Ivan Illich

Ivan Illich

Data i miejsce urodzenia	4 września 1926 Wiedeń
Data i miejsce śmierci	2 grudnia 2002 Brema

Ivan Illich (ur. 4 września 1926 w Wiedniu, zm. 2 grudnia 2002 w Bremie) – austriacki filozof i krytyk współczesnego społeczeństwa z pozycji anarchistycznych. Zyskał sławę negując powszechnie uznane autorytety i stanowiska dotyczące takich problemów jak: edukacja, system opieki zdrowotnej, zatrudnienie, energetyka, rozwój ekonomiczny i płeć.

Życiorys

Ivan Illich był synem inżyniera, matka była Żydówką, przez co w roku 1941 usunięto go ze szkoły. Studiował teologię i filozofię na uczelniach we Florencji, Rzymie i w Salzburgu. Napisał doktorat na temat poglądów Arnolda Toynbeego. W latach 1952–1969 był kapłanem kościoła katolickiego. Od 1956 był wicerektorem Uniwersytetu Katolickiego w Portoryko. W 1961 założył placówkę naukowo-badawczą i kształceniową: Centrum Dokumentacji Międzykulturowej (CIDOC) w Cuernavaca (Meksyk). Placówka ta przygotowywała też przyszłych misjonarzy katolickich. Początkowo był wspierany przez władze kościelne, lecz z czasem jego poglądy ewoluowały, ostatecznie utracił wsparcie Kościoła i porzucił kapłaństwo.

W latach 70. i na początku lat 80. opublikował siedem książek, w których przedstawił krytykę głównych instytucji społeczeństw uprzemysłowionych. Uważał, że instytucje te realizują cele przeciwne do pierwotnie założonych. W roku 1982 ukazała się kolejna książka pod tytułem Gender dyskutująca tematykę płci i rodziny w kontekście pracy. W kolejnych latach publikował eseje, artykuły na bardzo różnorodne tematy związane z szeroko rozumianą kulturą.

W 1983 zdiagnozowano u Ivana Illicha raka ucha wewnętrznego, nie korzystał jednak z tradycyjnej pomocy medycznej, odmówił operacji i znieczulania bólu jaki doznawał z tego powodu. Choroba oszpeciła mu twarz. Ostatecznie, będąc w pełni aktywności, zmarł w 2002.

Poglądy

Choć sam Illich nie nazywał siebie anarchistą, on i jego idee były blisko powiązane ze środowiskami lewicowego anarchizmu i liberalnego socjalizmu. Jego poglądy i działania odegrały ważną rolę w kształtowaniu się teologii wyzwolenia, choć Illich nie był jej zwolennikiem.

W swojej książce Deschooling Society sformuował koncepcję descholaryzacji społeczeństw. Illich sprzeciwiał się obowiązkowymi szkolnemu. Według niego instytucjonalizacja edukacji wpływa na instytucjonalizacje społeczeństwa. Uznał system szkolnictwa za nieefektywny, oparty na hierarchii i dostosowany do ocen, a nie wymiany idei oraz umiejętności. Zdaniem Illicha system szkolnictwa jest oparty na modelu masowej produkcji, doprowadza on do prealienacji młodych ludzi pozbawiając ich kreatywności; szkoły powinny zostać wymyślone na nowo. W książce zaproponował zastąpienie systemu edukacji przez zdecentralizowane sieci edukacyjne oparte na równości i egalitarności oraz samokształcenie w płynnych i nieformalnych układach. Według Illicha dobry system edukacji powinien zapewniać wszystkim chcącym się uczyć dostęp do zasobów w dowolnym momencie, umożliwić chcącym dzielić się wiedzą znalezienie chcących się od nich uczyć oraz umożliwić przedstawianie swoich idei tym, którzy chcą je zaprezentować społeczeństwu.

Jest uznawany za zwolennika teologii apofatycznej.

Tłumaczenia prac na język polski

• Celebrowanie świadomości, wstęp Erich Fromm, Poznań 1994, Dom Wydawniczy Rebis, ISBN 83-7120-057-9 (Celebration of Awareness 1970)
• Społeczeństwo bez szkoły wyd. I: wstęp Bogdan Suchodolski, Warszawa 1976, Państwowy Instytut Wydawniczy, seria Biblioteka Myśli Współczesnej; wyd. II pt. Odszkolnić społeczeństwo, tłum. Łukasz Mojsak, wstęp Piotr Laskowski, posłowie: ze Zbigniewem Liberą rozmawia Jan Sowa, Warszawa 2010, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, ISBN 978-83-62418-03-9 (Deschooling Society 1971)

Linki zewnętrzne

• Piotr Laskowski: Wyrównywanie szans czy reprodukcja systemu? O szkole i społeczeństwie bez szkoły według Ivana Illicha (skrócona wersja wstępu do polskiego przekładu książki Ivana Illicha: „Odszkolnić społeczeństwo”, Warszawa 2010). [w:] Społeczny Monitor Edukacji / Felietony [on-line]. SME, 13 marca 2011. [dostęp 2019-05-06].
• Ivan Illich, Medical Nemesis. The Expropriation of Health (1976), Index of /itc/hs/pubhealth > illich.pdf na www.columbia.edu
• J.P. Bunker, Ivan Illich and medical nemesis; The appropriation of health; J Epidemiol Community Health 2003;57:927 na www.ncbi.nlm.nih.gov
• Halina Wurszt, Edukacja i Dialog – Ivan Illich i jego system na www.eid.edu.pl