1 Pułk Wojskowej Straży Granicznej
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Kontynuacja | |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
ppłk Alfred Walter |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
1 Pułk Wojskowej Straży Granicznej – jednostka organizacyjna Wojskowej Straży Granicznej w II Rzeczypospolitej.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
17 grudnia 1918 szef Straży Granicznej płk Małyszko przedstawił Ministerstwu Spraw Wojskowych wstępny projekt etatów oddziałów granicznych[1]. Na ich podstawie do końca lutego 1919 sformowano 1 pułk Straży Granicznej[2]. W skład 1 pułku weszły: 1 dywizjon stacjonujący czasowo w Warszawie oraz 3 dywizjon SG z Mławy[2]. 21 marca 3 dywizjon SG zmienił nazwę na II/1 pułku Straży Granicznej. Tym samym jego 1 szwadron stał się 5., a 2 szwadron 6 szwadronem 1 pułku SG[3].
Przemianowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Wiosną 1919 Straż Graniczna przeszła pod wyłączną komendę Ministerstwa Spraw Wojskowych. W ramach zmian strukturalnych nastąpiły zmiany w nazwie. Odtąd korpus SG nazywał się Wojskową Strażą Graniczną[4]. Oddziały Wojskowej Straży Granicznej w terenie podporządkowano w całości Dowództwom Okręgów Generalnych[4]. 1 pułk Wojskowej Straży Granicznej podporządkowany został Dowództwu Okręgu Generalnego „Warszawa”[5]. Inspektorat Wojskowej Straży Granicznej spełniał jedynie funkcje inspektorskie na ogólnych zasadach inspektorów broni. Kontrolował stan wyszkolenia, sprawności i gotowości bojowej. Był też ogniwem łącznikowym pomiędzy odpowiednimi ministerstwami[6]. Dowództwo pułku stacjonowało w Ostrołęce, dowództwo I dywizjonu w Łomży, a II dywizjonu w Mławie[5].
17 kwietnia sformowano 7 szwadron pod dowództwem kapitana Krzyżanowskiego[7]. W czerwcu dywizjon otrzymał nowe wyposażenie produkcji amerykańskiej, a broń i amunicję – francuskie[8].
Rozporządzeniem ministra Spraw Wojskowych z 14 lipca 1919 wprowadzono nową organizację i dyslokację oddziałów granicznych. Dowództwo 1 pułk Wojskowej Straży Granicznej przeniesiono z Ostrołęki do Łomży. dowództwo I dywizjonu z Łomży do Szczuczyna, dowództwo II dywizjonu na czas formowania pozostawało w Łomży, a dotychczasowy III(sic!)/1 p WSG wszedł w podporządkowanie 3 pułku WSG[5]. Faktycznie 30 lipca 1919 II dywizjon wyszedł ze składu 1 pułku WSG i wszedł w podporządkowanie dowódcy 3 pułku Wojskowej Straży Granicznej jako I/3 p WSG. Szwadrony dywizjonu zmieniły numerację odpowiednio: 5 na 4, 6 na 1, 7 na 3 i 8 na 2[8]. Po sformowaniu w Łomży nowych 1,3,6 i 7 szwadronów oraz nowego dowództwa II dywizjonu, te ostatnie przeniesiono z Łomży do Myszyńca, a szwadrony rozesłano na odcinki graniczne[5]. Ponadto przy pułku sformowano 2 szwadron szkolny i zakwaterowano go w Łomży[5].
Już połowie 1919 Ministerstwo Spraw Wojskowych i Inspektorat Wojskowej Straży Granicznej podjęły przygotowania do przejęcia Pomorza Gdańskiego. W związku z tym zaplanowano też przesunięcia na innych odcinkach granicy. 1 pułk Wojskowej Straży Granicznej miał ochraniać granicę od Rajgrodu do Mławy[9][10].
W lutym 1920 pułk przejął odcinek granicy zaczynający się od rz. Omulew i dalej do m. Napierki od pododdziałów 3 pułku WSG. Pułk ten nie otrzymał dodatkowych sił, a nowy odcinek obsadził drogą poszerzenia sektorów granicznych poszczególnych szwadronów w kierunku zachodnim[11].
24 lutego 1920 inspektor WSG nakazał pułkowi przyjąć następujące ugrupowanie: dowództwo pułku rozmieścić w Łomży, dowództwo 1 dywizjonu w Szczuczynie, a 2 dywizjonu w Chorzelach. 1 szwadron w Boguszach, 2 szwadron w Niedźwiadnej, 3 szwadron w Koźle, 5 szwadron w Dąbrowie, 6 szwadron w Zarembach, a 8 w Janowcu. Zaznaczył też, że po sformowaniu 3 i 7 szwadronu, osobiście wyznaczy miejsca służby[12].
3 marca 1920 wiceminister spraw wojskowych generał podporucznik Kazimierz Sosnkowski przemianował dotychczasową formację „Wojskowa Straż Graniczna” na „Strzelców Granicznych”. Pułk zmienił swoją nazwę[13].
Służba graniczna[edytuj | edytuj kod]
Pułk obsadzał początkowo linię graniczną Grajewo–Zieluń[14].
3 maja przeszedł na granice nowo sformowany 7 szwadron. Obsadził odcinek od Rudnej do Bronisława [wł.]. 5 szwadron zajął odcinek od Lawieczyna do Wylazłowa [wł.]. 6 szwadron nie spełniał wymogów pododdziału granicznego, został zdjęty z granicy i odesłany do 1 Dywizji Piechoty Legionów. W jego miejsce dywizja oddała szwadron pod dowództwem rtm. Lubinskiego w składzie 143 żołnierzy, który to przyjął numer 6. Wraz ze „starym” 6 szwadronem odesłano do wojsk liniowych także część żołnierzy 5 szwadronu będących podejrzanymi o uprawianie procederu przemytniczego[7].
14 lipca 1919 ukazało się rozporządzenie ministra spraw wojskowych odnośnie do dyslokacji i reorganizacji oddziałów granicznych[15]. Zgodnie z tym rozkazem[16], 1 pułk Wojskowej Straży Granicznej rozlokowano na odcinku granicznym od Jeziora Rajgrodzkiego do rzeki Omulew. Dowództwo pułku przeniesiono z Ostrołęki do Łomży[17].
I dywizjon ochraniał odcinek od Jeziora Rajgrodzkiego do rzeki Pissy. Dowództwo 1 dywizjonu przeniesiono z Łomży do Szczuczyna. 1 szwadron po sformowaniu go w Łomży przegrupowano do Rajgrodu, 2 szwadron pozostał w Boguszach[a], 3 szwadron po sformowaniu w Łomży, przeniesiono do Niedźwiadnej a 4 szwadron pozostał w Kolnie[b][15][16].
Nowy II dywizjon 1 pułku WSG ochraniał odcinek granicy od rzeki Pissy do rzeki Omulew. Dowództwo dywizjonu sformowano w Łomży i przeniesiono do Myszyńca. 5 szwadron stacjonował w Lemanie, 6 szwadron sformowano w Łomży i przeniesiono do Krysiak, 7 szwadron stacjonował do Pełtach, 8 szwadron po przybyciu z Warszawy rozmieścił się w m. Surowe[19].
Dalej granice ochraniał 3 pułk Wojskowej Straży Granicznej[5].
Tym samym rozporządzeniem nakazano sformowanie przy pułku 2 szwadronu szkolnego WSG[20][21].
Żołnierze pułku[edytuj | edytuj kod]
Stan na dzień 5 października 1919[22]:
- dowódca pułku – ppłk Alfred Walter[c]
- zastępca dowódcy pułku – ppłk Sergiusz Bogucki (do 25 II 1920 → dowódca 6 pułku SG[23])
- adiutant pułku – ppor. January Suchodolski
- dowódca 1 dywizjonu – mjr Ludwik Postępski
- dowódca 1 szwadronu – por. Adam Podleski
- dowódca 2 szwadronu – por. Arkadiusz Jałowiecki
- dowódca 3 szwadronu – rtm. Rudolf Wirski
- dowódca 4 szwadronu – rtm. Mariusz Romer
- dowódca 2 dywizjonu – mjr Leonard Samborski
- dowódca 5 szwadronu – por. Władysław Jercho
- dowódca 6 szwadronu – rtm. Stanisław Bebeńkowski
- dowódca 7 szwadronu – por. Władysław Kozubski
- dowódca 8 szwadronu – por. Wiktor Domejko
- dowódca szwadronu szkolnego – mjr Leon Żeromski
Rozmieszczenie pułku[edytuj | edytuj kod]
| Rozmieszczenie 1 pWSG w Ostrołęce 17 kwietnia 1919[24][d] (2/-): | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| I/1 pWSG w Łomży (5/35) | II/1 pWSG w Mławie (5/24) | |||||||
| szwadrony | 1. Łomża | 2. Bogusze
(5/85)[e] |
3. Warszawa (4/200) |
4. Kolno (3/112) |
5. Krempa (5/143) |
6. Chorzele (4/140) |
7. Pepłówek (3/101) |
8. Mława (1/190) |
| Rozmieszczenie 1 pWSG w Łomży w lipcu 1919[24][f][g]: | ||||||||
| I/1 pWSG w Szczuczynie | II/1 pWSG w Myszyńcu | |||||||
| szwadrony | 1. Rajgród[h] | 2. Bogusze | 3. Niedźwiadna[h] | 4. Kolno | 5. Leman | 6. Krysiaki[h] | 7. Pełty | 8. Surowe |
| Rozmieszczenie 1 pWSG w Łomży na dzień 25 lutego 1920[24] | ||||||||
| I/1 pWSG w Szczuczynie | II/1 pWSG w Myszyńcu | |||||||
| szwadrony | 1. Bogusze | 2. Niedżwiadna | 3. | 4. Kozioł | 5. Dąbrowy | 6. Zaręby | 7. | 8. Janowiec |
| placówki | Tworki | Rakowo | Brzozowo | Warmiak | Chorzele | Janowo | ||
| Przestrzele | Czarniówek | Bialiki | Grondzkie | Łazy | Smolany | |||
| Rydzewo | Kurki | Wincenta | Pełty | Wasiły | Trząski | |||
| Mirucie | Milewo | Łacha | Cyk | Wólka | Zdzięty | |||
| Konopki | Truszki-Patory | Zimna | Ruchaje | Ryki-Borkowo | Gołębie | |||
| Cyprki | Kumelsk | Leman | Surowe | Bonisław | ||||
| Tarachy | Filipki Małe | Łączki | Pepłówek | |||||
| Antonia | ||||||||
Przekształcenia[edytuj | edytuj kod]
- 1 dywizjon Straży Granicznej → I dywizjon 1 pułku Straży Granicznej → I dywizjon 1 pułku Wojskowej Straży Granicznej → I dywizjon 1 pułku Strzelców Granicznych
- 3 dywizjon Straży Granicznej → II dywizjon 1 pułku Straży Granicznej → II dywizjon 1 pułku Wojskowej Straży Granicznej → I dywizjon 3 pułku Wojskowej Straży Granicznej → I dywizjon 3 pułku Strzelców Granicznych
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ 30 czerwca 1919 2 szwadron wystawił posterunki w Boguszach, Bęćkowie i w m. Łubiane[18]
- ↑ 30 czerwca 1919 4 szwadron wystawił posterunki w Szczuczynie, Czasnówku i w Kumelsku[18].
- ↑ Podpułkownik kawalerii Alfred Walter urodził się 3 lipca 1980; po 1921 komendant 3 Komendy Uzupełnień Koni w Modlinie. Pozostawał na ewidencji 3 pułku strzelców konnych. Po 1928 w stanie spoczynku[5].
- ↑ Organizacja zgodna z rozkazem MSWojsk. nr 1467/t.og z 17 kwietnia 1919[24].
- ↑ W nawiasach w liczniku podano liczbę oficerów, a w mianowniku pozostałych żołnierzy
- ↑ Organizacja zgodna z rozkazem MSWojsk. nr 4944/t.og z 14 lipca 1919[24].
- ↑ Szwadron szkolny stacjonował w Łomży
- ↑ a b c Szwadron w trakcie formowania
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 72.
- ↑ a b Dominiczak 1975 ↓, s. 75.
- ↑ Kronika 3 d SG ↓, s. 2.
- ↑ a b Dominiczak 1975 ↓, s. 78.
- ↑ a b c d e f g Tchórzewski 2012 ↓, s. 30.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 82.
- ↑ a b Historie dywizjonów 3 pWSG ↓, s. 2.
- ↑ a b Historie dywizjonów 3 pWSG ↓, s. 3.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 96.
- ↑ Zmiany dyslokacyjne 1 pWSG ↓, s. 9.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 98.
- ↑ Zmiany dyslokacyjne 1 pWSG ↓, s. 15.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 104.
- ↑ Piekarz 2017 ↓, s. 26.
- ↑ a b Dominiczak 1975 ↓, s. 89.
- ↑ a b Zarządzenie MSWojsk. w sprawie reorganizacji WSG ↓, s. 1.
- ↑ Historia 3 pułku Strzelców Granicznych 1920 ↓, s. 8.
- ↑ a b Zmiany dyslokacyjne 1 pWSG ↓, s. 1.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 90.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 93.
- ↑ Zarządzenie MSWojsk. w sprawie reorganizacji WSG ↓, s. 2.
- ↑ Spisy oficerów WSG ↓, s. 129.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 6 marca 1920, s. 154.
- ↑ a b c d e OdeB WSG ↓, s. 1.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4.
- Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918 – 1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088.
- Maciej Krzysztof Tchórzewski: Łomżyńskie formacje graniczne. Zarys dziejów. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2012. ISBN 978-83-934271-3-0.
- Historie 1 i 2 dywizjonu 3 pułku Wojskowej Straży Granicznej 1919–1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Historia 3 pułku Strzelców Granicznych. 1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Zmiany dyslokacyjne zachodzące w 1 pułku Wojskowej Straży Granicznej → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Ordre de Bataille Wojskowej Straży Granicznej 1919–1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Zarządzenia Ministerstwa Spraw Wojskowych w sprawie reorganizacji i zmiany dyslokacji Wojskowej Straży Granicznej oraz uregulowania służby wartowniczej 1919 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Imienne spisy oficerów inspektoratu, pułków, samodzielnych dywizjonów i szkoły podoficerskiej Wojskowej Straży Granicznej. 1919–1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.