Zawichost: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Zobacz też: drobne merytoryczne |
→Zabytki: drobne merytoryczne |
||
Linia 79: | Linia 79: | ||
== Zabytki == |
== Zabytki == |
||
* '''kościół pw. Świętego Jana Chrzciciela''' zbudowany w latach 1244-1257 wraz z klasztorem w stylu [[gotyk|wczesnogotyckim]] dla zakonu [[Zakon Świętej Klary|klarysek]] z fundacji księcia [[Bolesław V Wstydliwy|Bolesława Wstydliwego]] jako wiano dla swojej siostry [[Błogosławiona Salomea|Salomei]]. Kościół posiada jedną nawę przykrytą stropem i wydłużone XIII wieczne prezbiterium z późniejszym XV wiecznym sklepieniem. W kościele w 1258 roku została pochowana [[Grzymisława (zm. 1258)|księżna krakowska Grzymisława]]. W XVII i XVIII w. po bokach nawy dobudowano barokowe kaplice. |
* '''kościół pw. Świętego Jana Chrzciciela''' zbudowany w latach 1244-1257 wraz z klasztorem w stylu [[gotyk|wczesnogotyckim]] dla zakonu [[Zakon Świętej Klary|klarysek]] z fundacji księcia [[Bolesław V Wstydliwy|Bolesława Wstydliwego]] jako wiano dla swojej siostry [[Błogosławiona Salomea|Salomei]]. Kościół posiada jedną nawę przykrytą stropem i wydłużone XIII wieczne prezbiterium z późniejszym XV wiecznym sklepieniem. W kościele w 1258 roku została pochowana [[Grzymisława (zm. 1258)|księżna krakowska Grzymisława]] (jej grób zniszczył w 1548 roku [[Dysydent (religia)|dysydent]] Stanisław Dębiński). W 1264 Klaryski przeniosły się do klasztoru w [[Grodzisko Skała|Skale koło Krakowa]] i w Zawichoście pozostali jedynie franciszkanie. W XVII i XVIII w. po bokach nawy dobudowano barokowe kaplice. Kościół regotyzowano po zniszczeniach wojennych z lipca 1944 roku. We wnętrzu kościelnej nawy znajdują się renesansowe nagrobki Zofii Słupeckiej z ok. 1630 r. i rodu Opockich z ok. 1670 r. Od północy przylegają do kościoła pozostałości zabudowań klasztoru franciszkanów, a od południa dzwonnica. |
||
* '''Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny''', pierwotnie [[sztuka romańska| |
* '''Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny''', pierwotnie [[sztuka romańska|romańska]] [[kolegiata]] na planie krzyża z transeptem wyposażonym w apsydę, wzmiankowany po raz pierwszy w 1148 roku. Po zniszczeniu został na jego miejscu zbudowany barokowy kościół konsekrowany w 1744 roku i przebudowany w XIX wieku. Podczas I wojny światowej częściowo zniszczony w 1914 roku. Ponownie spłonął podczas II wojny światowej w dniu 28 lipca 1944. W podziemiach kościoła znajdują się pozostałości romańskiej świątyni. Obok kościoła plebania z XIX wieku i dzwonnica murowana pochodząca z połowy XVIII w. |
||
* '''Kościół pw. Świętej Trójcy''' z XIII wieku, przebudowany w stylu [[barok]]owym, wyposażenie kościoła późnobarokowe. Na elewacji wschodniej widać ślady z okresu romańskiego, w tym zamurowane półkoliste ościeże, natomiast na północnej elewacji nawy zamurowany romański portal<ref>Koziejowski Wojciech, Zawichost Romański. Badania architektoniczne w kościołach Najświętszej Marii Panny i Świętej Trójcy oraz budowli na krawędzi skarpy wiślanej (św. Maurycy?) w Zawichoście w okresie od września 1992 do grudnia 1993 r., „Roczniki Humanistyczne”, 1994, tom. XLII, z. 4.</ref>. |
* '''Kościół pw. Świętej Trójcy''' z XIII wieku, przebudowany w stylu [[barok]]owym, wyposażenie kościoła późnobarokowe. Na elewacji wschodniej widać ślady z okresu romańskiego, w tym zamurowane półkoliste ościeże, natomiast na północnej elewacji nawy zamurowany romański portal<ref>Koziejowski Wojciech, Zawichost Romański. Badania architektoniczne w kościołach Najświętszej Marii Panny i Świętej Trójcy oraz budowli na krawędzi skarpy wiślanej (św. Maurycy?) w Zawichoście w okresie od września 1992 do grudnia 1993 r., „Roczniki Humanistyczne”, 1994, tom. XLII, z. 4.</ref>. |
||
* Kamienny obelisk służący do pomiaru stanu wody na [[Wisła|Wiśle]], przy ulicy św. Leonarda |
* Kamienny obelisk służący do pomiaru stanu wody na [[Wisła|Wiśle]], przy ulicy św. Leonarda |
Wersja z 09:52, 5 kwi 2013
Szablon:POL miasto infobox Zawichost – miasto w województwie świętokrzyskim, w powiecie sandomierskim, znane dziś głównie z podawanych przed godziną 12:00 w I Programie Polskiego Radia komunikatów o stanie wód na największych rzekach w kraju[1]. Siedziba miejsko-wiejskiej gminy Zawichost. Prawa miejskie od co najmniej 1255.
Miasto położone jest w Małopolsce, w ziemi sandomierskiej[2], na skraju Małopolskiego Przełomu Wisły.
Według danych z 31 grudnia 2007 Zawichost miał 1821 mieszkańców[3].
Położenie
Miasto położone jest nad Wisłą, na wysokim wapiennym tarasie jej lewego brzegu. W okolicy miasta znajdują się złoża kamienia wapiennego oraz glinki krzemionkowej. Zawichost położony jest ok. 17 km na północny zachód od Sandomierza. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 777 z Sandomierza do Maruszowa oraz droga nr 755 z Kosina do Ostrowca Świętokrzyskiego. W Zawichoście znajduje się przeprawa promowa przez Wisłę, powstała za pozwoleniem króla Zygmunta Augusta[1].
Przez miasto przechodzi czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic.
Historia
Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z ok. 1148 Zawichost był grodem kasztelańskim i osadą targową położoną w pobliżu przeprawy przez Wisłę. Od końca XII w. był siedzibą archidiakonatu. W 1205 w bitwie pod Zawichostem, książęta Leszek Biały i Konrad mazowiecki pokonali wojska księcia halickiego Romana, który w czasie tej bitwy poległ.
Dokładna data nadania Zawichostowi praw miejskich nie jest znana, ale przyjmuje się, że nastąpiło to przed rokiem 1255. Zawichost był niszczony podczas kolejnych najazdów tatarskich w 1241, 1259 i 1500 Miasto jednak szybko odbudowywało się po klęskach.
W 1257 książę Bolesław Wstydliwy nadał miasto oraz 25 okolicznych miejscowości założonemu w Zawichoście klasztorowi klarysek. Przywilej lokacyjny nadawał Zawichostowi 44 łany jako uposażenie, a także prawo do odbywania targów, warzenia piwa i pobierania cła od miedzi i ołowiu spławianych Wisłą. Od XIV w. Zawichost był miastem królewskim i siedzibą starostwa niegrodowego[4]. Za panowania Kazimierza Wielkiego klasztor został umocniony. Król wybudował tu także obronny zamek, który miał strzec przeprawy przez Wisłę. Zawichost miał w tym czasie 540 mieszkańców.
Największy rozkwit miasta przypadł w wieki XV i XVI. Zawichost położony był w tym czasie na szlaku handlowym prowadzącym z Krakowa na Litwę i Ruś. Miasto korzystało z ceł pobieranych od towarów spławianych na Wiśle. Rozwijało się rzemiosło (m.in. piwowarstwo). W 1564 w mieście znajdował się ratusz, łaźnia, słodownia, 4 jatki rzeźnicze oraz 126 domów.
Zawichost został zniszczony podczas potopu szwedzkiego w 1655 i najazdu Rakoczego w 1657 Najeźdźcy spalili wówczas zamek, którego nieodbudowane mury runęły do Wisły w 1813, podczas wielkiej powodzi. W 1666 miasto nawiedził ogromny pożar i zaraza – nieszczęścia, które uśmierciły większość mieszkańców. Ich ciała pochowano prawdopodobnie na niewielkim wzgórzu w południowej części miasta, na którym stoi dziś żelazny krzyż, a obok betonowy austriacki bunkier z I wojny światowej[1]. Po tych wydarzeniach miasto podupadło. Jego problemy pogłębiły się po rozbiorach Polski, po których Zawichost stał się miastem pogranicznym.
Na początku XVIII w. w pobliżu Zawichostu powstało miasto Starostów (przemianowane później na Prosperów), zamieszkane głównie przez Żydów. W 1820 zostało przyłączone do Zawichostu. Ustalił się wówczas podział na położone przy Wiśle „polskie miasto” i oddalone nieco od rzeki „żydowskie miasto”. Granicę wyznaczał murowany krzyż stojący przy dzisiejszej ul. Żeromskiego[1].
W 1827 połączone miasto miało 281 domów (jednak tylko 5 murowanych) i 2320 mieszkańców. W Zawichoście każdego tygodnia odbywały się dwa targi. W ciągu roku w mieście było 12 jarmarków. W 1888 Zawichost utracił prawa miejskie. W XIX w. w mieście funkcjonowały: cegielnia, garncarnia, 2 wapienniki oraz zakłady rzemieślnicze. W 1926 Zawichost odzyskał prawa miejskie.
W czasie okupacji niemieckiej Niemcy utworzyli tutaj getto, w którym przetrzymywanych było ok. 5 tysięcy Żydów. Funkcjonowało ono do 22 października 1942, dnia w którym Niemcy wywieźli jego mieszkańców do obozu zagłady w Bełżcu[1].
W 1944 w Zawichoście toczyły się zacięte walki o przyczółek na Wiśle. Podczas walk miasto zostało niemal doszczętnie zniszczone. W latach powojennych Zawichost odbudowano.
W latach 1975–1998 Zawichost administracyjnie należał do woj. tarnobrzeskiego.
Zabytki
- kościół pw. Świętego Jana Chrzciciela zbudowany w latach 1244-1257 wraz z klasztorem w stylu wczesnogotyckim dla zakonu klarysek z fundacji księcia Bolesława Wstydliwego jako wiano dla swojej siostry Salomei. Kościół posiada jedną nawę przykrytą stropem i wydłużone XIII wieczne prezbiterium z późniejszym XV wiecznym sklepieniem. W kościele w 1258 roku została pochowana księżna krakowska Grzymisława (jej grób zniszczył w 1548 roku dysydent Stanisław Dębiński). W 1264 Klaryski przeniosły się do klasztoru w Skale koło Krakowa i w Zawichoście pozostali jedynie franciszkanie. W XVII i XVIII w. po bokach nawy dobudowano barokowe kaplice. Kościół regotyzowano po zniszczeniach wojennych z lipca 1944 roku. We wnętrzu kościelnej nawy znajdują się renesansowe nagrobki Zofii Słupeckiej z ok. 1630 r. i rodu Opockich z ok. 1670 r. Od północy przylegają do kościoła pozostałości zabudowań klasztoru franciszkanów, a od południa dzwonnica.
- Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, pierwotnie romańska kolegiata na planie krzyża z transeptem wyposażonym w apsydę, wzmiankowany po raz pierwszy w 1148 roku. Po zniszczeniu został na jego miejscu zbudowany barokowy kościół konsekrowany w 1744 roku i przebudowany w XIX wieku. Podczas I wojny światowej częściowo zniszczony w 1914 roku. Ponownie spłonął podczas II wojny światowej w dniu 28 lipca 1944. W podziemiach kościoła znajdują się pozostałości romańskiej świątyni. Obok kościoła plebania z XIX wieku i dzwonnica murowana pochodząca z połowy XVIII w.
- Kościół pw. Świętej Trójcy z XIII wieku, przebudowany w stylu barokowym, wyposażenie kościoła późnobarokowe. Na elewacji wschodniej widać ślady z okresu romańskiego, w tym zamurowane półkoliste ościeże, natomiast na północnej elewacji nawy zamurowany romański portal[5].
- Kamienny obelisk służący do pomiaru stanu wody na Wiśle, przy ulicy św. Leonarda
- Dom zajezdny z XIX wieku przy Małym Rynku
- Domy z XIX i początku XX wieku
- kapliczka murowana
Zabytki niezachowane:
- Zamek w Zawichoście
- kaplica pw. św. Maurycego z XII wieku, odkryta podczas badań archeologicznych między kościołami NMP i św. Jana. Jest to fragment absydy romańskiego kościoła zniszczonego przez osunięcie się skarpy. Pod ziemią zachował się z niego jedynie fragment absydy zachodniej, część zarysu absydy północnej, mur zachodni oraz fragment muru północnego[6]. Obecnie nie jest widoczny po nim żaden ślad.
- Dom podcieniowy przy rynku
Zobacz też
- Bitwa pod Zawichostem
- Cmentarz żydowski w Zawichoście
- Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Zawichoście
- Szymon Askenazy
- Roman Halicki
- ↑ a b c d e [Odkrywamy Świętokrzyskie – Zawichost, cz.I – Janusz Kędracki, Gazeta Wyborcza, Kielce, Turystyka, 21.08.2009 r.]
- ↑ Mapa małopolskiej ziemi sandomierskiej.
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieLudnosc_Polski
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Buko Andrzej, Sandomierz i Zawichost we wczesnym średniowieczu: Sojusznicy czy rywale?,[w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, red. A. Buko, Z. Świechowski, Warszawa 2000
- ↑ Koziejowski Wojciech, Zawichost Romański. Badania architektoniczne w kościołach Najświętszej Marii Panny i Świętej Trójcy oraz budowli na krawędzi skarpy wiślanej (św. Maurycy?) w Zawichoście w okresie od września 1992 do grudnia 1993 r., „Roczniki Humanistyczne”, 1994, tom. XLII, z. 4.
- ↑ Kunkel Robert, Analogie europejskie tetrakonchosu zawichojskiego, Szkice Zawichojskie, red. T. Dunin–Wąsowicz, S. Tabaczyński, Zawichost 1999.
Bibliografia
- Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1998, ISBN 83-01-12677-9.
- Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967