Arcydzieła ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości

Arcydzieła ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości – proklamacje ogłaszane przez UNESCO w latach 2001–2005 w celu wyróżnienia na arenie światowej wybranych zjawisk z zakresu dziedzictwa niematerialnego i związanych z nim przestrzeni kulturowych.

W latach 2001–2005 ogłoszone zostały trzy Proklamacje (2001, 2003, 2005), w ramach których wyróżniono łącznie 90 zjawisk. Program ten nie jest przez UNESCO kontynuowany ze względu na wejście w życie 20 kwietnia 2006 roku Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (ang. Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage) z 2003 r. Artykuł 31 pkt. 3 Konwencji stwierdza, że "nie przewiduje się kolejnych Proklamacji po wejściu w życie niniejszej Konwencji". 90 zjawisk, które przed uchwaleniem Konwencji zostały proklamowane Arcydziełami Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości, na mocy Art. 31 pkt. 1. Konwencji zostało wpisanych na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, tworzoną na mocy tej Konwencji.

Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego odnosi się do współcześnie praktykowanych zjawisk kulturowych przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Zaliczają się do nich:

• tradycje i przekazy ustne, w tym język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego;
• sztuki widowiskowe i tradycje muzyczne;
• zwyczaje, obyczaje i obchody świąteczne;
• wiedza o przyrodzie i wszechświecie oraz związane z nią praktyki;
• umiejętności związane z tradycyjnym rzemiosłem.

W ramach Konwencji prowadzone są trzy odrębne listy:

• Lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony;
• Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego;
• Rejestr najlepszych praktyk w celu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Celem list jest promocja dziedzictwa niematerialnego i zwracanie uwagi na konieczność jego ochrony. Zadaniem Rejestru najlepszych praktyk jest dzielenie się doświadczeniem i ukazywanie możliwości ochrony dziedzictwa niematerialnego.

Tryb wpisywania zjawisk (tzw. elementów) na listy i do rejestru jest zbliżony do procedury przyjętej dla Listy Światowego Dziedzictwa prowadzonej na mocy Konwencji UNESCO z 1972 r. O wpisie na listę decyduje Międzyrządowy Komitet ds. ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego wybierany przez przedstawicieli rządów krajów, które podpisały Konwencję. Wnioski o wpis mogą być kierowane do Komitetu przez rządy krajów – Państw-Stron Konwencji. Większość rządów krajów działających w ramach konwencji scedowała to uprawnienie na odpowiednie instytucje krajowe.

Poniższa lista przedstawia według krajów 90 arcydzieł ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości proklamowanych w latach 2001–2005, wpisanych w 2008 roku na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości.

Europa

Albania (1)

	Albański ludowy śpiew izopolifoniczny	2005

Belgia (2)

	Karnawał w Binche	2003
	Pochód olbrzymów i smoków w Belgii i Francji – wpis wraz z Francją	2005

Bułgaria (1)

	Bistriszkite babi – archaiczna polifonia, tańce i praktyki rytualne z regionu Szopłuk (bułg. Шоплук)	2005

Czechy (1)

	Slovácky Verbuňk – taniec rekrutów regionu Slovácko	2005

Estonia (2)

	Przestrzeń kulturowa Kihnu	2003
	Bałtyckie festiwale pieśni – wpis wraz z Litwą i Łotwą	2003

Francja (1)

	Pochód olbrzymów i smoków w Belgii i Francji – wpis wraz z Belgią	2005

Hiszpania (2)

	Misterium w Elche	2001
	Patum w Berga	2005

Litwa (2)

	Sztuka rzeźbienia krzyży i ich symbolika – wpis wraz z Łotwą	2001
	Bałtyckie festiwale pieśni – wpis wraz z Estonią i Łotwą	2003

Łotwa (1)

	Bałtyckie festiwale pieśni – wpis wraz z Estonią i Litwą	2003

Rumunia (1)

	Rytuał Căluş	2005

Rosja (2)

	Przestrzeń kulturowa i kulturowy przekaz ustny starowierców Siemiejców	2001
	Ołoncho – jakucki epos heroiczny	2005

Słowacja (1)

	Fujara i muzyka na ten instrument	2005

Włochy (2)

	Opera dei Pupi – Sycylijski Teatr Lalek	2005
	"Pieśń Tenorów": wyraz sardyńskiej kultury pasterskiej	2005

Azja

Armenia (1)

	Muzyka na duduk	2005

Azerbejdżan (1)

	Azerbejdżański mugam	2003

Bangladesz (1)

	Pieśni Baulów	2005

Bhutan (1)

	Drametse Ngachan: Taniec masek z bębnami	2005

Chiny (4)

	Opera Kunqu	2001
	Sztuka gry na instrumencie guqin	2003
	Sztuka Ujgur Muqam w regionie Xinjiang	2005
	Urtyn Duu: tradycyjna długa pieśń – wpis wraz z Mongolią	2005

Filipiny (2)

	Śpiewy Hudhud z Ifugao	2001
	Epos Darangen ludu Maranao w regionie Jeziora Lanao	2005

Gruzja (1)

	Gruziński śpiew polifoniczny	2001

Indie (3)

	Kudijattam: teatr sanskrytu	2001
	Tradycja recytacji wedyjskiej	2003
	Ramlila: Tradycyjny spektakl Ramajana	2005

Indonezja (2)

	Teatr lalek Wayang	2003
	Indonezyjski Kris	2005

Japonia (3)

	Teatr nōgaku	2001
	Teatr lalek bunraku (ningyō jōruri)	2003
	Teatr kabuki	2005

Kambodża (2)

	Balet Królewski Kambodży	2003
	Sbek Thom – teatr cieni Khmerów	2005

Kirgistan (1)

	Sztuka akynów, kirgiskich opowiadaczy eposów	2003

Korea Południowa (3)

	Królewski rodowy obrzęd i muzyka rytualna w świątyni Jongmyo	2003
	Epickie pieśni pansori	2003
	Festiwal "Gangneung Danoje"	2005

Malezja (1)

	Teatr Mak yong	2005

Mongolia (2)

	Tradycyjna muzyka morin chuur	2003
	Urtyn Duu: tradycyjna długa pieśń – wpis wraz z Chinami	2005

Turcja (2)

	Sztuka Meddah – publiczni opowiadacze historii	2003
	Ceremonia Mewlewi Sema – Taniec Derwiszów	2005

Tadżykistan (1)

	Muzyka Szaszmakom – wpis wraz z Uzbekistanem	2003

Uzbekistan (2)

	Muzyka Szaszmakom – wpis wraz z Tadżykistanem	2003
	Przestrzeń kulturowa regionu Bojsun	2003

Wietnam (2)

	Wietnamska muzyka dworska Nhã nhạc	2003
	Przestrzeń kulturowa gongów	2005

Kraje Arabskie

Algieria (1)

	Ahellil z regionu Gouara	2005

Egipt (1)

	Epos As-Sira al-Hilalijja	2003

Irak (1)

	Irackie maqam	2003

Jemen (1)

	Pieśni z Sany	2003

Jordania (1)

	Przestrzeń kulturowa plemion beduińskich w Petrze i Wadi Rum	2005

Maroko (2)

	Przestrzeń kulturowa placu Dżami al-Fana	2001
	Festiwal moussem z okolic Tantan	2005

Palestyna (1)

	Palestyńskie "Hikaye"	2005

Afryka Subsaharyjska

Benin (1)

	Dziedzictwo przekazu ustnego Gelede – wpis wraz z Nigerią i Togo	2001

Gambia (1)

	Kankurang – rytuał inicjacyjny plemion Mandinka – wpis wraz z Senegalem	2005

Gwinea (1)

	Przestrzeń kulturowa Sosso-Bala w Niagassola	2001

Madagaskar (1)

	Kunszt rękodzieła drewnianego społeczności Zafimaniry	2003

Malawi (2)

	Uzdrawiający taniec Vimbuza	2005
	Gule Wamkulu – wpis wraz z Mozambikiem i Zambią	2005

Mali (1)

	Przestrzeń kulturowa plemion Jaaral i Degal	2005

Mozambik (2)

	Gule Wamkulu – wpis wraz z Malawi i Zambią	2005
	Ksylofony Timbila plemienia Czopi	2005

Nigeria (2)

	Dziedzictwo przekazu ustnego Gelede – wpis wraz z Beninem i Togo	2001
	System przepowiadania przyszłości Ifá	2005

Republika Środkowoafrykańska (1)

	Tradycje przekazu ustnego Pigmejów Aka z Afryki Środkowej	2003

Senegal (1)

	Kankurang – rytuał inicjacyjny plemion Mandinka – wpis wraz z Gambią	2005

Togo (1)

	Dziedzictwo przekazu ustnego Gelede – wpis wraz z Beninem i Nigerią	2001

Uganda (1)

	Ugandyjska tkanina z kory drzewa	2005

Wybrzeże Kości Słoniowej (1)

	Gbofe z Afounkaha: muzyka trąbek poprzecznych i przestrzeń kulturowa społeczności Tagbana	2001

Zambia (2)

	Maskarada Makiszi	2001
	Gule Wamkulu – wpis wraz z Malawi i Mozambikiem	2005

Zimbabwe (1)

	Taniec Mbende Jerusarema – taniec popularny wśród ludów Zezuru Szona	2005

Ameryka Łacińska

Belize (1)

	Język, taniec i muzyka Garifuna – wpis wraz z Gwatemalą, Hondurasem i Nikaraguą	2001

Boliwia (2)

	Karnawał w Oruro	2001
	Andyjska kosmowizja grupy etnicznej Kallawaja	2003

Brazylia (2)

	Ustne i graficzne środki wyrazu grupy Wajapi	2003
	Samba de Roda z Recôncavo w Bahia	2005

Ekwador (1)

	Dziedzictwo przekazu ustnego i kulturowych środków wyrazu ludu Zápara – wpis wraz z Peru	2001

Gwatemala (2)

	Język, taniec i muzyka Garifuna – wpis wraz z Belize, Hondurasem i Nikaraguą	2001
	Tradycja widowisk tanecznych Rabinal Achí	2005

Honduras (1)

	Język, taniec i muzyka Garifuna – wpis wraz z Belize, Gwatemalą i Nikaraguą	2001

Jamajka (1)

	Dziedzictwo Maroon w Moore Town	2003

Kolumbia (2)

	Karnawał w Barranquilla	2003
	Przestrzeń kulturowa San Basilio de Palenque	2005

Kostaryka (1)

	Tradycje pasterskie i wozy zaprzężone w woły	2005

Kuba (1)

	Tumba Francesa – muzyka bractwa Oriente	2003

Meksyk (1)

	Obchody Dnia Zmarłych	2003

Nikaragua (1)

	Język, taniec i muzyka Garifuna – wpis wraz z Belize, Gwatemalą i Hondurasem	2001

Peru (1)

	Dziedzictwo przekazu ustnego i kulturowych środków wyrazu ludu Zápara – wpis wraz z Ekwadorem	2001

Dominikana (1)

	Przestrzeń kulturowa Bractwa Ducha Świętego Congos z Villa Mella	2001
	Tradycja widowisk tanecznych Cocolo	2005

Oceania

Tonga (1)

	Lakalaka: śpiewane oracje z układem choreograficznym	2003

Vanuatu (1)

	Rysunki na piasku w Vanuatu	2003