Radzyń Chełmiński

Szablon:POL miasto infobox Radzyń Chełmiński (niem. Rehden, dawn. Radzyn) – miasto w woj. kujawsko-pomorskim, w powiecie grudziądzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Radzyń Chełmiński. Położone jest na Pojezierzu Chełmińskim, 15 km na wschód od Grudziądza, przy drodze do Wąbrzeźna. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. toruńskiego.

Według danych z 31 grudnia 2004 miasto miało 1946 mieszkańców.

Historia

W XI wieku tereny Ziemi chełmińskiej wchodziły w skład państwa Bolesława Chrobrego i Mieszka II. Tutejszy gród został zdobyty przez Krzyżaków po 1231 roku, którzy po 1310 roku wybudowali tu murowany zamek. W państwie zakonnym był siedzibą komtura. Prawa miejskie (chełmińskie) otrzymał w 1234 roku. W roku 1440 wszedł w skład Związku Pruskiego. W roku 1466 teren ten powrócił w granice Polski i Radzyń został siedzibą starosty niegrodowego. W latach 1772-1920 pod zaborem pruskim. Z Radzyniem Chełmińskim związany jest przedstawiciel znanego rodu Kostków herbu Dąbrowa, Stanisław Bolesław Kostka (pochodzący z Kościerzyny, która uwieczniła go na tablicy pamiątkowej), s. Jana Jakuba i Apolonii Pałubickiej - członek zarządu Banku Ludowego w Rehden , w  latach  1907 i 1912 delegat Prus Królewskich do parlamentu w Berlinie, w 1920 roku komisaryczny burmistrz Radzynia Chełmińskiego.

Zabytki

• Pozostałości dawnego grodziska pruskiego z VI w., od XIX w. cmentarz ewangelicki (obecnie zdewastowany)
• Zamek krzyżacki (w ruinie), gotycki, ceglany zbudowany między końcem wieku XIII i latami 30. XIV wieku.
• Gotycki kościół parafialny pw. św. Anny, wzniesiony w pierwszej połowie XIV w. Mury prezbiterium podwyższono na przełomie XV/XVI w., wtedy też wzniesiono szczyt wsch. Mury nawy podwyższono po pożarze w 1571 r., dodając szczyt zach. i kaplicę Dąbrowskich. Po kolejnym pożarze w 1615 r. odbudowany w latach 1640–1680, restaurowany w końcu XIX i pod koniec XX w. Gotycki, jednonawowy, z prostokątnym prezbiterium i wieżą dobudowaną od strony płd. Spośród wyposażenia wnętrza wyróżnia się obraz Bartłomieja Strobla Koronacja Marii ze św. Łukaszem i św. Mikołajem z 1643 r. Za prace jego warsztatu uważane są malowidła na stropie prezbiterium. Dekoracja stropu nawy pochodzi z około 1680 r. Wyposażenie wnętrza jest przeważnie barokowe.
• Na cmentarzu na południowy-zachód od miasta gotycka kaplica św. Jerzego (dawniej szpitalna) z około 1340 r., przebudowana w XV w., odnowiona w 1851 r.
• synagoga z końca XIX w.
• Dwór "Na Zielonym Wzgórzu", drewniany konstrukcji zrębowej z przełomu XVIII i XIX w., na starszych piwnicach, w otoczeniu parku
• Zabudowa miejska – liczne domy drewniano-murowane i murowane z końca XVIII – początku XX w. (m.in. pl. Towarzystwa Jaszczurczego 4, 5, 11, 12, 16, 17, 18, 26, 28, 29, 30, 31 i 32)
• Drewniany dom z 1838 r. przy ul. Waryńskiego
• Kapliczki przydrożne z ok. poł. XIX w., na południowy-zachód od miasta

Radzyń Chełmiński – zabytki

Ruiny zamku krzyżackiego

Ruiny zamku krzyżackiego

Widok z wieży zamkowej

Detale zamku

Kościół św. Anny

Kaplica św. Jerzego

Synagoga w Radzyniu Chełmińskim

Bibliografia

• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, pod red. Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego, z. 19, Powiat wąbrzeski, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, 1967
• Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, pod red. Stanisława Kardasza, t. 14, Dekanat radzyński, Toruń, Wydaw. Diecezjalne w Toruniu, 1997, ISBN 83-86471-07-7
• Ryszard Boguwolski, Lothar Hyss, Zamki krzyżackie powiatu grudziądzkiego = Burgen des Deutschen Ordens im Kreis Graudenz, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu, 2004, ISBN 83-88076-13-2
• Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa . Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6 , s.134,135,140 i 141
• Materiały do biografii genealogii i historii rodu Kostków herbu Dąbrowa, praca zbiorowa pod red. Barbary Fabiszewskiej. Wyd. Stowarzyszenie Rodu Kostków, Białystok-Koszalin 2012, ISBN 978-83-927099-0-9, s. 19, 20, 21 i 22
• Janina Młyńska- Niwińska, Rodzinne historie po mieczu i kądzieli. Wspomnienia. Wyd, "Finna" Gdańsk 2010, ISBN 978-83-89929-03-7, s. 29, 30, 31, 32, 33, 36
• Roman Robaczewski, Co Tadeusz Pogoda robił w sobotę w Kościerzynie. Czas Świecia 30.09.2011r., s. 8

Filmy realizowane w Radzyniu Chełmińskim

• Samochodzik i templariusze – serial telewizyjny, rok produkcji 1971, premiera 1972, reżyseria Hubert Drapella

Sołectwo Radzyń Chełmiński

Radzyń Chełmiński jest siedzibą sołectwa Radzyń Chełmiński, obejmującego oprócz obszaru miasta również wieś Rozental. Sołtysem jest Józef Klimek.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Radzyniu Chełmińskim
• Dekanat Radzyń Chełmiński
• Parafia św. Anny w Radzyniu Chełmińskim

Linki zewnętrzne

• Radzyń Chełmiński w Toruńskim Serwisie Turystycznym