Sefardyjczycy
Sefardyjczycy (także Spaniolowie, Żydzi sefardyjscy; od hebr. ספרד Sefarad Hiszpania i Portugalia) – określenie ludności żydowskiej zamieszkującej obszar Półwyspu Iberyjskiego, posługującej się dialektami judeo-romańskimi.
W roku 1492 zostali wygnani z Hiszpanii dekretem alhambryjskim, a w 1497 r. również z Portugalii przez króla Manuela I (ok. 280 tys. osób - 20% populacji kraju)[1]. Osiedli głównie we Włoszech, Holandii, w Maghrebie, na Bałkanach, Bliskim Wschodzie i w Ameryce Południowej. Niewielka grupa w XVI w. dotarła także do Polski, gdzie znalazła schronienie w okolicach Zamościa. Niektórzy (marranowie) przeszli na katolicyzm. Sefardyjczykami określa się też Żydów, którzy uszli z Półwyspu Iberyjskiego w późniejszych wiekach oraz ich potomków. Obecnie za Sefardyjczyków uznaje się też czasem wszystkich praktykujących sefardyjski obrządek judaistyczny.
Od Aszkenazyjczyków różnią się, obok języka (Sefardyjczycy – ladino, Aszkenazyjczycy – jidysz), rytuałem. Tworzyli niegdyś wpływową wspólnotę na terenie Turcji.
Sefardyjczycy mają obecnie odrębnego naczelnego rabina w Izraelu, a współczesna wymowa hebrajska oparta jest na sefardyjskiej. Sefardyjczycy w sensie ścisłym stanowią ok. 10% mieszkańców Izraela, ale często do Sefardyjczyków zalicza się także Żydów wschodnich (Mizrachim), którzy wyznają judaizm w sefardyjskiej tradycji prawno-liturgicznej – wtedy ich liczba jest oceniana na około 40%.
Żydzi w Hiszpanii[edytuj | edytuj kod]
W Hiszpanii w 1869 roku zagwarantowano nie-katolikom, w tym pozostałym w kraju Żydom, pierwsze prawa do wolności kultu. Pod koniec XIX wieku wielu rosyjskich i marokańskich Żydów przyjechało do Hiszpanii, co w 1909 roku doprowadziło do zniesienia zakazu budowania synagog. W 1924 roku rząd Hiszpanii ogłosił, ze każda osoba, która posiada pochodzenie sefardyjskie, może starać się o obywatelstwo hiszpańskie (rząd chciał w ten sposób przyciągnąć Żydów zwłaszcza z terenów Imperium Osmańskiego). Na początku niewiele osób odpowiedziało na to zaproszenie, ale od 1933 roku około 3000 Żydów z Europy Środkowej znalazło schronienie w Hiszpanii; większość jednak opuściła kraj podczas wojny domowej w latach 1936–1937. Niewielu, którzy zdecydowali się na pozostanie w kraju, walczyli przeciwko Francisco Franco[2].
W czasie II wojny światowej wielu Żydów z Europy Środkowej mogło znaleźć tymczasowe schronienie w Hiszpanii, mimo braku wolności religijnej i niemożliwości prowadzenia działalności religijnej. Fakt ten doprowadził do powstania legendy, wspomaganej propagandą zwłaszcza po 1945, według której Franco ocalił przed zagładą tysiące Żydów. W świetle najnowszych badań wersja ta jest oceniana jako nieprawdziwa i oparta na strategii obranej przez Franco: przeczuwając klęskę Hitlera, nie chciał, by alianci kojarzyli go z przywódcą Trzeciej Rzeszy[3]. Jednocześnie jednak Franco nakazał sporządzić spis mieszkających w Hiszpanii Żydów, który dostarczony został Himmlerowi[4].
W 2015 r. rząd Hiszpanii umożliwił potomkom Żydów odzyskanie obywatelstwa. W ciągu dwóch lat uzyskało obywatelstwo jedynie 5 tys. spośród szacowanych ok. 2 mln osób zamieszkałych w blisko 100 krajach (przy czym dawne tradycje kultywowało ćwierć miliona). Jako powody niskiego zainteresowania wskazywano konieczność zdawania egzaminu ze współczesnego języka hiszpańskiego i osobistego stawiennictwa u hiszpańskiego notariusza[5].
Portugalia[edytuj | edytuj kod]
W 2015 rząd portugalski zatwierdził przepisy przyznające obywatelstwo tego kraju potomkom wygnanych w XV w. Żydów sefardyjskich, uzasadniając to potrzebą sprawiedliwości dziejowej i symbolicznym sprzeciwem wobec narastającego w Europie antysemityzmu[6].
Wspólne korzenie[edytuj | edytuj kod]
Kwestia tego, czy Sefardyjczycy są genetycznie spokrewnieni z innymi wspólnotami żydowskimi, jest sporna. Część naukowców twierdzi, że pomimo wyznawania religii judaistycznej Sefardyjczycy są potomkami Arabów, Berberów i Europejczyków, którzy zamieszkiwali tereny Afryki Północnej i przyjęli judaizm przed XII wiekiem n.e. Etnicznie nie mają być powiązani z Żydami zamieszkującymi tereny dzisiejszego Izraela w czasach biblijnych. Badania w tym zakresie zostały opisane przez izraelskich historyków Shlomo Sanda oraz Paula Wexlera[7]. Teza wspólnych korzeni Sefardyjczyków i Aszkenazyjczyków jest jednak wspierana przez innych naukowców, jak Harry Ostrer i Karl Skorecki[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Friedrich Battenberg: Żydzi w Europie : proces rozwoju mniejszości żydowskiej w nieżydowskim środowisku Europy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 123. ISBN 978-83-04-04847-8.
- ↑ Yale Strom, The Expulsion of the Jews: Five Hundred Years of Exodus, SP Books, 1992, s. 162.
- ↑ Isabelle Rohr, The Spanish Right and the Jews, 1898-1945: Antisemitism and Opportunism, Academic Press, 2007, s. xiv-xv.
- ↑ Giles Tremlett, "General Franco gave list of Spanish Jews to Nazis", www.theguardian.com, 20 czerwca 2010.
- ↑ Maciej Stasiński, Żydzi sefardyjscy wracają do hiszpańskiej ojczyzny. Ale trudno im odzyskać obywatelstwo, wyborcza.pl, 28 lutego 2017 [dostęp 2017-03-02].
- ↑ Żydzi sefardyjscy Portugalczykami, "Metro" 2.02.2015
- ↑ Zbonikowska-Bernatowicz, Hanna., Wydawnictwo Akademickie DIALOG., Kiedy i jak wynaleziono naród żydowski, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2014, ISBN 978-83-63778-58-3, OCLC 876460176.
- ↑ Harry Ostrer, Legacy: A Genetic History of the Jewish People, Oxford ; New York: Oxford University Press, 2012; Harry Ostrer & Karl Skorecki, « The Population Genetics of the Jewish People », Human Genetics 132, nᵒ 2 (luty 2013): 119‑27
