kąpielami. Po przerwaniu spoczynku i umieszczeniu w odpowiedniej temperaturze konwalie zakwitają w ciągu 2–4 tygodni w zależności od pory roku<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Chlebowski |imię=B. |nazwisko2=Mynett |imię2=K. |tytuł=Kwiaciarstwo |rok=1990 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |isbn = 83-09-01362-0}} (tu też szczegółowe wskazówki dot. pędzenia konwalii).</ref>. Według niektórych źródeł kwitnie obficie co 2–3 lata<ref name=mamcur>{{Cytuj książkę | nazwisko=Mamčur | imię=Fedor I | nazwisko2=Gładun | imię2=J. | tytuł=Rośliny lecznicze w ogródku | rok=1988 | wydawca=Państ. Wyd. Rolnicze i Leśne | miejsce=Warszawa | isbn=83-09-01356-6}}</ref>. Kwiaty [[Zapylenie|zapylane]] są przez [[pszczoły]], rzadziej [[muchówki]]<ref name=future/>.


== Zmienność ==
== Zmienność ==
[[Plik:C. m. cv. Plena.JPG|thumb|200px|Kultywar 'Plena']]
[[Plik:C. m. cv. Plena.JPG|thumb|200px|Kultywar 'Plena']]
[[Plik:C.m. cv. RoseaII.JPG|thumb|200px|Kultywar 'Rosea']]
[[Plik:C.m. cv. RoseaII.JPG|thumb|200px|Kultywar 'Rosea']]
[[Plik:Lillyvalleystriiped.jpg|thumb|200px|Kultywar 'Albostriata']]
[[Plik:Convallaria majalis 'Polish Beauty' kz04.jpg|thumb|200px|Kultywar 'Polish Beauty']]
Znane są cztery [[odmiana (biologia)|odmiany botaniczne]] oraz wiele [[kultywar|odmian hodowlanych]]. Do zróżnicowanych pod względem zasięgowym odmian botanicznych należą (niektórzy systematycy inne od typowej odmiany podnosili do rangi odrębnych gatunków)<ref name=grin/>:
Znane są cztery [[odmiana (biologia)|odmiany botaniczne]] oraz wiele [[kultywar|odmian hodowlanych]]. Do zróżnicowanych pod względem zasięgowym odmian botanicznych należą (niektórzy systematycy inne od typowej odmiany podnosili do rangi odrębnych gatunków)<ref name=grin/>:
* ''C. majalis'' L. var. ''majalis'' – występująca w całej Europie, na wschód sięgając po rejon [[Kaukaz (łańcuch górski)|Kaukazu]] (odmiana typowa),
* ''C. majalis'' L. var. ''majalis'' – występująca w całej Europie, na wschód sięgając po rejon [[Kaukaz (łańcuch górski)|Kaukazu]] (odmiana typowa),
* ''C. majalis'' L. var. ''keiskei'' (Miq.) Makino ([[synonim|syn.]]: ''C. keiskei'' Miq., ''C. majalis'' var. ''manshurica'' Komarov) – Azja środkowa i wschodnia. Rośnie w wilgotnych lasach i na zboczach wąwozów<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200027600 |rok= |tytuł=Convallaria majalis Linnaeus (Convallaria majalis) |opublikowany=Flora of China |data dostępu=6 maja 2008 |język=en}}</ref>,
* ''C. majalis'' L. var. ''keiskei'' (Miq.) Makino ([[synonim (taksonomia)|syn.]]: ''C. keiskei'' Miq., ''C. majalis'' var. ''manshurica'' Komarov) – Azja środkowa i wschodnia. Rośnie w wilgotnych lasach i na zboczach wąwozów<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200027600 |rok= |tytuł=Convallaria majalis Linnaeus (Convallaria majalis) |opublikowany=Flora of China |data dostępu=2008-05-06 |język=en}}</ref>,
* ''C. majalis'' L. var. ''transcaucasica'' (Utkin ex Grossh.) Knorring (syn.: ''C. transcaucasica'' Utkin ex Grossh.) – kraje kaukaskie: [[Gruzja]], [[Armenia]], [[Azerbejdżan]] oraz przyległe tereny [[Rosja|Rosji]] i [[Turcja|Turcji]],
* ''C. majalis'' L. var. ''transcaucasica'' (Utkin ex Grossh.) Knorring (syn.: ''C. transcaucasica'' Utkin ex Grossh.) – kraje kaukaskie: [[Gruzja]], [[Armenia]], [[Azerbejdżan]] oraz przyległe tereny [[Rosja|Rosji]] i [[Turcja|Turcji]],
* ''C. majalis'' L. var. ''montana'' (Rafinesque) H. E. Ahles, J. Elisha Mitchell Sci. Soc. 80: 172. 1964 (syn. ''C. majuscula'' Greene, ''C. montana'' Raf.) – wschodnia część [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]]. Od konwalii europejskich różni się m.in. większymi rozmiarami liści (blaszka liściowa 20–50 cm długości × 5–13 cm szerokości, z ogonkiem do 30 cm długości)<ref name=fna/>.
* ''C. majalis'' L. var. ''montana'' (Rafinesque) H. E. Ahles, J. Elisha Mitchell Sci. Soc. 80: 172. 1964 (syn. ''C. majuscula'' Greene, ''C. montana'' Raf.) – wschodnia część [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]]. Od konwalii europejskich różni się m.in. większymi rozmiarami liści (blaszka liściowa 20–50 cm długości × 5–13 cm szerokości, z ogonkiem do 30 cm długości)<ref name=fna/>.


Spośród szeregu ozdobnych odmian uprawnych najczęściej spotykane są:
Spośród szeregu ozdobnych odmian uprawnych najczęściej spotykane są:
* ''C. majalis'' 'Albostriata' (też 'Variegata') – liście jasnożółto, wąsko paskowane wzdłuż [[użyłkowanie liścia|żyłek]], cecha niezbyt trwała i część roślin z odrośli jej nie powtarza. W Polsce odkryto odmianę prowizorycznie zwaną 'Polish Beauty', która ma jasne paski szersze i trwałe u roślin potomnych<ref name="radziul">{{cytuj książkę|autor=Radziul E.|tytuł=Rosliny cenne, rzadkie, poszukiwane|wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne|miejsce=warszawa|strony=56|isbn=83-09-01778-2}}</ref>.
* ''C. majalis'' 'Albostriata' (też 'Variegata') – liście jasnożółto, wąsko paskowane wzdłuż [[użyłkowanie liścia|żyłek]], cecha niezbyt trwała i część roślin z odrośli jej nie powtarza. W Polsce odkryto odmianę prowizorycznie zwaną 'Polish Beauty', która ma jasne paski szersze i trwałe u roślin potomnych<ref name="radziul">{{cytuj książkę|autor=Radziul E.|tytuł=Rośliny cenne, rzadkie, poszukiwane|wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne|miejsce=warszawa|strony=56|isbn=83-09-01778-2}}</ref>.
* ''C. majalis'' 'Argenteovariegata' (też 'Albimarginata') – liście białoobrzeżone, ozdobne przez cały sezon.
* ''C. majalis'' 'Argenteovariegata' (też 'Albimarginata') – liście białoobrzeżone, ozdobne przez cały sezon.
* ''C. majalis'' 'Lineata' – liście paskowane, żółtozielone.
* ''C. majalis'' 'Lineata' – liście paskowane, żółtozielone.
* ''C. majalis'' 'Grandiflora' – kwiaty większe niż u typu, często w uprawie ogrodowej. Znane są dwie rasy tej odmiany – holenderska i niemiecka, zwana też "konwaliami berlińskimi". Ta pierwsza ma więcej kwiatów, ale kwitnie później. Rasa niemiecka ma mniej kwiatów, szersze liście i nadaje się do [[pędzenie|pędzenia]]<ref name=oszkinis/><ref name=woycicki>{{cytuj książkę |nazwisko=Wóycicki |imię=Stanisław |tytuł=Uprawa roślin ozdobnych |rok=1965 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa}}</ref>.
* ''C. majalis'' 'Grandiflora' – kwiaty większe niż u typu, często w uprawie ogrodowej. Znane są dwie rasy tej odmiany – holenderska i niemiecka, zwana też „konwaliami berlińskimi”. Ta pierwsza ma więcej kwiatów, ale kwitnie później. Rasa niemiecka ma mniej kwiatów, szersze liście i nadaje się do [[pędzenie|pędzenia]]<ref name=oszkinis/><ref name=woycicki>{{cytuj książkę |nazwisko=Wóycicki |imię=Stanisław |tytuł=Uprawa roślin ozdobnych |rok=1965 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa}}</ref>.
* ''C. majalis'' 'Plena' (też 'Flore Pleno') – kwiaty pełne, kwitnie słabiej niż typ,
* ''C. majalis'' 'Plena' (też 'Flore Pleno') – kwiaty pełne, kwitnie słabiej niż typ,
* ''C. majalis'' 'Rosea' – kwiaty w kolorze brudno-lilioworóżowym.
* ''C. majalis'' 'Rosea' – kwiaty w kolorze brudno-lilioworóżowym.
* ''C. majalis'' 'Rosea Variegata' – kwiaty w kolorze brudno-lilioworóżowym i dodatkowo liście seledynowe, żółto paskowane<ref name=radziul/>.
* ''C. majalis'' 'Rosea Variegata' – kwiaty w kolorze brudno-lilioworóżowym i dodatkowo liście seledynowe, żółto paskowane<ref name=radziul/>.
Za najciekawszą odmianę uznaje się 'Vic Pawlowski's Gold' o ciemnozielonych liściach ozdobionych złotymi, podłużnymi liniami<ref name=warzywa>{{cytuj książkę |nazwisko=Biggs |imię=Matthew |nazwisko2=McVicar |imię2=Jekka |nazwisko3=Flowerdew |imię3=Bob |tytuł=Wielka księga warzyw, ziół i owoców |rok=2007 |wydawca=Dom Wydawniczy Bellona |miejsce=Warszawa |isbn=83-11-10578-2}}</ref>.
Za najciekawszą odmianę uznaje się 'Vic Pawlowski’s Gold' o ciemnozielonych liściach ozdobionych złotymi, podłużnymi liniami<ref name=warzywa>{{cytuj książkę |nazwisko=Biggs |imię=Matthew |nazwisko2=McVicar |imię2=Jekka |nazwisko3=Flowerdew |imię3=Bob |tytuł=Wielka księga warzyw, ziół i owoców |rok=2007 |wydawca=Dom Wydawniczy Bellona |miejsce=Warszawa |isbn=83-11-10578-2}}</ref>.


W eksperymentach hodowlanych potwierdzono trwałość zróżnicowania zawartości glikozydów pozyskanych z różnych obszarów Europy. Wyróżniono tzw. "[[rasa|rasy]] chemiczne" lub typy konwalii majowej<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko=Bleier |imię=W. |nazwisko2=Kaiser | imię2=S. |nazwisko3=Kubelka | imię3=W. |nazwisko4=Wichte | imię4=M. |rok=1967 |tytuł=Beziehungen zwischen Standort und Glikozid-Zusammensetzung bei Convalaria maialis L. |czasopismo=Pharm. Acta Helv. |wolumin=42, 423 |id=}}</ref>:
W eksperymentach hodowlanych potwierdzono trwałość zróżnicowania zawartości glikozydów pozyskanych z różnych obszarów Europy. Wyróżniono tzw. „[[rasa|rasy]] chemiczne” lub typy konwalii majowej<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko=Bleier |imię=W. |nazwisko2=Kaiser | imię2=S. |nazwisko3=Kubelka | imię3=W. |nazwisko4=Wichte | imię4=M. |rok=1967 |tytuł=Beziehungen zwischen Standort und Glikozid-Zusammensetzung bei Convalaria maialis L. |czasopismo=Pharm. Acta Helv. |wolumin=42, 423 |id=}}</ref>:
* zachodnioeuropejskie z przewagą konwalatoksyny i konwalatoksolu
* zachodnioeuropejskie z przewagą konwalatoksyny i konwalatoksolu
* środkowoeuropejskie z przewagą konwalatoksyny, konwalatoksolu, a także lokundiozydu i konwalozydu
* środkowoeuropejskie z przewagą konwalatoksyny, konwalatoksolu, a także lokundiozydu i konwalozydu
Linia 105: Linia 114:


== Nazewnictwo ==
== Nazewnictwo ==
W XV i XVI wieku roślinę nazywano ''Lilium convallium'', czyli lilia z doliny ([[Łacina|łac.]] ''convállis'' = ''głęboka, otoczona górami dolina''). Nazwa ta była tak popularna, że przetrwała do dziś w języku angielskim jako ''Lily of the Valley''. Ponieważ jednak mylono ją z ''Lilium candidum'' – lilią białą, Linneusz tworząc nazwę naukową nawiązał do okresu kwitnienia rośliny i wprowadził nazwę ''Convallaria majalis''<ref name=leksykon/>. Gatunek ten posiada wiele nazw zwyczajowych i ludowych: konwalia leśna, lanusz, lanka, lanuszka, końska grzywa (nazwa ludowa z okolic [[Olkusz]]a), lilia podobna, gładysz, konwalilia, konwalyja majowa, kokoryczka, lanysz, majówka, padolna<ref name=Majew>{{cytuj książkę|imię=Erazm |nazwisko=Majewski |tytuł=Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich |miejsce=Warszawa |rok=1894 |wydawca=Nakładem autora |isbn =}}</ref><ref name=antkowiak>{{cytuj książkę |nazwisko=Antkowiak |imię=Lidia |tytuł=Rośliny lecznicze |rok=1988 |wydawca=Wydawnictwo Akademii Rolniczej |miejsce=Poznań |isbn = 83-7160-146-8}}</ref>. Nazwa "konwalia" w języku polskim pierwszy raz spośród zachowanych źródeł użyta została w ''Zielniku'' [[Szymon Syreński (Syreniusz)|Syreniusza]] (1613), a nazwa "konwalia majowa" – przez Pacewicza R. w wydanej w [[1867]] w Warszawie publikacji pt. ''Botanika treściwie zebrana dla młodzieży''<ref name=Majew/>.
W XV i XVI wieku roślinę nazywano ''Lilium convallium'', czyli lilia z doliny ([[Łacina|łac.]] ''convállis'' = ''głęboka, otoczona górami dolina''). Nazwa ta była tak popularna, że przetrwała do dziś w języku angielskim jako ''Lily of the Valley''. Ponieważ jednak mylono ją z ''Lilium candidum'' – lilią białą, Linneusz tworząc nazwę naukową nawiązał do okresu kwitnienia rośliny i wprowadził nazwę ''Convallaria majalis''<ref name=leksykon/>. Gatunek ten posiada wiele nazw zwyczajowych i ludowych: konwalia leśna, lanusz, lanka, lanuszka, końska grzywa (nazwa ludowa z okolic [[Olkusz]]a), lilia podobna, gładysz, konwalilia, konwalyja majowa, kokoryczka, lanysz, majówka, padolna<ref name=Majew>{{cytuj książkę|imię=Erazm |nazwisko=Majewski |tytuł=Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich |miejsce=Warszawa |rok=1894 |wydawca=Nakładem autora |isbn =}}</ref><ref name=antkowiak>{{cytuj książkę |nazwisko=Antkowiak |imię=Lidia |tytuł=Rośliny lecznicze |rok=1988 |wydawca=Wydawnictwo Akademii Rolniczej |miejsce=Poznań |isbn = 83-7160-146-8}}</ref>. Nazwa „konwalia” w języku polskim pierwszy raz spośród zachowanych źródeł użyta została w ''Zielniku'' [[Szymon Syreński (Syreniusz)|Syreniusza]] (1613), a nazwa „konwalia majowa” – przez Pacewicza R. w wydanej w 1867 w Warszawie publikacji pt. ''Botanika treściwie zebrana dla młodzieży''<ref name=Majew/>.


== Ekologia ==
== Ekologia ==
Rośnie w [[las liściasty|lasach liściastych]] i [[las mieszany|mieszanych]] oraz zaroślach tworząc często rozległe [[kolonia (biologia)|kolonie]]. Wymaga świeżych i zasobnych gleb. W warunkach naturalnych spotykana jest zwykle na glebach, których [[Skala pH|ph]] wynosi 4 (75% wystąpień), rzadziej 3 (25%)<ref>{{cytuj książkę |imię=J. |nazwisko=Motyka |tytuł=Ekologia roślin |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |rok=1962}}</ref>. Najlepiej rośnie w półcieniu<ref>{{cytuj książkę|autor=Zarzycki K. i in. |tytuł=Ecological indicator values of vascular plants of Poland|wydawca=Instytut Botaniki im. Szafera PAN|miejsce=Kraków|data=2002|strony=46|isbn=83-85444-95-5}}</ref>. W warunkach Polski zachodniej i południowej występuje zwykle w lasach mieszanych i [[dąbrowa (las)|dąbrowach]]. W Polsce wschodniej i północno-wschodniej częściej rośnie na skraju lasów, rekompensując niedostatek ciepła światłem<ref name=Ruminska/>. W górach występuje po [[regiel dolny]], wyjątkowo tylko można spotkać ją wyżej. Najwyższe w Polsce jej stanowisko znajduje się na [[Sarnia Skała|Sarniej Skale]] w [[Tatry Zachodnie|Tatrach Zachodnich]]<ref>{{cytuj książkę |imię=Halina |nazwisko=Piękoś-Mirkowa |imię2=Zbigniew |nazwisko2=Mirek |tytuł=Rośliny chronione|wydawca=Multico Oficyna Wyd. |miejsce=Warszawa |rok=2006 |isbn = 978-83-7073-444-2}}</ref>.
Rośnie w [[las liściasty|lasach liściastych]] i [[las mieszany|mieszanych]] oraz zaroślach tworząc często rozległe [[kolonia (biologia)|kolonie]]. Wymaga świeżych i zasobnych gleb. W warunkach naturalnych spotykana jest zwykle na glebach, których [[Skala pH|pH]] wynosi 4 (75% wystąpień), rzadziej 3 (25%)<ref>{{cytuj książkę |imię=J. |nazwisko=Motyka |tytuł=Ekologia roślin |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |rok=1962}}</ref>. Najlepiej rośnie w półcieniu<ref>{{cytuj książkę|autor=Zarzycki K. i in. |tytuł=Ecological indicator values of vascular plants of Poland|wydawca=Instytut Botaniki im. Szafera PAN|miejsce=Kraków|data=2002|strony=46|isbn=83-85444-95-5}}</ref>. W warunkach Polski zachodniej i południowej występuje zwykle w lasach mieszanych i [[dąbrowa (las)|dąbrowach]]. W Polsce wschodniej i północno-wschodniej częściej rośnie na skraju lasów, rekompensując niedostatek ciepła światłem<ref name=Ruminska/>. W górach występuje po [[regiel dolny]], wyjątkowo tylko można spotkać ją wyżej. Najwyższe w Polsce jej stanowisko znajduje się na [[Sarnia Skała|Sarniej Skale]] w [[Tatry Zachodnie|Tatrach Zachodnich]]<ref>{{cytuj książkę |imię=Halina |nazwisko=Piękoś-Mirkowa |imię2=Zbigniew |nazwisko2=Mirek |tytuł=Rośliny chronione|wydawca=Multico Oficyna Wyd. |miejsce=Warszawa |rok=2006 |isbn = 978-83-7073-444-2}}</ref>.


W [[fitosocjologia|fitosocjologii]] [[gatunek wyróżniający]] [[zespół roślinności|zespoły]]: [[kontynentalny bór sosnowy świeży|kontynentalnego boru sosnowego świeżego]] ''Peucedano-Pinetum'', subborealnego boru mieszanego ''Serratulo-Pinetum'', świetlistej dąbrowy subkontynentalnej ''Potentillo albae-Quercetum petraeae'', podzwiązku [[buczyna|buczyn]] nawapiennych ''Cephalanthero-Fagenion'', poza tym konwalia majowa jest częstym składnikiem runa lasów [[grąd]]owych, zboczowych lasów lipowo-klonowych i dąbrów<ref>{{cytuj książkę|imię=Jan Marek |nazwisko=Matuszkiewicz |tytuł=Zespoły leśne Polski |miejsce=Warszawa |rok=2001 |wydawca= Wyd. Naukowe PWN|isbn = 83-01-13401-1}}</ref>.
W [[fitosocjologia|fitosocjologii]] [[gatunek wyróżniający]] [[zespół roślinności|zespoły]]: [[kontynentalny bór sosnowy świeży|kontynentalnego boru sosnowego świeżego]] ''Peucedano-Pinetum'', subborealnego boru mieszanego ''Serratulo-Pinetum'', świetlistej dąbrowy subkontynentalnej ''Potentillo albae-Quercetum petraeae'', podzwiązku [[buczyna|buczyn]] nawapiennych ''Cephalanthero-Fagenion'', poza tym konwalia majowa jest częstym składnikiem runa lasów [[grąd]]owych, zboczowych lasów lipowo-klonowych i dąbrów<ref>{{cytuj książkę|imię=Jan Marek |nazwisko=Matuszkiewicz |tytuł=Zespoły leśne Polski |miejsce=Warszawa |rok=2001 |wydawca= Wyd. Naukowe PWN|isbn = 83-01-13401-1}}</ref>.
Linia 114: Linia 123:
W Polsce zachodniej (I, III, V [[kraina przyrodniczo-leśna]]) jej obecność pozwala na odróżnienie [[typ siedliskowy lasu|typu siedliskowego lasu]] [[bór mieszany świeży|boru mieszanego świeżego]] od [[bór świeży|boru świeżego]], charakterystyczna także dla [[las mieszany świeży|lasu mieszanego świeżego]] i [[las górski świeży|lasu górskiego świeżego]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Puchniarski |imię=Tadeusz Henryk |tytuł=Rośliny siedlisk leśnych w Polsce |rok=2004 |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |isbn = 83-09-01822-3}}</ref>.
W Polsce zachodniej (I, III, V [[kraina przyrodniczo-leśna]]) jej obecność pozwala na odróżnienie [[typ siedliskowy lasu|typu siedliskowego lasu]] [[bór mieszany świeży|boru mieszanego świeżego]] od [[bór świeży|boru świeżego]], charakterystyczna także dla [[las mieszany świeży|lasu mieszanego świeżego]] i [[las górski świeży|lasu górskiego świeżego]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Puchniarski |imię=Tadeusz Henryk |tytuł=Rośliny siedlisk leśnych w Polsce |rok=2004 |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |isbn = 83-09-01822-3}}</ref>.


Jest słabo odporna na [[susza|susze]], nie szkodzą jej występowaniu [[pożar]]y (odradza się z kłączy). Wymaga minimum 130 dni w roku z temperaturą powyżej 0&nbsp;°C<ref name=usda/>. Znosi temperatury sięgające poniżej -20&nbsp;°C<ref name=future/>.
Jest słabo odporna na [[susza|susze]], nie szkodzą jej występowaniu [[pożar]]y (odradza się z kłączy). Wymaga minimum 130 dni w roku z temperaturą powyżej 0&nbsp;°C<ref name=usda/>. Znosi temperatury sięgające poniżej –20&nbsp;°C<ref name=future/>.


Ze względu na skład chemiczny konwalie nie są zjadane przez zwierzęta (są trujące dla wielu [[kręgowce|kręgowców]], choć nie szkodzą [[lis]]om<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Grochowski |imię=Wiesław|tytuł=Jadalne owoce leśne |rok=1986 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |isbn = 83-09-00021-9}}</ref>). Żerują na nich niektóre [[bezkręgowce]], np. gąsienice motyli ''Antitype chi'' z rodziny [[sówkowate|sówkowatych]] i inne gatunki z rodziny [[niesobkowate|niesobkowatych]] (''Hepialidae'').
Ze względu na skład chemiczny konwalie nie są zjadane przez zwierzęta (są trujące dla wielu [[kręgowce|kręgowców]], choć nie szkodzą [[lis]]om<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Grochowski |imię=Wiesław|tytuł=Jadalne owoce leśne |rok=1986 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |isbn = 83-09-00021-9}}</ref>). Żerują na nich niektóre [[bezkręgowce]], np. gąsienice motyli ''Antitype chi'' z rodziny [[sówkowate|sówkowatych]] i inne gatunki z rodziny [[niesobkowate|niesobkowatych]] (''Hepialidae'').
Linia 120: Linia 129:
== Zagrożenia i ochrona ==
== Zagrożenia i ochrona ==
[[Plik:Nature reserve Dabrowa Radziejowska03.jpg|thumb|200px|Konwalia majowa w [[Rezerwat przyrody Dąbrowa Radziejowska|rezerwacie przyrody Dąbrowa Radziejowska]] w województwie mazowieckim]]
[[Plik:Nature reserve Dabrowa Radziejowska03.jpg|thumb|200px|Konwalia majowa w [[Rezerwat przyrody Dąbrowa Radziejowska|rezerwacie przyrody Dąbrowa Radziejowska]] w województwie mazowieckim]]
W Polsce roślina na stanowiskach naturalnych objęta częściową [[ochrona gatunkowa roślin|ochroną gatunkową]] od 1957 roku. Zbiór [[surowiec zielarski|surowca zielarskiego]] ze stanowisk dzikich jest prawnie ograniczony (wymagane jest zezwolenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska). Ochrona wprowadzona została w celu uchronienia gatunku przed nadmierną eksploatacją do celów leczniczych ze stanowisk naturalnych (w latach 50. XX wieku zapotrzebowanie na liście wynosiło ok. 20–26 ton, na kwiaty 2–4 tony, przy możliwościach pozyskania ze stanu naturalnego na poziomie odpowiednio 5 i 1 tony<ref>{{cytuj książkę |autor = Gawłowska Jadwiga | tytuł =Zagadnienia ochrony przyrody w zielarstwie | wydawca =Ochrona Zasobów Przyrody, zeszyt 4, Liga Przyjaciół Żołnierza | rok =1958 | strony =23-32 }}</ref>). Dlatego też w celu zapewnienia surowca bez naruszania zasobów naturalnych wprowadza się konwalię do uprawy. Dawniej, mimo ochrony gatunkowej dopuszczano zbiór samych kwiatów ze względu na rozmnażanie się konwalii głównie za pomocą rozłogów podziemnych<ref name=leonidas/>. Zagrożeniem dla populacji jest też masowe zrywanie kwitnących pędów dla celów ozdobnych oraz eksploatacja lasów<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.jezioro.com.pl/flora/okaz.html?id=762 |rok= |tytuł=Konwalia majowa (Convallaria majalis) |opublikowany=jezioro.com.pl |data dostępu=6 maja 2008 |język=pl}}</ref>.
W Polsce populacje tego gatunku występujące dziko objęte były częściową [[ochrona gatunkowa roślin|ochroną gatunkową]] od 1957 roku<ref name=rozp1957>{{Dziennik Ustaw|rok=1957|numer=15|pozycja=78}} – Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin</ref> do 2014 roku<ref name=rozp2014>{{Dziennik Ustaw|2014|1409}} – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin</ref>. Zbiór [[surowiec zielarski|surowca zielarskiego]] ze stanowisk naturalnych był prawnie ograniczony (wymagane było zezwolenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska). Ochrona wprowadzona została w celu uchronienia gatunku przed nadmierną eksploatacją do celów leczniczych ze stanowisk naturalnych (w latach 50. XX wieku zapotrzebowanie na liście wynosiło ok. 20–26 ton, na kwiaty 2–4 tony, przy możliwościach pozyskania ze stanu naturalnego na poziomie odpowiednio 5 i 1 tony<ref>{{cytuj książkę |autor = Gawłowska Jadwiga | tytuł =Zagadnienia ochrony przyrody w zielarstwie | wydawca =Ochrona Zasobów Przyrody, zeszyt 4, Liga Przyjaciół Żołnierza | rok =1958 | strony =23-32}}</ref>). Dlatego też w celu zapewnienia surowca bez naruszania zasobów naturalnych wprowadzano konwalię do uprawy. Dawniej, mimo ochrony gatunkowej dopuszczano zbiór samych kwiatów ze względu na rozmnażanie się konwalii głównie za pomocą rozłogów podziemnych<ref name=leonidas/>. Zagrożeniem dla populacji jest też masowe zrywanie kwitnących pędów dla celów ozdobnych oraz eksploatacja lasów<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.jezioro.com.pl/flora/okaz.html?id=762 |rok= |tytuł=Konwalia majowa (Convallaria majalis) |opublikowany=jezioro.com.pl |data dostępu=2008-05-06 |język=pl |archiwum=https://web.archive.org/web/20090213221527/http://www.jezioro.com.pl/flora/okaz.html?id=762 |zarchiwizowano=13 lutego 2009 }}</ref>.


Poza ochroną gatunkową wiele stanowisk tego gatunku zabezpieczonych jest w [[park narodowy|parkach narodowych]] i [[rezerwat przyrody|rezerwatach]]. Jako gatunek przywiązany do dąbrów, chroniony jest też wraz z nimi w [[Natura 2000|obszarach Natura 2000]] (kwaśne dąbrowy są jednym z [[siedlisko przyrodnicze|siedlisk przyrodniczych]]). Jest to o tyle ważne, że zabezpiecza trwałość odpowiednich siedlisk leśnych, w minionych dziesięcioleciach nierzadko przekształcanych w związku ze zwiększaniem areału drzewostanów iglastych (gł. [[sosna zwyczajna|sosnowych]]) w polskich lasach.
Wiele stanowisk tego gatunku zabezpieczonych jest w [[park narodowy|parkach narodowych]] i [[rezerwat przyrody|rezerwatach]]. Jako gatunek przywiązany do dąbrów, chroniony jest też wraz z nimi w [[Natura 2000|obszarach Natura 2000]] (kwaśne dąbrowy są jednym z [[siedlisko przyrodnicze|siedlisk przyrodniczych]]). Jest to o tyle ważne, że zabezpiecza trwałość odpowiednich siedlisk leśnych, w minionych dziesięcioleciach nierzadko przekształcanych w związku ze zwiększaniem areału drzewostanów iglastych (gł. [[sosna zwyczajna|sosnowych]]) w polskich lasach.


Konwalia podlega ochronie prawnej także w niektórych innych krajach, m.in. w [[Bułgaria|Bułgarii]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.fao.org/docrep/w7261e/w7261e16.htm |rok= |tytuł=Bulgarian model for regulating the trade in plant material for medicinal and other purposes |opublikowany=FAO |autor=D. Lange & M. Mladenova |data dostępu=9 czerwca 2008 |język=en}}</ref>, [[Grecja|Grecji]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://natura.minenv.gr/natura/server/user/biotopos_info.asp?siteCode=GR1210001 |rok=2004|tytuł= GR1210001 |opublikowany= ΔΙΚΤΥΟ ΕΡΕΥΝΗΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ |autor= |data dostępu=9 czerwca 2008 |język=en}}</ref> i [[Słowacja|Słowacji]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://sbs.sav.sk/SBS1/docs/bulletin25/83_Kucera_Cernusakova.pdf |rok=2003 |tytuł=Chránené a ohrozené druhy vyšších rastlín v Belianskej doline vo Veľkej Fatre |opublikowany=Bull. Slov. Bot. Spoločn., Bratislava, 25 |autor=P. Kucera, D. Cernusakova |data dostępu=9 czerwca 2008 |język=en}}</ref>. Podgatunek północnoamerykański, w Stanach Zjednoczonych opisywany zwykle jako odrębny gatunek ''C. majuscula'', ze względu na rzadkość występowania chroniony jest prawem stanowym w obszarze naturalnego występowania<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.timberpress.com/pdfs/excerpts/9780881925494e.pdf |rok= |tytuł=En Encyklopedia of shade perennials |autor=W. George Schmidt |data dostępu=9 czerwca 2008 |język=en}}</ref>.
Konwalia podlega ochronie prawnej w niektórych innych krajach, m.in. w [[Bułgaria|Bułgarii]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.fao.org/docrep/w7261e/w7261e16.htm |rok= |tytuł=Bulgarian model for regulating the trade in plant material for medicinal and other purposes |opublikowany=FAO |autor=D. Lange & M. Mladenova |data dostępu=2008-06-09 |język=en |archiwum=https://web.archive.org/web/20080328040446/http://www.fao.org/docrep/W7261E/W7261e16.htm |zarchiwizowano=28 marca 2008 }}</ref>, [[Grecja|Grecji]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://natura.minenv.gr/natura/server/user/biotopos_info.asp?siteCode=GR1210001|archiwum=https://web.archive.org/web/20090214084632/http://natura.minenv.gr/natura/server/user/biotopos_info.asp?siteCode=GR1210001 |rok=2004|tytuł= GR1210001 |opublikowany= ΔΙΚΤΥΟ ΕΡΕΥΝΗΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ |autor= |data dostępu=2008-06-09 |język=en}}</ref> i [[Słowacja|Słowacji]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://sbs.sav.sk/SBS1/docs/bulletin25/83_Kucera_Cernusakova.pdf |rok=2003 |tytuł=Chránené a ohrozené druhy vyšších rastlín v Belianskej doline vo Veľkej Fatre |opublikowany=Bull. Slov. Bot. Spoločn., Bratislava, 25 |autor=P. Kucera, D. Cernusakova |data dostępu=2008-06-09 |język=en |archiwum=https://web.archive.org/web/20070609233739/http://sbs.sav.sk/SBS1/docs/bulletin25/83_Kucera_Cernusakova.pdf |zarchiwizowano=2007-06-09 }}</ref>. Podgatunek północnoamerykański, w Stanach Zjednoczonych opisywany zwykle jako odrębny gatunek ''C. majuscula'', ze względu na rzadkość występowania chroniony jest prawem stanowym w obszarze naturalnego występowania<ref>{{cytuj stronę |url=https://books.google.pl/books?id=oKVsZdgB-QEC |rok= |tytuł=En Encyklopedia of shade perennials |autor=W. George Schmidt |data dostępu=2008-06-09 |język=en}}</ref>.


Gatunek wymieniany jest na listach roślin zagrożonych w różnych krajach, podawany jest jako gatunek [[Gatunek najmniejszej troski|najmniejszej troski]] (LC) w [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.jncc.gov.uk/pdf/pub05_speciesstatusvpredlist3_web.pdf |rok=2005 |tytuł=Species Status, The Vascular Plant Red Data List for Great Britain |autor= |data dostępu=9 czerwca 2008 |język=en}}</ref> i [[Szwajcaria|Szwajcarii]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.crsf.ch/documents/download/d/d_rl2002_pflanzen.pdf |rok= |tytuł=Rote Liste der gefährdeten Farn- und Blütenpflanzen der Schweiz 2002 |autor= |data dostępu=9 czerwca 2008 |język=de}}</ref>, w [[Hiszpania|Hiszpanii]] jest to gatunek narażony (VU)<ref>{{cytuj stronę |url=http://130.206.88.24/ichngarrotxa/fotos/Taulaseguimtaxonsamenacatsgtxa.pdf |rok=2006 |tytuł=Llista de tàxons del Programa de Seguiment i Conservació de la flora amenaçada |autor=Xavier Oliver |data dostępu=9 czerwca 2008 |język=es}}</ref>, w [[Słowacja|Słowacji]] konwalia jest bliska zagrożeniu (NT)<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.sopsr.sk/webs/redlist/tlac.php?nazov=&ohr=&cast=%25 |rok=2002 |tytuł=Červený zoznam rastlín Slovenska |autor= |data dostępu=9 czerwca 2008 |język=sl}}</ref>. W Polsce ochrona prawna gatunku jest utrzymywana mimo braku stwierdzenia zagrożenia dla trwałości gatunku – nie pojawia się on ani w krajowej, ani w regionalnych Czerwonych Księgach i Listach roślin. Zagrożenie gatunku w różnych krajach nie ma też istotnego wpływu na globalne perspektywy zachowania gatunku – konwalia majowa nie jest wymieniona w [[Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych|Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych]] opracowywanej przez [[IUCN]].
Gatunek wymieniany jest na listach roślin zagrożonych w różnych krajach, podawany jest jako gatunek [[Gatunek najmniejszej troski|najmniejszej troski]] (LC) w [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://web.archive.org/web/20050511110701/http://www.jncc.gov.uk/pdf/pub05_speciesstatusvpredlist3_web.pdf |rok=2005 |tytuł=Species Status, The Vascular Plant Red Data List for Great Britain |autor= |data dostępu=2008-06-09 |język=en}}</ref> i [[Szwajcaria|Szwajcarii]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.crsf.ch/documents/download/d/d_rl2002_pflanzen.pdf |rok= |tytuł=Rote Liste der gefährdeten Farn- und Blütenpflanzen der Schweiz 2002 |autor= |data dostępu=2008-06-09 |język=de |archiwum=https://web.archive.org/web/20140518120042/http://www.crsf.ch/documents/download/d/d_rl2002_pflanzen.pdf |zarchiwizowano=2014-05-18 }}</ref>, w [[Hiszpania|Hiszpanii]] jest to gatunek narażony (VU)<ref>{{cytuj stronę |url=http://130.206.88.24/ichngarrotxa/fotos/Taulaseguimtaxonsamenacatsgtxa.pdf |archiwum=https://www.webcitation.org/67Db4Yt4B?url=http://130.206.88.24/ichngarrotxa/fotos/Taulaseguimtaxonsamenacatsgtxa.pdf |rok=2006 |tytuł=Llista de tàxons del Programa de Seguiment i Conservació de la flora amenaçada |autor=Xavier Oliver |data dostępu=2008-06-09 |język=es |zarchiwizowano=26 kwietnia 2012 }}</ref>, na [[Słowacja|Słowacji]] konwalia jest bliska zagrożeniu (NT)<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.sopsr.sk/webs/redlist/tlac.php?nazov=&ohr=&cast=%25 |rok=2002 |tytuł=Červený zoznam rastlín Slovenska |autor= |data dostępu=2008-06-09 |język=sk}}</ref>. W Polsce ochrona prawna gatunku była utrzymywana mimo braku stwierdzenia zagrożenia dla trwałości gatunku – nie pojawia się on ani w krajowej, ani w regionalnych Czerwonych Księgach i Listach roślin. Zagrożenie gatunku w różnych krajach nie ma też istotnego wpływu na globalne perspektywy zachowania gatunku – konwalia majowa nie jest wymieniona w [[Czerwona księga gatunków zagrożonych|Czerwonej księdze gatunków zagrożonych]] opracowywanej przez [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|IUCN]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.iucnredlist.org/search | tytuł = IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2 | opublikowany = International Union for Conservation of Nature and Natural Resources | data dostępu = 2014-05-18}}</ref>. Nie stwierdzono także zagrożenia zubożeniem zasobów genowych populacji dziko rosnących z powodu rozpowszechnienia tego gatunku w uprawie, ponieważ zróżnicowanie genetyczne populacji uprawianych nie odbiega od populacji dziko rosnących, co tłumaczone jest częstym pozyskiwaniem roślin uprawianych z naturalnych stanowisk<ref>{{Cytuj pismo | autor = Katarzyna J. Chwedorzewska, Halina Galera, Igor Kosiński | tytuł = Plantations of Convallaria majalis L. as a threat to the natural stands of the species: Genetic variability of the cultivated plants and natural populations | czasopismo = Biological Conservation | wolumin = 141, 10 | strony = 2619–2624 | data = 2008 | url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0006320708002802 | doi = 10.1016/j.biocon.2008.07.025}}</ref>.


== Zastosowanie ==
== Zastosowanie ==
=== Roślina lecznicza ===
=== Roślina lecznicza ===
; Historia: Chińska medycyna ludowa korzeń i ziele konwalii stosowała już w starożytności do leczenia schorzeń naczyniowo-sercowych (pod nazwą 'liń-lań'). W Europie już w [[średniowiecze|średniowieczu]] leki z konwalii stosowane były w chorobach [[serce|serca]], [[Padaczka|epilepsji]] i bólach. W XVI wieku [[napar]]y z kwiatów konwalii majowej w wodzie stosowano w celu złagodzenia [[Dna moczanowa|skazy moczanowej]]. Napary w [[wino|winie]] stosowano dla poprawienia pamięci oraz łagodzenia [[zapalenie|stanów zapalnych]] [[oko|oczu]]. Lekarstwa te ceniono tak, że nazywano je "złotą wodą" i trzymano w złotych lub srebrnych naczyniach<ref name=ziola>{{cytuj stronę |url=http://zielnik.herbs2000.com/ziola/konwalia_maj.htm |rok= |tytuł=Konwalia majowa |opublikowany=Zioła – ziółka – ziołeczka | data dostępu=6 maja 2008 |język=pl}}</ref>. Tworzenie leków w czasach elżbietańskich traktowano jak praktyki iście magiczne. Jedna z recept zaleca:
; Historia: Chińska medycyna ludowa korzeń i ziele konwalii stosowała już w starożytności do leczenia schorzeń naczyniowo-sercowych (pod nazwą 'liń-lań'). W Europie już w [[średniowiecze|średniowieczu]] leki z konwalii stosowane były w chorobach [[serce|serca]], [[Padaczka|epilepsji]] i bólach. W XVI wieku [[napar]]y z kwiatów konwalii majowej w wodzie stosowano w celu złagodzenia [[Dna moczanowa|skazy moczanowej]]. Napary w [[wino|winie]] stosowano dla poprawienia pamięci oraz łagodzenia [[zapalenie|stanów zapalnych]] [[oko|oczu]]. Lekarstwa te ceniono tak, że nazywano je „złotą wodą” i trzymano w złotych lub srebrnych naczyniach<ref name=ziola>{{cytuj stronę |url=http://zielnik.herbs2000.com/ziola/konwalia_maj.htm |archiwum=https://web.archive.org/web/20130624060725/http://zielnik.herbs2000.com/ziola/konwalia_maj.htm |rok= |tytuł=Konwalia majowa |opublikowany=Zioła – ziółka – ziołeczka |data dostępu=2008-05-06 |język=pl |zarchiwizowano=24 czerwca 2013 }}</ref>. Tworzenie leków w czasach elżbietańskich traktowano jak praktyki iście magiczne. Jedna z recept zaleca:
{{Cytat
{{CytatD |Włóż kwiaty konwalii do szklanicy i postaw ją dokładnie zamkniętą na szczycie mrowiska na jeden miesiąc. Po tym czasie znajdziesz tam likwor, który użyty uciszy boleść spowodowaną przez podagrę.|Gerard<ref name=warzywa/>}}
|treść = Włóż kwiaty konwalii do szklanicy i postaw ją dokładnie zamkniętą na szczycie mrowiska na jeden miesiąc. Po tym czasie znajdziesz tam likwor, który użyty uciszy boleść spowodowaną przez podagrę.
: W Rosji sokiem z kłącza konwalii dziewczęta nacierały sobie policzki, aby nabrały [[rumieniec|rumieńców]]<ref name=atlas/>. W lecznictwie ludowym kłącza i jagody stosowano dawniej przy leczeniu [[padaczka|padaczki]], kwiatów używano jako środka przeczyszczającego, wewnętrznie zażywano ziele przeciw skurczom. Sproszkowane kwiaty w formie [[tabaka|tabaki]] zażywane były przeciw chronicznym [[nieżyt nosa|katarom]] i [[przeziębienie|przeziębieniom]]<ref name=leonidas/>. Ziele stosowano także w [[Puchlina wodna (medycyna)|puchlinie wodnej]] i przy zarobaczeniu<ref name=kuznicka/>. W XVIII wieku zanika stosowanie leków z konwalii, m.in. z powodu zmienności zawartości glikozydów (w efekcie zróżnicowanej skuteczności leczenia) oraz wyparcia tych leków jako nasercowych przez leki z [[naparstnica|naparstnicy]]<ref name=Ruminska>{{cytuj książkę |nazwisko=Rumińska |imię=Antonina |tytuł=Rośliny lecznicze |data=1981 |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce= Warszawa |isbn = 83-01-02142-X}}</ref>. W [[1838]] r. wykryto w konwalii dwa pierwsze glikozydy: konwalarynę i konwalamarynę. W [[1867]] r. stwierdzono podobne działanie nasercowe konwalamaryny do glikozydów naparstnicy. Dopiero w [[1929]] r. odkryto glikozyd konwalatoksynę, uznany za najważniejszy spośród tego typu związków występujących w konwalii<ref name=antkowiak/>. Odkrycia te spowodowały, że gatunek ten wrócił do użytkowania zielarskiego. Do naukowej medycyny europejskiej wprowadził konwalię profesor [[Siergiej Botkin]] w roku [[1881]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Strzelecka |imię=Halina |nazwisko2=Kowalski (red.) |imię2=Józef |tytuł= Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa |rok=2000 |wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |isbn = 83-01-01913-1}}</ref>. Obecnie uważa się, że konwalia jako surowiec jest lepiej tolerowana niż [[naparstnica]] i wywołuje mniej działań ubocznych<ref name=wyk/>.
|autor =
|źródło = Gerard<ref name=warzywa/>
|styl = środek
}}
: W Rosji sokiem z kłącza konwalii dziewczęta nacierały sobie policzki, aby nabrały [[rumieniec|rumieńców]]<ref name=atlas/>. W lecznictwie ludowym kłącza i jagody stosowano dawniej przy leczeniu [[padaczka|padaczki]], kwiatów używano jako środka przeczyszczającego, wewnętrznie zażywano ziele przeciw skurczom. Sproszkowane kwiaty w formie [[tabaka|tabaki]] zażywane były przeciw chronicznym [[nieżyt nosa|katarom]] i [[przeziębienie|przeziębieniom]]<ref name=leonidas/>. Ziele stosowano także w [[Puchlina wodna (medycyna)|puchlinie wodnej]] i przy zarobaczeniu<ref name=kuznicka/>. W XVIII wieku zanikało stosowanie leków z konwalii, m.in. z powodu zmienności zawartości glikozydów (w efekcie zróżnicowanej skuteczności leczenia) oraz wyparcia tych leków jako nasercowych przez leki z [[naparstnica|naparstnicy]]<ref name=Ruminska>{{cytuj książkę |nazwisko=Rumińska |imię=Antonina |tytuł=Rośliny lecznicze |data=1981 |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce= Warszawa |isbn = 83-01-02142-X}}</ref>. W 1838 r. wykryto w konwalii dwa pierwsze glikozydy: konwalarynę i konwalamarynę. W 1867 r. stwierdzono podobne działanie nasercowe konwalamaryny do glikozydów naparstnicy. Dopiero w 1929 r. odkryto glikozyd konwalatoksynę, uznany za najważniejszy spośród tego typu związków występujących w konwalii<ref name=antkowiak/>. Odkrycia te spowodowały, że gatunek ten wrócił do użytkowania zielarskiego. Do naukowej medycyny europejskiej wprowadził konwalię profesor [[Siergiej Botkin]] w roku 1881<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Strzelecka |imię=Halina |nazwisko2=Kowalski (red.) |imię2=Józef |tytuł= Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa |rok=2000 |wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |isbn = 83-01-01913-1}}</ref>. Obecnie uważa się, że konwalia jako surowiec jest lepiej tolerowana niż [[naparstnica]] i wywołuje mniej działań ubocznych<ref name=wyk/>.


; [[Surowiec zielarski]]: Kwiatostan wraz z liśćmi – ''Inflorescentia Convallariae'' i samo ziele zbierane przed kwitnieniem – ''Herba Convallariae'' (''Herba Liliorum convallium''). Niektóre [[farmakopea|farmakopee]] uznają też za surowiec suszone lub świeże kwiaty i kłącza. Surowca używa się w stanie świeżym lub po wysuszeniu i rozdrobnieniu do produkcji [[nalewka (farmacja)|nalewek]]. Nalewka z ziela konwalii ''Tinctura Convallariae titrata'' (w Polsce produkowana przez [[Herbapol]]) wchodzi w skład kropli nasercowych ''Cardiol, Cardiol C, Kelicardina, Neocardina, Guttae cardiaceae'' (Lab. Gal. Cefarm). Z ziela wytwarzane są także preparaty ''Convalatoxinum, Cardiosan'' i drażetki ''Convafort''<ref name=zastosowanie>{{cytuj książkę |nazwisko=Ożarowski |imię=Aleksander |nazwisko2=Jaroniewski |imię2=Wacław |tytuł=Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie |rok=1987 |wydawca=Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych |miejsce=Warszawa |isbn = 83-202-0472-0}} (tu szczegóły dot. zastosowania i dawkowania leków z konwalii)</ref>.
; [[Surowiec zielarski]]: Kwiatostan wraz z liśćmi – ''Inflorescentia Convallariae'' i samo ziele zbierane przed kwitnieniem – ''Herba Convallariae'' (''Herba Liliorum convallium''). Niektóre [[farmakopea|farmakopee]] uznają też za surowiec suszone lub świeże kwiaty i kłącza. Surowca używa się w stanie świeżym lub po wysuszeniu i rozdrobnieniu do produkcji [[nalewka (farmacja)|nalewek]]. Nalewka z ziela konwalii ''Tinctura Convallariae titrata'' (w Polsce produkowana przez [[Herbapol]]) wchodzi w skład kropli nasercowych ''Cardiol, Cardiol C, Kelicardina, Neocardina, Guttae cardiaceae'' (Lab. Gal. Cefarm). Z ziela wytwarzane są także preparaty ''Convalatoxinum, Cardiosan'' i drażetki ''Convafort''<ref name=zastosowanie>{{cytuj książkę |nazwisko=Ożarowski |imię=Aleksander |nazwisko2=Jaroniewski |imię2=Wacław |tytuł=Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie |rok=1987 |wydawca=Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych |miejsce=Warszawa |isbn = 83-202-0472-0}} (tu szczegóły dot. zastosowania i dawkowania leków z konwalii).</ref>.


; Działanie: {{main|Glikozydy nasercowe}} Nasercowe, ale i silnie (śmiertelnie) trujące przy przedawkowaniu. Konwalatoksyna wykazuje najsilniejsze działanie na mięsień [[serce|sercowy]] spośród wszystkich znanych glikozydów, działa 10-krotnie silniej od [[digitoksyna|digitoksyny]] pozyskiwanej z [[naparstnica|naparstnicy]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Bagiński |imię=S. |nazwisko2=Mowszowicz |imię2=J. |tytuł=Krajowe rośliny trujące |rok=1963 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce=Łódź}}</ref>. Wzmacnia siłę skurczy [[serce|serca]] ([[tropizmy serca|efekt inotropowy]] dodatni), zmniejszając równocześnie częstość skurczów mięśnia sercowego ([[tropizmy serca|efekt chronotropowy]] ujemny) i zwalniając [[tętno]] oraz zwiększa pobudliwość mięśni komór serca ([[tropizmy serca|efekt batmotropowy]] dodatni)<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.torfarm.com.pl/download//Magazyn_Aptekarski/MA_01(58)_farmacja.pdf |autor=Magdalena Lorek |rok=2008 |tytuł=Glikozydy nasercowe |opublikowany=Magazyn Aptekarski | data dostępu=11 maja 2008 |język=pl}}</ref>. Hamuje Na<sup>+</sup> i K<sup>+</sup>-ATP-azę i bezpośrednio zwieksza stężenie wewnątrzkomórkowe jonów Ca<sup>++</sup><ref name=wyk/>. Stosowana jest w początkowych stadiach niewydolności krążenia<ref name=atlas/>. Preparaty konwalii podawane są w celu wzmocnienia pracy serca u osób w podeszłym wieku, przy lekkich zaburzeniach pracy serca na tle nerwicowym u kobiet w okresie [[przekwitanie|menopauzalnym]], w przewlekłym zespole płucno-sercowym, a także u osób cechujących się nadwrażliwością na inne preparaty nasercowe. Działa szybko, lecz krótko i nie kumuluje się. Glikozydy konwalii praktycznie nie wiążą się z białkami osocza ([[Albuminy|albuminami]]) i szybko ulegają wydaleniu z organizmu, w przeciwieństwie do innych glikozydów nasercowych. Konwalia ma również właściwości moczopędne i słabe uspokajające<ref name=zastosowanie/><ref name=fitoterapia>{{cytuj książkę|imię=Eliza |nazwisko=Lamer-Zarawska |imię2=Barbara |nazwisko2=Kowal-Gierczak |imię3=Jan |nazwisko3=Niedworok (red.) |tytuł=Fitoterapia i leki roślinne |miejsce=Warszawa |rok=2007 |wydawca=Wydawnictwo Lekarskie PZWL |isbn=83-200-3401-1}}</ref>. Zwiększa przy tym wydzielanie soli [[sód|sodowych]] i [[potas]]owych z [[mocz]]em<ref name=wyk/>. Saponina konwalaryna działa łagodnie przeczyszczająco, drażniąc jednak śluzówkę żołądka<ref name=leonidas/>. Esencja ze świeżego, kwitnącego ziela wykorzystywana jest w [[homeopatia|homeopatii]]<ref name=leksykon/>. Konwalia stosowana jest również w leczeniu niewydolności krążenia w [[medycyna weterynaryjna|weterynarii]]<ref name=truj/> w postaci leków homeopatycznych<ref name=vet/>.
; Działanie: {{osobny artykuł|Glikozydy nasercowe}} Nasercowe, ale i silnie (śmiertelnie) trujące przy przedawkowaniu. Konwalatoksyna wykazuje najsilniejsze działanie na mięsień [[serce|sercowy]] spośród wszystkich znanych glikozydów, działa 10-krotnie silniej od [[digitoksyna|digitoksyny]] pozyskiwanej z [[naparstnica|naparstnicy]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Bagiński |imię=S. |nazwisko2=Mowszowicz |imię2=J. |tytuł=Krajowe rośliny trujące |rok=1963 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce=Łódź}}</ref>. Wzmacnia siłę skurczy [[serce|serca]] ([[tropizmy serca|efekt inotropowy]] dodatni), nieznacznie zmniejszając równocześnie częstość skurczów mięśnia sercowego ([[tropizmy serca|efekt chronotropowy]] ujemny)<ref name=fitoterapia/>. Hamuje Na<sup>+</sup> i K<sup>+</sup>-ATP-azę i bezpośrednio zwiększa stężenie wewnątrzkomórkowe jonów Ca<sup>2+</sup><ref name=wyk/>. Stosowana jest w początkowych stadiach niewydolności krążenia<ref name=atlas/>. Preparaty konwalii podawane są w celu wzmocnienia pracy serca u osób w podeszłym wieku, przy lekkich zaburzeniach pracy serca na tle nerwicowym u kobiet w okresie [[przekwitanie|menopauzalnym]], w przewlekłym zespole płucno-sercowym, a także u osób cechujących się nadwrażliwością na inne preparaty nasercowe. Działa szybko, lecz krótko i nie kumuluje się. Glikozydy konwalii praktycznie nie wiążą się z białkami osocza ([[Albuminy|albuminami]]) i szybko ulegają wydaleniu z organizmu, w przeciwieństwie do innych glikozydów nasercowych. Konwalia ma również właściwości moczopędne i słabe uspokajające<ref name=zastosowanie/><ref name=fitoterapia>{{cytuj książkę|imię=Eliza |nazwisko=Lamer-Zarawska |imię2=Barbara |nazwisko2=Kowal-Gierczak |imię3=Jan |nazwisko3=Niedworok (red.) |tytuł=Fitoterapia i leki roślinne |miejsce=Warszawa |rok=2007 |wydawca=Wydawnictwo Lekarskie PZWL |isbn=978-83-200-3401-1 |oclc=750093865 |język=pl}}</ref>. Zwiększa przy tym wydzielanie soli [[sód|sodowych]] i [[potas]]owych z [[mocz]]em<ref name=wyk/>. Saponina konwalaryna działa łagodnie przeczyszczająco, drażniąc jednak śluzówkę żołądka<ref name=leonidas/>. Esencja ze świeżego, kwitnącego ziela wykorzystywana jest w [[homeopatia|homeopatii]]<ref name=leksykon/>. Konwalia stosowana jest również w leczeniu niewydolności krążenia w [[medycyna weterynaryjna|weterynarii]]<ref name=truj/> w postaci preparatów homeopatycznych<ref name=vet/>.


; Dawkowanie: Zaleca się stosowanie wyłącznie preparatów gotowych, dostępnych w aptekach i ścisłe przestrzeganie sposobu dawkowania podanego w ulotce lub na opakowaniu. Stosowanie przetworów domowych jest niebezpieczne z powodu zmiennej zawartości związków czynnych w roślinie, co może prowadzić do zatrucia. Poza tym napary lub nalewki sporządzane w warunkach domowych są nietrwałe i niepewne w działaniu<ref name=zastosowanie/>. Do produkcji preparatów dostępnych w aptekach stosuje się nalewkę konwalii majowej o mianowanej aktywności związków czynnych, przeliczanych na [[jednostka gołębia|jednostki gołębie]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal02_obr_nieprzetworzfarmac.doc |rok= |tytuł=Wykaz produktów leczniczych, wytwarzanych metodami przemysłowymi, zgodnie z przepisami zawartymi w Farmakopei Polskiej |opublikowany=Ministerstwo Zdrowia | data dostępu=11 maja 2008 |język=pl}}</ref>. Stosuje się także standardyzowany proszek zawierający 0,2% konwalatoksyny przyjmowany w trzech dawkach po 0,2 g<ref name=wyk>{{cytuj książkę |nazwisko=van Wyk |imię=Ben-Erik |nazwisko2=Wink | imię2=Michael |tytuł=Rośliny lecznicze świata |rok=2008 |wydawca=MedPharm Polska |miejsce=Wrocław |isbn = 83-60466-51-3}}</ref>. Wchłanianie konwalatoksyny z przewodu pokarmowego jest u ludzi bardzo słabe (ok. 10% dawki)<ref name=vet/>. Ze względu na brak zjawiska kumulacji, leki z konwalii mogą być stosowane przez długi okres<ref name=leksykon/>. Ponieważ preparaty z konwalii cechują się znaczną różnicą między dawką leczniczą, a dawką toksyczną (tzw. duża [[indeks terapeutyczny|rozpiętość terapeutyczna]]), dlatego nieznaczne przedawkowanie nie powoduje dostrzegalnych skutków ubocznych<ref name=zastosowanie/>. Największa dawka jednorazowa wynosi 0,5 g, a dzienna 1,5 g<ref>{{cytuj książkę |imię=Władysław |nazwisko=Walewski |tytuł=Towaroznawstwo zielarskie |miejsce=Warszawa |rok=1985 |wydawca=Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich |isbn=83-200-0968-5}}</ref>.
; Dawkowanie: Zaleca się stosowanie wyłącznie preparatów gotowych, dostępnych w aptekach i ścisłe przestrzeganie sposobu dawkowania podanego w ulotce lub na opakowaniu. Stosowanie przetworów domowych jest niebezpieczne z powodu zmiennej zawartości związków czynnych w roślinie, co może prowadzić do zatrucia. Poza tym napary lub nalewki sporządzane w warunkach domowych są nietrwałe i niepewne w działaniu<ref name=zastosowanie/>. Do produkcji preparatów dostępnych w aptekach stosuje się nalewkę konwalii majowej o mianowanej aktywności związków czynnych, przeliczanych na [[jednostka gołębia|jednostki gołębie]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal02_obr_nieprzetworzfarmac.doc |rok= |tytuł=Wykaz produktów leczniczych, wytwarzanych metodami przemysłowymi, zgodnie z przepisami zawartymi w Farmakopei Polskiej |opublikowany=Ministerstwo Zdrowia |data dostępu=2008-05-11 |język=pl |archiwum=https://web.archive.org/web/20040221183233/http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal02_obr_nieprzetworzfarmac.doc |zarchiwizowano=2004-02-21 }}</ref>. Stosuje się także standaryzowany proszek zawierający 0,2% konwalatoksyny przyjmowany w trzech dawkach po 0,2 g<ref name=wyk>{{cytuj książkę |nazwisko=van Wyk |imię=Ben-Erik |nazwisko2=Wink | imię2=Michael |tytuł=Rośliny lecznicze świata |rok=2008 |wydawca=MedPharm Polska |miejsce=Wrocław |isbn = 83-60466-51-3}}</ref>. Wchłanianie konwalatoksyny z przewodu pokarmowego jest u ludzi bardzo słabe (ok. 10% dawki)<ref name=vet/>. Ze względu na brak zjawiska kumulacji, leki z konwalii mogą być stosowane przez długi okres<ref name=leksykon/>. Ponieważ preparaty z konwalii cechują się znaczną różnicą między dawką leczniczą a dawką toksyczną (tzw. duża [[indeks terapeutyczny|rozpiętość terapeutyczna]]), dlatego nieznaczne przedawkowanie nie powoduje dostrzegalnych skutków ubocznych<ref name=zastosowanie/>. Największa dawka jednorazowa wynosi 0,5 g, a dzienna 1,5 g<ref>{{cytuj książkę |imię=Władysław |nazwisko=Walewski |tytuł=Towaroznawstwo zielarskie |miejsce=Warszawa |rok=1985 |wydawca=Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich |isbn=83-200-0968-5}}</ref>.


; Przeciwwskazania: Poza tym, że znaczne przedawkowanie leku może prowadzić do zatrucia, nie należy go stosować przy równoczesnym leczeniu glikozydami naparstnicy. Preparaty z konwalii są też przeciwwskazane przy [[Miażdżyca|miażdżycy]] naczyń wieńcowych, przy bloku serca przedsionkowo-komorowym i niedoborach [[potas]]u<ref name=fitoterapia/>. Preparaty z konwalii nie powinny być zażywane przez osoby z uszkodzonymi [[nerka]]mi lub [[wątroba|wątrobą]]. Nie należy ich także łączyć z [[leki moczopędne|diuretykami]], [[leki hipotensyjne|lekami hipotensyjnymi]], [[kortykosterydy|kortykosterydami]] i preparatami wapniowymi<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.healthtouch.com/bin/EContent_HT/altShowLfts.asp?fname=ame0251.htm&title=Convallaria+majalis&cid=HTALT |rok= |tytuł=Lily of the valley |opublikowany=Healthtouch | data dostępu=9 czerwca 2008 |język=en}}</ref><ref name=fitoterapia/>.
; Przeciwwskazania: Poza tym, że znaczne przedawkowanie leku może prowadzić do zatrucia, nie należy go stosować przy równoczesnym leczeniu glikozydami naparstnicy. Preparaty z konwalii są też przeciwwskazane przy [[Miażdżyca|miażdżycy]] naczyń wieńcowych, przy bloku serca przedsionkowo-komorowym i niedoborach [[potas]]u<ref name=fitoterapia/>. Preparaty z konwalii nie powinny być zażywane przez osoby z uszkodzonymi [[nerka]]mi lub [[wątroba|wątrobą]]. Nie należy ich także łączyć z [[leki moczopędne|diuretykami]], [[leki hipotensyjne|lekami hipotensyjnymi]], [[Kortykosteroidy|kortykosterydami]] i preparatami wapniowymi<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.healthtouch.com/bin/EContent_HT/altShowLfts.asp?fname=ame0251.htm&title=Convallaria+majalis&cid=HTALT|archiwum=https://web.archive.org/web/20061107095500/http://www.healthtouch.com/bin/EContent_HT/altShowLfts.asp?fname=ame0251.htm&title=Convallaria+majalis&cid=HTALT |rok= |tytuł=Lily of the valley |opublikowany=Healthtouch | data dostępu=2008-06-09 |język=en}}</ref><ref name=fitoterapia/>.


; Zbiór i suszenie: Kwiaty można zbierać po dwóch latach, liście po 3–4 latach od rozpoczęcia uprawy. Surowiec zbiera się w początkowym okresie kwitnienia (ew. liście mogą być zbierane przed zakwitnięciem) i suszy w temperaturze pokojowej lub w suszarniach w temp. 80–100&nbsp;°C. Nie należy pozyskiwać surowca mokrego<ref name=atlas/> i nie można spryskiwać zebranego ziela wodą w celu odświeżenia<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Grochowski |imię=Wiesław |tytuł=Zbiór ziół w lesie |rok=1965 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa}}</ref>. Podczas zbioru ścina się część nadziemną roślin na wysokości 4–5 cm<ref name=mamcur/>. Zaleca się robienie przerw w zbiorze liści co dwa lata. [[Plon]] ziela na plantacjach w Polsce wynosi od 0,5 do 2,8 t/ha<ref name=Ruminska/>, zbiór ze stanowisk w lasach wynosi średnio ok. 5 kg/ha, maksymalnie 30 kg/ha<ref name=grochow/>. Zbiór surowca ze stanowisk naturalnych wymaga zezwolenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w związku z ochroną gatunkową. Stwierdzono, że zbiór na stanowiskach naturalnych prowadzi do zakłóceń w rozwoju rośliny i procesach regulujących liczebność [[populacja (biologia)|populacji]]. Przy zbiorze surowca w tym samym miejscu zalecane jest dokonywanie zbiorów w odstępach 2–3 letnich. Sugeruje się selektywne wycinanie pędów z największych skupisk roślin, z populacji o największej zawartości kardenolidów<ref>{{cytuj stronę |url=http://nauka.opi.org.pl/raporty/opisy/synaba/79000/sn79280.htm |rok= |tytuł=Transformacja populacji Convallaria majalis L. jako efekt pozyskiwania surowca dla przemysłu farmaceutycznego |opublikowany=Badania naukowe (SYNABA II). Ośrodek Przetwarzania Informacji | data dostępu=6 maja 2008 |język=pl}}</ref>. Po zbiorze surowiec można przechowywać tylko przez jeden rok<ref name=kuznicka>{{cytuj książkę |nazwisko=Kuźnicka |imię=Barbara |nazwisko2=Dziak |imię2=Maria |tytuł=Zioła i ich zastosowanie |rok=1988 |wydawca=Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich |miejsce=Warszawa |isbn=832000747X |strony=83}}</ref>.
; Zbiór i suszenie: Kwiaty można zbierać po dwóch latach, liście po 3–4 latach od rozpoczęcia uprawy. Surowiec zbiera się w początkowym okresie kwitnienia (ew. liście mogą być zbierane przed zakwitnięciem) i suszy w temperaturze pokojowej lub w suszarniach w temp. 80–100&nbsp;°C. Nie należy pozyskiwać surowca mokrego<ref name=atlas/> i nie można spryskiwać zebranego ziela wodą w celu odświeżenia<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Grochowski |imię=Wiesław |tytuł=Zbiór ziół w lesie |rok=1965 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa}}</ref>. Podczas zbioru ścina się część nadziemną roślin na wysokości 4–5 cm<ref name=mamcur/>. Zaleca się robienie przerw w zbiorze liści co dwa lata. [[Plon]] ziela na plantacjach w Polsce wynosi od 0,5 do 2,8 t/ha<ref name=Ruminska/>, zbiór ze stanowisk w lasach wynosi średnio ok. 5 kg/ha, maksymalnie 30 kg/ha<ref name=grochow/>. Do 2014 roku zbiór surowca ze stanowisk naturalnych wymagał zezwolenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w związku z ochroną gatunkową. Stwierdzono, że zbiór na stanowiskach naturalnych prowadzi do zakłóceń w rozwoju rośliny i procesach regulujących liczebność [[populacja (biologia)|populacji]]. Przy zbiorze surowca w tym samym miejscu zalecane jest dokonywanie zbiorów w odstępach 2–3 letnich. Sugeruje się selektywne wycinanie pędów z największych skupisk roślin, z populacji o największej zawartości kardenolidów<ref>{{cytuj stronę |url=http://web.archive.org/web/20090215042018/http://nauka.opi.org.pl:80/raporty/opisy/synaba/79000/sn79280.htm |rok= |tytuł=Transformacja populacji Convallaria majalis L. jako efekt pozyskiwania surowca dla przemysłu farmaceutycznego |opublikowany=Badania naukowe (SYNABA II). Ośrodek Przetwarzania Informacji | data dostępu=2008-05-06 |język=pl}}</ref>. Po zbiorze surowiec można przechowywać tylko przez jeden rok<ref name=kuznicka>{{cytuj książkę |nazwisko=Kuźnicka |imię=Barbara |nazwisko2=Dziak |imię2=Maria |tytuł=Zioła i ich zastosowanie |rok=1988 |wydawca=Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich |miejsce=Warszawa |isbn=832000747X |strony=83}}</ref>.


=== Roślina ozdobna ===
=== Roślina ozdobna ===
Linia 150: Linia 164:


=== Roślina perfumeryjna ===
=== Roślina perfumeryjna ===
[[Olejek eteryczny]] konwalii otrzymywany z kwiatów ([[farnezol]]) wykorzystywany jest w kosmetyce i [[perfumy|perfumerii]] do tworzenia kompozycji i mieszanek zapachowych (potpourii)<ref name=ksiega/>. Stanowi częsty składnik perfum, nierzadko główny lub pojedynczy (bez innych nut zapachowych). Zastosowany m.in. w [[1956]] r. perfumach ''Diorissimo'' stworzonych przez kreatora perfum [[Edmond Roudnitska|Edmonda Roudnitska]] w kompanii [[Christian Dior]] – pierwszych z serii najsłynniejszych perfum tej marki i stworzonych jeszcze za życia Christiana Diora. Poza tym konwalia pojawia się w składzie i nazwie perfum roku [[1976]] ''Lily of the Valley'' marki [[Penhaligon's]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.nationmaster.com/encyclopedia/Perfume-bottle |rok= |tytuł=Perfume bottle |opublikowany=NationMaster.com Encyklopedia |data dostępu=12 maja 2008 |język=en}}</ref>.
[[Olejek eteryczny]] konwalii otrzymywany z kwiatów ([[farnezol]]) wykorzystywany jest w kosmetyce i [[perfumy|perfumerii]] do tworzenia kompozycji i mieszanek zapachowych (potpourii)<ref name=ksiega/>. Stanowi częsty składnik perfum, nierzadko główny lub pojedynczy (bez innych nut zapachowych). Zastosowany m.in. w 1956 r. perfumach ''Diorissimo'' stworzonych przez kreatora perfum [[Edmond Roudnitska|Edmonda Roudnitska]] w kompanii [[Christian Dior]] – pierwszych z serii najsłynniejszych perfum tej marki i stworzonych jeszcze za życia Christiana Diora. Poza tym konwalia pojawia się w składzie i nazwie perfum roku 1976 ''Lily of the Valley'' marki [[Penhaligon's]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.nationmaster.com/encyclopedia/Perfume-bottle |rok= |tytuł=Perfume bottle |opublikowany=NationMaster.com Encyklopedia |data dostępu=2008-05-12 |język=en |archiwum=https://web.archive.org/web/20090213181914/http://www.nationmaster.com/encyclopedia/Perfume-bottle |zarchiwizowano=13 lutego 2009 }}</ref>.


=== Roślina jadalna ===
=== Roślina jadalna ===
Linia 156: Linia 170:


=== Roślina barwierska ===
=== Roślina barwierska ===
Odziomkowe liście użyte do barwienia [[wapno (spoiwo)|wapna]] dają trwałą, zieloną [[farba|farbę]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Mowszowicz | imię=Jakub | tytuł=Dziko rosnące rośliny użytkowe | data=1990 | wydawca=Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne | miejsce=Warszawa | isbn =83-02-04160-2}}</ref>.
Odziomkowe liście użyte do barwienia [[wapno (spoiwo)|wapna]] dają trwałą, zieloną [[farba|farbę]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Mowszowicz | imię=Jakub | tytuł=Dziko rosnące rośliny użytkowe | data=1990 | wydawca=Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne | miejsce=Warszawa | isbn =83-02-04160-2}}</ref>.


=== Inne zastosowania ===
=== Inne zastosowania ===
Linia 162: Linia 176:


== Uprawa ==
== Uprawa ==
Konwalie uprawiane są jako [[rośliny ozdobne]] w ogrodach i parkach. Szybko się rozrastają i z powodzeniem mogą pełnić funkcję rośliny okrywowej. Z czasem mogą stać się trudnym do usunięcia [[chwast]]em, ponieważ łatwo odrastają z resztek kłączy pozostających po pieleniu w glebie. Konwalie nadają się także do uprawy w pojemnikach i misach. Konwalie jako [[rośliny lecznicze]] uprawiane są także na plantacjach (uprawa wówczas w jednym miejscu trwa zwykle 5–6 lat), podejmowane są także uprawy i półuprawy w lasach. Jedne źródła kwestionują opłacalność upraw polowych, wskazując na większą celowość półupraw w lasach<ref name=turowska>{{Cytuj książkę | nazwisko=Turowska | imię=Irena | nazwisko2=Kozłowski | imię2=Jan | nazwisko3=Golcz | imię3=Leszek | tytuł=Zarys zielarstwa | data=1980 | wydawca=Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich | miejsce=Warszawa | isbn =83-200-032307}}</ref>, inne zwracają uwagę na problematyczną ekonomikę upraw w lasach (słabe i nieregularne kwitnienie oraz pracochłonne namnażanie roślin w warunkach leśnych<ref name=grochow>{{cytuj książkę |nazwisko=Grochowski |imię=Wiesław|tytuł=Leśne zioła lecznicze i przemysłowe |rok=1970 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa}}</ref>.
Konwalie uprawiane są jako [[rośliny ozdobne]] w ogrodach i parkach. Szybko się rozrastają i z powodzeniem mogą pełnić funkcję rośliny okrywowej. Z czasem mogą stać się trudnym do usunięcia [[chwast]]em, ponieważ łatwo odrastają z resztek kłączy pozostających po pieleniu w glebie. Konwalie nadają się także do uprawy w pojemnikach i misach. Konwalie jako [[rośliny lecznicze]] uprawiane są także na plantacjach (uprawa wówczas w jednym miejscu trwa zwykle 5–6 lat), podejmowane są także uprawy i półuprawy w lasach. Jedne źródła kwestionują opłacalność upraw polowych, wskazując na większą celowość półupraw w lasach<ref name=turowska>{{Cytuj książkę | nazwisko=Turowska | imię=Irena | nazwisko2=Kozłowski | imię2=Jan | nazwisko3=Golcz | imię3=Leszek | tytuł=Zarys zielarstwa | data=1980 | wydawca=Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich | miejsce=Warszawa | isbn =83-200-0323-7}}</ref>, inne zwracają uwagę na problematyczną ekonomikę upraw w lasach (słabe i nieregularne kwitnienie oraz pracochłonne namnażanie roślin w warunkach leśnych<ref name=grochow>{{cytuj książkę |nazwisko=Grochowski |imię=Wiesław|tytuł=Leśne zioła lecznicze i przemysłowe |rok=1970 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa}}</ref>).
; Wymagania: Toleruje stanowiska nasłonecznione i cieniste, preferuje jednak miejsca półcieniste. Silniejsze nasłonecznienie sprzyja bujnemu kwitnieniu, podczas gdy na stanowiskach cienistych lepiej rosną liście. Dlatego zaleca się uprawę w półcieniu<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.ogrod-gardener.pl/1/1/10/konwalia_majowa.php |rok= |tytuł=Konwalia majowa |opublikowany=Gardener |data dostępu=6 maja 2008 |język=pl}}</ref>. Konwalia majowa jest tolerancyjna wobec [[Skala pH|pH]] gleby i stosunków wodnych. Wymaga żyznej, próchnicznej i przepuszczalnej gleby. Osiąga większe zagęszczenia na glebach lekkich oraz przy pH 7, przy pH w granicach 4–5 zagęszczenie pędów znacznie spada. Nie rośnie dobrze w glebach ulegających zaskorupieniu, gliniastych.
; Wymagania: Toleruje stanowiska nasłonecznione i cieniste, preferuje jednak miejsca półcieniste. Silniejsze nasłonecznienie sprzyja bujnemu kwitnieniu, podczas gdy na stanowiskach cienistych lepiej rosną liście. Dlatego zaleca się uprawę w półcieniu<ref>{{cytuj stronę |url=http://web.archive.org/web/20130627002332/http://www.ogrod-gardener.pl/1/1/10/konwalia_majowa.php |rok= |tytuł=Konwalia majowa |opublikowany=Gardener |data dostępu=2008-05-06 |język=pl}}</ref>. Konwalia majowa jest tolerancyjna wobec [[Skala pH|pH]] gleby i stosunków wodnych. Wymaga żyznej, próchnicznej i przepuszczalnej gleby. Osiąga większe zagęszczenia na glebach lekkich oraz przy pH 7, przy pH w granicach 4–5 zagęszczenie pędów znacznie spada. Nie rośnie dobrze w glebach ulegających zaskorupieniu, gliniastych.
; Nawożenie: [[Nawożenie]] [[azot]]em sprzyja silnemu wzrostowi organów wegetatywnych – liści i korzeni, osłabia jednak kwitnienie. Nawożenie [[potas]]em dobrze wpływa na rozwój kłączy, ale tylko w połączeniu z nawożeniem azotem. [[Wapnowanie gleby]] ogranicza rozwój wegetatywny, ale sprzyja intensywniejszemu kwitnieniu. Składniki mineralne pobierane są głównie w okresie od czerwca do sierpnia.
; Nawożenie: [[Nawożenie]] [[azot]]em sprzyja silnemu wzrostowi organów wegetatywnych – liści i korzeni, osłabia jednak kwitnienie. Nawożenie [[potas]]em dobrze wpływa na rozwój kłączy, ale tylko w połączeniu z nawożeniem azotem. [[Wapnowanie gleby]] ogranicza rozwój wegetatywny, ale sprzyja intensywniejszemu kwitnieniu. Składniki mineralne pobierane są głównie w okresie od czerwca do sierpnia.
; Pielęgnacja: W przypadku upraw plantacyjnych niszczy się chwasty (raczej ręcznie), poza tym w celu ochrony przed chwastami można wykonywać [[ściółkowanie]]. Na zimę konwalie czasem zaleca się przykrywać liśćmi lub słomiastym obornikiem<ref name=Ruminska/>. W przypadku roślin sadzonych jako okrywowe, liście można wyciąć po ich zaschnięciu, gdy stracą walory ozdobne<ref name=elipsa/>.
; Pielęgnacja: W przypadku upraw plantacyjnych niszczy się chwasty (raczej ręcznie), poza tym w celu ochrony przed chwastami można wykonywać [[ściółkowanie]]. Na zimę konwalie czasem zaleca się przykrywać liśćmi lub słomiastym obornikiem<ref name=Ruminska/>. W przypadku roślin sadzonych jako okrywowe, liście można wyciąć po ich zaschnięciu, gdy stracą walory ozdobne<ref name=elipsa/>.
Linia 170: Linia 184:
== Choroby i szkodniki ==
== Choroby i szkodniki ==
Nie stwierdza się występowania chorób i szkodników, które miałyby wpływ na wielkość plonów<ref name=Ruminska/>. Jeśli już pojawiają się jakieś choroby, to jest to zwykle [[szara pleśń piwoniowa]] ''Botrytis paeoniae'' (też ''B. cinerea'') i [[zgorzelowa plamistość konwalii]] ''Gloeosporium convallariae''. Objawem porażenia [[szara pleśń|szarą pleśnią]] są nieregularne, żółtawe plamy, od spodu z szarym nalotem. Przy zgorzelowej plamistości obserwuje się na wszystkich zielonych częściach rośliny podłużne lub okrągławe, żółtawe plamy o czerwonym obrzeżeniu i średnicy do 2 cm<ref name=woycicki/>.
Nie stwierdza się występowania chorób i szkodników, które miałyby wpływ na wielkość plonów<ref name=Ruminska/>. Jeśli już pojawiają się jakieś choroby, to jest to zwykle [[szara pleśń piwoniowa]] ''Botrytis paeoniae'' (też ''B. cinerea'') i [[zgorzelowa plamistość konwalii]] ''Gloeosporium convallariae''. Objawem porażenia [[szara pleśń|szarą pleśnią]] są nieregularne, żółtawe plamy, od spodu z szarym nalotem. Przy zgorzelowej plamistości obserwuje się na wszystkich zielonych częściach rośliny podłużne lub okrągławe, żółtawe plamy o czerwonym obrzeżeniu i średnicy do 2 cm<ref name=woycicki/>.
Chorobom tym zapobiega się unikając nadmiernego nawożenia azotem oraz mocząc kłącza w roztworach miedziowych. Gdy choroby wystąpią stosuje się opryski środkami miedziowymi. Pewne problemy mogą sprawiać szarobiałe gąsienice motyli z rodziny [[niesobkowate]] (''Hepialidae'') (zwłaszcza ''Hepialus lupulinus''). Zwalcza się je poprzez posypanie plantacji [[Naftalen|naftaliną]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Kalicka |imię=Maria |tytuł=Rośliny ozdobne dla technikum terenów zieleni |rok=1978 |wydawca=Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne |miejsce=Warszawa}}</ref>.
Chorobom tym zapobiega się unikając nadmiernego nawożenia azotem oraz mocząc kłącza w roztworach miedziowych. Gdy choroby wystąpią stosuje się opryski środkami miedziowymi. Pewne problemy mogą sprawiać szarobiałe gąsienice motyli z rodziny [[Niesobkowate|niesobkowatych]] (''Hepialidae'') (zwłaszcza ''Hepialus lupulinus''). Zwalcza się je poprzez posypanie plantacji [[Naftalen|naftaliną]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Kalicka |imię=Maria |tytuł=Rośliny ozdobne dla technikum terenów zieleni |rok=1978 |wydawca=Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne |miejsce=Warszawa}}</ref>. Na liściach mogą pojawiać się plamy wywołane przez ''[[Phyllosticta convallariae]]''<ref name=if>{{Cytuj stronę |url= http://www.indexfungorum.org/names/NamesRecord.asp?RecordID=120222|tytuł= Index = Fungorum|data dostępu = 2018-09-09|język=en}}</ref>.


== Znaczenie symboliczne i w sztuce ==
== Znaczenie symboliczne i w sztuce ==
[[Plik:Pennä reverse Anu 1990.jpg|thumb|Rewers 10 penniä fińskich z kwiatami konwalii]]
[[Plik:Pennä reverse Anu 1990.jpg|thumb|Rewers 10 penniä fińskich z kwiatami konwalii]]
W Europie konwalię uważano za kwiat szczęścia, pomyślności i młodości. Jest symbolem czystości i skromności, i jako taki używany jest w bukietach panien młodych<ref name=warzywa/>. Konwalia była w średniowieczu symbolem wiedzy i [[medycyna|sztuki medycznej]]. W średniowieczu i później pojawiała się na wizerunkach lekarzy i uczonych, np. [[Mikołaj Kopernik|Mikołaja Kopernika]]<ref name=Ruminska/>. W [[ikonografia|ikonografii]] chrześcijańskiej jest jednym z kwiatów poświęconych [[Maria z Nazaretu|Marii z Nazaretu]]. Białe kwiaty mają symbolizować jej miłość i niewinność. Konwalie bywają też nazywane Łzami Naszej Pani, a ponieważ ułożenie kwiatów przypomina drabinę, średniowieczni mnisi nazywali tę roślinę "drabiną do nieba"<ref name=ziola/>. Zdobiła ołtarze, wizerunki świętych, księgi liturgiczne. Konwalie przedstawione są na obrazie przedstawiającym Marię w [[Eden (raj)|raju]] z ok. 1410 r. (nieznany mistrz z [[Frankfurt nad Menem|Frankfurtu]]).
W Europie konwalię uważano za kwiat szczęścia, pomyślności i młodości. Jest symbolem czystości i skromności, i jako taki używany jest w bukietach panien młodych<ref name=warzywa/>. Konwalia była w średniowieczu symbolem wiedzy i [[medycyna|sztuki medycznej]]. W średniowieczu i później pojawiała się na wizerunkach lekarzy i uczonych, np. [[Mikołaj Kopernik|Mikołaja Kopernika]]<ref name=Ruminska/>. W [[ikonografia|ikonografii]] chrześcijańskiej jest jednym z kwiatów poświęconych [[Maria z Nazaretu|Marii z Nazaretu]]. Białe kwiaty mają symbolizować jej miłość i niewinność. Konwalie bywają też nazywane Łzami Naszej Pani, a ponieważ ułożenie kwiatów przypomina drabinę, średniowieczni mnisi nazywali tę roślinę „drabiną do nieba”<ref name=ziola/>. Zdobiła ołtarze, wizerunki świętych, księgi liturgiczne. Konwalie przedstawione są na obrazie przedstawiającym Marię w [[Eden (raj)|raju]] z ok. 1410 r. (nieznany mistrz z [[Frankfurt nad Menem|Frankfurtu]]). Okazy kwitnących konwalii występują też kilkakrotnie w tle malarskim scen w [[Ołtarz Wita Stwosza w Krakowie|ołtarzu Wita Stwosza]] w [[Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie|Kościele Mariackim]] w [[Kraków|Krakowie]]<ref>[[Władysław Szafer]]: ''Kwiaty w ołtarzu Wita Stwosza'', w: "Kwiaty w naturze i sztuce", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 102-117</ref>.


Przed pierwszą niedzielą maja we Francji zbierano w lesie konwalie i zdobiono nimi okna i drzwi domów<ref name=mamcur/>. W kraju tym jest też tradycyjnie sprzedawana na ulicach w dniu [[1 maja]] – w święto konwalii ([[język francuski|j. franc.]] ''la fête du muguet''), podczas którego członkowie rodzin obdarowują się wzajemnie bukietami tych kwiatów. Tradycję tę także z terenu Niemiec ilustruje obraz niemieckiego malarza [[Franz Xaver Winterhalter|Franza Winterhaltera]] zatytułowany ''1 maja 1851''. W Niemczech podczas kwitnienia konwalii urządzano w lasach festyny ludowe, podczas których wrzucano kwiaty konwalii do ognisk jako ofiarę dla bogini wiosny.
Przed pierwszą niedzielą maja we Francji zbierano w lesie konwalie i zdobiono nimi okna i drzwi domów<ref name=mamcur/>. W kraju tym jest też tradycyjnie sprzedawana na ulicach w dniu [[1 maja]] – w święto konwalii ([[język francuski|j. franc.]] ''la fête du muguet''), podczas którego członkowie rodzin obdarowują się wzajemnie bukietami tych kwiatów. Tradycję tę także z terenu Niemiec ilustruje obraz niemieckiego malarza [[Franz Xaver Winterhalter|Franza Winterhaltera]] zatytułowany ''1 maja 1851''. W Niemczech podczas kwitnienia konwalii urządzano w lasach festyny ludowe, podczas których wrzucano kwiaty konwalii do ognisk jako ofiarę dla bogini wiosny.


Konwalie były wielokrotnie przedmiotem natchnienia artystów. O kwiatach tych pisali poeci, m.in. [[Joseph von Eichendorff]] i [[August Heinrich Hoffmann von Fallersleben]] (np. wiersz pt. ''Maiglöckchen und die Blümelein''). Książka i jeden z wierszy z [[2001]] r. [[Adam Wiedemann|Adama Wiedemanna]] noszą tytuł ''Konwalia'' ponieważ autor znalazł analogie między swą twórczością, a "symetrią, podwójnością i bliźniactwem" konwalii, uznając przy tym swą książkę za "roślinną", przy czym "roślinność" ta polegać ma na "regularności rozwoju przy całkowitym braku premedytacji"<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.biuroliterackie.pl/przystan/czytaj.php?site=240&co=txt_0229 |rok= |tytuł=Zawile i rozwiąźle |opublikowany=Biuro Literackie | data dostępu=6 maja 2008 |język=pl}}</ref>. Konwalia stała się także tytułową bohaterką jednej z ballad zespołu [[Queen]], ("[[Lily of the Valley]]" z albumu ''[[Sheer Heart Attack]]'')<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.queenonline.com/history/66/ |rok= |tytuł=Queen Online History – Discography |opublikowany=B | data dostępu=20 lipca 2008 |język=en}}</ref>.
Konwalie były wielokrotnie przedmiotem natchnienia artystów. O kwiatach tych pisali poeci, m.in. [[Joseph von Eichendorff]] i [[August Heinrich Hoffmann von Fallersleben]] (np. wiersz pt. ''Maiglöckchen und die Blümelein''). Książka i jeden z wierszy z 2001 r. [[Adam Wiedemann|Adama Wiedemanna]] noszą tytuł ''Konwalia'' ponieważ autor znalazł analogie między swą twórczością a „symetrią, podwójnością i bliźniactwem” konwalii, uznając przy tym swą książkę za „roślinną”, przy czym „roślinność” ta polegać ma na „regularności rozwoju przy całkowitym braku premedytacji”<ref>{{cytuj stronę |url=http://web.archive.org/web/20131102083317/http://www.biuroliterackie.pl/przystan/czytaj.php?site=240&co=txt_0229 |rok= |tytuł=Zawile i rozwiąźle |opublikowany=Biuro Literackie | data dostępu=2008-05-06 |język=pl}}</ref>. Konwalia stała się także tytułową bohaterką jednej z ballad zespołu [[Queen]] („[[Lily of the Valley]]” z albumu ''[[Sheer Heart Attack]]'')<ref>{{cytuj stronę |url=http://web.archive.org/web/20101209042541/http://www.queenonline.com:80/history/66/ |rok= |tytuł=Queen Online History – Discography |opublikowany=B | data dostępu=2008-07-20 |język=en}}</ref>.
Odniesienie do kwitnących konwalii ([[język serbsko-chorwacki|serb.-chorw.]] ''đurđevak'') jako symbolu wiosny zostało użyte w piosence [[Đurđevdan]] zespołu [[Goran Bregović|Gorana Bregovica]] [[Bijelo dugme]], będącej serbską wersją popularnej pieśni cygańskiej [[ederlezi]], znanej m.in. z filmu [[Emir Kusturica|Emira Kusturicy]] ''[[Czas Cyganów|Dom za vešanje]]''.
{{commonscat|Lilies of the valley in art|Konwalia majowa w sztuce}}
{{commonscat|Lilies of the valley in art|Konwalia majowa w sztuce}}
{{commonscat|Lilies of the valley in heraldry|Konwalia majowa w heraldyce}}
{{commonscat|Lilies of the valley in heraldry|Konwalia majowa w heraldyce}}
Konwalia stała się od [[1982]] r. narodowym kwiatem [[Finlandia|Finlandii]]<ref name=fin/>, znalazła się na [[awers i rewers|rewersie]] fińskiej monety 10 [[Penni|penniä]].
Konwalia stała się od 1982 r. narodowym kwiatem [[Finlandia|Finlandii]]<ref name=fin/>, znalazła się na [[awers i rewers|rewersie]] fińskiej monety 10 [[Penni|penniä]].


Przed [[1945]] r. miasto [[Ośno Lubuskie]] (wówczas Drossen) słynęło z rozległych plantacji konwalii i znane było też jako ''Maiblumenstadt'' ([[język niemiecki|niem.]] "miasto majowych kwiatów"). Konwalie znajdują się także w herbach norweskiej gminy [[Lunner]], [[Szwecja|szwedzkiej]] [[Gmina Mellerud|gminy Mellerud]], [[Niemcy|niemieckich]] miejscowości [[Weilar]] i [[Escheburg]] oraz [[Szwajcaria|szwajcarskiej]] miejscowości [[Aumont (Szwajcaria)|Aumont]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.ngw.nl/themes/flowers.htm |rok= |tytuł=Civic Heraldry Theme pages – Flowers |opublikowany=International Civic Heraldry site | data dostępu=12 czerwca 2008 |język=en}}</ref>.
Przed 1945 r. miasto [[Ośno Lubuskie]] (wówczas Drossen) słynęło z rozległych plantacji konwalii i znane było też jako ''Maiblumenstadt'' ([[język niemiecki|niem.]] „miasto majowych kwiatów”). Konwalie znajdują się także w herbach norweskiej gminy [[Lunner]], [[Szwecja|szwedzkiej]] [[Gmina Mellerud|gminy Mellerud]], [[Niemcy|niemieckich]] miejscowości [[Weilar]] i [[Escheburg]] oraz [[Szwajcaria|szwajcarskiej]] miejscowości [[Aumont (Szwajcaria)|Aumont]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.ngw.nl/themes/flowers.htm |rok= |tytuł=Civic Heraldry Theme pages – Flowers |opublikowany=International Civic Heraldry site |data dostępu=2008-06-12 |język=en |archiwum=https://web.archive.org/web/20121020183632/http://www.ngw.nl/themes/flowers.htm |zarchiwizowano=2012-10-20 }}</ref>.


W symbolice kwiatów konwalie oznaczają [[nieśmiałość]], są kwiatami młodych i zakochanych. W [[astrologia|astrologii]] przypisano konwaliom znaczenie magiczne i uznano je za szczęśliwe zwłaszcza dla urodzonych pod znakiem [[Rak (astrologia)|Raka]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Szendel |imię=Joanna |tytuł=Układanki roślinne |data=1988 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |isbn=8309008953}}</ref>.
W symbolice kwiatów konwalie oznaczają [[nieśmiałość]], są kwiatami młodych i zakochanych. W [[astrologia|astrologii]] przypisano konwaliom znaczenie magiczne i uznano je za szczęśliwe zwłaszcza dla urodzonych pod znakiem [[Rak (astrologia)|Raka]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Szendel |imię=Joanna |tytuł=Układanki roślinne |data=1988 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |isbn=8309008953}}</ref>.
Linia 189: Linia 204:
<gallery>
<gallery>
Plik:Mikolaj Kopernik.jpg|[[Mikołaj Kopernik]] z konwalią – symbolem sztuki medycznej
Plik:Mikolaj Kopernik.jpg|[[Mikołaj Kopernik]] z konwalią – symbolem sztuki medycznej
Plik:Meister des Frankfurter Paradiesgärtleins 001.jpg|Konwalie rosnące w raju wg wizji XV-wiecznego artysty (Mistrz Górnoreński, ''[[Rajski ogród]]'', ok. 1410)
Plik:Meister des Frankfurter Paradiesgärtleins 001.jpg|Konwalie rosnące w raju według wizji XV-wiecznego artysty (Mistrz Górnoreński, ''[[Rajski ogród]]'', ok. 1410)
Plik:1 of May, 1851.jpg|''1 maja 1851'' obraz [[Franz Xaver Winterhalter|Franza Winterhaltera]]
Plik:1 of May, 1851.jpg|''1 maja 1851'' obraz [[Franz Xaver Winterhalter|Franza Winterhaltera]]
Plik:Mellerud vapen.svg|Herb szwedzkiej [[Gmina Mellerud|Gminy Mellerud]]
Plik:Mellerud vapen.svg|Herb szwedzkiej [[Gmina Mellerud|Gminy Mellerud]]
Linia 195: Linia 210:
</center>
</center>


{{Przypisy|2}}
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="ruggiero">{{Ruggiero |data dostępu = 2020-02-20}}</ref>
<ref name="apweb">{{Angiosperm Phylogeny Website |data dostępu = 2010-09-24}}</ref>
}}


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
{{Bibliografia start}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Mądalski |imię=Józef |tytuł=Atlas flory polskiej i ziem ościennych. Tom II, zeszyt 5 |rok=1990 |wydawca=Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN |miejsce=Kraków |isbn=83-01-08658-0}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Mądalski |imię=Józef |tytuł=Atlas flory polskiej i ziem ościennych. Tom II, zeszyt 5 |rok=1990 |wydawca=Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN |miejsce=Kraków |isbn=83-01-08658-0}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Rumińska |imię=Antonina |tytuł=Rośliny lecznicze |data=1981 |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce= Warszawa |isbn = 83-01-02142-X}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Rumińska |imię=Antonina |tytuł=Rośliny lecznicze |data=1981 |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce= Warszawa |isbn = 83-01-02142-X}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Świejkowski |imię=Leonidas |tytuł=Ochrona roślin w Polsce |rok=1956 |wydawca=Spółdzielnia Wydawnictw Artystycznych i Użytkowych "Poziom" |miejsce=Łódź}}
* {{cytuj książkę |nazwisko=Świejkowski |imię=Leonidas |tytuł=Ochrona roślin w Polsce |rok=1956 |wydawca=Spółdzielnia Wydawnictw Artystycznych i Użytkowych „Poziom” |miejsce=Łódź}}
{{Bibliografia stop}}


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
* Atlas pyłku: {{Cytuj stronę | url = https://www.paldat.org/pub/Convallaria_majalis/304769 | tytuł = Convallaria majalis | autor = Aktuna G., Heigl H. | data = 2020 | praca = PalDat - Palynological Database | data dostępu = 2022-01-23}}
* {{Scirus|Convallaria|majalis|Convallaria majalis}}
* Nasiona: {{Cytuj stronę | url = https://data.kew.org/sid/SidServlet?ID=6356&Num=nQ2 | tytuł = Convallaria majalis | praca = Seed Information Database | opublikowany = Royal Botanic Gardens, Kew | data dostępu = 2022-01-23}}
* {{GRIN|taxon.pl?11280|''Convallaria maialis'' L.}}
* Skład chemiczny: {{Cytuj stronę | url = https://phytochem.nal.usda.gov/phytochem/plants/show/519?et= | tytuł = Convallaria majalis (Liliaceae) | praca = Dr. Duke's Phytochemical and Ethnobotanical Databases | opublikowany = USDA, Department of Agriculture}}

{{Kontrola autorytatywna}}


[[Kategoria:Szparagowate]]
[[Kategoria:Szparagowate]]
Linia 213: Linia 233:
[[Kategoria:Ozdobne byliny ogrodowe]]
[[Kategoria:Ozdobne byliny ogrodowe]]
[[Kategoria:Rośliny trujące]]
[[Kategoria:Rośliny trujące]]
[[Kategoria:Taksony opisane przez Karola Linneusza]]

[[ar:كونفالاريا أيار]]
[[az:Keysk inciçiçəyi]]
[[br:Louzaouenn-an-hañv]]
[[bg:Момина сълза]]
[[ca:Muguet]]
[[cs:Konvalinka vonná]]
[[co:Convallaria majalis]]
[[da:Liljekonval]]
[[de:Maiglöckchen]]
[[et:Harilik maikelluke]]
[[en:Lily of the Valley]]
[[es:Convallaria majalis]]
[[fr:Muguet de mai]]
[[fy:Maaieklokje]]
[[gv:Blaa Boaldyn]]
[[ko:은방울꽃]]
[[hsb:Całtki]]
[[io:Maifloro]]
[[it:Convallaria majalis]]
[[ka:შროშანა]]
[[kk:Інжугүл]]
[[ku:Xeydoka gulanê]]
[[lbe:Марияннул макь]]
[[la:Convallaria majalis]]
[[lb:Meeréischen]]
[[lt:Paprastoji pakalnutė]]
[[li:Meizäödsje (Convallaria)]]
[[hu:Gyöngyvirág]]
[[mk:Момина солза]]
[[nl:Lelietje-van-dalen]]
[[ja:スズラン]]
[[no:Liljekonvall]]
[[nn:Liljekonvall]]
[[nds:Maiklocken]]
[[kbd:Къэлэрдэгу]]
[[ksh:Maijlöcksche]]
[[ro:Lăcrămioară]]
[[ru:Ландыш]]
[[stq:Pingsterbloume (Convallaria majalis)]]
[[sk:Konvalinka voňavá]]
[[sl:Šmarnica (roža)]]
[[sr:Ђурђевак]]
[[fi:Kielo]]
[[sv:Liljekonvalj]]
[[tg:Ливондар]]
[[tr:Müge]]
[[udm:Тӧдьыгырлы]]
[[uk:Конвалія звичайна]]
[[vi:Linh lan]]
[[bat-smg:Konvalėjė]]
[[zh:鈴蘭]]

Aktualna wersja na dzień 14:16, 8 maj 2024

Konwalia majowa
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

konwalia

Gatunek

konwalia majowa

Nazwa systematyczna
Convallaria majalis L.
Sp.Pl. 1:314. 1753
Synonimy
  • Convallaria bracteata Dulac [nom. illeg.]
  • Convallaria fragrans Salisb. [nom. illeg.]
  • Convallaria latifolia Mill.
  • Convallaria mappii C.C.Gmel.
  • Convallaria transcaucasica Utkin ex Grossh.
  • Majanthemum majale (L.) Kuntze
  • Polygonatum majale (L.) All.
Zasięg
Mapa zasięgu
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Konwalia majowa (Convallaria majalis L.) – gatunek byliny kłączowej z monotypowego rodzaju konwalia (Convallaria L.). Zaliczany był w systemach z końca XX wieku (Reveala, Takhtajana) do rodziny konwaliowatych (Convallariaceae), w systemie APG II (2003) do rodziny myszopłochowatych (Ruscaceae), a od 2009 (system APG III) do szparagowatych (Asparagaceae). Konwalia jest rośliną leczniczą i popularną rośliną ozdobną, której głównym walorem są niewielkie kwiaty o charakterystycznym zapachu i dzwonkowatym kształcie. Znana jest pod wieloma nazwami zwyczajowymi i ludowymi. Występuje często w lasach niemal całej Polski, poza tym jest także uprawiana.

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Konwalia majowa występuje na półkuli północnej na obszarach o klimacie umiarkowanym. Zasięg obejmuje niemal całą Europę, środkową i północną Azję (po Koreę i Japonię na wschodzie oraz Mjanmę na południu). Jedna z odmian (wyróżniana przez niektórych systematyków w randze odrębnego gatunku) znana jest także z terenów górskich we wschodniej części Ameryki Północnej[3]. W Polsce jest to gatunek rodzimy spotykany w lasach na terenie niemal całego kraju. Występuje powszechnie zwłaszcza w północno-wschodniej części kraju, gdzie porasta duże powierzchnie, a rośliny wyróżniają się odpornością i żywotnością[4]. Gatunek ten miejscami występuje na nielicznych stanowiskach np. w niektórych obszarach ziemi lubuskiej i Mazowsza, brak go niemal zupełnie w wyższych partiach gór[5]. Zarówno w obrębie zasięgu, jak i poza nim konwalia majowa jest uprawiana w ogrodach i parkach, popularna w uprawie jest także w Polsce. W opuszczonych ogrodach i parkach dziczeje, czasem rośnie jako uciekinier z ogrodów. Pojawia się także poza swym naturalnym zasięgiem, np. odmiana europejska (var. majalis) występuje jako roślina zdziczała w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, w wielu miejscach traktowana jest tam jako trudny do zwalczenia gatunek inwazyjny[6][7]. W Japonii odmiana europejska wymieniona jest w ustawie o obcych gatunkach inwazyjnych (Invasive Alien Species Act) z 2 czerwca 2004[8].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Kwitnąca konwalia
Owocująca konwalia
Kłącze konwalii

Opis dotyczy typowej odmiany C. majalis L. var. majalis występującej w Polsce. Poszczególne cechy budowy mogą różnić się u pozostałych odmian.

Kłącze
Cienkie (do ok. 5 mm średnicy), podziemne, pełzające płytko pod powierzchnią ziemi (zwykle na głębokości 6–8 cm[9]), brunatne, z resztkami zeszłorocznych liści. Podzielone jest na krótkie międzywęźla, z których wyrastają korzenie. Z kłącza rozchodzą się boczne rozgałęzienia (rozłogi). Występują dwa rodzaje kłączy: cienkie, poziome, o międzywęźlach wydłużonych oraz grubsze, wznoszące się, o pędach skróconych. Pędy kwiatowe wyrastają szczytowo na kłączach głównie tego drugiego rodzaju[10].
Korzenie
Wyrastają w węzłach kłącza, są cienkie (ok. 1 mm średnicy) i szare. Korzenie sięgają płytko (do 25 cm), na glebach zwięzłych główna ich masa znajduje się na głębokości 7–8 cm, na glebach piaszczystych – na 8–14 cm[4].
Łodyga
Wyrasta z dwuletnich kłączy i u nasady okryta jest pochwiastymi nasadami liści. Trójgraniasta, wąsko oskrzydlona, bezlistna oś kwiatostanowa (głąbik). Osiąga do 20 (30) cm wysokości i jest zwykle nieco krótsza od liści.
Liście
Asymilacyjne wyrastają najczęściej parami z kłączy (rzadziej 1 lub 3), otulone u nasady pochwiastymi liśćmi wspólnie z głąbikiem kwiatostanowym. Mają kształt zmienny, wydłużony, od lancetowatego do eliptycznego, zaostrzony wierzchołek, użyłkowanie łukowate. Są nagie i całobrzegie, nieco wklęsłe i długo zbiegające ku dołowi w ogonek. Osiągają do 20 (25) cm długości i 6 (8) cm szerokości. Liście pochwiaste (do 5) otulające nasadę liści i łodygi są bezbarwne, zielonawe lub purpurowo nabiegłe. Pochwy tych liści tworzą pozorną łodygę rurkowatą, przez którą przechodzi głąbik.
Kwiaty
Zebrane w szczytowe, jednostronne grono o 5–9 kwiatach u roślin dziko rosnących, a u form ogrodowych o 11–18 kwiatach[11]. Kwiaty kulisto-dzwonkowate, pochylone do dołu, ze zrosłymi, białymi lub lekko różowymi listkami okwiatu, do 6 (9) mm długości i szerokości, na końcu z 6 trójkątnymi, odgiętymi ząbkami o długości 1,5–2 mm. Pręcików jest 6, mają duże, żółte pylniki (długości 2 mm) i krótkie, grube nitki. Słupek górny, trójdzielny, znamię długości ok. 2 mm. Miodniki wydzielające nektar wabiący owady zapylające znajdują się wokół zalążni. Intensywnie pachnące kwiaty wyrastają na zgiętych szypułkach o długości do 1 cm, w których pachwinach znajdują się krótkie (do 8 mm), błoniaste przykwiatki. W warunkach naturalnych konwalia zakwita w maju i czerwcu.
Owoc
Rzadko powstające, zwisające, czerwone jagody o średnicy 8–12 mm. Zawierają po 2–6 niebieskawo-białych lub żółtawych, błyszczących nasion. Są one prawie gładkie i prawie kuliste (z jednej strony słabo się zwężają). Osiągają średnicę 2,5 mm.
Gatunki podobne
W czasie kwitnienia konwalię majową trudno pomylić z innym gatunkiem ze względu na charakterystyczny wygląd i zapach kwiatów. Poza tym okresem młode konwalijki dwulistne (Maianthemum bifolium) ze stulonymi liśćmi lub owocujące rośliny tego gatunku (też z czerwonymi jagodami) mogą być przez osoby niedoświadczone pomylone z konwalią. Jednak u konwalijki liście są mniejsze, u nasady sercowato wycięte (u konwalii nasada jest zbiegająca) i wyrastają z łodygi wzniesionej nad ziemię (u konwalii liście wyrastają z podziemnego kłącza). Podobny kształt liści do konwalii ma czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum), a w Ameryce Północnej Allium tricoccum. Gatunki te zawsze jednak zdradza charakterystyczny, silny zapach czosnkowy, a poza tym wyrastają z cebul, a nie z kłącza. Umiejętność rozróżniania czosnków od konwalii jest o tyle istotna, że ich liście są jadalne, a u konwalii – trujące.

Biologia[edytuj | edytuj kod]

Genetyka[edytuj | edytuj kod]

Faza diploidalna konwalii majowej zawiera w komórkach 38 chromosomów (19 par)[12][13]. W komórkach tkanek twórczych stwierdzono jednak znaczną zmienność liczby chromosomów, co tłumaczy się wpływem wysokich koncentracji glikozydów. Zjawisko to może powodować spontaniczną poliploidyzację[10].

Przekrój przez kłącze konwalii. 1 – epiderma, 2 – kora pierwotna, 3 – endoderma, 4 – miękisz walca osiowego, 5 – drewno, 6 – łyko

Anatomia[edytuj | edytuj kod]

Do cech szczególnych anatomii konwalii należy usytuowanie komórek wydzielniczych, z których ulatniają się olejki eteryczne. Znajdują się one w skórce dolnej strony listków okwiatu, podczas gdy u większości innych gatunków znajdują się one na stronie górnej. Związane jest to ze zrośnięciem listków w dzwoneczek, olejki wydzielają się z dolnej, skierowanej u konwalii na zewnątrz strony okwiatu[14]. Glikozydy mające zastosowanie lecznicze gromadzone są w wakuolach[15].

Skład fitochemiczny[edytuj | edytuj kod]

Ziele zawiera w suchej masie od 0,1 do 0,5% ok. 40 różnych glikozydów kardenolidowych. Najwięcej jest ich w kwiatach (0,5%), mniej w liściach (0,2–0,3%)[16]. Ich poziom wzrasta na początku maja, podczas pełni kwitnienia. Wyraźnie większy jest też w organach starszych roślin, niż w młodych kłączach i wyrastających z nich liściach[17]. Na zawartości glikozydów nie mają wpływu warunki siedliskowe, a ich zmienna zawartość zależna jest od cech dziedzicznych (patrz sekcja „Zmienność”)[18]. Najwięcej jest pochodnych strofantydyny: konwalatoksyna stanowi od 4 do 40% wszystkich glikozydów, konwalozyd od 4 do 24%. Konwalatoksol będący pochodną strofantydolu stanowi od 10 do 20% glikozydów, a lokundiozyd (pochodny od bipindogeniny) – od 1 do 25%. Glikozydy konwalii są pochodnymi w sumie 9 związków (poza wymienionymi także peryplogeniny). Poza tym głównie w kłączach i korzeniach zawarte są konwalamaryna i konwalaryna (saponiny steroidowe), w zielu i kwiatach flawonoidy (izoramnetyna, kwercetyna), fenolokwasy (chlorogenowy, kawowy, ferulowy), kwas jabłkowy, cytrynowy i chelidonowy (1,5%)[19][20]. Korzenie zawierają toksyczny kwas acetydyno-2-karboksylowy[21].

Charakterystyczny zapach kwiatom nadaje lotny olejek farnezol. Roślina ma niemiły, słodkawo-ostrogorzki smak[22].

Właściwości toksyczne[edytuj | edytuj kod]

Wszystkie części rośliny są trujące, przy czym szczególnie wrażliwe na zatrucia są dzieci. Opisano zatrucia śmiertelne u dzieci po zjedzeniu kilku jagód czy wypiciu wody z wazonu, w którym stał bukiet konwalii. Trujące są także perfumy z konwalii (m.in. do zatrucia śmiertelnego doszło po zastosowaniu lewatywy z użyciem gliceryny perfumowanej wyciągiem z konwalii)[23]. Konwalia powoduje także zatrucia wśród zwierząt, zwłaszcza gęsi i kaczek, rzadziej i tylko po spożyciu dużej ilości – koni i bydła[24]. Udokumentowano także śmierć psa po zjedzeniu liści konwalii[25].

Zatrucie objawia się u ludzi i zwierząt zaburzeniami w czynnościach przewodu pokarmowego (nudności, wymioty i biegunka)[24], bólami i zawrotami głowy, ogólnym osłabieniem, zaburzeniem postrzegania barw (wszystko zdaje się żółte) oraz pracy serca[24][26]. Dochodzi do zaburzeń rytmu serca, spadku ciśnienia tętniczego, częste są zaburzenia gospodarki potasem (hipokaliemia lub hiperkaliemia)[26], w ciężkich przypadkach śmierć następuje w wyniku zapaści przez migotanie komór[23]. Kontakt skóry z liśćmi może wywołać u osób wrażliwych słabe podrażnienia[27]. Także proszek z wysuszonego ziela działa drażniąco na błony śluzowe nosa, powodując kichanie i dlatego praca z surowcem zielarskim wymaga stosowania masek z wilgotnej gazy[16].

Rozwój[edytuj | edytuj kod]

Młode pędy nadziemne

Nasiona wschodzą w temperaturze 20–25 °C po ok. 2 tygodniach. Siewka wytwarza początkowo korzeń pierwotny o długości 10–20 cm oraz pojedynczy liścień i kilka liści łuskowatych, które jednak nie osiągają powierzchni gruntu. Wcześnie powstają rozchodzące się poziomo kłącza sięgające ok. 10 cm poniżej poziomu gruntu. W pierwszym roku życia z międzywęźli wyrastają też korzenie przybyszowe. W kolejnych latach z pąków szczytowych kłącza wyrastają kolejne jego odcinki. Kłącza rosnące poziomo rozprzestrzeniają się w glebie, podczas gdy pędy nadziemne wyrastają z odcinków rosnących pionowo. W drugim roku i kolejnych rozwijają się na szczycie pionowych odcinków kłącza 2–3 liście nadziemne. Pęd z kwiatostanem pojawia się zwykle po raz pierwszy dopiero po ok. 4 latach rozwoju młodej rośliny. Przy czym wykształca się z pąka powstającego wczesną wiosną roku poprzedniego, przechodzącego okres spoczynku po przełomie lipca i sierpnia. Pąk taki jest pękaty i tępo zakończony. Pod wpływem niskich temperatur jego spoczynek jest przerywany. Zawiązki liścia powstają później niż kwiatów – w maju i wydłużają się do października. Są większe niż pąk kwiatostanowy i okryte kilkoma błonkowatymi liśćmi. Po kwitnieniu wzrost kłącza jest zahamowany. U podstawy pąka kwiatostanowego tworzą się 1–2 pąki wegetatywne, z których powstają kolejne rozgałęzienia kłączy. Młode kłącza powtarzają cykl wyżej opisany, czyli początkowo rosną tylko wegetatywnie. Rosnący pionowo i wydający organy nadziemne odcinek kłącza ma dość wyraźnie oznaczone przyrosty roczne będące śladami corocznie odrzucanych łusek i liści nadziemnych[9][10][11].

Zarówno liście jak i kwiatostan rozwijają się ponad powierzchnią gruntu po około roku od powstania zawiązków, najszybciej rosnąc w maju. W miesiącu tym rośliny zaczynają kwitnąć i trwa to kilka tygodni. W sierpniu liście zaczynają zasychać. Owoce i nasiona dojrzewają ok. września-października. W tym czasie składniki mineralne przemieszczane są z organów nadziemnych do podziemnych[10][11].

Długość życia poszczególnych roślin (fragmentów kłączy kwitnących) wynosi od 3 do 10 lat (dane dla odmiany amerykańskiej var. montana)[28]. Tempo wzrostu wegetatywnego kłączy pozwala na powiększanie promienia płatów konwalii średnio o nieco ponad 6 cm rocznie[29].

Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]

W warunkach naturalnych gatunek ten rozmnaża się przede wszystkim wegetatywnie za pomocą kłączy. Z tego powodu liczne pędy na stanowiskach to zwykle ramety jednej rośliny klonalnej[10]. Duże znaczenie rozmnażania wegetatywnego ułatwia propagację i utrwalenie przez hodowców pożądanych cech. Ponieważ konwalia jest rośliną obcopylną, w sytuacji, gdy wszystkie pędy kwitnące na stanowisku należą do jednego klona rozprzestrzeniającego się wegetatywnie – nie wykształcają się nasiona[30]. W badaniach podgatunku występującego w Japonii największe stwierdzone klony rozciągały się na 40 m. Z drugiej strony stwierdzono także stanowiska, na których występowało do 56 osobników odrębnych, o różnych genotypach[31]. Nasiona rozsiewane są przez niektóre gatunki ptaków (np. kos i droździk), które spożywają jagody (endozoochoria) bez szkody dla zdrowia[32].

Kwitnienie[edytuj | edytuj kod]

Konwalie należą do nielicznych roślin, które mogą być doprowadzone do kwitnienia niemal o każdej porze roku. Warunkiem rozpoczęcia kwitnienia jest bowiem podniesienie temperatury do ponad 20 °C po okresie spoczynku kłączy. W przypadku uprawy spoczynek kłączy przerywany jest schłodzeniem lub ciepłymi kąpielami. Po przerwaniu spoczynku i umieszczeniu w odpowiedniej temperaturze konwalie zakwitają w ciągu 2–4 tygodni w zależności od pory roku[33]. Według niektórych źródeł kwitnie obficie co 2–3 lata[34]. Kwiaty zapylane są przez pszczoły, rzadziej muchówki[27].

Zmienność[edytuj | edytuj kod]

Kultywar 'Plena'
Kultywar 'Rosea'
Kultywar 'Polish Beauty'

Znane są cztery odmiany botaniczne oraz wiele odmian hodowlanych. Do zróżnicowanych pod względem zasięgowym odmian botanicznych należą (niektórzy systematycy inne od typowej odmiany podnosili do rangi odrębnych gatunków)[3]:

  • C. majalis L. var. majalis – występująca w całej Europie, na wschód sięgając po rejon Kaukazu (odmiana typowa),
  • C. majalis L. var. keiskei (Miq.) Makino (syn.: C. keiskei Miq., C. majalis var. manshurica Komarov) – Azja środkowa i wschodnia. Rośnie w wilgotnych lasach i na zboczach wąwozów[35],
  • C. majalis L. var. transcaucasica (Utkin ex Grossh.) Knorring (syn.: C. transcaucasica Utkin ex Grossh.) – kraje kaukaskie: Gruzja, Armenia, Azerbejdżan oraz przyległe tereny Rosji i Turcji,
  • C. majalis L. var. montana (Rafinesque) H. E. Ahles, J. Elisha Mitchell Sci. Soc. 80: 172. 1964 (syn. C. majuscula Greene, C. montana Raf.) – wschodnia część Stanów Zjednoczonych. Od konwalii europejskich różni się m.in. większymi rozmiarami liści (blaszka liściowa 20–50 cm długości × 5–13 cm szerokości, z ogonkiem do 30 cm długości)[12].

Spośród szeregu ozdobnych odmian uprawnych najczęściej spotykane są:

  • C. majalis 'Albostriata' (też 'Variegata') – liście jasnożółto, wąsko paskowane wzdłuż żyłek, cecha niezbyt trwała i część roślin z odrośli jej nie powtarza. W Polsce odkryto odmianę prowizorycznie zwaną 'Polish Beauty', która ma jasne paski szersze i trwałe u roślin potomnych[36].
  • C. majalis 'Argenteovariegata' (też 'Albimarginata') – liście białoobrzeżone, ozdobne przez cały sezon.
  • C. majalis 'Lineata' – liście paskowane, żółtozielone.
  • C. majalis 'Grandiflora' – kwiaty większe niż u typu, często w uprawie ogrodowej. Znane są dwie rasy tej odmiany – holenderska i niemiecka, zwana też „konwaliami berlińskimi”. Ta pierwsza ma więcej kwiatów, ale kwitnie później. Rasa niemiecka ma mniej kwiatów, szersze liście i nadaje się do pędzenia[11][37].
  • C. majalis 'Plena' (też 'Flore Pleno') – kwiaty pełne, kwitnie słabiej niż typ,
  • C. majalis 'Rosea' – kwiaty w kolorze brudno-lilioworóżowym.
  • C. majalis 'Rosea Variegata' – kwiaty w kolorze brudno-lilioworóżowym i dodatkowo liście seledynowe, żółto paskowane[36].

Za najciekawszą odmianę uznaje się 'Vic Pawlowski’s Gold' o ciemnozielonych liściach ozdobionych złotymi, podłużnymi liniami[38].

W eksperymentach hodowlanych potwierdzono trwałość zróżnicowania zawartości glikozydów pozyskanych z różnych obszarów Europy. Wyróżniono tzw. „rasy chemiczne” lub typy konwalii majowej[39]:

  • zachodnioeuropejskie z przewagą konwalatoksyny i konwalatoksolu
  • środkowoeuropejskie z przewagą konwalatoksyny, konwalatoksolu, a także lokundiozydu i konwalozydu
  • wschodnioeuropejskie z przewagą konwalozydu.

Badania nad zmiennością morfologiczną wykazały znaczne różnice zarówno między różnymi ekotypami z terenu Polski, jak i między poszczególnymi osobnikami w populacji. Stwierdzano przy tym większe różnice w morfologii i fizjologii między osobnikami tej samej populacji, niż populacjami z odległych regionów. Znaczna zmienność dotyczy wielkości i kształtu liści, budowy kwiatostanu, barwy nitek pręcików i zabarwienia listków okwiatu[10]. Na siedliskach borowych rośliny rosną przypadkowo i słabo, liście są wąskie, a kwiaty nieliczne. Z kolei rosnąc w żyznych, wilgotnych lasach liściastych konwalia wykształca liście duże, odwrotnie jajowate, z niebieskawym nalotem[22].

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

W XV i XVI wieku roślinę nazywano Lilium convallium, czyli lilia z doliny (łac. convállis = głęboka, otoczona górami dolina). Nazwa ta była tak popularna, że przetrwała do dziś w języku angielskim jako Lily of the Valley. Ponieważ jednak mylono ją z Lilium candidum – lilią białą, Linneusz tworząc nazwę naukową nawiązał do okresu kwitnienia rośliny i wprowadził nazwę Convallaria majalis[16]. Gatunek ten posiada wiele nazw zwyczajowych i ludowych: konwalia leśna, lanusz, lanka, lanuszka, końska grzywa (nazwa ludowa z okolic Olkusza), lilia podobna, gładysz, konwalilia, konwalyja majowa, kokoryczka, lanysz, majówka, padolna[40][41]. Nazwa „konwalia” w języku polskim pierwszy raz spośród zachowanych źródeł użyta została w Zielniku Syreniusza (1613), a nazwa „konwalia majowa” – przez Pacewicza R. w wydanej w 1867 w Warszawie publikacji pt. Botanika treściwie zebrana dla młodzieży[40].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rośnie w lasach liściastych i mieszanych oraz zaroślach tworząc często rozległe kolonie. Wymaga świeżych i zasobnych gleb. W warunkach naturalnych spotykana jest zwykle na glebach, których pH wynosi 4 (75% wystąpień), rzadziej 3 (25%)[42]. Najlepiej rośnie w półcieniu[43]. W warunkach Polski zachodniej i południowej występuje zwykle w lasach mieszanych i dąbrowach. W Polsce wschodniej i północno-wschodniej częściej rośnie na skraju lasów, rekompensując niedostatek ciepła światłem[10]. W górach występuje po regiel dolny, wyjątkowo tylko można spotkać ją wyżej. Najwyższe w Polsce jej stanowisko znajduje się na Sarniej Skale w Tatrach Zachodnich[44].

W fitosocjologii gatunek wyróżniający zespoły: kontynentalnego boru sosnowego świeżego Peucedano-Pinetum, subborealnego boru mieszanego Serratulo-Pinetum, świetlistej dąbrowy subkontynentalnej Potentillo albae-Quercetum petraeae, podzwiązku buczyn nawapiennych Cephalanthero-Fagenion, poza tym konwalia majowa jest częstym składnikiem runa lasów grądowych, zboczowych lasów lipowo-klonowych i dąbrów[45].

W Polsce zachodniej (I, III, V kraina przyrodniczo-leśna) jej obecność pozwala na odróżnienie typu siedliskowego lasu boru mieszanego świeżego od boru świeżego, charakterystyczna także dla lasu mieszanego świeżego i lasu górskiego świeżego[46].

Jest słabo odporna na susze, nie szkodzą jej występowaniu pożary (odradza się z kłączy). Wymaga minimum 130 dni w roku z temperaturą powyżej 0 °C[7]. Znosi temperatury sięgające poniżej –20 °C[27].

Ze względu na skład chemiczny konwalie nie są zjadane przez zwierzęta (są trujące dla wielu kręgowców, choć nie szkodzą lisom[47]). Żerują na nich niektóre bezkręgowce, np. gąsienice motyli Antitype chi z rodziny sówkowatych i inne gatunki z rodziny niesobkowatych (Hepialidae).

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Konwalia majowa w rezerwacie przyrody Dąbrowa Radziejowska w województwie mazowieckim

W Polsce populacje tego gatunku występujące dziko objęte były częściową ochroną gatunkową od 1957 roku[48] do 2014 roku[49]. Zbiór surowca zielarskiego ze stanowisk naturalnych był prawnie ograniczony (wymagane było zezwolenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska). Ochrona wprowadzona została w celu uchronienia gatunku przed nadmierną eksploatacją do celów leczniczych ze stanowisk naturalnych (w latach 50. XX wieku zapotrzebowanie na liście wynosiło ok. 20–26 ton, na kwiaty 2–4 tony, przy możliwościach pozyskania ze stanu naturalnego na poziomie odpowiednio 5 i 1 tony[50]). Dlatego też w celu zapewnienia surowca bez naruszania zasobów naturalnych wprowadzano konwalię do uprawy. Dawniej, mimo ochrony gatunkowej dopuszczano zbiór samych kwiatów ze względu na rozmnażanie się konwalii głównie za pomocą rozłogów podziemnych[22]. Zagrożeniem dla populacji jest też masowe zrywanie kwitnących pędów dla celów ozdobnych oraz eksploatacja lasów[51].

Wiele stanowisk tego gatunku zabezpieczonych jest w parkach narodowych i rezerwatach. Jako gatunek przywiązany do dąbrów, chroniony jest też wraz z nimi w obszarach Natura 2000 (kwaśne dąbrowy są jednym z siedlisk przyrodniczych). Jest to o tyle ważne, że zabezpiecza trwałość odpowiednich siedlisk leśnych, w minionych dziesięcioleciach nierzadko przekształcanych w związku ze zwiększaniem areału drzewostanów iglastych (gł. sosnowych) w polskich lasach.

Konwalia podlega ochronie prawnej w niektórych innych krajach, m.in. w Bułgarii[52], Grecji[53] i Słowacji[54]. Podgatunek północnoamerykański, w Stanach Zjednoczonych opisywany zwykle jako odrębny gatunek C. majuscula, ze względu na rzadkość występowania chroniony jest prawem stanowym w obszarze naturalnego występowania[55].

Gatunek wymieniany jest na listach roślin zagrożonych w różnych krajach, podawany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC) w Wielkiej Brytanii[56] i Szwajcarii[57], w Hiszpanii jest to gatunek narażony (VU)[58], na Słowacji konwalia jest bliska zagrożeniu (NT)[59]. W Polsce ochrona prawna gatunku była utrzymywana mimo braku stwierdzenia zagrożenia dla trwałości gatunku – nie pojawia się on ani w krajowej, ani w regionalnych Czerwonych Księgach i Listach roślin. Zagrożenie gatunku w różnych krajach nie ma też istotnego wpływu na globalne perspektywy zachowania gatunku – konwalia majowa nie jest wymieniona w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych opracowywanej przez IUCN[60]. Nie stwierdzono także zagrożenia zubożeniem zasobów genowych populacji dziko rosnących z powodu rozpowszechnienia tego gatunku w uprawie, ponieważ zróżnicowanie genetyczne populacji uprawianych nie odbiega od populacji dziko rosnących, co tłumaczone jest częstym pozyskiwaniem roślin uprawianych z naturalnych stanowisk[61].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Roślina lecznicza[edytuj | edytuj kod]

Historia
Chińska medycyna ludowa korzeń i ziele konwalii stosowała już w starożytności do leczenia schorzeń naczyniowo-sercowych (pod nazwą 'liń-lań'). W Europie już w średniowieczu leki z konwalii stosowane były w chorobach serca, epilepsji i bólach. W XVI wieku napary z kwiatów konwalii majowej w wodzie stosowano w celu złagodzenia skazy moczanowej. Napary w winie stosowano dla poprawienia pamięci oraz łagodzenia stanów zapalnych oczu. Lekarstwa te ceniono tak, że nazywano je „złotą wodą” i trzymano w złotych lub srebrnych naczyniach[62]. Tworzenie leków w czasach elżbietańskich traktowano jak praktyki iście magiczne. Jedna z recept zaleca:

Włóż kwiaty konwalii do szklanicy i postaw ją dokładnie zamkniętą na szczycie mrowiska na jeden miesiąc. Po tym czasie znajdziesz tam likwor, który użyty uciszy boleść spowodowaną przez podagrę.

Gerard[38]
W Rosji sokiem z kłącza konwalii dziewczęta nacierały sobie policzki, aby nabrały rumieńców[19]. W lecznictwie ludowym kłącza i jagody stosowano dawniej przy leczeniu padaczki, kwiatów używano jako środka przeczyszczającego, wewnętrznie zażywano ziele przeciw skurczom. Sproszkowane kwiaty w formie tabaki zażywane były przeciw chronicznym katarom i przeziębieniom[22]. Ziele stosowano także w puchlinie wodnej i przy zarobaczeniu[63]. W XVIII wieku zanikało stosowanie leków z konwalii, m.in. z powodu zmienności zawartości glikozydów (w efekcie zróżnicowanej skuteczności leczenia) oraz wyparcia tych leków jako nasercowych przez leki z naparstnicy[10]. W 1838 r. wykryto w konwalii dwa pierwsze glikozydy: konwalarynę i konwalamarynę. W 1867 r. stwierdzono podobne działanie nasercowe konwalamaryny do glikozydów naparstnicy. Dopiero w 1929 r. odkryto glikozyd konwalatoksynę, uznany za najważniejszy spośród tego typu związków występujących w konwalii[41]. Odkrycia te spowodowały, że gatunek ten wrócił do użytkowania zielarskiego. Do naukowej medycyny europejskiej wprowadził konwalię profesor Siergiej Botkin w roku 1881[64]. Obecnie uważa się, że konwalia jako surowiec jest lepiej tolerowana niż naparstnica i wywołuje mniej działań ubocznych[21].
Surowiec zielarski
Kwiatostan wraz z liśćmi – Inflorescentia Convallariae i samo ziele zbierane przed kwitnieniem – Herba Convallariae (Herba Liliorum convallium). Niektóre farmakopee uznają też za surowiec suszone lub świeże kwiaty i kłącza. Surowca używa się w stanie świeżym lub po wysuszeniu i rozdrobnieniu do produkcji nalewek. Nalewka z ziela konwalii Tinctura Convallariae titrata (w Polsce produkowana przez Herbapol) wchodzi w skład kropli nasercowych Cardiol, Cardiol C, Kelicardina, Neocardina, Guttae cardiaceae (Lab. Gal. Cefarm). Z ziela wytwarzane są także preparaty Convalatoxinum, Cardiosan i drażetki Convafort[65].
Działanie
 Osobny artykuł: Glikozydy nasercowe.
Nasercowe, ale i silnie (śmiertelnie) trujące przy przedawkowaniu. Konwalatoksyna wykazuje najsilniejsze działanie na mięsień sercowy spośród wszystkich znanych glikozydów, działa 10-krotnie silniej od digitoksyny pozyskiwanej z naparstnicy[66]. Wzmacnia siłę skurczy serca (efekt inotropowy dodatni), nieznacznie zmniejszając równocześnie częstość skurczów mięśnia sercowego (efekt chronotropowy ujemny)[67]. Hamuje Na+ i K+-ATP-azę i bezpośrednio zwiększa stężenie wewnątrzkomórkowe jonów Ca2+[21]. Stosowana jest w początkowych stadiach niewydolności krążenia[19]. Preparaty konwalii podawane są w celu wzmocnienia pracy serca u osób w podeszłym wieku, przy lekkich zaburzeniach pracy serca na tle nerwicowym u kobiet w okresie menopauzalnym, w przewlekłym zespole płucno-sercowym, a także u osób cechujących się nadwrażliwością na inne preparaty nasercowe. Działa szybko, lecz krótko i nie kumuluje się. Glikozydy konwalii praktycznie nie wiążą się z białkami osocza (albuminami) i szybko ulegają wydaleniu z organizmu, w przeciwieństwie do innych glikozydów nasercowych. Konwalia ma również właściwości moczopędne i słabe uspokajające[65][67]. Zwiększa przy tym wydzielanie soli sodowych i potasowych z moczem[21]. Saponina konwalaryna działa łagodnie przeczyszczająco, drażniąc jednak śluzówkę żołądka[22]. Esencja ze świeżego, kwitnącego ziela wykorzystywana jest w homeopatii[16]. Konwalia stosowana jest również w leczeniu niewydolności krążenia w weterynarii[24] w postaci preparatów homeopatycznych[20].
Dawkowanie
Zaleca się stosowanie wyłącznie preparatów gotowych, dostępnych w aptekach i ścisłe przestrzeganie sposobu dawkowania podanego w ulotce lub na opakowaniu. Stosowanie przetworów domowych jest niebezpieczne z powodu zmiennej zawartości związków czynnych w roślinie, co może prowadzić do zatrucia. Poza tym napary lub nalewki sporządzane w warunkach domowych są nietrwałe i niepewne w działaniu[65]. Do produkcji preparatów dostępnych w aptekach stosuje się nalewkę konwalii majowej o mianowanej aktywności związków czynnych, przeliczanych na jednostki gołębie[68]. Stosuje się także standaryzowany proszek zawierający 0,2% konwalatoksyny przyjmowany w trzech dawkach po 0,2 g[21]. Wchłanianie konwalatoksyny z przewodu pokarmowego jest u ludzi bardzo słabe (ok. 10% dawki)[20]. Ze względu na brak zjawiska kumulacji, leki z konwalii mogą być stosowane przez długi okres[16]. Ponieważ preparaty z konwalii cechują się znaczną różnicą między dawką leczniczą a dawką toksyczną (tzw. duża rozpiętość terapeutyczna), dlatego nieznaczne przedawkowanie nie powoduje dostrzegalnych skutków ubocznych[65]. Największa dawka jednorazowa wynosi 0,5 g, a dzienna 1,5 g[69].
Przeciwwskazania
Poza tym, że znaczne przedawkowanie leku może prowadzić do zatrucia, nie należy go stosować przy równoczesnym leczeniu glikozydami naparstnicy. Preparaty z konwalii są też przeciwwskazane przy miażdżycy naczyń wieńcowych, przy bloku serca przedsionkowo-komorowym i niedoborach potasu[67]. Preparaty z konwalii nie powinny być zażywane przez osoby z uszkodzonymi nerkami lub wątrobą. Nie należy ich także łączyć z diuretykami, lekami hipotensyjnymi, kortykosterydami i preparatami wapniowymi[70][67].
Zbiór i suszenie
Kwiaty można zbierać po dwóch latach, liście po 3–4 latach od rozpoczęcia uprawy. Surowiec zbiera się w początkowym okresie kwitnienia (ew. liście mogą być zbierane przed zakwitnięciem) i suszy w temperaturze pokojowej lub w suszarniach w temp. 80–100 °C. Nie należy pozyskiwać surowca mokrego[19] i nie można spryskiwać zebranego ziela wodą w celu odświeżenia[71]. Podczas zbioru ścina się część nadziemną roślin na wysokości 4–5 cm[34]. Zaleca się robienie przerw w zbiorze liści co dwa lata. Plon ziela na plantacjach w Polsce wynosi od 0,5 do 2,8 t/ha[10], zbiór ze stanowisk w lasach wynosi średnio ok. 5 kg/ha, maksymalnie 30 kg/ha[72]. Do 2014 roku zbiór surowca ze stanowisk naturalnych wymagał zezwolenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w związku z ochroną gatunkową. Stwierdzono, że zbiór na stanowiskach naturalnych prowadzi do zakłóceń w rozwoju rośliny i procesach regulujących liczebność populacji. Przy zbiorze surowca w tym samym miejscu zalecane jest dokonywanie zbiorów w odstępach 2–3 letnich. Sugeruje się selektywne wycinanie pędów z największych skupisk roślin, z populacji o największej zawartości kardenolidów[73]. Po zbiorze surowiec można przechowywać tylko przez jeden rok[63].

Roślina ozdobna[edytuj | edytuj kod]

Bukiet konwalii
Konwalia w uprawie w Ameryce Północnej

Uprawiana na rabatach i na kwiat cięty. Stosowana razem z paprociami także do okrywania miejsc cienistych, zadrzewionych[74], przy fundamentach budynków[75]. Popularny składnik wiązanek ślubnych[76]. Kwiatostany stosowane do bukietów o niewielkich rozmiarach złożonych z samych konwalii (otulonych też zwykle liśćmi tego gatunku) lub z innymi białymi kwiatami. Utrzymują się długo w wodzie po skośnym ucięciu pędów i nacięciu ich na długości ok. 5 cm[77].

Roślina perfumeryjna[edytuj | edytuj kod]

Olejek eteryczny konwalii otrzymywany z kwiatów (farnezol) wykorzystywany jest w kosmetyce i perfumerii do tworzenia kompozycji i mieszanek zapachowych (potpourii)[76]. Stanowi częsty składnik perfum, nierzadko główny lub pojedynczy (bez innych nut zapachowych). Zastosowany m.in. w 1956 r. perfumach Diorissimo stworzonych przez kreatora perfum Edmonda Roudnitska w kompanii Christian Dior – pierwszych z serii najsłynniejszych perfum tej marki i stworzonych jeszcze za życia Christiana Diora. Poza tym konwalia pojawia się w składzie i nazwie perfum roku 1976 Lily of the Valley marki Penhaligon's[78].

Roślina jadalna[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na skład chemiczny może działać toksycznie po spożyciu. Jedynie kwiaty bywają dodawane podczas fermentacji wina z rodzynek[27].

Roślina barwierska[edytuj | edytuj kod]

Odziomkowe liście użyte do barwienia wapna dają trwałą, zieloną farbę[79].

Inne zastosowania[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na silne pobudzanie do kichania, proszek z suszonych kwiatów konwalii stosowany bywa jako składnik tabaki[23].

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Konwalie uprawiane są jako rośliny ozdobne w ogrodach i parkach. Szybko się rozrastają i z powodzeniem mogą pełnić funkcję rośliny okrywowej. Z czasem mogą stać się trudnym do usunięcia chwastem, ponieważ łatwo odrastają z resztek kłączy pozostających po pieleniu w glebie. Konwalie nadają się także do uprawy w pojemnikach i misach. Konwalie jako rośliny lecznicze uprawiane są także na plantacjach (uprawa wówczas w jednym miejscu trwa zwykle 5–6 lat), podejmowane są także uprawy i półuprawy w lasach. Jedne źródła kwestionują opłacalność upraw polowych, wskazując na większą celowość półupraw w lasach[18], inne zwracają uwagę na problematyczną ekonomikę upraw w lasach (słabe i nieregularne kwitnienie oraz pracochłonne namnażanie roślin w warunkach leśnych[72]).

Wymagania
Toleruje stanowiska nasłonecznione i cieniste, preferuje jednak miejsca półcieniste. Silniejsze nasłonecznienie sprzyja bujnemu kwitnieniu, podczas gdy na stanowiskach cienistych lepiej rosną liście. Dlatego zaleca się uprawę w półcieniu[80]. Konwalia majowa jest tolerancyjna wobec pH gleby i stosunków wodnych. Wymaga żyznej, próchnicznej i przepuszczalnej gleby. Osiąga większe zagęszczenia na glebach lekkich oraz przy pH 7, przy pH w granicach 4–5 zagęszczenie pędów znacznie spada. Nie rośnie dobrze w glebach ulegających zaskorupieniu, gliniastych.
Nawożenie
Nawożenie azotem sprzyja silnemu wzrostowi organów wegetatywnych – liści i korzeni, osłabia jednak kwitnienie. Nawożenie potasem dobrze wpływa na rozwój kłączy, ale tylko w połączeniu z nawożeniem azotem. Wapnowanie gleby ogranicza rozwój wegetatywny, ale sprzyja intensywniejszemu kwitnieniu. Składniki mineralne pobierane są głównie w okresie od czerwca do sierpnia.
Pielęgnacja
W przypadku upraw plantacyjnych niszczy się chwasty (raczej ręcznie), poza tym w celu ochrony przed chwastami można wykonywać ściółkowanie. Na zimę konwalie czasem zaleca się przykrywać liśćmi lub słomiastym obornikiem[10]. W przypadku roślin sadzonych jako okrywowe, liście można wyciąć po ich zaschnięciu, gdy stracą walory ozdobne[75].
Rozmnażanie
Przez podział pełzających kłączy pod koniec lata lub jesienią. Odcinki kłączy o długości ok. 10 cm sadzi się w odstępach 4–10 cm, w rzędach co 20–30 cm, na głębokości 3–4 cm. Kwiaty można zbierać już w drugim roku od posadzenia.

Choroby i szkodniki[edytuj | edytuj kod]

Nie stwierdza się występowania chorób i szkodników, które miałyby wpływ na wielkość plonów[10]. Jeśli już pojawiają się jakieś choroby, to jest to zwykle szara pleśń piwoniowa Botrytis paeoniae (też B. cinerea) i zgorzelowa plamistość konwalii Gloeosporium convallariae. Objawem porażenia szarą pleśnią są nieregularne, żółtawe plamy, od spodu z szarym nalotem. Przy zgorzelowej plamistości obserwuje się na wszystkich zielonych częściach rośliny podłużne lub okrągławe, żółtawe plamy o czerwonym obrzeżeniu i średnicy do 2 cm[37]. Chorobom tym zapobiega się unikając nadmiernego nawożenia azotem oraz mocząc kłącza w roztworach miedziowych. Gdy choroby wystąpią stosuje się opryski środkami miedziowymi. Pewne problemy mogą sprawiać szarobiałe gąsienice motyli z rodziny niesobkowatych (Hepialidae) (zwłaszcza Hepialus lupulinus). Zwalcza się je poprzez posypanie plantacji naftaliną[81]. Na liściach mogą pojawiać się plamy wywołane przez Phyllosticta convallariae[82].

Znaczenie symboliczne i w sztuce[edytuj | edytuj kod]

Rewers 10 penniä fińskich z kwiatami konwalii

W Europie konwalię uważano za kwiat szczęścia, pomyślności i młodości. Jest symbolem czystości i skromności, i jako taki używany jest w bukietach panien młodych[38]. Konwalia była w średniowieczu symbolem wiedzy i sztuki medycznej. W średniowieczu i później pojawiała się na wizerunkach lekarzy i uczonych, np. Mikołaja Kopernika[10]. W ikonografii chrześcijańskiej jest jednym z kwiatów poświęconych Marii z Nazaretu. Białe kwiaty mają symbolizować jej miłość i niewinność. Konwalie bywają też nazywane Łzami Naszej Pani, a ponieważ ułożenie kwiatów przypomina drabinę, średniowieczni mnisi nazywali tę roślinę „drabiną do nieba”[62]. Zdobiła ołtarze, wizerunki świętych, księgi liturgiczne. Konwalie przedstawione są na obrazie przedstawiającym Marię w raju z ok. 1410 r. (nieznany mistrz z Frankfurtu). Okazy kwitnących konwalii występują też kilkakrotnie w tle malarskim scen w ołtarzu Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie[83].

Przed pierwszą niedzielą maja we Francji zbierano w lesie konwalie i zdobiono nimi okna i drzwi domów[34]. W kraju tym jest też tradycyjnie sprzedawana na ulicach w dniu 1 maja – w święto konwalii (j. franc. la fête du muguet), podczas którego członkowie rodzin obdarowują się wzajemnie bukietami tych kwiatów. Tradycję tę także z terenu Niemiec ilustruje obraz niemieckiego malarza Franza Winterhaltera zatytułowany 1 maja 1851. W Niemczech podczas kwitnienia konwalii urządzano w lasach festyny ludowe, podczas których wrzucano kwiaty konwalii do ognisk jako ofiarę dla bogini wiosny.

Konwalie były wielokrotnie przedmiotem natchnienia artystów. O kwiatach tych pisali poeci, m.in. Joseph von Eichendorff i August Heinrich Hoffmann von Fallersleben (np. wiersz pt. Maiglöckchen und die Blümelein). Książka i jeden z wierszy z 2001 r. Adama Wiedemanna noszą tytuł Konwalia ponieważ autor znalazł analogie między swą twórczością a „symetrią, podwójnością i bliźniactwem” konwalii, uznając przy tym swą książkę za „roślinną”, przy czym „roślinność” ta polegać ma na „regularności rozwoju przy całkowitym braku premedytacji”[84]. Konwalia stała się także tytułową bohaterką jednej z ballad zespołu Queen („Lily of the Valley” z albumu Sheer Heart Attack)[85]. Odniesienie do kwitnących konwalii (serb.-chorw. đurđevak) jako symbolu wiosny zostało użyte w piosence Đurđevdan zespołu Gorana Bregovica Bijelo dugme, będącej serbską wersją popularnej pieśni cygańskiej ederlezi, znanej m.in. z filmu Emira Kusturicy Dom za vešanje.

Konwalia stała się od 1982 r. narodowym kwiatem Finlandii[32], znalazła się na rewersie fińskiej monety 10 penniä.

Przed 1945 r. miasto Ośno Lubuskie (wówczas Drossen) słynęło z rozległych plantacji konwalii i znane było też jako Maiblumenstadt (niem. „miasto majowych kwiatów”). Konwalie znajdują się także w herbach norweskiej gminy Lunner, szwedzkiej gminy Mellerud, niemieckich miejscowości Weilar i Escheburg oraz szwajcarskiej miejscowości Aumont[86].

W symbolice kwiatów konwalie oznaczają nieśmiałość, są kwiatami młodych i zakochanych. W astrologii przypisano konwaliom znaczenie magiczne i uznano je za szczęśliwe zwłaszcza dla urodzonych pod znakiem Raka[87].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-09-24] (ang.).
  3. ↑ a b Convallaria majalis L.. GRIN Taxonomy for Plants. [dostęp 2008-05-02]. (ang.).
  4. ↑ a b H. Chmiel: Badanie głównych siedlisk i typów konwalii (Convallaria majalis L.) w stanowiskach naturalnych w Polsce oraz badanie jej potrzeb pokarmowych.. Warszawa: Praca doktorska, SGGW, 1965.
  5. ↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. ISBN 83-915161-1-3.
  6. ↑ Convallaria majalis L.. missouriplants.com. [dostęp 2008-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (17 grudnia 2013)]. (ang.).
  7. ↑ a b Convallaria majalis L. European lily of the valley. USDA.gov Plants profile. [dostęp 2008-05-06]. (ang.).
  8. ↑ Convallaria majalis (Ruscaceae). Global Compendium of Weeds. [dostęp 2008-05-17]. (ang.).
  9. ↑ a b A. W. Kożewnikow: Wiosna i jesień w życiu roślin. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1953, s. 131-133.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l Antonina Rumińska: Rośliny lecznicze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, 1981. ISBN 83-01-02142-X.
  11. ↑ a b c d Krystyna Oszkinis: Kwiaty od A do Z. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1979. 83-09-00039-1.
  12. ↑ a b Convallaria majalis L.. Flora of North America. [dostęp 2008-05-02]. (ang.).
  13. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  14. ↑ Edmund Malinowski: Anatomia roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1993. ISBN 83-01-01913-1.
  15. ↑ Wolfgang Löffelhardta, Brigitte Koppb i Wolfgang Kubelka: Intracellular distribution of cardiac glycosides in leaves of Convallaria majalis. Phytochemistry 18, 8, 1979. [dostęp 2008-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 lutego 2009)]. (ang.).
  16. ↑ a b c d e Antonina Rumińska, Aleksander Ożarowski: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.
  17. ↑ A. Máthé, W. Kubelka: Data to the chemical variability of Convallaria majalis L.. ISHS Acta Horticulturae 73: I International Symposium on Spices and Medicinal plants, 1978. [dostęp 2008-06-09]. (ang.).
  18. ↑ a b Irena Turowska, Jan Kozłowski, Leszek Golcz: Zarys zielarstwa. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1980. ISBN 83-200-0323-7.
  19. ↑ a b c d Konwalia majowa Convallaria maialis L.. Internetowy Atlas Roślin Leczniczych. [dostęp 2008-05-06]. (pol.).
  20. ↑ a b c Convallaria maialis L.. EMEA – The European Agency for the Evaluation of Medicinal Products, 1998. [dostęp 2008-05-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-07-18)]. (ang.).
  21. ↑ a b c d e Ben-Erik van Wyk, Michael Wink: Rośliny lecznicze świata. Wrocław: MedPharm Polska, 2008. ISBN 83-60466-51-3.
  22. ↑ a b c d e Leonidas Świejkowski: Ochrona roślin w Polsce. Łódź: Spółdzielnia Wydawnictw Artystycznych i Użytkowych „Poziom”, 1956.
  23. ↑ a b c Maria Henneberg, Elżbieta Skrzydlewska (red.): Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1984. ISBN 83-200-0419-5.
  24. ↑ a b c d Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wyd. Rolnicze i Leśne, 1982. ISBN 83-09-00660-8.
  25. ↑ Moxley RA, Schneider NR, Steinegger DH, Carlson MP.: Apparent toxicosis associated with lily-of-the-valley (Convallaria majalis) ingestion in a dog. J Am Vet Med Assoc. 195(4), 1989. [dostęp 2008-05-16]. (ang.).
  26. ↑ a b Burda P.R.: Zatrucia ostre grzybami i roślinami wyższymi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 237-240. ISBN 83-01-12403-2.
  27. ↑ a b c d Convallaria majalis L.. Plants for the Future. [dostęp 2012-03-10]. (ang.).
  28. ↑ Convallaria majuscula. Crescent Bloom. [dostęp 2008-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 września 2017)]. (ang.).
  29. ↑ Eino Oinonen. The time table of vegetative spreading of the lily-of-the-valley (Convallaria majalis L.) and the wood small-reed (Calamagrostis epigeios (L.) Roth) in southern Finland. „Acta Forestalia Fennica”. 97, s. 1-35, 1969. 
  30. ↑ Ohara Masashi, Araki Kiwako, Yamada Etsuko, Kawano Shoichi. Life-history monographs of Japanese plants. 6: Convallaria keiskei Miq. (Convallariaceae). „Plant Species Biology”. 21, 2: 119-126, 2006. 
  31. ↑ Floral distribution, clonal structure, and their effects on pollination success in a self-incompatible Convallaria keiskei population in northern Japan. Plant Ecology, 2007. [dostęp 2008-06-09]. (ang.).
  32. ↑ a b Finland’s national nature symbols. Virtual Finland, 2001. [dostęp 2008-06-09]. (ang.).
  33. ↑ B. Chlebowski, K. Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01362-0. (tu też szczegółowe wskazówki dot. pędzenia konwalii).
  34. ↑ a b c Fedor I Mamčur, J. Gładun: Rośliny lecznicze w ogródku. Warszawa: Państ. Wyd. Rolnicze i Leśne, 1988. ISBN 83-09-01356-6.
  35. ↑ Convallaria majalis Linnaeus (Convallaria majalis). Flora of China. [dostęp 2008-05-06]. (ang.).
  36. ↑ a b Radziul E.: Rośliny cenne, rzadkie, poszukiwane. warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, s. 56. ISBN 83-09-01778-2.
  37. ↑ a b Stanisław Wóycicki: Uprawa roślin ozdobnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1965.
  38. ↑ a b c Matthew Biggs, Jekka McVicar, Bob Flowerdew: Wielka księga warzyw, ziół i owoców. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2007. ISBN 83-11-10578-2.
  39. ↑ W. Bleier, S. Kaiser, W. Kubelka, M. Wichte. Beziehungen zwischen Standort und Glikozid-Zusammensetzung bei Convalaria maialis L.. „Pharm. Acta Helv.”. 42, 423, 1967. 
  40. ↑ a b Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. Warszawa: Nakładem autora, 1894.
  41. ↑ a b Lidia Antkowiak: Rośliny lecznicze. Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej, 1988. ISBN 83-7160-146-8.
  42. ↑ J. Motyka: Ekologia roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1962.
  43. ↑ Zarzycki K. i in.: Ecological indicator values of vascular plants of Poland. Kraków: Instytut Botaniki im. Szafera PAN, 2002, s. 46. ISBN 83-85444-95-5.
  44. ↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  45. ↑ Jan Marek Matuszkiewicz: Zespoły leśne Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13401-1.
  46. ↑ Tadeusz Henryk Puchniarski: Rośliny siedlisk leśnych w Polsce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2004. ISBN 83-09-01822-3.
  47. ↑ Wiesław Grochowski: Jadalne owoce leśne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1986. ISBN 83-09-00021-9.
  48. ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 15, poz. 78 – Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin
  49. ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
  50. ↑ Gawłowska Jadwiga: Zagadnienia ochrony przyrody w zielarstwie. Ochrona Zasobów Przyrody, zeszyt 4, Liga Przyjaciół Żołnierza, 1958, s. 23-32.
  51. ↑ Konwalia majowa (Convallaria majalis). jezioro.com.pl. [dostęp 2008-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 lutego 2009)]. (pol.).
  52. ↑ D. Lange & M. Mladenova: Bulgarian model for regulating the trade in plant material for medicinal and other purposes. FAO. [dostęp 2008-06-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 marca 2008)]. (ang.).
  53. ↑ GR1210001. ΔΙΚΤΥΟ ΕΡΕΥΝΗΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, 2004. [dostęp 2008-06-09]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  54. ↑ P. Kucera, D. Cernusakova: Chránené a ohrozené druhy vyšších rastlín v Belianskej doline vo Veľkej Fatre. Bull. Slov. Bot. Spoločn., Bratislava, 25, 2003. [dostęp 2008-06-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-09)]. (ang.).
  55. ↑ W. George Schmidt: En Encyklopedia of shade perennials. [dostęp 2008-06-09]. (ang.).
  56. ↑ Species Status, The Vascular Plant Red Data List for Great Britain. 2005. [dostęp 2008-06-09]. (ang.).
  57. ↑ Rote Liste der gefährdeten Farn- und Blütenpflanzen der Schweiz 2002. [dostęp 2008-06-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-18)]. (niem.).
  58. ↑ Xavier Oliver: Llista de tàxons del Programa de Seguiment i Conservació de la flora amenaçada. 2006. [dostęp 2008-06-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 kwietnia 2012)]. (hiszp.).
  59. ↑ Červený zoznam rastlín Slovenska. 2002. [dostęp 2008-06-09]. (słow.).
  60. ↑ IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources. [dostęp 2014-05-18].
  61. ↑ Katarzyna J. Chwedorzewska, Halina Galera, Igor Kosiński. Plantations of Convallaria majalis L. as a threat to the natural stands of the species: Genetic variability of the cultivated plants and natural populations. „Biological Conservation”. 141, 10, s. 2619–2624, 2008. DOI: 10.1016/j.biocon.2008.07.025. 
  62. ↑ a b Konwalia majowa. Zioła – ziółka – ziołeczka. [dostęp 2008-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (24 czerwca 2013)]. (pol.).
  63. ↑ a b Barbara Kuźnicka, Maria Dziak: Zioła i ich zastosowanie. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1988, s. 83. ISBN 83-200-0747-X.
  64. ↑ Halina Strzelecka, Józef Kowalski (red.): Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-01913-1.
  65. ↑ a b c d Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987. ISBN 83-202-0472-0. (tu szczegóły dot. zastosowania i dawkowania leków z konwalii).
  66. ↑ S. Bagiński, J. Mowszowicz: Krajowe rośliny trujące. Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963.
  67. ↑ a b c d Eliza Lamer-Zarawska, Barbara Kowal-Gierczak, Jan Niedworok (red.): Fitoterapia i leki roślinne. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007. ISBN 978-83-200-3401-1. OCLC 750093865. (pol.).
  68. ↑ Wykaz produktów leczniczych, wytwarzanych metodami przemysłowymi, zgodnie z przepisami zawartymi w Farmakopei Polskiej. Ministerstwo Zdrowia. [dostęp 2008-05-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-02-21)]. (pol.).
  69. ↑ Władysław Walewski: Towaroznawstwo zielarskie. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1985. ISBN 83-200-0968-5.
  70. ↑ Lily of the valley. Healthtouch. [dostęp 2008-06-09]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  71. ↑ Wiesław Grochowski: Zbiór ziół w lesie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1965.
  72. ↑ a b Wiesław Grochowski: Leśne zioła lecznicze i przemysłowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
  73. ↑ Transformacja populacji Convallaria majalis L. jako efekt pozyskiwania surowca dla przemysłu farmaceutycznego. Badania naukowe (SYNABA II). Ośrodek Przetwarzania Informacji. [dostęp 2008-05-06]. (pol.).
  74. ↑ Zygmunt Hellwig: Byliny w parku i ogrodzie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1971.
  75. ↑ a b John Owen (red.): Praktyczna encyklopedia ogrodnictwa. Warszawa: Elipsa, 2006. 83-7265-095-0.
  76. ↑ a b Lesley Bremness: Wielka Księga Ziół. Warszawa: Wiedza i Życie, 1991. ISBN 83-85231-24-2.
  77. ↑ John Brookes: Wielka Księga Kwiatów. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Debit, 1992. ISBN 83-85298-20-7.
  78. ↑ Perfume bottle. NationMaster.com Encyklopedia. [dostęp 2008-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 lutego 2009)]. (ang.).
  79. ↑ Jakub Mowszowicz: Dziko rosnące rośliny użytkowe. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990. ISBN 83-02-04160-2.
  80. ↑ Konwalia majowa. Gardener. [dostęp 2008-05-06]. (pol.).
  81. ↑ Maria Kalicka: Rośliny ozdobne dla technikum terenów zieleni. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1978.
  82. ↑ Index = Fungorum. [dostęp 2018-09-09]. (ang.).
  83. ↑ Władysław Szafer: Kwiaty w ołtarzu Wita Stwosza, w: "Kwiaty w naturze i sztuce", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 102-117
  84. ↑ Zawile i rozwiąźle. Biuro Literackie. [dostęp 2008-05-06]. (pol.).
  85. ↑ Queen Online History – Discography. B. [dostęp 2008-07-20]. (ang.).
  86. ↑ Civic Heraldry Theme pages – Flowers. International Civic Heraldry site. [dostęp 2008-06-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-20)]. (ang.).
  87. ↑ Joanna Szendel: Układanki roślinne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988. ISBN 83-09-00895-3.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Józef Mądalski: Atlas flory polskiej i ziem ościennych. Tom II, zeszyt 5. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, 1990. ISBN 83-01-08658-0.
  • Antonina Rumińska: Rośliny lecznicze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, 1981. ISBN 83-01-02142-X.
  • Leonidas Świejkowski: Ochrona roślin w Polsce. Łódź: Spółdzielnia Wydawnictw Artystycznych i Użytkowych „Poziom”, 1956.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

  • Atlas pyłku: Aktuna G., Heigl H.: Convallaria majalis. [w:] PalDat - Palynological Database [on-line]. 2020. [dostęp 2022-01-23].
  • Nasiona: Convallaria majalis. [w:] Seed Information Database [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-23].
  • Skład chemiczny: Convallaria majalis (Liliaceae). [w:] Dr. Duke's Phytochemical and Ethnobotanical Databases [on-line]. USDA, Department of Agriculture.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Konwalia_majowa&oldid=73732296”