Słonim

Szablon:Miasto zagranica infobox Słonim (biał. Сло́нім, ros. Сло́ним, jid. סלאנים) – miasto na Białorusi w obwodzie grodzieńskim przy ujściu Issy do Szczary (dopływ Niemna). 48,8 tys. mieszkańców (2010); przemysł lekki, papierniczy, meblarski, spożywczy, elektromaszynowy, chemiczny; muzeum.

Od 1507 stolica powiatu województwa nowogródzkiego Wielkiego Księstwa Litewskiego, od 1569 I Rzeczypospolitej.

Historia miasta

Napoleon Orda, Dwór Pusłowskich w Słonimie

Słonim, ulica Paradna

Komisariat milicji w Słonimie

Synagoga

Kościół św. Andrzeja

Cmentarz żydowski w Słonimie

Miasto do XVIII w.

Pierwsze wzmianki o Słonimie pochodzą z XI w., kiedy to ok. 1040 wielki książę Rusi Kijowskiej Jarosław pokonał Litwinów na polach słonimskich.

W 1241 gród Słonim zrównany został z ziemią przez wojska Batu-chana. Gród odbudowany został w czasie panowania Mendoga. Słonim w 1252 zajęty został przez Lwa Daniłowicza, a w 1276 przypadł Litwie.

Ok. 1340 Monwid najstarszy syn Giedymina książę kiernowski i słonimski w Słonimie założył stolicę swojego księstwa.

W 1532 Zygmunt I nadał miastu prawo magdeburskie, a Zygmunt August w przywileju wydanym w Wilnie dnia 13 maja ustanowił dwa jarmarki dwutygodniowe.

Dnia 4 stycznia 1591 Zygmunt III odnowił prawa magdeburskie Słonimia. Miasto otrzymało herb lwa złotego z krzyżem podwójnym (herb Lis na niebieskim polu. W tym czasie starostą słonimskim był kanclerz wielki litewski Lew Sapieha.

W 1641 Władysław IV nadał przywilej na wybudowanie ulic i rynku, na utrzymanie których ustanowił opłatę targową.

Miasto uległo zniszczeniu w czasie wojen prowadzonych w okresie panowania Jana Kazimierza. W 1669 król Michał Korybut Wiśniowiecki odnowił wszystkie miejskie przywileje.

Miasto rozkwitło za czasów hetmana wielkiego litewskiego Michała Ogińskiego, który został starostą słonimskim i osiadł w mieście ze swoim dworem. W centrum miasta wybudowano obszerny pałac, teatr, ujeżdżalnia i inne budynki. Ok. 1777 w Słonimie uruchomiona została drukarnia. Ogiński własnym kosztem połączył kanałem spławnym dorzecze Dniepru i Niemna.

Po III rozbiorze Polski ukazem Katarzyny II z 14 grudnia 1795 Słonim został stolicą guberni słonimskiej.

Miasto sejmików

Słonim konkurował z Wołkowyskiem o miejsce sejmików generalnych. Miejsce zjazdów głównych pierwotnie ustalone było w Wołkowysku przez Stefana Batorego w 1576. Staraniem Lwa Sapiehy za zgodą króla Zygmunta III w 1631 sejm ustalił jako miejsce obrad sejmiku litewskiego Słonim. Wpłynęło to w sposób znaczący na rozwój miasta. W monografii "Życie Lwa Sapiehy" z 1805, w rozdziale XXIV pt. Chwalebne utrzymywanie ziazdu Słonimskiego zapisano to w sposób następujący: Stany Rzeczyposplitey na Seym zgomadzone za przyłożeniem się Lwa Sapiehy....tak w konstytucyi napisali. ,,Przychylaiąc się do dawnych praw i zwyczaiów postanawiamy, aby na ziazd Słonimski, który Seym uprzedzać zwykł, wszyscy tak PP. Senatorowie, iako i Posłowie W.X.Lit:nie omieszkiwali,, Konstytucye Seymu Warszawskiego za Zymunta III. roku 1631. Tom III fol: 703.

Sejmiki w Słonimie odbywały się do 1685. Miasto było też miejscem sejmików powiatowych, gdzie wybierano posłów na sejm oraz deputatów do Trybunału. W mieście raz w roku odbywał się też popis rycerstwa z terenu powiatu.

Miasto w XIX w.

W XIX w. miasto powiatowe w guberni grodzieńskiej.

Wygląd miasta pod koniec XIX w. (za Słown. geogr.) " Największy plac w środku miasta zajmuje bazar, rudera brudna i odrapana z podsieniami, z dachem dachówką krytym, trzy razy od samego budynku wyższym. Bazar ten mieszczący 150 sklepików wznosi się na miejscu wspaniałej niegdyś rezydencji Michała Ogińskiego.... o dawnej świetności jedynie świadczą olbrzymie fundamenta i kilkupętrowe w głąb pieczary. Z ruin, w jednym końcu miasta sterczy szkielet kościoła poklasztornego, z całą kolumnadą frontową, a wewnątrz ze śladami ołtarzów, chórów i malowideł ściennych...."

W 1881 miasto uległo pożarowi – spłonęło 900 domów. W tym czasie w mieście było kilka synagog i domów modlitwy, cerkiew soborowa pw. Przemienienia Pańskiego i cerkiew parafialna pw. św. Trójcy. Z katolickich obiektów sakralnych w mieście pozostały kościół parafialny na przedmieściu i filialny przy klasztorze bernardynek. W klasztorze tym gromadzone były na dożywocie zakonnice ze skasowanych innych klasztorów. W mieście znajdował się też drewniany meczet z którego korzystali miejscowi Tatarzy.

Wojna polsko-bolszewicka

1 marca 1919 roku oddziały Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego odbiły Słonim z rąk bolszewików. Sowieci, którzy wcześniej oddawali teren bez walki, w Słonimie postawili zacięty, trwający siedem godzin opór. W trakcie walk po stronie polskiej ranny został m.in. por. Wojciech Korsak, dowódca 1. kompanii pułku mińskiego, która pierwsza wdarła się do miasta. W nocy z 10 na 11 marca bolszewicy dokonali kontrataku znacznymi siłami na miasto. W tym czasie w Słonimie obecny był jedynie niewielki polski garnizon pod dowództwem mjr. Rutkiewicza. Mimo to, po walkach na ulicach miasta, Polacy zdołali odeprzeć atak. W walce tej po stronie polskiej odznaczyła się 1. kompania pułku mińskiego dowodzona przez por. Korsaka.

W nocy z 20 na 21 lipca 1920 roku, w czasie ofensywy bolszewików wojska pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego zajęły Słonim, wypierając z niego polską 4 Dywizję Piechoty na linię rzeki Zelwy.

W II Rzeczypospolitej

Przed 1939 miasto było to miasto powiatowe w województwie nowogródzkim.Starostą był Stanisław Henszel, Burmistrzem – Wł. Plebański, zastępcą burmistrza Mojżesz Zabłocki. Dyrektorem szpitala powiatowego był dr. Mowsza Epsztajn.

Kościoły: katolicki 1, greckokatolicki cerkiew 1, cerkiew 1, meczet 1, synagogi 2.

Szkoły: gimnazjum państwowe, gimnazjum prywatne, 2 seminaria nauczycielskie.

Słonim był garnizonem 79 Pułku Strzelców Słonimskich im. Lwa Sapiehy wchodzącym w skład 20 Dywizji Piechoty. Pułkiem dowodził między innymi płk Marian Turkowski. W latach 1931-1934 wybudowano w Słonimiu dom Funduszu Kwaterunku Wojskowego wg projektu warszawskiego architekta Wacława Wekera.

DANE ROZBIEŻNE:

Burmistrz: inż. Henryk Bieńkiewicz, wiceburmistrz Borys Piasecki.

Kościoły rzymskokatolickie – 4

"Rocznik Polityczny i Gospodarczy 1939" Warszawa Polska Agencja Telegraficzna

Demografia

• Liczba mieszkańców 1817 – 2408 osób, w tym 1340 wyznawców judaizmu.
• Liczba mieszkańców 1860 – 8203 osób.
• Liczba mieszkańców 1867 – 10 166 osób, w tym: 6801 wyznawców judaizmu, 1704 katolików, 1284 prawosławnych, 362 mahometan, 15 ewangelików.
• Liczba mieszkańców 1878 – 15 351 osób, w tym: 10 212 wyznawców judaizmu, 3058 prawosławnych, 1532 katolików, 492 mahometan, 2 ewangelików.
• Liczba mieszkańców 1887 – 22 350 osób, w tym: 18 381 wyznawców judaizmu, 2060 prawosławnych, 1484 katolików, 520 mahometan.
• Liczba mieszkańców 1931 - 16 251, z których zadeklarowało jako język ojczysty: polski 8 452 (52%), jidysz i hebrajski 6 683 (41%)
• Liczba mieszkańców 1975 – 34 000 osób.
• Liczba mieszkańców 1995 – 53 100 osób.

Zabytki

• Kościół katolicki, późnobarokowy z 1775. Zniszczony w czasie I wojny światowej, po II wojnie zamknięty i zdewastowany, oddany wiernym w 1991. Rokokowy stiukowy wystrój ołtarza głównego
• Kościół i klasztor bernardynek ufundowany w 1645 przez Judyckich, początkowo drewniany. Barokowy kościół murowany z 1664 w miejsce drewnianego, nieprzerwanie czynny. Rokokowe wyposażenie z 1760. Korpus klasztorny wymurowany w 1764 w miejsce drewnianego. W okresie międzywojennym był w nim klasztor niepokalanek i gimnazjum żeńskie. Po II wojnie światowej szpital, obecnie ponownie w części zabudowań mieszkają niepokalanki
• Kościół i klasztor bernardynów, fundacji Andrzeja Radwana, sekretarza królewskiego z 1630, początkowo drewniany. Kościół murowany z 1645, wczesnobarokowy, należący do systemu miejskich umocnień obronnych. W 1864 zamieniony na cerkiew, w okresie międzywojennym ponownie kościół, po II wojnie światowej cerkiew prawosławna, nieprzerwanie czynna. Wystrój rokokowy. Budynki klasztorne po kasacie zakonu zamienione w 1864 na magazyny. W okresie międzywojennym siedziba starostwa, obecnie internat szkolny
• Synagoga barokowa z 1642, wykorzystywana obecnie jako magazyn
• Majątek Albertyn (obecnie w granicach miasta), pierwotnie pod nazwą Szydłowice – należały do Sapiehów, Brzostowskich a od 1809 do 1939 w rękach Pusłowskich, którzy w swym majątku zakładali zakłady przemysłowe. Teren dawnej rezydencji należy do fabryki kartonu i papieru
  • Pałac późnoklasycystyczny z I poł. XIX w. nad brzegiem rzeki Issy, wybudowany przez Władysława Pusłowskiego. Zachowała się oficyna i budynek stajni
  • Park o pow. 5 ha otaczający pałac z domkiem stróża.

Ludzie związani z miastem

• Zbigniew Chmielewski (1926-2009) - polski reżyser i scenarzysta filmowy, więzień lagrów NKWD
• Izabella Godlewska (ur.1931) - polska malarka, rzeźbiarka, architekt
• Michał Konarski - polski pedagog, literat, testator na cele społeczne
• Julian Korsak (1855-1904) - polski poeta, tłumacz
• Michał Marks (1859-1907) - polsko przedsiębiorca, jeden ze współzałożycieli firmy Marks & Spencer
• Wacław Pelikan (1790-1873) - polski lekarz, chirurg, rektor Uniwersytetu Wileńskiego
• Leonarda Rewkowska - polska działaczka na Białorusi, sybiraczka, od 1993 prezes rejonowego Związku Polaków na Białorusi w Słonimie
• Stanisław Rudziński (1933-2009) - polski wykładowca chemii i filozofii, doktor, działacz Solidarności w podziemiu
• Adolf Sarnecki (1898-1960) - polski nauczyciel, inspektor szkolny, poseł
• Zbigniew Siemienowicz (ur. 1958) - litewski lekarz, działacz polskiej społeczności na Litwie, poseł na Sejm Republiki Litewskiej (1992–1996)
• Maria Marta Kazimiera Wołowska (1879-1942) - polska siostra zakonna ze Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, błogosławiona Kościoła katolickiego

Ciekawostki

Od nazwy tego miasta wywodzi się nazwisko polskiego pisarza pochodzenia żydowskiego Antoniego Słonimskiego.

Słonim jest znany w Izraelu z dynastii rabinów chasydzkich.

Miejscowości na terenie powiatu przed 1939: Dziewiątkowicze, Dziewiątkowicze Nowe, Dziewiątkowicze Stare, Trybuszki

Bibliografia

• "Życie Lwa Sapiehy Kanclerza Wielkiego potym wojewody Y Hetmana Buławy W.W.X.L. Słońimskiego, Markowskiego, Miadziolskiego, Brzeskiego, Mohilowskiego, Jaswońskiego, Szereszowskiego, Retowskiego, Parnawskiego, Meyszagolskiego, etc. Starosty.", w Drukarni Nre 646. przy Nowolipiu, Warszawa 1805
• Słonim, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 823 .
• Księga Adresowa Polski, (str. 1047), 1929
• Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.