Nur: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
m dr. |
→Zobacz też: drobne merytoryczne |
||
| Linia 161: | Linia 161: | ||
W Nurze znajduje się skrzyżowanie [[Droga krajowa nr 63|drogi krajowej nr 63]] z [[Droga wojewódzka nr 694|drogą wojewódzką nr 694]]. |
W Nurze znajduje się skrzyżowanie [[Droga krajowa nr 63|drogi krajowej nr 63]] z [[Droga wojewódzka nr 694|drogą wojewódzką nr 694]]. |
||
== |
== Zabytki == |
||
* cmentarz parafialny |
|||
** grób rodzinny Nieczykowskich z 1870 r |
|||
* [[Cmentarz żydowski w Nurze]] |
* [[Cmentarz żydowski w Nurze]] |
||
* Plebania drewniana z 1929 r. |
|||
* Układ przestrzenny miasta pochodzący z 1 poł. XV w. z dwoma strefami ochrony konserwatorskiej w granicach ulic Podsadniej, Kościelnej, Brokowskiej, Drohiczyńskiej |
|||
{{Przypisy}} |
{{Przypisy}} |
||
Wersja z 18:16, 19 lis 2010
| {{{rodzaj miejscowości}}} | |
| |
| Państwo | mazowieckie |
|---|---|
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2006) |
760 |
| Strefa numeracyjna |
(+48) 86 |
| Kod pocztowy |
07-322 |
| Tablice rejestracyjne |
WOR |
| SIMC |
0402773 |
Położenie na mapie brak | |
Położenie na mapie świata  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark} | |
| Strona internetowa | |
Nur – gmina wiejska w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrowskim, w gminie Nur.
W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Nur.
Historia
Nazwa Nur określała pierwotnie teren mokry, wilgotny[1].
Na terenie miejscowości odkryto ślady cmentarzysk i osad z czasów prehistorycznych[2]. Najstarsze osadnictwo prawdopodobnie pojawiło się tu w schyłkowym okresie paleolitu. Z epoki neolitu pochodzą liczne znaleziska z kręgu kultury niemeńskiej. Odnaleziono również ślady osadnictwa z epoki brązu i okresu rzymskiego między I w. p.n.e. i II-III w. n.e. W Nurze odkryto cmentarzysko z kręgu kultury wielbarskiej. We wczesnym średniowieczu istniała tu osada targowa. Handlowano: zbożem, drewnem, skórami, woskiem i miodem[3].
Przypuszcza się, że pierwsza parafia powstała tu zapewne w XII-XIII wieku[4].
Miasto Nur lokowane w roku 1425[3] lub w 1410[5]. W 1434 potwierdzenie praw miejskich, kolejne w 1764. Podczas lokacji na prawie niemieckim ustanowiono urząd wójta, któremu nadano 4 łany ziemi. Wybudowano łaźnie. Władzę sprawowała rada miejska: wójt i rajcy miejscy. Mieszczanie otrzymali prawo użytkowania 50 włók ziemi ornej, a także łąk i pastwisk. Mieszkańcy utrzymywali się głównie z handlu, uprawy ziemi, sukiennictwa, funkcjonowały postrzygalnie sukna oraz folusze.[3]
Po wymarciu dynastii Piastów mazowieckich miasto w 1526 r. włączono do Korony. W województwie mazowieckim wydzielono Ziemię nurską, składającą się z trzech powiatów. W Nurze urzędował starosta, siedzibę miał urząd grodzki i sąd ziemski. Odbywały się tu sejmiki Ziemi nurskiej. W grudniu 1640 roku król Władysław IV zawiadomił szlachtę nurską o przeniesieniu obrad sejmikowych do Ostrowi. Konstytucja sejmowa z 1647 roku przywróciła tedy znowu wszystkie sejmiki elekcyjne i zjazdy publiczne z Ostrowi do Nura[6].
Dzięki korzystnemu położeniu Nur stał się znaczącym ośrodkiem handlu zbożem, które ówcześnie wysyłano przez Gdańsk do Europy zachodniej[7].
Lustracja dóbr królewskich z 1564 r. wykazała: …Jest w tym mieście włók wszystkich 50, między któremi jest włók wójtowskich 5, plebańskich włók 3, włók wolnych 3 (...), morgów 22, na których sobie mieszczanie poczynili ogrody, płacą z każdego morgu po dwudziestu po dwa grosze (...). Mieszczanie nurscy mają łąki w lesie zwanym Kolowe wolne, z których nic nie płacą (....) mają też i drugie łąki, które zowią Strzembolowo, tamże mają i paszą (....), jest domów wszystkich 263, z których za jekiemeś dawnym zwyczajem, a nie prawem, żadnego czynszu nie płacą, jako w inszych mieściach. Jakże też i rzemieślnicy od rzemiosł nic nie płacą, na co żadnego prawa ani wolności nie okazali. (....). Jest przy tym mieście rzeźników miejskich 9, którzy wedle starodawnego zwyczaju płacą do dworu (....). W tym mieście Nurze bywają 4 jarmarki do roku wywołane, pierwszy na Białą Niedzielę, drugi na ś. Trójcę, trzeci na ś. Dominik, a czwarty na Jedenaście Tysiąc Dziewic, dzień targowy wtorek. Płacą cła ziemnego od wołów ruskich po groszu 1, targowego po półgroszku, od wozów i od koni płącą per gr 1. Jest przy tym mieście cło wodne, które od tylko od pojazdy i drygawek wybierają, tak na szkutach, na tratwach, na komięgach (....)[8].
W mieście działał cech piwowarów. Pleban posiadał prawo mielenia zboża i postawienia młyna kędy by jeno chciał. Wójt, Maciej Chądzyński był właścicielem 5 włók ziemi i młyna. Na Bugu znajdowało się 8 młynów łodnych, dwa młyny zbudowano na rzece Suszolcze, a jeden na Nurcu, na polu z ziemiami wójtowskimi (...)[8]
W folwarku o powierzchni 4 włók prowadzono przede wszystkim produkcję roślinną. W tym folwarku nimasz żadnego bydła królewskiego, jedno pana starościn. Łąk przy tym folwarki niewiele, ledwo bywa siana brogów 2, które się rozejdą po dworze, nimasz co sprzedawać[8].
W 1648 r. miasto i szlachta z Ziemi nurskiej wystawili na wojny kozackie oddział złożony z 100 jeźdźców oraz zobowiązali się do pospolitego ruszenia[5].
II wojna północna przyniosła miastu dotkliwe straty. Lustracja dóbr królewskich z roku 1660 informuje: …Na ten czas nie znajduje się włók osiadłych, tylko nro 1 1/2 , inne puste leżą i miasto funditus spalone przez nieprzyjaciel. Folwark upadł całkowicie[9]. Zniszczono kościół, który został odbudowany dopiero w roku 1693[5].
W 1678 roku cztery włóki ziemi, zwane zarębskie, należące do Jerzego Ossolińskiego, zostały wyłączone z terenów miejskich. W XVIII w. powstały kolejne jurydyki[3] należące do rodów: Lanckorońskich, Ossolińskich, Kuczyńskich, Wodzyńskich, Siennickich, Zalewskich. Dział ziemi posiadał też proboszcz.
Na początku XVIII wieku w mieście zamieszkała nieliczna społeczność żydowska.
W 1775 roku sądy ziemskie przeniesiono do Ostrowi Mazowieckiej. W roku 1777 w miejscowości 63 domy[3].
Dnia 19 IV 1794 roku ziemianie nurscy zgłosili akces do powstania kościuszkowskiego. Pod aktem podpisał się Karol Wodzyński, ostatni starosta nurski[5]. Po upadku powstania Rosjanie ustanowili zarządcę miasta, Markowicza.
Po III rozbiorze Nur miastem rządowym w obwodzie ostrołęckim i departamencie płockim. W 1797 r. w miejscowości 72 domy i 432 mieszkańców[3]. Nur włączono do powiatu ostrołęckiego i departamentu płockiego. W 1807 roku w mieście mieszkało 10 Żydów i 597 chrześcijan[10]. W 1808 roku burmistrzem Nura został Jacenty Budziszewski[10]. W 1810 roku liczbę mieszkańców oszacowano na 435 osób.[5] W 1817 roku: miasteczko jak uboga wieś wyglądało. Tylko bruki daleko na polach odkrywane i place na role zajęte wskazywały ślady, jak było niegdyś obszerne[11]. W 1827 roku Nur liczył 75 domów i 514 mieszkańców[12].
17 maja 1831 roku, w czasie wyprawy przeciwko gwardii carskiej, gen. Łubieński na czele 10 tysięcy żołnierzy stoczył w pobliżu Nura zwycięską bitwę, zajmując następnie Brańsk i Ciechanowiec.
W 1853 r. z powodu złego stanu technicznego rozebrano kościół, a zbudowano drewnianą kaplicę ze słomianym dachem. Według danych z roku 1860 w Nurze mieszkało 813 osób, w tym 299 Żydów. W miasteczku znajdowało się 80 drewnianych budynków, dwa wiatraki, magistrat, szkoła elementarna i stacja pocztowa. Odbywały się trzy jarmarki rocznie.
W powstaniu styczniowym wzięli udział: Kajetan Topaczewski, Maciej Mościcki, Tomasz Zdrojewski, Leon Piotrowski, Wacław Topaczewsk .[11] Po upadku powstania Nur został włączony do powiatu ostrowskiego w guberni łomżyńskiej.
W 1869 roku Nur stracił prawa miejskie, stając się osadą miejską. Słownik Geograficznym Królestwa Polskiego z 1886 roku informuje: …Rzeka Bug odgranicza osadę od guberni siedleckiej. Nur posiada obecnie kościół parafialny drewniany, szkołę początkową, stację pocztową, 100 domów i do 1200 mieszkańców[13].
W roku 1902: w osadzie domów 116 (…) ludności 1300 (...) handel upadł, rzemiosło nędzne, domy drewniane (....) istnieje szkoła początkowa, urząd gminny, cztery sklepy i apteka. Poczta w Ciechanowcu. Jarmarków pięć[14].
W latach 1905-1906 w Nurze i okolicznych wsiach, z inicjatywy S. Kosakajtisa – miejscowego nauczyciela, księdza Jana Konckiego oraz mieszkańców Nura: Jan Terlikowskiego i Leona Piotrowskiego zorganizowano wiele spotkań patriotycznych, kolportowano ulotki, żądano nauczania w języku polskim.
Według danych z roku 1909 w osadzie mieszkało 1431 stałych mieszkańców i kilkudziesięciu czasowych. Prawie 400 osób to Żydzi.
Po wybuchu I wojny światowej wojska rosyjskie zostały wyparte przez niemieckie, w dniu 12 sierpnia 1915 r. Ta okupacja trwała do listopada 1918 r. Wtedy to członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej oraz ochotnicy rozpoczęli rozbrajanie Niemców. W akcji tej wzięli udział: Jan Kaniuk, Stanisław Kopczewski, Franciszek Kamiński, Jan Terlikowski, Stanisław Terlikowski oraz Ignacy Piotrowski[5].
W okresie międzywojennym Nur był lokalnym centrum usługowo-handlowym, siedzibą urzędu gminy. Spis powszechny z 1921 roku informuje o 218 domach i 2 innych budynkach mieszkalnych. W osadzie 1363 mieszkańców: 702 kobiety i 661 mężczyzn (963 osoby podały wiarę katolicką, 400 mojżeszową), 135 osób określiło swoją narodowość jako żydowską[5].
Księga Adresowa Polski z 1929 r. wymienia:
- bednarstwem zajmował się J. Kowalski
- zakłady ciesielskie prowadzili: S. Bujalski, S. Dąbrowski, T. Dąbrowski, E. Ser i S. Wikt
- garbarnię posiadał L. Trzeciński
- kowalami byli: H. Ser, W. Ser i S. Wawrzonek
- zakłady krawieckie prowadzili: A. Ser i J. Śpiewak
- kuśnierzem był L. Trzciński
- murarstwem trudnił się K. Różycki
- olejarnię prowadził P. Pasternak
- rzeźnikami byli: M. Bas, A. Grosman, W. Sobol
- zakłady stolarskie należały do: E. Szulca i S. Wilka
- szewcami byli: A. Gerfinkel, S. Jakubowski i I. Mankuta
- sklepy bławatne należały do: R. Kaliny, A. Majnowicza, C. Murawskiego i R. Orlińskiego
- sklepy z artykułami kolonialnymi prowadzili: K. Białystok, F.Malinowicz, S. Pasternak, G. Piętka, G. Radzymińska i G. Radzyńska
- handlem końmi trudnił się M. Kreplak
- zakład ogrodniczy należał do Władysława Łapińskiego
- piekarstwem trudnili się: J. Danenberg, E. Langlejb i C. Ożarowicz
- właścicielem piwiarni był Sz. Pasternak
- sklep z wędlinami należał do A. Grosmana
- zajazd prowadził B. Myślibowski
- działała kooperatywa o nazwie Nadzieja
- aptekę prowadził I. Herniczek
- akuszerstwem trudniła się S. Sidor
Nur był osadą miejską w powiecie ostrowskim z pocztą i urzędem gminnym. Targi odbywały się w środę. Komendantem ochotniczej straży pożarnej był Czesław Murawski[15].
Szkoła mieściła się w trzech lokalach wynajętych i jednym własnym. W osadzie działały: trzy straże pożarne, oddział Strzelca, Kasa Stefczyka, Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej.
Radę Gminną tworzyli: Władysław Godlewski, Ksawery Pędzich, Bolesław Jaźwiński, Antoni Tupaczewski, Aleksander Ołowski, Stanisław Tymiński, Jan Krysiński, Jan Murawski, Stanisław Korycki, Stanisław Szczęśniak, Józef Szuligowski i Stanisław Wojtkowski. Pełniącym obowiązki wójta gminy, od grudnia 1930 r., był Stanisław Tryniszewski. Sekretarzem do października 1929 – Edward Sienkiewicz, zastępcą sekretarza Julian Dębkowski”[16].
Demografia
Wykres liczby ludności Nura od 1797 roku:
Źródła:[3][5],[12],[11],[13],[14],
Tranzyt
W Nurze znajduje się skrzyżowanie drogi krajowej nr 63 z drogą wojewódzką nr 694.
Zabytki
- cmentarz parafialny
- grób rodzinny Nieczykowskich z 1870 r
- Cmentarz żydowski w Nurze
- Plebania drewniana z 1929 r.
- Układ przestrzenny miasta pochodzący z 1 poł. XV w. z dwoma strefami ochrony konserwatorskiej w granicach ulic Podsadniej, Kościelnej, Brokowskiej, Drohiczyńskiej
- ↑ Rymut Kazimierz, Nazwy miast Polski, Warszawa 1987, s. 167
- ↑ Ostrów Mazowiecka z dziejów miasta i powiatu, Warszawa 1974, s. 14-23
- ↑ a b c d e f g Pazyra S., Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 76-77, 117, 229-230
- ↑ Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom X, z. 12, Warszawa 1975, hasło Nur
- ↑ a b c d e f g h Zakrzewski A., Nur zarys dziejów [w:] Ostrów Mazowiecka z dziejów miasta i powiatu, Warszawa 1975, s. 455
- ↑ Choińska-Mika J. Sejmiki mazowieckie w dobie Wazów, Warszawa 1998, s. 24.
- ↑ Księgi referendarskie, tom I, Warszawa 1910, s. 73.
- ↑ a b c Lustracja województwa mazowieckiego, 1565, część II, Warszawa 1968, s. 227
- ↑ Wimmer J., Wojna polsko-szewdzka 1655-1660, Warszawa 1973, s. 184
- ↑ a b Kociszewski A., Mazowsze w epoce napoleońskiej, Ciechanów 1983, s. 211
- ↑ a b c Encyklopedia powszechna, tom XIX, Warszawa 1865, s. 627
- ↑ a b Tabella Miast i Wsi......, tom II, s. 53
- ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom VII, s. 312
- ↑ a b Krótka monografia wszystkich miast, miasteczek i osad w Królestwie Polskim, opracował Leonard de Verdmon Jacques, Warszawa 1902, s. 173
- ↑ Księga Adresowa Polski....., s. 142
- ↑ Przebój, Czasopismo poświęcone samorządom i polityce społecznej, nr 4 z 1931 roku, s. 43-44
Linki zewnętrzne
- Siedziba gminy: Nur
