Chmielnik (województwo świętokrzyskie)

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 16 sty 2018, była oparta na tej wersji.

Szablon:POL miasto infobox Chmielnik – miasto w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim, położone na skrzyżowaniu tras DK73 (Kielce–Tarnów, DK78 (Chmielnik –Jędrzejów) oraz DW765 (Chmielnik-Staszów), nad rzeką Wschodnią (prawy dopływ Czarnej Staszowskiej), na pograniczu Niecki Połanieckiej i Pogórza Szydłowskiego. Jest siedzibą miejsko-wiejskiej gminy Chmielnik. Ośrodek handlowo-usługowy. Przemysł materiałów budowlanych i spożywczy. Stacja kolejowa. Zachowany szesnastowieczny układ urbanistyczny, wytyczony przez czworoboczny rynek i sieć prostopadłych ulic.

Od połowy XVI w. do 1689 był jednym z ważniejszych centrów polskiego kalwinizmu. Miasto prywatne Królestwa Kongresowego, położone było w 1827 roku w powiecie szydłowskim, obwodzie stopnickim województwa krakowskiego^[1].

W latach 1956-1961 miasto było siedzibą powiatu chmielnickiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego.

Demografia

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto zajmowało powierzchnię 7,8 km²^[2] i liczyło 3891 mieszkańców, z czego liczba mężczyzn wynosiła 1863 osób (47,9%), zaś kobiet – 2028 (52,1%)^[3]. Gęstość zaludnienia wynosiła 499 osób/km².

Piramida wieku mieszkańców Chmielnika w 2014 roku^[4].

Historia

Pierwsze wzmianki pochodzą z 1241, kiedy to miała miejsce bitwa pod Chmielnikiem z wojskami mongolskimi. Przy trasie na Szydłów znajduje się pamiątkowy obelisk. Początkowo osada będąca własnością książęcą (kasztelania sandomierska), w XIII w. stała się własnością Odrowążów.

Najstarszym zabytkiem Chmielnika jest Kościół św. Trójcy z cmentarzem przykościelnym założonym ok. 1356. Obecnie oglądać można jedynie prezbiterium (początki XIV w.) kościoła zniszczonego w okresie reformacji.

W czasach najazdów tatarskich Chmielnik był własnością Oleśnickich. Ich staraniom Chmielnik zawdzięcza prawa miejskie nadane przez króla Zygmunta Augusta w 1551. Około 1558 ówczesny właściciel miasta Jan Oleśnicki, zamienił kościół na zbór kalwiński, zapoczątkowując protestancki epizod miasta. Ostatni proboszcz katolicki został wygnany z miasta około 1562. Nowe miasto Chmielnik usytuowano na wschód od istniejącej wsi o tej samej nazwie (obecnie Przededworze). W 1580 król Stefan Batory nadał przywilej organizowania kolejnych jarmarków. W 1630 Chmielnik przeszedł na własność kalwińskiej rodziny Gołuchowskich. Miejscowość związana z działalnością Braci Polskich. W latach 1644-1666 odbywały się w mieście synody ariańskie. Zbudowano również zbór ariański^[5]. W czasach reformacji ośrodek arian i miejsce synodów kalwińskich (ostatni w 1592). Wybudowany w latach 1634-1636 nowy zbór został spalony w okresie potopu szwedzkiego, ale staraniem rodziny Gołuchowskich został odbudowany. Zbór istniał do 1689. Po jego zamknięciu miasto podupadło.

XVII w. sięga historia społeczności żydowskiej Chmielnika, w którym na podstawie przywileju wydanego przez Krzysztofa Gołuchowskiego, zaczęli osiedlać się Żydzi sefardyjscy wygnani z Hiszpanii. Synagoga została wzniesiona w XVIII w. Zajęcie przez Żydów opuszczonych domów i sklepów wygnanych chmielnickich arian (1658) przyczyniło się do dalszego rozwoju ekonomicznego gminy żydowskiej.

Chmielnik był również miastem królewskim (wg ks. Jana Wiśniewskiego z 1774) miasto zostało przekazane w darze od Rzeczypospolitej Stanisławowi Augustowi. Król ofiarował je wkrótce księciu Józefowi Poniatowskiemu (bratanek króla, znany z zamiłowania do kart), który w potrzebie finansowej sprzedał Chmielnik wojewodzie inowrocławskiemu – Andrzejowi Moszczyńskiemu. Według najnowszych badań historycznych epizod z podarowaniem miasta Poniatowskiemu nie ma potwierdzenia w źródłach historycznych. Nowy właściciel dokończył rozpoczętą przez Jerzego Ożarowskiego w 1730 trwającą 50 lat budowę nowego kościoła. W 1787 właścicielami Chmielnika zostali Chłapowscy.

Po III rozbiorze Polski (1795) miasto należało do Austrii (prowincja Nowa Galicja). W latach 1809-1815 w Księstwie Warszawskim, następnie w Królestwie Polskim.

W 1829 ostatni z Chłapowskich – Dezydery sprzedał Chmielnik Kazimierzowi Tańskiemu (własnością tej rodziny dobra chmielnickie pozostawały do 1945). W 1922 w Chmielniku powstał Bank Kupiecki, którego prezesem został handlowiec Herman Leszman^[6].

Miasto zostało wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej 13 stycznia 1945 roku przez zołnierzy 52 armii I Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej. Fakt ten upamiętniał Pomnik Wdzięczności postawiony na rynku miasta^[7].

Zabytki

Zabytki wpisane do rejestru zabytków nieruchomych^[8]:

kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP wraz z dzwonnicą i cmentarzem kościelnym (nr rej.: A.273/1-3 z 7.11.1947, z 2.10.1956 i z 21.02.1966),
kościół filialny pw. Świętej Trójcy z końca XVI w., przebudowany w połowie XVII w. (nr rej.: 239 z 2.10.1956 oraz 118 z 21.02.1966),
synagoga, ul. Wspólna 14, z 1630 r., przebudowana w 1942 r. (nr rej.: A.275 z 8.02.1958 i z 21.02.1966),
kamienica, ul. Jana Pawła II 4, z II połowy XIX w. (nr rej.: A.276 z 6.08.1991),
dom, ul. Konopnickiej 5, z 1901 r. (nr rej.: A.277 z 5.08.1991),
kamienica, pl. Kościuszki 8, z I połowy XIX w. (nr rej.: A.278 z 10.05.1991),
willa, ul. Polna 9, z 1928 r. (nr rej.: A.279 z 16.07.1991),
kamienica, Rynek 1, z II połowy XIX w. (nr rej.: A.280 z 8.05.1991),
kamienica, Rynek 3, z I połowy XIX w. (nr rej.: A.281 z 4.04.1991),
kamienica, Rynek 4, z I połowy XIX w. (nr rej.: A.282 z 4.04.1991),
kamienica, Rynek 9, z II połowy XIX w. (nr rej.: A.283 z 10.05.1991),
kamienica, Rynek 11 i 12 / ul. Wolności 2, z I połowy XIX w. (nr rej.: A.284 z 10.05.1991),
kamienica, Rynek 13a i 13b, z II połowy XIX w. (nr rej.: A.285 z 10.05.1991),
kamienica, Rynek 14 i 15, z I połowy XIX w. (nr rej.: A.286 z 10.05.1991),
kamienica, Rynek 16, z II połowy XIX w. (nr rej.: A.287 z 8.05.1991),
dawny zajazd, Rynek 26, z I połowy XIX w. (nr rej.: A.288 z 8.05.1991),
kamienica, ul. Sienkiewicza 3, z końca XIX w. (nr rej.: A.8289 z 8.05.1991),
dom, ul. 13 Stycznia 12, z II połowy XIX w. (nr rej.: A.290 z 16.07.1991),
zespół willowy, ul. 13 Stycznia 43, (willa, dwie oficyny i ogród) z 1900 r. (nr rej.: A.291 z 18.07.1991),
dom, ul. Szydłowska 10, z 1888 r. (nr rej.: A.292 z 17.07.1991),
dawny hotel, ul. Szydłowska 27/29, z końca XIX w. (nr rej.: A.293 z 16.07.1991),
kamienica, ul. Wolności 8, z II połowy XIX w. (nr rej.: A.294 z 10.05.1991).

Osiedla

Chmielnik dzieli się na cztery osiedla – Słoneczne, Sady, 22 Lipca, Dygasińskiego. W obecnej chwili powstaje kolejne osiedle o nazwie „Za kościółkiem”, znajdujące się w północno-zachodniej części miasta.

Wspólnoty wyznaniowe

Zobacz też

Przypisy

↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 65.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. GUS, 2011-08-10, s. 143. ISSN 1505-5507.
↑ Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2010 r.. GUS, 2011-06-10, s. 96. ISSN 1734-6118.
↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie populacja2016
BŁĄD PRZYPISÓW
↑ Józef Szymański, Szlakiem Braci Polskich. Przewodnik turystyczny po Kielecczyźnie, Kielce 1962, s. 124, 125
↑ Praca zbiorowa, Kalendarz świętokrzyski 2005. Z dnia na dzień przez stulecia, Kielce 2004, s. 232
↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” , Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 317
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 24–25 [dostęp 2015-11-04] .
↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 16 stycznia 2015.

Bibliografia

Kalendarz świętokrzyski 2005. Z dnia na dzień przez stulecia. Kielce 2004.

Linki zewnętrzne

Strona miasta i gminy
Beata Piotrowska: Miasto i gmina Chmielnik w publikacjach : bibliografia. Kielce: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Kielcach, 2006.
Historia Żydów w Chmielniku na portalu Wirtualny Sztetl
Chmielnik (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 588 .

[1] Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 65.

[2] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. GUS, 2011-08-10, s. 143. ISSN 1505-5507.

[3] Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2010 r.. GUS, 2011-06-10, s. 96. ISSN 1734-6118.

[populacja2016-4] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie populacja2016
BŁĄD PRZYPISÓW

[Szymański-5] Józef Szymański, Szlakiem Braci Polskich. Przewodnik turystyczny po Kielecczyźnie, Kielce 1962, s. 124, 125

[PZ-6] Praca zbiorowa, Kalendarz świętokrzyski 2005. Z dnia na dzień przez stulecia, Kielce 2004, s. 232

[7] Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” , Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 317

[8] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 24–25 [dostęp 2015-11-04] .

[9] Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 16 stycznia 2015.

[10] zęściowo

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[A]

Miasto	Chmielnik
Części miasta	Hańczówka Mrucza Przedkościele Ptasznik Rokicie Stawiska Zamoście
Wsie	Borzykowa Celiny Chomentówek Ciecierze Grabowiec Holendry Jasień Kotlice Lipy Lubania Łagiewniki Ługi Minostowice Piotrkowice Przededworze Sędziejowice Suchowola Suliszów Suskrajowice Szyszczyce Śladków Duży Śladków Mały Zrecze Chałupczańskie Zrecze Duże Zrecze Małe
Części wsi	Bądziołów Błonie (Lubania) Błonie (Minostowice) Browarzysko Bugaj Celiny Nowe Chałupki Chomentówek Gartatowski Doły Górka Góry Grabowiec Mały Jagodziny Jamki Kaczorów Kaczorówka Kąt Kolonia (Jasień) Kolonia (Lubania) Kolonia (Zrecze Małe) Łapatówka Łąki Maleszowa Danina Na Stawku Na Wzorach Nowa Wieś Piotrkowice Poduchowne Podfara Podlesie (Holendry) Podlesie (Sędziejowice) Podwesele Poręba Prebenda Przedmieście Psiarnia Stara Wieś Suchowola-Wapiennik Tarnoskała Trzcianki Wapiennik Celiński Za Ługami Zaborów Zacmentarze Zadworze Zakościele Zakrzówka Zamurze Zrecze Brzozowskie Zrecze Dębińskie Zrecze Gnoińskie Źródła
Kolonie wsi	Borzykowska Wygoda Grzybowa Kolana Miławka Płomyków Przededwór Zagrzybowie
Osady wsi	Borków Borowiec
Przysiółki wsi	Andrzejówka Dezyderów Gozdawa Kowalówka Osada Różanka Śmigowiec Za Sadkiem

Miasta	Bodzentyn Chęciny Chmielnik Daleszyce Łagów Łopuszno Morawica Nowa Słupia Piekoszów Pierzchnica
Gminy miejsko-wiejskie	Bodzentyn Chęciny Chmielnik Daleszyce Łagów Łopuszno Morawica Nowa Słupia Piekoszów Pierzchnica
Gminy wiejskie	Bieliny Górno Masłów Miedziana Góra Mniów Nowiny Raków Strawczyn Zagnańsk

Przynależność wojewódzka	gubernia kielecka (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (PRL) (1945–48)
Miasta (1867–1948 →)	Busk(o) (do 1870 i od 1916) Chmielnik Kurozwęki (do 1870) Nowy Korczyn (do 1870, 1915–1919) Oleśnica (do 1870) Pacanów (do 1870) Pierzchnica (do 1870) Stopnica (do 1870, 1915–1919) Szydłów (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1948 →)	Busk(o) (1870–1948) Chmielnik (1867–1948) Drugnia (1867–1948) Gnojno (1867–1948) Grabki (1867–1948) Grotniki (1867–1948) Kurozwęki (1867–1948) Łubnice (Lubnica) (1867–1948) Maleszowa (1867–1948) Nowy Korczyn (1870–1916 i 1919–1954) Oględów (1867–1948) Oleśnica (1870–1948) Olganów (1867–1870) Pacanów (1867–1948) Pawłów (1867–1948) Pęczelice (1867–1948) Potok (1867–1948) Radzanów (1870–1948) Stopnica (1867–1915) Stopnica (1919–48) Sufczyce (1867–70) Szaniec (1867–1948) Szczytniki (1867–1948) Szydłów (1867–1948) Tuczępy (1867–1948) Wełecz (1867–70) Wojcza (1867–1948) Wolica (1915–1948) Zborów (1867–1948)

Przynależność wojewódzka	woj. kieleckie
Miasta	Busko(-Zdrój) Chmielnik (do 1955 → i ← od 1961)
Gminy wiejskie (← 1948–54 i 1973–75)	Busko(-Zdrój) Chmielnik Drugnia (do 1954) Gnojno Grabki (do 1954) Grotniki (do 1954) Kołaczkowice (od 1973) Kurozwęki (do 1954) Łubnice Maleszowa (do 1954) Nowy Korczyn (do 1954) Nowy Korczyn (od 1973) Oględów (do 1954) Oleśnica Pacanów Pawłów (do 1954) Pęczelice (do 1954) Pierzchnica (od 1973) Potok (do 1954) Radzanów (do 1954) Solec (od 1973) Stopnica (do 1954) Stopnica (od 1973) Szaniec (do 1954) Szczytniki (do 1954) Szydłów (do 1954) Tuczępy (do 1954) Wiślica (od 1973) Wojcza (do 1954) Wolica (do 1954) Zborów (do 1954)
Gromady (1954–72)	Balice (1954–55 → i ← 1961–72) Białoborze (1954–61) Biechów (1954–72) Błotnowola (1954–72) Borzymów (1954–59) Bronina (1954–61) Brzeziny (1954–55 →) Brzostków (1954–58) Busko-Zdrój (1961–72) Chańcza (1954–55 →) Chotel Czerwony (← 1956–59) Chmielnik (1961–72) Chwalibogowice (← 1956 →) Czarzyzna (1954–61) Dobrów (1954–55 →) Drugnia (1954–55 → i ← 1961–72) Gace Słupieckie (1954–72) Gnojno (1954–55 → i ← 1961–72) Gorzakiew (1954–55 →) Grabki (1954–55 → (i ←~~1961~~^[A])) Hołudza (1954–59) Jastrzębiec (1954–59) Kargów (1954–72) Kików (1954–61) Kołaczkowice (1954–72) Komorów (1954–58) Koniecmosty (← 1956–72) Koniemłoty (1954 →) Korczyn Stary (Stary Korczyn) (← 1956–72) Korzenno (1954–55 →) Kostki (1954–58) Kotki (1954–59) Kotlice (1954–55 → (i ←~~1961~~)) Kotuszów (1954–55 →) Kurozwęki (1954 →) Kwasów (1954–59) Łubnice (1954–72) Maleszowa (1954–55 →) Niziny (1954–59) Nowy Korczyn (1954–72) Oblekoń (1954–72) Oleśnica (1954–72) Olganów (1954–72) Ostrowce (1954–72) Pacanów (1954–72) Piasek Wielki (1954–59) Pieczonogi (1954–61) Pierzchnica (1954–55 → i ← 1961–72) Piotrkowice (1954–55 → i ← 1961–72) Potok (1954–55 →) Przededworze (1954–55 → (i ←~~1961~~)) Raczyce (1954–55 → i ← 1961–72) Rataje Słupskie (1954–72) Sędziejowice (1954–55 → i ← 1961–72) Sichów (1954 →) Sielec (1954 →) Siesławice (1954–58) Skorocice (1959–72) Skotniki (← 1956–59) Skrobaczów (1954–59) Smogorzów (1954–59) Solec (1954–72) Solec Stary (1954–55 →) Stopnica (1954–61) Stopnica I (Pierwsza) (1961–68) Stopnica II (Druga) (1961–68) Stopnica (1969–72) Strożyska (1954–72) Suchowola (1954–55 →) Szaniec (1954–72) Szczaworyż (1954–72) Szydłów (1954–55 →) Śladków (1954–55 →) Świniary (1954–59) Tuczępy (1954–68 →) Wilkowa (1954 →) Wiślica (← 1956–72) Włoszczowice (1954–55 →) Wójcza (1954–58) Wygoda Kozińska (1954–72) Zagość (← 1956–58 →) Zborów (1954–68) Zborówek (1954–59) Zrecze (1954–55 → i ← 1961–68)

Przynależność wojewódzka	woj. kieleckie
Miasta (1956–61)	Chmielnik (← 1956–61 →)
Gromady (1956–61)	Balice (← 1956–61 →) Brudzów Duży (← 1956–61 (→)) Brzeziny (← 1956–59) Drugnia (← 1956–61 →) Gnojno (← 1956–61 →) Gorzakiew (← 1956–59) Grabki (← 1956–61 (→/→)) Korzenno (← 1956–61 →) Kotlice (← 1956–61 (→)) Maleszowa (← 1956–59) Obice (← 1956–61 (→)) Pierzchnica (← 1956–61 →) Piotrkowice (← 1956–61 →) Potok (← 1956–61 →) Przededworze (← 1956–61 (→)) Raczyce (← 1956–61 →) Sędziejowice (← 1956–61 →) Skrzelczyce (← 1956–59) Solec Stary (← 1956–59) Suchowola (← 1956–59) Szczecno (← 1956–61 →) Szydłów (← 1956–61 →) Śladków (← 1956–59) Włoszczowice (← 1956–61 (→)) Zrecze (← 1956–61 →)