4 Pułk Strzelców Granicznych
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
4 Pułk Strzelców Granicznych – jednostka organizacyjna Strzelców Granicznych w II Rzeczypospolitej.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Zalążkiem przyszłego 4 pułku Strzelców Granicznych był złożony z ochotników szwadron Straży Pogranicznej. Szwadron powstał w 1918 w Zagłębiu Dąbrowskim po rozbrojeniu oddziałów niemieckich. Później oddział został przeniesiony do Aleksandrowa Kujawskiego. Tam, na jego bazie, sformowano 4 samodzielny dywizjon Straży Granicznej. Dowództwo dywizjonu stacjonowało we Włocławku, a dowództwo 1 szwadronu w Aleksandrowie Kujawskim. 1 szwadron swoje placówki rozwinął od Wisły do Zakrzewa. 2 szwadron sformowano w Aleksandrowie[1]. Dowódcą pułku mianowano rotmistrza Bronisława Orzanowskiego, kwatermistrzem był por. Leonard Tirbach, adiutantem por. Józef Wosik, dowódcą 1 szwadronu kpt. Adam Laszuk, a 2 szwadronu kpt. Sękowski[1].
15 marca 1919 samodzielny dywizjon Straży Granicznej został włączony do 3 pułku Wojskowej Straży Granicznej jako jego 1 dywizjon. Sformowano kolejnych sześć szwadronów, z których dwa wcielono do 1 dywizjonu. 2 dywizjon pułku odszedł na wschodni brzeg Wisły do Lipna[1]. Dowództwo 3 pułku WSG i 1 dywizjonu stacjonowało we Włocławku[a]., szwadrony 1.,2., 3., 4. w Aleksandrowie, 2 dywizjon ze swoimi szwadronami w Lipnie[2]. Dowódcą pułku był płk Habich, adiutantem por. Korolec, 1 dywizjonem dowodził rtm. Orzanowski, 2 dywizjonem mjr Sokołowski. Celem wzmocnienia odcinka pułkowego z Włocławka do Aleksandrowa przybył II batalion 31 pułku piechoty[2].
13 lipca 1919 3 szwadron pułku został odesłany do Warszawy. Tam stał się zalążkiem dla nowo formowanego 1 samodzielnego dywizjonu Strzelców Granicznych[b]. Latem I/3 pułku WSG został wydzielony z pułku, przemianowany na 2 samodzielny dywizjon Wojskowej Straży Granicznej i rozlokowany po obu stronach Wisły na granicy pruskiej. Dowództwo 2 dywizjonu stacjonowało we Włocławku, 1 szwadron w Aleksandrowie, 2 szwadron w Służewie, 3 i 4 szwadron na prawym brzegu Wisły[2].
Od jesieni 1919 dywizjon wszedł w skład Frontu Mazowieckiego gen. Józefa Hallera i wspólnie z baonem marynarki, 1 instrukcyjnym pułkiem Armii gen. Hallera i dwoma pociągami pancernymi tworzył grupę operacyjną pod francuskim dowództwem. W listopadzie do grupy przydzielono 1. i 12 pułk ułanów[3].
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Po rewindykacji Pomorza, 2 samodzielny dywizjon wydzielono spod dowództwa Frontu Mazowieckiego, przegrupowano do Aleksandrowa i z dniem 1 lutego 1920 przeformowano w 4 pułk Strzelców Granicznych. Jego III dywizjon stanowił wcześniejszy batalion wartowniczy. W marcu 1920 pułk przerzucony został na Pomorze i obsadził zachodnią granicę „Korytarza” od granicy DOG „Poznań” do Morza Bałtyckiego[3]. Dowództwo pułku stacjonowało w Świeciu[c], szwadron szkolny też stacjonował w Świeciu[d], I dywizjon ze szwadronami w Kościerzynie, II dywizjon w Chojnicach, III dywizjon w Wejherowie[3].
W końcu lipca 1920 zluzowano z granicy szwadrony o numeracji nieparzystej. Szwadrony miały zostać przetransportowane na front polsko-bolszewicki. Wysłano jednak jedynie pod Mławę kombinowany pieszy szwadron pod dowództwem ppor. Zygmunta Chocieja[e].
W pierwszych dniach stycznia 1921 rozwiązano pułk. Konny szwadron z trębaczami pod dowództwem ppor. Czyrsznica odszedł transportem kolejowym do 11 pułku Strzelców Granicznych[f], szeregowi przeniesieni zostali do baonów i szwadronów zapasowych, a oficerowie oddani do dyspozycji departamentów broni Ministerstwa Spraw Wojskowych[4].
Służba graniczna[edytuj | edytuj kod]
27 marca 1920 pododdziały 4 pułku strzelców granicznych wspólnie z 3/VIII batalionem wartowniczym obsadzał granicę zachodnią OGen. „Pomorze”. Dowództwo pułku stacjonować miało w Tucholi[5]. Zgodnie z rozkazem operacyjnym nr 2 DOG „Pomorze” z 5 kwietnia 1920 4 pułk objął odcinek graniczny Kaminitz – Sypniewo długości około 222 kilometrów. Dowództwo pułku mieściło się w tym czasie w Świeciu[6]. Rozkaz o dyslokacji do Tucholi nie został zrealizowany z powodu braku odpowiednich koszar. Przeznaczone dla dowództwa i szwadronu szkolnego baraki okazały się pomieszczeniami dla jeńców[7].
Jego I dywizjon przyjął służbę graniczną 6 kwietnia 1920 na odcinku 117 kilometrów od Kamienitz do Borowego Młyna i pod względem taktycznym podlegał dowództwu 63 pułku piechoty. Granica na odcinku dywizjonu biegła przeważnie terenem lesistym. Na odcinku 2 i 3 szwadronu granica była wytyczona i oznakowana przez Komisję Graniczną. Na pozostałych odcinkach brak było oznaczeń. Długość odcinków szwadronowych wahała się od 20 do 25 kilometrów. Jedynie 4 szwadron ochraniał odcinek długości około 43 kilometrów. Na odcinku dywizjonu znajdowały się dwie komory celne w Lipuszu i w Wygodzie. Dowództwo dywizjonu mieściło się Kościerzynie. Szwadrony rozlokowały się w dużych wsiach, a plutony zakwaterowano w izbach gospodarczych. plutony zorganizowały wartownie. Łączność utrzymywano przy pomocy aparatów telefonicznych, w relacji dywizjon – szwadron przy pomocy telefonii państwowej, a do plutonów za pomocą kabli polowych[8].
II dywizjon pełnił od 10 kwietnia 1920 służbę graniczną od Borowego Młyna [wył.] do Sypniewa i podlegał taktycznie taktyczne dowódcy 48 pułku piechoty. Jego sztab rozmieścił się w Chojnicach, a dowództwa szwadronów w większych wsiach. Granica na odcinku 5 i 6 szwadronu biegła jeziorem Muskendorfskim i rzeką Brdą. Posterunkii, prócz ubezpieczenia lądowego wysyłały patrole wodne łódkami[9].
Rozporządzeniem MSWojsk. z 13 listopada 1920 nakazano zluzowanie kolejnych pułków Strzelców Granicznych. 4 pułk Strzelców Granicznych pełniący służbę na granicy zachodniej od Bałtyku do granicy DOG „Poznań”, oraz batalion morski ochraniający granicę morską, zluzowany został przez trzy bataliony wartownicze: nr 2/I z siedzibą dowództwa w Chojnicach, nr 4/I w Kościerzynie, oraz nr l/VIII z Wejherowa[10].
- Wydarzenia
26 kwietnia 1920 Niemcy zmusili żołnierzy 7 szwadronu z wartowni Witkowo do wycofania się z zajmowanych pozycji do Witkowa. Tu zorganizowano ostateczną obronę i ogniem karabinu maszynowego zmuszono napastników do odstąpienia. W wyniku potyczki ranny został jeden polski żołnierz. Niemcy rzadali wycofania się wojsk polskich z Witkowa i przekazania im drogi Witkowo–Dąbrowa[11].
Żołnierze pułku[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza obsada personalna pułku[12][13]:
- dowódca pułku – płk Jan Stankiewicz
- zastępca dowódcy pułku – mjr Bronisław Orzanowski
- adiutant – por. Józef Wosik
- referent oświatowy – ppor. Stefan Marx
- dowódca szwadron szkolnego – kpt. Stefan Lityński (wcześniej rtm. Roman Węgłowski[14])
- dowódca 1 dywizjonu – mjr Juliusz Manżett
- dowódca 1 szwadronu – por. Jerzy Berberjusz
- dowódca 2 szwadronu – rtm. Augustyn Skoryna
- dowódca 3 szwadronu – ppor. Zygmunt Majewski
- dowódca 4 szwadronu – por. Jan Szyndler[15]
- dowódca 2 dywizjonu – mjr Włodzimierz Zajgert
- dowódca 5 szwadronu – por. Adolf Regulski
- dowódca 6 szwadronu – rtm. Aleksander Obertyński
- dowódca 7 szwadronu – rtm. Wacław Sękowski
- dowódca 8 szwadronu – por. Leon Grzymalski
- dowódca III dywizjonu – mjr Nowakowski
- dowódca 9 szwadronu – por. Wiktor Lewicki
- dowódca 10 szwadronu – por. Witold Nackiewicz
- dowódca 11 szwadronu – ppor. Edmund Kuchciaki
- dowódca 12 szwadronu – ppor. Emil Nikiel
Struktura organizacyjna[edytuj | edytuj kod]
Rozmieszczenie pułku w kwietniu 1920[8]:
- dowództwo pułku – Świecie
- I dywizjon – Kościerzyna
- 1 szwadron – Sierakowice
- 2 szwadron – Parchów
- 3 szwadron – Lipusz
- 4 szwadron – Przymusowice
- II dywizjon – Chojnice
- 5 szwadron – Zielona Chocina
- 6 szwadron – Chojnice
- 7 szwadron – Bonsteten
- 8 szwadron – Lutaw
Przekształcenia[edytuj | edytuj kod]
- I dywizjon 3 pułku Wojskowej Straży Granicznej → 2 samodzielny dywizjon Wojskowej Straży Granicznej (do 1 II 1920) → 4 pułk Wojskowej Straży Granicznej (do III 1921) → 4 pułk Strzelców Granicznych ↘ rozformowany
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Później dowództwo 1 dywizjonu przeniesiono do Mławy
- ↑ Późniejszy 9 pułk Strzelców Granicznych[2]
- ↑ Później miejsce postoju Kościerzyna[3]
- ↑ Później miejsce postoju Kartuzy[3]
- ↑ Pod Mławą dowódca szwadronu ppor. Chociej trafił do niewoli. Z niewoli zdołał zbiec[4]
- ↑ Późniejszy 21 pułk ułanów. Marsz 4 pułku Strzelców Granicznych stał się marszem pułkowym 21 pułku ułanów[4]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Polak 1999 ↓, s. 268.
- ↑ a b c d Polak 1999 ↓, s. 269.
- ↑ a b c d e Polak 1999 ↓, s. 270.
- ↑ a b c Polak 1999 ↓, s. 271.
- ↑ Dyslokacja StG ↓, s. 3.
- ↑ Przeformowanie oddziałów StG ↓, s. 5.
- ↑ Dyslokacja StG ↓, s. 11.
- ↑ a b Przeformowanie oddziałów StG ↓, s. 5-6.
- ↑ Przeformowanie oddziałów StG ↓, s. 6.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 121.
- ↑ Dyslokacja StG ↓, s. 13.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 270-271.
- ↑ Wykazy imienne 3 pstg ↓, s. 161 i 168.
- ↑ Wykazy imienne 3 pstg ↓, s. 161.
- ↑ Wykazy imienne 3 pstg ↓, s. 168.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4.
- Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
- Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918 – 1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088.
- Materiały dotyczące przeformowania i rozformowania oddziałów Strzelców Granicznych 1920–1921 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Dyslokacja oddziałów Strzelców Granicznych 1920–1921 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.