Dallas

	Dallas
	Dallas
Pieczęć	Flaga
	Przydomek: Big D
Państwo	Stany Zjednoczone
Stan	Teksas
Hrabstwo	Dallas
Data założenia	1841
Prawa miejskie	1856
Kod statystyczny	FIPS: 48-19000; GNIS ID: 1380944
Burmistrz	Mike Rawlings
Powierzchnia	997,1 km²
Wysokość	131 m n.p.m.
Populacja (2010); • liczba ludności; • gęstość	; 1 197 816; 1427,3 os./km²
Nr kierunkowy	214, 469, 972
Kod pocztowy	Lista kodów:
Strefa czasowa	UTC-06:00; UTC-05:00
	Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych Dallas
	Położenie na mapie Teksasu Dallas
	32°46′57″N 96°47′51″W/32,782500 -96,797500
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa
	Portal Stany Zjednoczone

Ten artykuł dotyczy miasta w USA. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Dallas – miasto w Stanach Zjednoczonych, w stanie Teksas. Siedziba hrabstwa Dallas. Granice administracyjne Dallas rozciągają się ponadto na terytorium hrabstw Collin, Denton, Kaufman i Rockwall. Powierzchnia miasta wynosi 999,3 km². Jest trzecim miastem w Teksasie i dziewiątym w całym kraju pod względem liczby ludności – w 2010 roku liczyło 1 197 816 osób. Dallas stanowi również centrum regionu metropolitarnego Dallas-Forth Worth-Arlington mającego ponad 6 mln mieszkańców.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Miasto Dallas zostało założone w 1841 roku, a formalnie zarejestrowane jako miasto od 2 lutego 1856 roku. Jest znane w świecie jako centrum telekomunikacyjne, technologii komputerowej, bankowości i transportu. Jest to serce największego wewnątrz lądowego obszaru metropolitarnego w Stanach Zjednoczonych pozbawionego jakiegokolwiek żeglownego połączenia z morzem. Miasto rozwinęło się głównie ze względu na historyczną ważność tego miejsca jako centrum przemysłu naftowego i bawełnianego, położenia przy liniach kolei żelaznej oraz dzięki swoim gospodarczym i finansowym magnatom.

22 listopada 1963 w Dallas zginął w zamachu prezydent Stanów Zjednoczonych John F. Kennedy.

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Znajdują się tu ośrodki przemysłu lotniczego, elektronicznego i maszynowego.

Transport[edytuj | edytuj kod]

Obecnie Dallas jest węzłem transportowym, zwłaszcza lotniczym.

Działa tu również system lekkiej kolei DART Light Rail.

Edukacja[edytuj | edytuj kod]

Miasto jest centrum naukowym, jest siedzibą wielu uniwersytetów, m.in.:

University of Dallas – prywatny, katolicki;
University of Texas at Dallas – publiczny (w Richardson na przedmieściach Dallas);
Texas Woman’s University;
University of North Texas at Dallas;
University of Texas Southwestern Medical Center – szkoła medyczna i centrum naukowe, zatrudnia obecnie (2014) pięciu noblistów;
Southern Methodist University (w University Park, enklawie wydzielonej z Dallas).

Klimat[edytuj | edytuj kod]

Średnia temperatura i opady dla Dallas (port lotniczy Dallas-Love, 8 km na północ od centrum)
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	13.8	16.0	20.4	24.8	29.0	33.1	35.6	35.8	31.5	25.8	19.5	14.2	25,0
Średnie dobowe temperatury [°C]	8.4	10.6	14.8	19.1	23.8	27.9	30.2	30.4	26.1	20.2	14.1	8.9	19,6
Średnie temperatury w nocy [°C]	2.9	5.1	9.2	13.4	18.6	22.7	24.8	24.9	20.6	14.6	8.7	3.6	14,1
Opady [mm]	52	66	89	78	125	104	56	47	72	122	73	70	954
Średnia liczba dni z opadami	6.7	6.5	7.6	6.7	9.7	8.0	4.9	4.6	5.3	7.5	6.6	6.6	80,7
Wilgotność [%]	66	66	64	65	70	66	60	60	67	66	67	68	65
Średnie usłonecznienie (w godzinach)	184	178	228	236	258	298	332	305	246	228	184	173	2850
Źródło: NOAA^[1] (liczba dni z opadami dla wartości 0,25 mm, wysokość 148 m n.p.m., 440 km od oceanu, 1981-2010)

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według spisu powszechnego z roku 2000 w Dallas mieszkało 1 188 580 osób, w tym 451 833 gospodarstw domowych i 266 580 rodzin. Gęstość zaludnienia 3469,9 osoby na milę kwadratową (1339,7/km²).

Zarejestrowano 451 833 gospodarstw domowych, w których 30,3% posiadało mieszkające z nimi dzieci poniżej 18. roku życia, z czego 38,8% było żyjącymi razem małżeństwami, 14,9% było prowadzone przez samotne matki, a 41% zaklasyfikowano jako nie-rodziny przez Biuro spisowe. Z 451 833 gospodarstw domowych 23 959 zarejestrowano jako związki partnerskie: 18 684 heteroseksualne, 3615 homoseksualne męskie i 1660 homoseksualne żeńskie. 32,9% wszystkich gospodarstw domowych składało się z pojedynczych osób, a 6,5% żyło z osobą 65-letnią bądź starszą.

Zróżnicowanie wiekowe: 26,6% poniżej 18. roku życia, 11,8% – od 18 do 24, 35,3% – od 25 do 44, 17,7% – od 45 do 64 i 8,6% – 65 lat i więcej. Mediana wieku – 30 lat. Na każde 100 kobiet przypadało 101,6 mężczyzn. Na każde 100 kobiet w wieku 18 lat i powyżej przypadało 100,5 mężczyzn.

Według spisu powszechnego z roku 2000 zróżnicowanie ludności pod względem rasy i pochodzenia wyglądało następująco: 50,8% biali, 25,9 Afroamerykanie, 0,5% rdzenni Amerykanie, 2,7% Azjaci, 0,1% ludność pochodząca z wysp Pacyfiku, 17,2% inne rasy oraz 2,7% potomkowie dwóch bądź więcej ras. 35,6% populacji było pochodzenia hiszpańskiego lub latynoamerykańskiego. Prawie 25% ludności jest urodzona poza granicami Stanów Zjednoczonych.

Religia[edytuj | edytuj kod]

Na społeczność Dallas duży wpływ wywierają chrześcijańskie kościoły protestanckie. Kościoły metodystów, baptystów i prezbiterian są znane w wielu dzielnicach i są podstawą dwóch dużych prywatnych uniwersytetów (Południowy Uniwersytet Metodystyczny i Uniwersytet Baptystyczny w Dallas). W mieście znajdują się też dwa seminaria ewangelickie – Seminarium Teologiczne w Dallas i Criswell College oraz wiele szkół biblijnych, w tym międzyreligijny Christ For The Nations Institute.

Kościół katolicki jest również znaczącą organizacją, prowadzi humanistyczny Uniwersytet Dallas, na przedmieściach Dallas, w Irving. Katedralne Santuario de Guadalupe w Dzielnicy Sztuki nadzoruje drugą pod względem wielkości zbiorowość katolików w Stanach Zjednoczonych, z 70 parafiami w diecezji Dallas. Towarzystwo Jezusowe prowadzi jezuicką szkołę przygotowawczą w Dallas.

Dallas jest także domem dla trzech wschodnich ortodoksyjnych kościołów (Diecezja Południa).

W hrabstwie i mieście Dallas więcej mieszka katolików niż protestantów, zwykle odwrotnie jest na przedmieściach.

W mieście działa również spora społeczność Mormonów. Kościół Jezusa Chrystusa Świętych Dni Ostatnich posiada 15 diecezji w Dallas i przedmieściach. Dallas Texas Temple jest pierwszą świątynią wybudowaną przez Kościół w Teksasie w 1984 roku.

Świadkowie Jehowy również posiadają znaczną ilość członków w Dallas i przedmieściach.

Ponadto na północy i północnym wschodzie Dallas istnieje duża społeczność muzułmańska, podobnie jak na północnych przedmieściach. Najstarszy meczet w Teksasie znajduje się w Denton, około 64 km na północ od centrum miasta. Najstarszym meczetem w samym mieście jest Masjid Al-Islam na południe od Centrum Dallas.

W Dallas istnieje duża społeczność buddyjska złożona z imigrantów z Tajlandii, Laosu, Kambodży, Wietnamu, Nepalu, Tybetu, Japonii, Chin, Tajwanu i Sri Lanki. Skupiona jest na północnych przedmieściach Garland, Plano i Richardson. Wiele buddyjskich świątyń znajduje się na terenie metropolii, w tym Buddhist Center w Dallas, Lien Hoa Vietnamese Temple w Irving, oraz Kadampa Meditation Center Texas i Wat Buddhamahamunee w Arlington.

Społeczność Sikhów posiada co najmniej trzy Gurudwary w Dallas i okolicznych przedmieściach.

W metropolii Dallas-Fort Worth-Arlington i okolicznych miastach znajduje się też wiele świątyń hinduistycznych: Jain Temple, Sai Baba Temple. ISCKON zwany Ruchem Hare Krishna posiada świątynię wraz ze słynną restauracją – Kalachandji. W 1996 uznana za najlepszą wegetariańską w Stanach Zjednoczonych wciąż cieszy się powodzeniem.

Dla ateistów, agnostyków, niewierzących oraz zainteresowanych rozwojem duchowym, lecz odrzucających konkretne religie od 15 lat organizowany jest „The Winter SolstiCelebration”.

Struktura religijna w Dallas w 2014 roku^[2]: