3 Pułk Wojskowej Straży Granicznej
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
3 Pułk Wojskowej Straży Granicznej – jednostka organizacyjna Wojskowej Straży Granicznej w II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Wiosną 1919 Straż Graniczna przeszła pod wyłączną komendę Ministerstwa Spraw Wojskowych. W ramach zmian strukturalnych nastąpiły zmiany w nazwie. Odtąd korpus SG nazywał się Wojskową Strażą Graniczną[1]. Oddziały Wojskowej Straży Granicznej, w terenie podporządkowano w całości Dowództwom Okręgów Generalnych. Stacjonujące we Włocławku dowództwo 3 pułku Wojskowej Straży Granicznej podporządkowane zostało Dowództwu Okręgu Generalnego „Warszawa”[2], a jego 1 dywizjon Dowództwu Okręgu Generalnego „Łódź”[1]. Inspektorat Wojskowej Straży Granicznej spełniał jedynie funkcje inspektorskie na ogólnych zasadach inspektorów broni. Kontrolował stan wyszkolenia, sprawności i gotowości bojowej. Był też ogniwem łącznikowym pomiędzy odpowiednimi ministerstwami[3].
14 lipca 1919 ukazało się rozporządzenie ministra spraw wojskowych odnośnie do dyslokacji i reorganizacji oddziałów granicznych[4]. 3 pułk Wojskowej Straży Granicznej przeszedł w rejon DOG Warszawa i rozlokował się na odcinku granicznym od rzeki Omulew do rzeki Ruziec. Zgodnie z tym zarządzeniem[5], dowództwo pułku przeniesiono z Włocławka do Ciechanowa[6]. Jego I dywizjon przemianowany został na 2 samodzielny dywizjon Wojskowej Straży Granicznej[7]. W zamian za to pułk otrzymał II dywizjon 1 pułku Wojskowej Straży Granicznej, który to został przemianowany na I/3 p WSG[8].
4 sierpnia 1919 dowódca pułku płk art. Eugeniusz Habich napisał: „Dnia dzisiejszego Sztab powierzonego mi pułku przybył do Ciechanowa i mieści się w koszarach.” W tym czasie zastępcą dowódcy pułku był płk Jan Stankiewicz, funkcję adiutanta pełnił ppor. art. Stefan Korolec. Wraz ze sztabem 3 pułku WSG w ciechanowskich koszarach zakwaterowano 5 szwadron por. Szczepańskiego, który to tak opisał ich stan: „W koszarach, gdzie umieściłem ludzi nic prócz murów i śmieci nie było. Trzeba było znowu przyłożyć starań, aby wszystko doprowadzić do należytego porządku.”
W połowie 1919 Ministerstwo Spraw Wojskowych i Inspektorat Wojskowej Straży Granicznej podjęły przygotowania do przejęcia Pomorza Gdańskiego. W związku z tym zaplanowano też przesunięcia na innych odcinkach granicy. 3 pułk Wojskowej Straży Granicznej miał ochraniać granicę od Mławy do styku granicy Wolnego Miasta Gdańska[9].
Na dzień 1 stycznia 1920 pułk liczył 46 oficerów, 96 podoficerów, 1370 szeregowców, 192 konie wierzchowe, 56 koni taborowych, 2013 karabinów i 7 karabinów maszynowych[10]. 24 stycznia 1920 3 pułk WSG pełniący służbę na granicy północnej z Prusami Wschodnimi otrzymał rozkaz, aby z dniem 1 lutego zwinął swe pododdziały i skupił je w następujących miejscowościach: dowództwo pułku wraz ze szwadronem szkolnym w Ciechanowie, 1 dywizjon w Mławie, dowództwo 2 dywizjonu oraz 7 i 8 szwadrony w Rypinie, 5 i 6 szwadrony w Zieluniu[11]. W tej postaci wszedł w podporządkowanie dowódcy Frontu Pomorskiego i stanowił jego odwód w czasie przejmowania Pomorza Gdańskiego. Potem pułk został skierowany do obsadzenia granicy z Prusami Wschodnimi na odcinku od Napierek do styku granic Wolnego Miasta Gdańska, Prus Wschodnich i Polski. Dowództwo pułku wraz ze szwadronem szkolnym oraz dowództwem 2 dywizjonu przeniesiono do Grudziądza, a dowództwo 1 dywizjonu do Grodziczna. 1 dywizjon obsadził odcinek granicy od Napierek do linii kolejowej Jabłonowo – Iława. Na zachód od tej linii granicę aż do obszaru Wolnego Miasta obsadził 2 dywizjon. Na północ od 3 pułku granicę z Wolnym Miastem obsadził skierowany z Warszawy 1 samodzielny dywizjon WSG[12].
3 marca 1920 wiceminister spraw wojskowych generał podporucznik Kazimierz Sosnkowski przemianował dotychczasową formację „Wojskowa Straż Graniczna” na „Strzelców Granicznych”. 11 marca na podstawie rozkazu MSWojsk nr 1926/Organ. pułk zmienił swoją nazwę[13].
Służba graniczna[edytuj | edytuj kod]
Rozporządzeniem ministra Spraw Wojskowych z 14 lipca 1919 wprowadzono nową organizację i dyslokację oddziałów granicznych. 3 pułk Wojskowej Straży Granicznej przejąć miał odcinek od rzeki Omulew do rzeki Rudziec[2]. I dywizjon[a] ochraniał odcinek od rzeki Omulew do Dłutowa. Dowództwo dywizjonu rozlokowało się w Mławie. 1 szwadron[b] rozmieszczono w Chorzelach, 2 szwadron przeniesiono z Mławy do Janowa[c], 3 szwadron pozostawiono w Pepłówku[d], a 4 szwadron[e] przeniesiono do Krępy.
II dywizjon 3 pułku WSG obsadził granicę na odcinku od Dłutowa do rzeki Ruziec w pobliżu Dobrzynia, Sztab dywizjonu kwaterował w Rypinie. 5 szwadron, po sformowaniu w Ciechanowie, przeniesiono do Zielunia, 6 szwadron[f] kwaterował w Płocicznie, 7 szwadron[g] przeniesiono z Rypina do Osieka, a 8 szwadron pozostawiono w Dobrzyniu[h][7][14]. Tym samym rozporządzeniem nakazano sformowanie przy pułku 3 szwadronu szkolnego WSG[6].
Uzbrojenie pułku[edytuj | edytuj kod]
Początkowo I dywizjon uzbrojony był przede wszystkim w karabiny francuskie. W maju 1919 jego 3 szwadron dysponował 80 karabinami włoskimi i 40 rosyjskimi. Jeszcze w lipcu 1919 sygnalizowano braki w uzbrojeniu[15]. 20 września posiadano 283 karabiny piechoty systemu Lebel, które w ilości 80 sztuk 26 września 1919 przekazano do sztabu pułku, a 305 szt. wraz z bagnetami i pasami w dniu 30 października 1919 r. przekazano do Składów Artyleryjskich w Warszawie[16].
Szkoła podoficerska posiadała 33 sztuki francuskich karabinków kawaleryjskich. W 2 szwadronie używano też karabinów francuskich. W grudniu 1919 żołnierze I dywizjonu posiadali na uzbrojeniu 128 sztuk karabinów piechoty i 18 karabinków kawaleryjskich produkcji rosyjskiej, 11 karabinów niemieckich wz. 1898. Po przegrupowaniu w marcu 1920 do Grudziądza pułk otrzymał karabiny systemu Mannlicher[16].
W II dywizjonie 30 lipca 1919 było 1112 karabinów, w tym: 11 niemieckich, 146 rosyjskich i 955 francuskich[16]. W lipcu 1919 żołnierze 6 szwadronu zdali karabinki rosyjskie otrzymując w zamian „karabinki kawaleryjskie”. Na początku sierpnia do uzbrojenia II dywizjonu trafiło, przejęte z Departamentu Artylerii, 713 sztuk karabinków kawaleryjskich Lebel, 79 karabinów piechoty tegoż systemu i 4 karabiny maszynowe Hotchkiss. W sierpniu dostarczono jeszcze francuskie karabiny piechoty i 1 karabin maszynowy. We wrześniu dywizjon otrzymał kolejny transport 758 karabinów francuskich. W 7 szwadronie, który został wydzielony do 2 samodzielnego dywizjonu WSG na uzbrojeniu żołnierzy było 152 karabinów niemieckich M.88 i 159 karabinów francuskich[16]. 5 września 1919 stacjonujący w Dobrzyniu n/Wisłą 8 szwadron posiadał 1 karabin maszynowy i 152 karabiny[17].
Umundurowanie pułku[edytuj | edytuj kod]
W okresie formowania szwadronów wykorzystywano zasoby ze zdobytych magazynów. Żołnierze otrzymali niemieckie umundurowanie, bieliznę, buty. Umundurowanie nie było jednorodne, a dostawy niewystarczające. Brakowało przede wszystkim obuwia i płaszczy. Oficerowie sztabu pułku posiadali płaszcze amerykańskie. Część oficerów otrzymała mundury żołnierskie z amerykańskich dostaw. Płaszcze szyte na wymiar wykonywane były niekoniecznie według wzoru zatwierdzonego przez MSWojsk[18].
W sierpniu 1919, z dostaw intendentury, pułk otrzymał 18 bluz i spodni oraz 18 owijaczy, 36 par skarpet i 36 kalesonów amerykańskich. We wrześniu II dywizjonowi przydzielono 348 kalesonów, 169 owijaczy i 181 skarpet amerykańskich, 165 koców polskich i 690 chlebaków „hallerowskich”. Niejednolitość umundurowania powodowała, że żołnierze „upiększali” mundury. Oficerowie często zakładali akselbanty adjutanckie, a podoficerowie i szeregowi naszywali na spodnie lampasy[15].
Struktura organizacyjna pułku[edytuj | edytuj kod]
| Rozmieszczenie 3 p WSG we Włocławku na dzień 17 kwietnia 1919 (4/15)[i][j][19] | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| I/3 pWSG w Aleksandrowie (3/45) | II/3 pWSG w Rypinie (4/32) | |||||||
| szwadrony | 1. Aleksandrów
(4/197) |
2. Służewo
(3/197) |
3. Warszawa
(4/197) |
4. Aleksandrów
(3/197) |
5. Płociczno
(2/172) |
6. Dobrzyń
(2/166) |
7. Lubicz
(2/151) |
8. Rypin
(2/202) |
| Rozmieszczenie 3 p WSG w Ciechanowie w lipcu 1919[19][k] | ||||||||
| I/3 pWSG w Mławie[a] | II/3 pWSG w Rypinie | |||||||
| szwadrony | 1. Chorzele[b] | 2. Janowo[c] | 3. Pepłówek[d] | 4. Krępa[e] | 5. Zieluń[f] | 6. Płociczno | 7. Osiek[g] | 8. Dobrzyń[h] |
| Rozmieszczenie 3 p WSG w Ciechanowie na dzień 25 stycznia 1920[20] | ||||||||
| I/3 pWSG w Mławie[l] | II/3 pWSG w Rypinie | |||||||
| szwadrony | 1. Chorzele | 2. Janowo | 3. Pepłówek | 4. Krępa | 5. Zieluń[m] | 6. Płociczno | 7. Osiek | 8. Dobrzyń |
| placówki | Zaręby | Gołębie | Ruda | Lewiczyn | Zdrojek | Konopaty Z | Gałkowo | Pachta… |
| Chorzele | Leśniki | Mławka | Krępa | Niek | Płociczno | Osiek | Dobrzyń | |
| Wasiły | Janowiec | Piekiełko | Józefowo | Wylazłów | Wygoda | Rokitnica | Pólka M | |
| Wólka | Zdzięty | Uniszki? | Petrykozy? | Ruda | Baraki | Cichosz | Pólka D | |
| Ryki | Leśniewo | Pepłówek | Gnojno | Lubowidz | Wierzchownia | ..tki Duże | Tomkowo | |
| Trząski | Bonisław | Gnojenko | Konopaty W | Karwo | komora Osiek | Smolniki | ||
| Smolany? | Gruszka | Zieluń | Księte | Białkowo | ||||
| Giewarty | Rudki | |||||||
| Janowo | Szczutowo | |||||||
| Cieńkusz? | ||||||||
Żołnierze pułku[edytuj | edytuj kod]
Dowódcy pułku
- płk Eugeniusz Habich[22]
Obsada personalna pułku 7 października 1919[23]:
- dowódca pułku – płk Eugeniusz Habich
- zastępca dowódcy pułku – płk Jan Stankiewicz
- adiutant pułku – ppor. Stefan Korolec[n]
- dowódca I dywizjonu – kpt. Edmund Lubański
- dowódca 1 szwadronu – kpt. Adam Lubiński
- dowódca 2 szwadronu – kpt. Artur Ozog
- dowódca 3 szwadronu – por. Edward Limanowski
- dowódca 4 szwadronu – ppor. Jan Ursyn Zamarajew
- dowódca II dywizjonu – mjr Kazimierz Sokołowski
- dowódca 5 szwadronu – por. Zdzisław Szczepański
- dowódca 6 szwadronu – por. Karol Padarewski
- dowódca 7 szwadronu – por. Stefan Nackiewicz
- dowódca 8 szwadronu – ppor. Antoni Macherski
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Był to dawny 3 dywizjon z 1 pułku SG przemianowany na I dywizjon 3 pułku WSG.[7]
- ↑ a b Poprzednio był to 6 szwadron 1 pułku WSG przemianowany na 1 szwadron 3 pułku WSG.[7]
- ↑ a b Był to dawny 8 szwadron 1 pułku WSG przemianowany na 2 szwadron 3 pułku WSG.[7]
- ↑ a b Poprzednio był to 7 szwadron 1 pułku WSG przemianowany następnie na 3 szwadron 3 pułku WSG.[7]
- ↑ a b Był to dawny szwadron 1 pułku WSG przemianowany następnie na 4 szwadron 3 pułku WSG[7].
- ↑ a b Stacjonował tam 6 szwadron tego pułku przemianowany następnie na 5 szwadron 3 pułku WSG.[7]
- ↑ a b Był to faktycznie 8 szwadron 3 pułku WSG przemianowany na 7 szwadron tego pułku[7].
- ↑ a b Był to dawny 6 szwadron 1 pułku WSG przemianowany następnie na 8 szwadron 3 pułku WSG.[7]
- ↑ W nawiasach w liczniku podano liczbę oficerów, a w mianowniku pozostałych żołnierzy
- ↑ Organizacja zgodna z rozkazem MSWojsk. nr 1467/t.og z 17 kwietnia 1919[19].
- ↑ Organizacja zgodna z rozkazem MSWojsk. nr 4944/t.og z 14 lipca 1919[19].
- ↑ od 13 lutego 1920 w Lubawie[21].
- ↑ Początkowo w Ciechanowie, a od 7 listopada 1919 na odcinku granicy od m. Przellenk(obecnie wieś Przełęk, do 2007 r. Przełęk Duży) do m. Nowe Konopaty[21].
- ↑ Wcześniej był ppor. Józef Piotrowicz[24].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Dominiczak 1975 ↓, s. 78.
- ↑ a b Tchórzewski 2012 ↓, s. 30.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 82.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 89.
- ↑ Zarządzenie MSWojsk. w sprawie reorganizacji WSG ↓, s. 2.
- ↑ a b Dominiczak 1975 ↓, s. 93.
- ↑ a b c d e f g h i j Dominiczak 1975 ↓, s. 90.
- ↑ Historia 3 pułku Strzelców Granicznych 1920 ↓, s. 8.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 96.
- ↑ Historia 3 pułku Strzelców Granicznych 1920 ↓, s. 9.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 97.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 98.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 104.
- ↑ Zarządzenie MSWojsk. w sprawie reorganizacji WSG ↓, s. 3.
- ↑ a b Sobczak 2016 ↓, s. 150.
- ↑ a b c d Sobczak 2016 ↓, s. 151.
- ↑ Sobczak 2016 ↓, s. 152.
- ↑ Sobczak 2016 ↓, s. 149.
- ↑ a b c d OdeB WSG ↓, s. 1.
- ↑ OdeB WSG ↓, s. 12.
- ↑ a b Sobczak 2016 ↓, s. 145.
- ↑ Piekarz 2017 ↓, s. 26.
- ↑ Wykazy imienne 3 p WSG ↓, s. 3.
- ↑ Spisy oficerów WSG ↓, s. 158.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4.
- Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918 – 1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088.
- Antoni Sobczak: 3 pułk Wojskowej Straży Granicznej w Ciechanowie w okresie od 4 sierpnia 1919 r. do 11 lutego 1920 r.. W: Antoni Sobczak: Ciechanów. Szkice z historii miasta. Ciechanów: Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie, 2016.
- Maciej Krzysztof Tchórzewski: Łomżyńskie formacje graniczne. Zarys dziejów. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2012. ISBN 978-83-934271-3-0.
- Spisy imienne oficerów 3 pułku Wojskowej Straży Granicznej 1919–1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Historia 3 pułku Strzelców Granicznych. 1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Historie 1 i 2 dywizjonu 3 pułku Wojskowej Straży Granicznej 1919–1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Ordre de Bataille Wojskowej Straży Granicznej 1919–1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Zarządzenia Ministerstwa Spraw Wojskowych w sprawie reorganizacji i zmiany dyslokacji Wojskowej Straży Granicznej oraz uregulowania służby wartowniczej 1919 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Imienne spisy oficerów inspektoratu, pułków, samodzielnych dywizjonów i szkoły podoficerskiej Wojskowej Straży Granicznej. 1919–1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.