Pomnik przyrody: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Nie podano opisu zmian |
Wycofano ostatnie 2 zmiany treści (wprowadzone przez 188.147.104.208) i przywrócono wersję 59536893 autorstwa Rw23 |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:POL Pomnik Przyrody.svg|thumb|Aktualny wzór oznaczenia pomnika przyrody w Polsce ({{Dziennik Ustaw|2004|268|2665}})]]'''Pomnik przyrody''' – prawnie chroniony twór [[natura|przyrody]], szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych<ref>{{encyklopedia PWN|id = 3960182|tytuł=pomnik przyrody|data dostępu=2012-03-19}}</ref><ref>{{Cytuj książkę |nazwisko=|imię= |tytuł=Biologia: słownik encyklopedyczny |data=2001 |wydawca=Wydawnictwo Europa |miejsce=Warszawa |isbn=83-87977-73-X |strony=265}}</ref>. |
[[Plik:POL Pomnik Przyrody.svg|thumb|Aktualny wzór oznaczenia pomnika przyrody w Polsce ({{Dziennik Ustaw|2004|268|2665}})]] |
||
{{Commonscat|Natural monuments in Poland}} |
|||
'''Pomnik przyrody''' – prawnie chroniony twór [[natura|przyrody]], szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych<ref>{{encyklopedia PWN|id = 3960182|tytuł=pomnik przyrody|data dostępu=2012-03-19}}</ref><ref>{{Cytuj książkę |nazwisko=|imię= |tytuł=Biologia: słownik encyklopedyczny |data=2001 |wydawca=Wydawnictwo Europa |miejsce=Warszawa |isbn=83-87977-73-X |strony=265}}</ref>. |
|||
== Klasyfikacja == |
== Klasyfikacja == |
||
Linia 5: | Linia 8: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Termin |
Termin został wprowadzony przez [[Alexander von Humboldt|Aleksandra von Humboldta]] na przełomie XVIII i XIX wieku, co dało początek kierunkowi konserwatorskiemu w [[ochrona przyrody|ochronie przyrody]]<ref name="PP">{{cytuj stronę |url=http://cepl.sggw.waw.pl/sim/pdf/sim26_pdf/07_Pietrzak.pdf | archiwum = https://web.archive.org/web/20131014171555/http://cepl.sggw.waw.pl/sim/pdf/sim26_pdf/07_Pietrzak.pdf |tytuł=Możliwości wykorzystania obiektów ochrony pomnikowej w edukacji przyrodniczej |nazwisko=Pietrzak |imię=Joanna |data dostępu=2013-01-15}}</ref>. |
||
Znaczącym propagatorem objęcia ochroną starych drzew był [[Hugo Conwentz]]. Pod postacią pomnika przyrody proponował objąć także rzadkie gatunki roślin i zwierząt<ref name="PP" /> |
Znaczącym propagatorem objęcia ochroną starych drzew był [[Hugo Conwentz]]. Pod postacią pomnika przyrody proponował objąć także rzadkie gatunki roślin i zwierząt<ref name="PP" /> |
||
Linia 79: | Linia 82: | ||
=== Kryteria === |
=== Kryteria === |
||
W latach 1996–2017 kryteria uznania za pomnik przyrody nie były regulowane prawnie<ref name=":2">{{Cytuj |tytuł = Klub Przyrodników – Projekt kryteriów uznawania za pomniki przyrody |data dostępu = 2018-02-13 |opublikowany = www.kp.org.pl |url = http://www.kp.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1229&Itemid=353}}</ref>. Ustawa o ochronie przyrody z 2004 r. zawierała fakultatywną delegację dla ministra do spraw środowiska określenia w drodze rozporządzenia kryteriów uznania tworów przyrody ożywionej lub nieożywionej za pomniki przyrody, co jednak nie nastąpiło przez 13 lat od uchwalenia tej ustawy. W tym czasie, jak również przed 2004 r., funkcjonowało wiele nieoficjalnych wytycznych dotyczących minimalnej pierśnicy drzew pomnikowych poszczególnych gatunków<ref>{{Cytuj |autor = Pietrzak, J., Grzywacz, A. |tytuł = Kryteria wymiarowe dla drzew – kandydatów na pomniki przyrody |czasopismo = Zarządzanie Ochroną Przyrody w Lasach |data = 2013 |data dostępu = 2018-01-27 |issn = 2081-1438 |wolumin = 07 |url = http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.agro-3f90ef53-7ab8-4e01-8bc9-7d9c5f87ab0c |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Klub Przyrodników |tytuł = Wymiary kwalifikujące drzewa do ochrony |data = |data dostępu = 2018-01-27 |opublikowany = www.kp.org.pl |url = http://www.kp.org.pl/pdf/poradniki/drzewa_pomnikowe.htm}}</ref>. Dnia 17 grudnia 2017 r. w drodze rozporządzenia [[Ministerstwo Środowiska|Ministra Środowiska]] określone zostały kryteria uznania za pomnik przyrody<ref name=":3">{{Cytuj |tytuł = Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody |data dostępu = 2018-02-13 |opublikowany = prawo.sejm.gov.pl |url = http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170002300 |język = pl}}</ref>. Mają one charakter ilościowy i jakościowy, przy czym wzajemnie się one nie wykluczają i nie muszą występować łącznie. Drzewa spełniające kryteria ilościowe (wielkość [[Pierśnica|pierśnicy]]) nie podlegają automatycznie ochronie jako pomniki przyrody, jednak ww. gminy mogą zgłosić sprzeciw wobec zamierzonej wycinki drzewa przekraczającego te wymiary<ref name=":2" /><ref>{{Cytuj |tytuł = Klub Przyrodników – Rozporządzenie o kryteriach pomników przyrody |data dostępu = 2018-02-13 |opublikowany = www.kp.org.pl |url = http://www.kp.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1241&Itemid=594}}</ref>. |
|||
przekraczającego te wymiary<ref name=":2">{{Cytuj |tytuł = Klub Przyrodników – Projekt kryteriów uznawania za pomniki przyrody |data dostępu = 2018-02-13 |opublikowany = www.kp.org.pl |url = http://www.kp.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1229&Itemid=353}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Klub Przyrodników – Rozporządzenie o kryteriach pomników przyrody |data dostępu = 2018-02-13 |opublikowany = www.kp.org.pl |url = http://www.kp.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1241&Itemid=594}}</ref>. |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+ Tabela. 1 Kryteria uznania obiektu za pomnik przyrody<ref name=":3" /> |
|||
|+Tabela. 1 Kryteria uznania obiektu za pomnik przyrody<ref name=":3">{{Cytuj |tytuł = Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody |data dostępu = 2018-02-13 |opublikowany = prawo.sejm.gov.pl |url = http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170002300 |język = pl}}</ref> |
|||
!Przedmiot ochrony pomnikowej |
!Przedmiot ochrony pomnikowej |
||
!Rodzaj/gatunek |
!Rodzaj/gatunek |
Wersja z 17:44, 30 maj 2020
Pomnik przyrody – prawnie chroniony twór przyrody, szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych[1][2].
Klasyfikacja
Światowa Komisja IUCN klasyfikuje pomniki przyrody (ang. natural monument) w kategorii III[3].
Historia
Termin został wprowadzony przez Aleksandra von Humboldta na przełomie XVIII i XIX wieku, co dało początek kierunkowi konserwatorskiemu w ochronie przyrody[4].
Znaczącym propagatorem objęcia ochroną starych drzew był Hugo Conwentz. Pod postacią pomnika przyrody proponował objąć także rzadkie gatunki roślin i zwierząt[4]
Polska
W końcu I wojny światowej, jesienią 1918 roku ukazał się dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury[5] zaś w rok później rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o ochronie niektórych zabytków przyrody z 15 września 1919 roku[6]. Później wydano rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o opiece nad zabytkami z 6 marca 1928 roku, gdzie po raz pierwszy padły słowa o ochronie alei przydrożnych[7].
Następnymi aktami prawnymi regulującymi ochronę pojedynczych wartości przyrodniczych była ustawa o ochronie przyrody z 1934[8], 1949[9], 1991[10] i 2004[11] roku.
Pomniki przyrody w Polsce
W aktualnym brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku:Szablon:CytatD
Według danych z 2015 roku liczba pomników przyrody w Polsce wynosiła 36 510[12]. Najwięcej pomników przyrody występuje w województwie mazowieckim (4274), a najmniej w województwie opolskim (683). Tą formą ochrony objęte są głównie ożywione twory przyrody, w tym przede wszystkim pojedyncze drzewa i ich grupy, które stanowiły w 2015 r. 92% wszystkich pomników przyrody. Znacznie rzadziej pomnikami przyrody zostają krzewy i aleje drzew, oraz twory przyrody nieożywionej: źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie[13].
Rok | 1990 | 1995 | 2000 | 2005 | 2008 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
18 876 | 26 423 | 33 094 | 34 989 | 35 833 | 36 293 | 36 318 | 36 316 | 36 353 | 36 417 | 36 510 | |
według województw | |||||||||||
Dolnośląskie | 2638 | 2749 | 2625 | 2603 | 2597 | 2599 | 2564 | 2541 | |||
Kujawsko-pomorskie | 2068 | 2192 | 2622 | 2646 | 2675 | 2695 | 2662 | 2668 | |||
Lubelskie | 1550 | 1478 | 1532 | 1504 | 1513 | 1516 | 1509 | 1514 | |||
Lubuskie | 1785 | 1088 | 1236 | 1255 | 1290 | 1307 | 1339 | 1337 | |||
Łódzkie | 3541 | 3731 | 3612 | 3404 | 3398 | 3311 | 3306 | 3278 | |||
Małopolskie | 2189 | 2183 | 2187 | 2204 | 2207 | 2209 | 2197 | 2190 | |||
Mazowieckie | 4155 | 4132 | 4275 | 4398 | 4272 | 4249 | 4256 | 4274 | |||
Opolskie | 568 | 638 | 641 | 647 | 661 | 682 | 683 | 683 | |||
Podkarpackie | 1528 | 1531 | 1375 | 1411 | 1388 | 1455 | 1517 | 1560 | |||
Podlaskie | 2112 | 2184 | 2058 | 2031 | 2015 | 2012 | 1998 | 1993 | |||
Pomorskie | 2619 | 2728 | 2784 | 2795 | 2809 | 2802 | 2816 | 2821 | |||
Śląskie | 1402 | 1526 | 1518 | 1521 | 1532 | 1532 | 1539 | 1540 | |||
Świętokrzyskie | 460 | 652 | 713 | 714 | 710 | 709 | 717 | 714 | |||
Warmińsko-mazurskie | 2432 | 2591 | 2576 | 2573 | 2564 | 2562 | 2569 | 2565 | |||
Wielkopolskie | 3632 | 3834 | 3809 | 3777 | 3843 | 3850 | 3819 | 3884 | |||
Zachodniopomorskie | 2310 | 2596 | 2730 | 2834 | 2842 | 2863 | 2926 | 2948 | |||
według charakteru pomnika | |||||||||||
Pojedyncze drzewa | 13 592 | 19 693 | 25 940 | 27 331 | 28 070 | 30 059 | 30 073 | 29 996 | 29 949 | 29 937 | 29 982 |
Grupy drzew | 3193 | 4222 | 4501 | 4878 | 4905 | 3658 | 3643 | 3672 | 3729 | 3766 | 3780 |
Aleje | 488 | 677 | 772 | 817 | 876 | 699 | 701 | 728 | 735 | 749 | 762 |
Głazy | 934 | 1059 | 1104 | 1202 | 1223 | 1034 | 1050 | 1057 | 1074 | 1083 | 1091 |
Skałki, groty, jaskinie i inne | 669 | 772 | 777 | 761 | 267 | 303[a] | 302 | 302 | 305 | 302 | 303 |
Pozostałe[b] | 492 | 540 | 549 | 561 | 561 | 580 | 592 |
Kryteria
W latach 1996–2017 kryteria uznania za pomnik przyrody nie były regulowane prawnie[14]. Ustawa o ochronie przyrody z 2004 r. zawierała fakultatywną delegację dla ministra do spraw środowiska określenia w drodze rozporządzenia kryteriów uznania tworów przyrody ożywionej lub nieożywionej za pomniki przyrody, co jednak nie nastąpiło przez 13 lat od uchwalenia tej ustawy. W tym czasie, jak również przed 2004 r., funkcjonowało wiele nieoficjalnych wytycznych dotyczących minimalnej pierśnicy drzew pomnikowych poszczególnych gatunków[15][16]. Dnia 17 grudnia 2017 r. w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska określone zostały kryteria uznania za pomnik przyrody[17]. Mają one charakter ilościowy i jakościowy, przy czym wzajemnie się one nie wykluczają i nie muszą występować łącznie. Drzewa spełniające kryteria ilościowe (wielkość pierśnicy) nie podlegają automatycznie ochronie jako pomniki przyrody, jednak ww. gminy mogą zgłosić sprzeciw wobec zamierzonej wycinki drzewa przekraczającego te wymiary[14][18].
Przedmiot ochrony pomnikowej | Rodzaj/gatunek | Kryterium ilościowe | Kryterium jakościowe |
---|---|---|---|
Drzewa | bez koralowy, cis pospolity, jałowiec pospolity, kruszyna pospolita, rokitnik zwyczajny, szakłak pospolity, trzmielina | Pierśnica ≥ 50 cm | wyróżnianie się wśród innych drzew tego samego rodzaju lub gatunku w skali kraju, województwa lub gminy, ze względu na obwód pnia, wysokość, szerokość korony, wiek, występowanie w skupiskach, w tym w alejach lub szpalerach, pokrój lub inne cechy morfologiczne, a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe |
bez czarny, cyprysik, czeremcha zwyczajna, czereśnia, głóg, jabłoń, jarząb pospolity, jarząb szwedzki, leszczyna pospolita, żywotnik zachodni | Pierśnica ≥ 100 cm | ||
grusza, klon polny, magnolia drzewiasta, miłorząb, sosna Banksa, sosna limba, wierzba iwa, żywotnik olbrzymi | Pierśnica ≥ 150 cm | ||
brzoza brodawkowata, brzoza omszona, choina, grab zwyczajny, olsza szara, orzech, sosna wejmutka, topola osika, tulipanowiec, wiąz górski, wiąz polny, wiąz szypułkowy, wierzba pięciopręcikowa | Pierśnica ≥ 200 cm | ||
daglezja, iglicznia, jesion wyniosły, jodła pospolita, kasztanowiec pospolity, klon jawor, klon zwyczajny, leszczyna turecka, modrzew, olsza czarna, perełkowiec, sosna czarna, sosna zwyczajna, świerk pospolity | Pierśnica ≥ 250 cm | ||
buk zwyczajny, dąb bezszypułkowy, dąb szypułkowy, lipa, platan, topola biała, wierzba biała, wierzba krucha | Pierśnica ≥ 300 cm | ||
inne gatunki topoli niż wymienione wyżej | Pierśnica ≥ 350 cm | ||
Krzewy | Brak rozróżnienia | brak | wyróżnianie się wśród innych krzewów tego samego rodzaju lub gatunku w skali kraju, województwa lub gminy, ze względu na wysokość, szerokość, wiek, występowanie w skupiskach, pokrój lub inne cechy morfologiczne, a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe |
Twory przyrody nieożywionej | źródła | brak | intensywność i formą koncentracji wypływu wody, właściwości fizykochemiczne wód, w tym występowanie wód mineralnych, lub zlokalizowanie wśród innych form geomorfologicznych |
wodospady | wysokość | ||
wywierzyska | intensywność i formą koncentracji wypływu wody, w tym występowanie wód mineralnych, lub zlokalizowanie wśród innych form geomorfologicznych | ||
skałki | skład petrograficzny | ||
jary | profil lub inne cechy geomorfologiczne | ||
głazy narzutowe | rozmiar, skład petrograficzny lub inne cechy geologiczne | ||
jaskinie | długość korytarzy, wielkość deniwelacji, występowanie innych form geomorfologicznych, w tym form krasowych |
Tworzenie pomnika przyrody
Od 2009 r. pomnik przyrody ustanawia Rada Gminy lub Miasta[19][11] (wcześniej robił to również wojewoda, a w okresie PRL – wojewódzka rada narodowa[20]).
- Oznakowanie
- Pomniki przyrody oznaczane są zielonymi tabliczkami, których wzór określa rozporządzenie Ministra Środowiska[21]. Poza tym na wniosek właściwego terytorialnie Konserwatora Przyrody zarządca drogi publicznej może umieścić przy niej znak E-11 „drogowskaz do zabytku przyrody”. Znak może zawierać symbol drzewa dla pomników ożywionych i groty lub skały dla pomników nieożywionych oraz informuje o odległości i kierunku w jakim znajduje się pomnik przyrody[22].
Zobacz też
- Z tym tematem związana jest kategoria:
- ochrona przyrody w Polsce
- rezerwat przyrody, park narodowy, park krajobrazowy, ogród botaniczny, arboretum, ogród zoologiczny, park safari, użytek ekologiczny
- drzewo biocenotyczne
Uwagi
Przypisy
- ↑ pomnik przyrody, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2012-03-19] .
- ↑ Biologia: słownik encyklopedyczny. Warszawa: Wydawnictwo Europa, 2001, s. 265. ISBN 83-87977-73-X.
- ↑ Category III – Natural Monument or Feature. IUCN. [dostęp 2012-03-19].
- ↑ a b Joanna Pietrzak: Możliwości wykorzystania obiektów ochrony pomnikowej w edukacji przyrodniczej. [dostęp 2013-01-15]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z 31 października 1918 r. (Dz.U. 1918 nr 16 poz. 36)
- ↑ Monitor Polski, nr 208, 1919 [online], buwcd.buw.uw.edu.pl [dostęp 2017-01-19] .
- ↑ Dz.U. z 1928 r. nr 29, poz. 265.
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 31, poz. 274.
- ↑ Dz.U. z 1949 r. nr 25, poz. 180.
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 114, poz. 492.
- ↑ a b Dz.U. z 2020 r. poz. 55.
- ↑ a b GUS, Ochrona środowiska 2016, „{{{czasopismo}}}”, Dariusz Bochenek, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 6 grudnia 2016, s. 291–292, ISSN 0867-3217 [dostęp 2016-12-10] (pol. • ang.).
- ↑ GUS Ochrona środowiska 2005-2015 (zakładka archiwum), red. Dariusz Bochenek, ISSN 0867-3217 [dostęp 2016-12-10] .
- ↑ a b Klub Przyrodników – Projekt kryteriów uznawania za pomniki przyrody [online], www.kp.org.pl [dostęp 2018-02-13] .
- ↑ Pietrzak i inni, Kryteria wymiarowe dla drzew – kandydatów na pomniki przyrody, „Zarządzanie Ochroną Przyrody w Lasach”, 07, 2013, ISSN 2081-1438 [dostęp 2018-01-27] (pol.).
- ↑ Klub Przyrodników , Wymiary kwalifikujące drzewa do ochrony [online], www.kp.org.pl [dostęp 2018-01-27] .
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody [online], prawo.sejm.gov.pl [dostęp 2018-02-13] (pol.).
- ↑ Klub Przyrodników – Rozporządzenie o kryteriach pomników przyrody [online], www.kp.org.pl [dostęp 2018-02-13] .
- ↑ Jak utworzyć pomnik przyrody. Stan prawny na 24 lutego 2011 r., Klub Przyrodników (broszura) .
- ↑ CRFOP – Wyszukiwanie [online], dane poszczególnych pomników przyrody, crfop.gdos.gov.pl [dostęp 2018-02-13] .
- ↑ Dz.U. z 2004 r. nr 268, poz. 2665.
- ↑ 1. 6. znaki kierunku i miejscowości. [w:] drogipubliczne.eu [on-line]. [dostęp 2015-02-28].