Codex Sangallensis 48
 Początek Ewangelii Jana (1,1-13) | |
| Oznaczenie |
Δ |
|---|---|
| Data powstania |
IX wiek |
| Rodzaj | |
| Numer |
037 |
| Zawartość |
Ewangelie |
| Język |
grecko-łaciński |
| Rozmiary |
23 × 18,5 cm |
| Typ tekstu |
tekst bizantyjski/aleksandryjski |
| Kategoria |
III |
| Miejsce przechowywania |
Biblioteka Opactwa św. Galla |
Kodeks Sangalleński, łac. Codex Sangallensis (Gregory-Aland no. Δ albo 037), ε 76 (von Soden)[1] – grecko-łaciński kodeks uncjalny Nowego Testamentu z tekstem czterech Ewangelii, paleograficznie datowany na IX wiek. Tekst rękopisu jest niejednolity, w różnych partiach reprezentuje dwie różne tradycje tekstualne, które czasem są z sobą mieszane. Ma noty marginalne i pozabiblijne dodatki. Skryba był słabo obeznany z językiem greckim. Tekst grecki rękopisu jest cytowany we współczesnych krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu, natomiast tekst łaciński nie ma wartości dla krytyków tekstu.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Kodeks zawiera 198 pergaminowych kart (23 na 18,5 cm), z tekstem czterech Ewangelii. Tekst pisany jest jedną kolumną na stronę, 17-28 linijek w kolumnie[2], wielką półuncjałą. Karty ułożone są w formie quarto[3]. Tekst ewangelii jest niemal kompletny, z jedną tylko luką w J 19,17-35[3][4].
Skopiowany prawdopodobnie został z rękopisu pisanego stychometrycznie. Na początku każdego stychu stoi kolorowany inicjał. Skryba bieglej pisał po łacinie niż po grecku i dlatego część liter greckich uzyskuje niestandardowe kształty. Zwraca uwagę wzajemne podobieństwo niektórych liter, zwłaszcza Ν i Π, Ζ i Ξ, Τ i Θ oraz Ρ do łacińskiego R. W rezultacie litery te mogą być mylone. Generalnie brak przydechów i akcentów[3], które są stosowane tylko w niektórych miejscach (np. Mk 3,20). Litery delta oraz theta prezentują ostatnie stadium uncjały[5]. Luki w tekście skryba oznakował przy pomocy znaku >>> (podobnie jak w jak w Kodeksie Boerneriańskim)[3].
Tekst łaciński pisany jest ponad greckim (jak w Kodeksie Boerneriańskim) i jest pismem minuskułowym. Jest dekorowany, ale przez nieuzdolnioną artystycznie rękę[4]. Dekoracje, sposób aranżacji oraz noty marginalne przypominają Kodeks Boernerianus[6]. Część not marginalnych pochodzi od oryginalnego skryby, część została dodana później (osiem cytatów Aganona, biskupa diecezji Chartres, który zmarł w 941)[7][6].
Na początku, przed Ewangelią Mateusza, zawiera prolegomenę. Tekst dzielony jest według Sekcji Ammoniusza, odniesienia do Kanonów Euzebiusza podane zostały przy pomocy rzymskich cyfr, listy κεφαλαια (spis treści) sporządzone zostały zarówno w języku greckim jak i łacińskim (patrz ilustracja)[6]. Zawiera List Hieronima do Damazego I[3].
Skryba popełniał błędy. W Ewangelii Mateusza 1,12 imię Ζοροβαβελ (Zorobabel) oddane zostało w formie Ζορομβαβαβελ[8]. Popełniał także błędy haplografii, jak np. w J 1,15, gdzie ο οπισω oddane zostało w formie ο πισω[9]. Tregelles zarzucił skrybie wielką ignorancję[10].
Tekst[edytuj | edytuj kod]
Charakter tekstualny[edytuj | edytuj kod]
W Ewangelii Marka rękopis przekazuje tekst aleksandryjski (podobny do Kodeksu Regius), w pozostałych zaś ewangeliach przekazuje tekst bizantyński (podobnie jak w Kodeks Athous Lavrensis)[11]. Tekst aleksandryjski rękopisu reprezentuje późne stadium i jest nawet niższej jakości niż tekst w kodeksie Regius[12].
Kurt Aland dał mu następujący profil tekstualny: 1201, 881/2, 692, 47S, co oznacza, że 120 razy wspiera tekst bizantyński przeciwko oryginalnemu, 88 razy zgodny jest z tekstem bizantyńskim i oryginalnym, 69 razy wspiera tekst oryginalny przeciwko bizantyńskiemu, ma ponadto 47 sobie właściwych wariantów. W oparciu o ten profil zaklasyfikował go do Kategorii III[2], w której umieścił wyłącznie rękopisy reprezentujące standardowy tekst bizantyjski. Oznacza to, że zdaniem Alanda rękopis zawiera starożytne warianty, bywa przydatny w rekonstrukcji oryginalnego tekstu Nowego Testamentu, jest ważny dla poznania jego historii[13].
Według Claremont Profile Method, tj. metody wielokrotnych wariantów, przekazuje tekst mieszany w Łk 1 oraz standardowy tekst bizantyński w Łk 10 i Łk 20. Metodą tą przebadano jednak tylko trzy rozdziały Ewangelii Łukasza (1; 10; 20)[14].
Interlinearny tekst łaciński jest kompozycją tekstu starołacińskiego z tekstem Wulgaty i był uzgadniany z tekstem greckim. Nie jest to tekst przepisany z konkretnego rękopisu i dlatego nie ma krytycznej wartości[7][5][12]. Tekst łaciński jest niejednolity, na ogół jest zgodny z tekstem greckim, ale nie zawsze, jak np. uxorem vel coniugem zamiast την γυναικα w Mateuszu 1,20[15].
Profil tekstualny w Mt 1[edytuj | edytuj kod]
W Mt 1,7-8 przekazuje wariant Ασα, Ασα (Asa, Asa), zgodnie z rękopisami bizantyjskiej tradycji. Rękopisy tradycji aleksandryjskiej (, , B) przekazują wariant Ασαφ, Ασαφ (Asaf, Asaf)[16].
W Mt 1,10 przekazuje wariant Αμως, Αμως (Amos, Amos), zgodnie z Kodeksem Synajskim i Watykańskim, natomiast rękopisy tradycji bizantyńskiej mają Αμμων Αμμων (Ammon, Ammon)[17].
Wariant εγεννησεν z Mt 1,11 jest zgodny zarówno z tradycją aleksandryjską, jak i bizantyjską[18].
Wariant Ιησου Χριστου (Jezusa Chrystusa) z Mt 1,18a jest zgodny zarówno z tradycją aleksandryjską, jak i bizantyjską[19].
W Mt 1,18b wspiera aleksandryjską tradycję przeciwko bizantyjskiej (γενεσις/γεννησις)[19].
W Mt 1,25 ponownie wspiera tradycję bizantyjską przeciwko aleksandryjskiej (υιον ] τον υιον αυτης τον πρωτοτοκον). Wariant bizantyjski powstał w wyniku harmonizacji z Łk 2,7[20].
Inne osobliwości tekstualne[edytuj | edytuj kod]
Spośród tekstów wątpliwych bądź kwestionowanych przez starożytne rękopisy zawiera: Mt 16,2b-3 („Znaki czasu”)[21]; Mt 17,21; 18,11[22]; 23,14[23]; Łk 23,17[24] oraz J 5,4[25]. Brak natomiast wierszy Mk 7,16[26][23]; 9,44.46 i 11,26[27]. Brak Pericope adulterae (J 7,53-8,11)[28], jednak skryba pozostawił dla niej pustą przestrzeń[29].
Historia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Kodeks datowany jest zwykle na IX wiek[2]. Nie może być datowany wcześniej ze względu na odniesienia do nieortodoksyjnych poglądów Gotszalka przy Łk 13,24 i J 12,40[a]. Owe adnotacje uczynione zostały przez oryginalnego skrybę. Z kolei noty cytujące Aganona dodane zostały przez inną, prawdopodobnie późniejszą rękę. Gregory datował rękopis na wiek IX lub X[7]. Wiek IX jest powszechnie przyjmowany przez badaczy tekstu łacińskiego (Marazuela, Beuron, Bover, Kilpatrick, Tischendorf, Wordsworth)[30]. Wiek IX jest oficjalną datą jaką podaje INTF[31]. Tylko nieliczni badacze preferują wiek X jako wiek powstania kodeksu[12]. Sporządził go prawdopodobnie iroszkocki mnich w Sankt Gallen[7].
Martin Gerbert, teolog i historyk, widział rękopis w 1773 roku i od tego czasu stał się znany dla krytyków tekstu. W 1830 roku Scholz nadał mu nazwę Sangallensis[32]. Rettig w 1836 roku sporządził jego opis oraz wydał faksymile dla każdej strony rękopisu. Faksymile jest dokładna i według oceny Gregory'ego stanowi najlepsze wydanie rękopisu zanim pojawiły się wydania Tischendorfa[7]. Pomimo tego popełnił jednak nieco błędów, jak np. w Łk 21,32, gdzie οφθαλμους (oczy) zamienił na αδελφους (bracia)[33]. Rettig sądził, że wespół z kodeksem Boernerianus tworzył jeden rękopis. Uważał też, że rękopis sporządzony został przez kilku skrybów. Opinia ta została odrzucona przez innych badaczy[6]. Rettig zauważył podobieństwa tekstualne do Kodeksu Watykańskiego[34].
Tregelles i Tischendorf skolacjonowali tekst rękopisu porównując go z wydaniem Rettiga[7]. Tregelles w 1850 roku porównał w Dreźnie kodeks Boernerianus z wydaniem faksymile Rettiga i potwierdził tezę Rettiga o daleko idących podobieństwach obu rękopisów[35]. Krótki opis rękopisu sporządził Gustav Scherrer, który opisał wszystkie rękopisy przechowywane w Sankt Gallen. J. Rendel Harris badał łaciński tekst kodeksu i stwierdził, że jest bliższy dla Wulgaty niż Vetus Latina. Harris zauważył też obecność niektórych afrykańskich wariantów[36]. Gregory widział go w roku 1898[7].
Na listę rękopisów Nowego Testamentu wciągnął go Tischendorf nadając mu siglum Δ[37]. Gregory w 1908 roku nadał mu siglum 037[1]. Łaciński tekst kodeksu oznaczany jest przy pomocy siglum δ (system tradycyjny) oraz 27 (system Beuron)[30].
Od czasów Tischendorfa rękopis wykorzystywany jest we wszystkich wydaniach greckiego Nowego Testamentu[12].
Obecnie kodeks przechowywany jest w Bibliotece Opactwa św. Galla, pod numerem katalogowym 48[2][31].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Gotszalk został potępiony w roku 849 przez Synod karysyacki w związku z głoszonymi przez siebie poglądami o predestynacji. Jego pisma zostały wydane na spalenie, a on sam został pozbawiony praw i przywilejów kapłańskich, a następnie wychłostany publicznie i wtrącony do lochów. Zmarł w roku 866.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Gregory 1908 ↓, s. 36.
- ↑ a b c d Aland i Aland 1989 ↓, s. 123.
- ↑ a b c d e Gregory 1900 ↓, s. 86.
- ↑ a b Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 82.
- ↑ a b Scrivener 1894 ↓, s. 158.
- ↑ a b c d Scrivener 1894 ↓, s. 157.
- ↑ a b c d e f g Gregory 1900 ↓, s. 87.
- ↑ Editio Octava Critica Maior, s. 3.
- ↑ UBS3 1983 ↓, s. 321.
- ↑ Tregelles 1856 ↓, s. 196.
- ↑ Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 82-83.
- ↑ a b c d Waltz 2007 ↓.
- ↑ Aland i Aland 1989 ↓, s. 342-348.
- ↑ Wisse 1982 ↓, s. 52.
- ↑ Scrivener 1894 ↓, s. 51.
- ↑ UBS3 1983 ↓, s. 1.
- ↑ UBS3 1983 ↓, s. 1-2.
- ↑ UBS3 1983 ↓, s. 2.
- ↑ a b UBS3 1983 ↓, s. 3.
- ↑ UBS3 1983 ↓, s. 3, 4.
- ↑ UBS3 1983 ↓, s. 61.
- ↑ Aland i Aland 1989 ↓, s. 301.
- ↑ a b Aland i Aland 1989 ↓, s. 302.
- ↑ NA28 2012 ↓, s. 282.
- ↑ Aland i Aland 1989 ↓, s. 304.
- ↑ Metzger 2001 ↓, s. 81.
- ↑ Aland i Aland 1989 ↓, s. 303.
- ↑ Metzger 2001 ↓, s. 187.
- ↑ NA28 2012 ↓, s. 322.
- ↑ a b Metzger 1977 ↓, s. 297.
- ↑ a b INTF i Cod. 037 ↓.
- ↑ Scrivener 1894 ↓, s. 156.
- ↑ Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 83.
- ↑ Rettig 1836 ↓, s. 466.
- ↑ Tregelles 1856 ↓, s. 197.
- ↑ Harris 1891 ↓.
- ↑ Tischendorf 1859 ↓, s. CLXXIV.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wydania testu
- H.C.M. Rettig: Antiquissimus quattuor evangeliorum canonicorum Codex Sangallensis Graeco-Latinus intertlinearis. Zurich: 1836.
- H.C.M. Rettig. Ueber einen tausendjährigen noch nie verglichenen griechischen Evangeliencodex mit lateinischer Interlinearversion. „Theologische Studien und Kritiken”, s. 465-469, 1836. (niem.).
- Codex Sangallensis dostępny w zdigitalizowanej formie na stronie Stiffsbibliothek St. Gallen
- Listy rękopisów
- Kurt Aland: Kurzgefaßte Liste der griechieschen Handschriften des Neuen Testaments. Berlin: Walter de Gruyter, 1963. (niem.).
- Caspar René Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J. C. Hinrichs'sche Buchhandlung, 1908, s. 36.
- Kodeks Δ/037 (GA). [w:] Liste Handschriften [on-line]. Münster Institute INTF. [dostęp 2015-10-07]. (niem.).
- Introdukcje do krytyki tekstu NT
- Kurt Aland, Barbara Aland: Der Text des Neues Testaments: Einfürung in die wissenschaftlichen Ausgaben sowie Theorie und Praxis der modernen Textkritik. Wyd. 2. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1989. ISBN 3-438-06011-6. (niem.).
- C.R. Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: J.C. Hinrichs, 1900, s. 86-87. (niem.).
- Bruce M. Metzger: The Early Versions of the New Testament. Oxford: Clarendon Press, 1977, s. 297. ISBN 0-19-826170-5. (ang.).
- Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration. Wyd. 4. Oxford University Press, 2005, s. 82-83. ISBN 978-0-19516122-9. (ang.).
- F.H.A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. E. Miller. Wyd. 4. T. 1-2. London: George Bell & Sons, 1894, s. 156-158. (ang.).
- Constantinus Tischendorf: Novum Testamentum Graece. Wyd. Editio Septima. Lipsiae: 1859.
- Samuel Prideaux Tregelles: An Introduction to the Textual Criticism of the New Testament. London: 1856, s. 196-197. (ang.).
- R. Waltz: Manuscript D (Delta, 037). [w:] Encyclopedia of Textual Criticism [on-line]. 2007. (ang.).
- Krytyczne wydania tekstu NT
- K. v. Tischendorf: Novum Testamentum Graece: ad antiquissimos testes denuo recensuit, apparatum criticum omni studio perfectum. Editio Octava Critica Maior. T. I. Lipsk: 1869. [Editio Octava Critica Maior]
- K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B. Metzger, A. Wikgren: The Greek New Testament. Wyd. 3. Stuttgart: United Bible Societies, 1983. ISBN 3-438-05113-3. [UBS3]
- Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C.M. Martini, B.M. Metzger. Wyd. 28. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2012. ISBN 978-3-438-05100-4. [NA28]
- Inne
- Bruce M. Metzger: A Textual Commentary on the Greek New Testament. Wyd. 2. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001.
- Gustav Scherrer: Verzeichniss der Handschriften der Stiftsbibliothel. von St. Gallen .... Halle: 1875, s. 21. (niem.).
- J. Rendel Harris: The Codex Sangallensis (Δ). A Study in the Text of the Old Latin Gospels. London: Cambriddge University Press, 1891. (ang.).
- Frederik Wisse: The Profile Method for the Classification and Evaluation of Manuscript Evidence, as Applied to the Continuous Greek Text of the Gospel of Luke. William B. Eerdmans Publishing, 1982. ISBN 0-8028-1918-4. (ang.).