Przejdź do zawartości

Orla (województwo podlaskie)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Orla
wieś
Ilustracja
Wjazd od strony Bielska Podlaskiego
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

bielski

Gmina

Orla

Liczba ludności (2010-12-31)

907[2][3]

Strefa numeracyjna

85

Kod pocztowy

17-106[4]

Tablice rejestracyjne

BBI

SIMC

0038267[5]

Położenie na mapie gminy Orla
Mapa konturowa gminy Orla, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Orla”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Orla”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Orla”
Położenie na mapie powiatu bielskiego
Mapa konturowa powiatu bielskiego, blisko prawej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Orla”
Ziemia52°42′21″N 23°19′56″E/52,705833 23,332222[1]
Kaplica rzymskokatolicka w Orli

Orla (dodatkowa nazwa w języku białoruskim Орля), jid. ‏אולע‎wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie bielskim, w gminie Orla[5][6]. Leży nad Orlanką, dopływem Narwi.

Orla uzyskała lokację miejską przed 1507 rokiem, zdegradowana w 1897 roku[7]. Miasto prywatne posiadało prawo magdeburskie w 1618 roku[8] i 1634 roku, położone było w ziemi bielskiej województwa podlaskiego[9]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie białostockim.

Miejscowość jest siedzibą gminy Orla.

Orla stanowiła ośrodek dóbr Radziwiłłów.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku wieś zamieszkiwało 1.518 osób, wśród których 31 było wyznania rzymskokatolickiego, 320 prawosławnego a 1.167 mojżeszowego. Jednocześnie 400 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 145 białoruską, a 973 żydowską. Były tu 253 budynki mieszkalne[10].

Do roku 1941 około 75% mieszkańców stanowiła ludność żydowska, wymordowana następnie przez Niemców podczas Holocaustu[11]. Obecnie większość mieszkańców jest wyznania prawosławnego.

Kalendarium

[edytuj | edytuj kod]
  • 1510 – książę Iwan Iwanowicz oddaje dobra przy rzece Orlej dla Michajła Bohusza Bohawitynowicza w zamian za dwór w Trokach.
  • 1512 – wzmianka o cerkwiach prawosławnych w Orli – św. Jana Złotoustego i św. Symeona Stylity oraz o duchownym o imieniu Karp i psalmiście (diak) – Zachariasz.
  • 1529 – wzmianka o dworze rodu Bohawitynowiczów w Orli.
  • 1538 – Hanna Bohawitynowiczówna wyszła za mąż za starostę bełskiego Stanisława Tęczyńskiego, wnosząc mu dobra orlańskie w posagu.
  • 1585 – Katarzyna Olekowicz wychodzi za mąż za arianina Krzysztofa „Pioruna” Radziwiłła, wnosząc Orlę i okolicę na trzysta lat w domenę Radziwiłłów z linii birżańskiej.

XVII wiek

[edytuj | edytuj kod]
  • 1616 – w Orli są 93 domy
  • 1618 – Krzysz­tof Piorun Ra­dzi­wiłł na­dał przy­wi­lej, w któ­rym zez­wo­lił lu­dziom wszel­kie­go sta­nu tak chrześ­ci­ja­nom wszel­kie­go na­bo­żę­stwa ia­ko i Ży­dom kup­com, rze­mieś­l­ni­kom, kra­ma­rzom, szyn­ka­rzom i ja­ką­kol­wiek pot­s­ci­we­go Po­wo­ła­nia y Kon­dy­cyi oso­bom fun­do­wać się i bu­do­wać. Po­wo­łał ra­dę miej­ską, zło­żo­ną z wój­ta, sześ­ciu ław­ni­ków i pi­sa­rza. Nakazał zbudować na rynku ratusz.
  • 1621–1634 – starostą orlańskim był arianin Stanisław Kurosz
  • 1622 – książę Krzysztof II Radziwiłł kazał wznieść zbór kalwiński przy zamku w Orli.
  • 1626 – Janusz Radziwiłł przebywa w swojej rezydencji w Orli
  • 1643 – książę Janusz Radziwiłł odnowił przywilej na prawa miejskie Orli. Zmienił przy tym czas odbywania targów tygodniowych ze środy na niedzielę, zaznaczając, żeby nie targowano aż się odprawi nabożeństwo w zborze kalwińskim. Powołał również do życia straż miejską, uzbrojoną w halabardy albo dary oraz zalecił ogrodzenie całego miasta obronnym parkanem.
  • 1656 – podczas potopu szwedzkiego pułkownik wojsk litewskich Samuel Oskierka w drodze z Tykocina pustoszy należące do Radziwiłłów posiadłości wokół miasta
  • 1657 – przez miasto w drodze do Brześcia przechodzą wojska Jerzego Rakoczego. Ucieczka ludności.
  • 1660 – odnowiono ogrodzenie wokół dworu oraz bramę wjazdową i wyszlamowano sadzawki w ogrodzie włoskim. Zbudowano śluzę. W latach następnych prowadzono prace remontowe przy dworskiej kamienicy, domu ogrodnika oraz domu urzędniczym.
  • 1663 – Żydzi stanowią połowę 800-osobowej ludności miasta
  • 1694 – księż­na Ludwika Karolina Radziwiłł prze­ka­zała dob­ra or­lań­skie w zas­taw pod­skar­bie­mu i pi­sa­rzo­wi ziem­skie­mu Wiel­kie­go Księ­stwa Li­tew­skie­go Be­ne­dyk­to­wi Paw­ło­wi Sa­pie­że z pałacem murowanym, z bu­dyn­ka­mi dwor­ne­mi i fol­war­cz­ne­mi i gu­mien­ne­mi (...) z mias­tecz­kiem Or­lem, z Miesz­cza­na­mi, Ży­da­mi i Oby­wa­te­la­mi wie­y­ski­mi, ze wsia­mi Bo­ia­ry i pod­da­ny­mi w nich miesz­ka­ją­cy­mi
  • 1699 – prawa do dóbr zostały przekazane na rzecz Ja­ku­ba Hen­ry­ka Fle­min­ga

XVIII wiek

[edytuj | edytuj kod]

XIX wiek

[edytuj | edytuj kod]
  • 1808 – po traktacie w Tylży Podlasie zajmują w miejsce pruskich wojska rosyjskie
  • 1808 – ksią­żę Mi­chał Radziwiłł ostatecznie wy­ku­puje miasto z zas­ta­wu od Branickich
  • 1831 – zarząd dóbr Radziwiłłowskich odwołuje za nadużycia administratora Mi­chała Gra­bow­skiego, który pełnił ten urząd od czasów Branickich.
  • 1832 – Orla przechodzi we władanie Wittgensteinów[12]
  • 18341839 – likwidacja unii i przejście miejscowej parafii (pierwotnie prawosławnej) pod obediencję Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Wg zalecenia arcybiskupa Józefa (Siemaszki) do cerkwi wstawiono ikonostas, a łacińską monstrancję zastąpiono darochranitielnicą. Gdy w 1839 roku na Synodzie połockim ogłoszono akt zjednoczenia z Cerkwią Prawosławną, ówczesny proboszcz o. Aleksy Makowiecki wraz z wiernymi przyjęli to do wiadomości. W związku z tym parafię orlańską ominęły niepokoje, inspirowane przez duchownych, jakie miały miejsce w sąsiednich parafiach w Starym Korninie, Nowym Berezowie, Czyżach.[13]
  • 1867 – miasto liczyło 1375 miesz­kań­ców, z czego 91% stanowili Żydzi.
  • 1870 – ukończenie budowy prawosławnej cerkwi cmentarnej pw. Świętych Cyryla i Metodego

XX wiek

[edytuj | edytuj kod]
  • 1900 – Orla liczy już 4286 miesz­kań­ców. Ży­dów było 3678, czy­li po­nad 85%.
  • 1915 – w południowej części terenu dawnej cerkwi zamkowej św. Jana pochowano poległych w okolicach miasta żołnierzy rosyjskich i niemieckich. Zmuszanie przez Kozaków części ludności do wyjazdu do Rosji.
  • 1920wojna polsko-bolszewicka
  • 1921 – powrót części ludności po traktacie ryskim
  • 1921 – ludność miasta wy­no­si 1518 osób, z cze­go 1167 sta­no­wi­ą Ży­dzi
  • 1938 – pożar zniszczył 550 budynków miasta w rejonie ulic Narewskiej, Biel­skiej i 3 Ma­ja. Uszkodzona została synagoga. Spaliło się kil­ka ży­dow­skich do­mów mod­lit­wy, w tym dwa przy głów­nej sy­na­go­dze.
  • 19391941 – okupacja radziecka – wywózki na Syberię, rekwizycja gruntów cerkiewnych
  • 19411944 – okupacja niemiecka. Utworzenie w lipcu 1941 getta dla ludności żydowskiej w rejonie ulic: Kleszczelowskiej, 1 Maja, Koszelowskiej i Parkowej[14]. Mieszkało w nim ok. 2000 osób, które pracowały przy budowie i naprawie dróg oraz w warsztatach rzemieślniczych[14]. Getto zostało zlikwidowane jesienią 1942. Jego mieszkańców wywieziono do getta w Bielsku Podlaskim, skąd trafili do obozu zagłady w Treblince[14].
  • lipiec 1944 – wyzwolenie miejscowości przez oddziały 48 Armii generała majora P. Romanienki wchodzącej w skład 1 Frontu Białoruskiego; ginie 16 żołnierzy radzieckich[15].
  • 1979 – rozebranie zniszczonej cerkwi św. Michała i jej ponowna rekonstrukcja w 1981
  • 1996 – ukończenie budowy wodociągu w gminie

Zabytki i atrakcje turystyczne

[edytuj | edytuj kod]
Synagoga w Orli

Kościoły

[edytuj | edytuj kod]

Na terenie Orli działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

W latach 1611–1770 istniał w Orli zbór kalwiński[17].

Urodzeni w Orli

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 93494
  2. Wieś Orla w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-12-13], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 871 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 58–59.
  8. pierwsza lokacja się nie powiodła
  9. Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, w: Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV-XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 96.
  10. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 25.
  11. Artur Cyruk: Orla: Społeczność żydowska przed 1989. [w:] Wirtualny Sztetl [on-line]. Muzeum Historii Żydów Polskich. [dostęp 2016-01-05].
  12. W. Konończuk, Dobra Orla w latach 1771–1914: od Izabeli Branickiej do Aleksandra Patona, "Bielski Almanach Historyczny", 2018, s. 18.
  13. Sosna Grzegorz, Fionik Doroteusz, Orla na Podlasiu. Dzieje Cerkwi, miasta i okolic, 1997, ISBN 83-909009-7-1.
  14. a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 351. ISBN 83-01-00065-1.
  15. Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Czesław Czubryt-Borkowski (oprac.), Zygmunt Czarnocki (oprac.), Warszawa: Sport i Turystyka, 1988, s. 75, ISBN 83-217-2709-3, OCLC 830085367.
  16. Zbigniew Rostkowski: BIELSK PODLASKI – Parafia Najświętszej Opatrzności Bożej. Diecezja drohiczyńska. [dostęp 2016-01-06].
  17. Jan Mironczuk, Wyznania protestanckie na obszarze dystryktu podlaskiego, „Odrodzenie i reformacja w Polsce” 2018, z LXII, s. 149.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]