Solaris (powieść)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Solaris
ilustracja
Autor

Stanisław Lem

Typ utworu

Powieść fantastyczno-naukowa

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Polska

Język

polski

Data wydania

1961

Wydawca

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

Artystyczna wizja asymetriady z powieści Solaris
Czerwone i niebieskie słońce nad powierzchnią Solaris

Solaris (łac. słoneczny) – najbardziej znana powieść Stanisława Lema, przetłumaczona na wiele języków, zaliczana do klasyki fantastyki naukowej. Wydana po raz pierwszy w 1961 r. przez Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Dzieło jest relacją z nieudanego kontaktu ludzkości z obcą formą inteligencji.

Opis fabuły[edytuj | edytuj kod]

Główny bohater – psycholog Kris Kelvin – przybywa z Ziemi na stację badawczą unoszącą się nad cytoplazmatycznym oceanem pokrywającym planetę Solaris. Ocean ten wydaje się być pewną formą inteligencji, o zdumiewających możliwościach interwencji w chaotyczny ruch orbitalny planety wewnątrz układu podwójnej gwiazdy. Ludzie od wielu lat nie potrafią zrozumieć tajemniczej natury oceanu; wszelkie próby porozumienia zawodzą. Naukowcy przebywający w momencie przylotu Kelvina na stacji badawczej (Snaut i Sartorius) zachowują się w nienaturalny sposób, ich stan psychiczny przypomina lekki obłęd. Szef tamtejszej placówki – Gibarian – popełnił samobójstwo parę godzin przed przybyciem psychologa. Wkrótce pojawia się tam w niewyjaśnionych okolicznościach była dziewczyna Kelvina, Harey, która niegdyś popełniła samobójstwo, za co główny bohater czuje się odpowiedzialny. Podejmuje on drastyczne próby uwolnienia się od nieproszonego „gościa”, istota jednak powraca. Podobnych wizyt „gości” doświadczają też inni naukowcy, co właśnie jest przyczyną ich dziwnego zachowania. Pomimo iż Kelvin wie, że istota przypominająca zmarłą wcześniej kobietę tak naprawdę nią nie jest, z biegiem czasu zaczyna ją akceptować i kochać.

Okazuje się, że ocean materializuje wspomnienia badaczy w postaci neutrinowych, niezniszczalnych tworów. Obecność tych fantomów, wydobytych z podświadomych zakamarków pamięci, okazuje się być dla ludzi trudną do zniesienia udręką psychiczną. Bohaterowie rozważają, czy jest to forma eksperymentu przeprowadzana przez ocean na badaczach, czy działanie nie do końca świadome, czy nietypowa próba kontaktu – odpowiedź na wcześniejsze naświetlanie oceanu twardym promieniowaniem rentgenowskim. Uczeni decydują się na następną próbę kontaktu: przesyłają w głąb oceanu encefalogram Kelvina w celu przekazania domniemanemu odbiorcy swoich stanów psychicznych. Na pewnym etapie problemy znikają, a już istniejące neutrinowe osoby udaje się zniszczyć, przy czym Harey, już wiedząc o swoim pochodzeniu, świadomie zgadza się na śmierć, ukrywając przed Kelvinem zorganizowanie tego zabójstwa.

Duża część książki jest poświęcona historii wcześniejszych badań oceanu, z którą bohater zaznajamia się przeglądając zbiory biblioteki umieszczonej na stacji. Z tych badań wyodrębniła się nawet osobna gałąź wiedzy – solarystyka. Z informacji o dziełach poświęconych solarystyce czytelnik poznaje opisy różnorodnych zjawisk występujących na oceanie (np. mimoidy, symetriady) oraz próby naukowego wyjaśnienia natury dziwnej substancji.

Powieść jest najsłynniejszym utworem Lema, tak w kraju, jak i za granicą. Od niej rozpoczął się jego światowy rozgłos[1]. Autorowi udało się stworzyć najbardziej oryginalną wizję Obcego w historii literatury s-f[2]. Solaris porusza problemy niemożności zrozumienia Wszechświata, bezsilności nauki wobec innej formy istnienia oraz bezradności człowieka, który nie może uwolnić się w kosmosie od balastu ziemskich wspomnień i wyrzutów sumienia.

Żywy ocean[edytuj | edytuj kod]

Według samego Lema żywy ocean powinien wyglądać jak lampa lava[3].

Adaptacje[edytuj | edytuj kod]

Ekranizacje[edytuj | edytuj kod]

Słuchowiska radiowe[edytuj | edytuj kod]

Opera[edytuj | edytuj kod]

Książka mówiona[edytuj | edytuj kod]

Jako książka mówiona powieść została wydana przez Polskie Radio w 2010 r. Książka jest czytana przez Piotra Fronczewskiego[6]. W 2011 r. ukazała się natomiast wydana przez wydawnictwo „Andromeda” wersja czytana przez Jerzego Trelę. Powstała również superprodukcja wyprodukowana przez „Audiotekę”. W utworze występują Robert Więckiewicz, Magdalena Cielecka, Adam Woronowicz i inni[7].

Anglojęzyczna książka mówiona Solaris, czytana przez Alessandro Julianiego według tłumaczenia Billa Johnstona, wydana została w 2011 r.

Tłumaczenia[edytuj | edytuj kod]

Oprócz ponad 20 wydań w języku polskim[8] powieść została przetłumaczona na języki: albański, angielski, arabski, armeński, azerski, białoruski, bułgarski, chorwacki, czeski, duński, esperanto[9][10], estoński, fiński, francuski, grecki, gruziński, hebrajski, hiszpański, holenderski, japoński, kataloński, koreański, litewski, łotewski, macedoński, mołdawski, niemiecki, norweski, perski, portugalski, rosyjski, rumuński, serbski, serbsko-chorwacki, słowacki, słoweński, szwedzki, turecki, ukraiński, węgierski, wietnamski i włoski[11][12].

Odbiór[edytuj | edytuj kod]

Andrzej Niewiadowski ocenia, że Solaris jest „najdojrzalszą” powojenną polską powieścią s-f. Krytyk przypomina o wskazywanych wpływach egzystencjalizmu (Jean-Paul Sartre, Albert Camus) na powieść. Odnajduje także analogie z problematyką moralną poruszaną w książkach polskich pisarzy: Konwickiego, Brezy, Mrożka, Andrzejewskiego oraz nagradzanej powieści Arthura C. Clarke’a Spotkanie z Ramą. Niewiadowski pisze, że utwór „skupia wiodące motywy pisarstwa Lema: znikomość ludzkich dążeń i działań wobec przerażającego ogromu Kosmosu, heroiczną walkę z oporną materią, narastanie zagrożeń pochodzących zarówno z przełamywania praw przyrody jak i zawodności, ułomności ludzkiej natury”. Analizuje także fenomen popularności utworu, pisząc że zawdzięcza to dwóm czynnikom: swej wieloznaczności, głębokiej alegoryczności, dzięki czemu czytelnicy pochodzący z różnych kultur, epok i środowisk rozmaicie go interpretują, a po drugie połączeniu uniwersalnych problemów ontologicznych i epistemologicznych z problemami jednostki, ukazanymi „w subtelnym wymiarze burzliwej miłości bohaterów”[13].

Również Antoni Smuszkiewicz ocenia powieść jako „najciekawsze zjawisko w całej powojennej fantastyce naukowej”[14]. Z kolei Jan Błoński docenia utwór, pisząc że w powieści „sytuacja zaczerpnięta z science fiction zostaje podniesiona do rangi modelu psychologicznego”, a działo „przekracza granicę, dzielącą science-fiction od powieści literackiej”[15].

Istvan Csicsery-Ronay uważał, że Solaris jest repliką powieści Zamek Franza Kafki. Pisał również, że zakończenie tej powieści jest niejasne[16].

Sam autor w rozmowie ze Stanisławem Beresiem ocenił powieść jako „zupełnie przyzwoitą”, w której „udało mu się powiedzieć to, co zamierzał”[17].

Książka stanowiła inspirację dla gry „Dead Space” wydanej w 2008 r. przez Electronic Arts.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Jerzy Jastrzębski: Stanisław Lem – Lustro. Stanisław Lem – Stanisław Lem 1921-2006. [dostęp 2019-03-01].
  2. Antoni Smuszkiewicz: Stanisław Lem. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 1995, s. 55, 58, seria: Czytani dzisiaj. ISBN 83-7120-184-2.
  3. Tomasz Lem: Awantury na tle powszechnego ciążenia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2009, s. 242. ISBN 978-83-08-04379-0.
  4. Solaris: The Classic Serial.
  5. Solaris, Stary Teatr [dostęp 2024-02-03] (pol.).
  6. Solaris – Stanisław Lem. [dostęp 2015-11-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-06)].
  7. Audioteka, Solaris – Stanisław Lem (audiobook), Audioteka.pl [dostęp 2019-06-19] (pol.).
  8. Lista polskich wydań (do 2004 r.) na stronie lem.pl.
  9. Klasikaĵo de Stanisław Lem aperis en Esperanto, Libera Folio.
  10. Promocja „Solaris” Lema w esperancie na stronie Białostockiego Towarzystwa Esperantystów.
  11. Galeria okładek na stronie Rok Lema.
  12. Lista wydań na Lemopedii.
  13. Andrzej Niewiadowski: Literatura fantastycznonaukowa. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN, 1992, s. 176-178. ISBN 83-01-10122-9.
  14. Antoni Smuszkiewicz: Zaczarowana gra : zarys dziejów polskiej fantastyki naukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1982, s. 246, seria: „SF” Wydawnictwa Poznańskiego. ISBN 83-210-0303-6.
  15. Jan Błoński. Szanse science-fiction. „Życie Literackie”. 31, s. 4, 1961. Kraków. [dostęp 2023-04-15]. 
  16. Henri Baudin, Awatar świata wyobraźni, [w:] Ryszard Handke, Lech Jęczmyk, Barbara Okólska (red.), Spór o SF, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 136-137, ISBN 83-210-0815-1.
  17. Stanisław Bereś: Rozmowy ze Stanisławem Lemem. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1987, s. 57. ISBN 83-08-01656-1.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Antoni Smuszkiewicz: Stanisław Lem. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 1995, s. 55–60, seria: Czytani dzisiaj. ISBN 83-7120-184-2.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]