Pałac Radziwiłłów w Wilnie
Wejście do pałacu | |
Państwo | |
---|---|
Okręg | |
Miejscowość | |
Adres |
ul. Wileńska 24 |
Typ budynku | |
Styl architektoniczny | |
Architekt | |
Inwestor | |
Kondygnacje |
3 |
Rozpoczęcie budowy |
po 1640 |
Ukończenie budowy |
1653 |
Ważniejsze przebudowy |
1840 |
Zniszczono |
1655 |
Pierwszy właściciel | |
Kolejni właściciele | |
Obecny właściciel |
Wileński Uniwersytet Techniczny im. Giedymina, Wydział Architektury |
Położenie na mapie Wilna | |
Położenie na mapie Litwy | |
54°41′02″N 25°16′49″E/54,683889 25,280278 |
Pałac Radziwiłłów (Pałac Januszowski), (litewski: Radvilų rūmai) – późnorenesansowy pałac na Starym Mieście w Wilnie, na Litwie. Znajduje się przy ulicy Wileńskiej 24 oraz przy ulicach Dobroczynnej 3 i Ludwisarskiej 2. Był to drugi pałac Radziwiłłów z linii na Birżach pod względem znaczenia po starszym Pałacu Bogusławowskim, ale największy w Wilnie.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W XVI w. należał do Kiszków, którzy posiadali tam drewniany dwór. Prawdopodobnie w związku z małżeństwem Barbary z Kiszków z Jerzym Radziwiłłem Herkulesem (zm. 1541), kasztelanem wileńskim i hetmanem wielkim litewskim, stał się własnością rodu Radziwiłłów i był dziedziczony kolejno przez Mikołaja „Rudego” oraz jego syna Krzysztofa „Pioruna”[1]. Obecny budynek został zbudowany na polecenie hetmana wielkiego litewskiego, wojewodę wileńskiego Janusza Radziwiłła. Budowę rozpoczęto po 1640 roku, a ukończono przed rokiem 1653. Twórcą projektu był architekt królewski Constantino Tencalla, a wykonawcami budowniczy Jan Ulrich i Wilhelm Pohl[1]. Od imienia fundatora pałac był nazywany Pałacem Januszowskim, dla odróżnienia od innego pałacu Radziwiłłów w Wilnie na Puszkarni zwanego Pałacem Bogusławowskim (dziś nieistniejącego). W 1655 r. zmarł jego właściciel Janusz, a Bogusław Radziwiłł, ożeniony z jego córką Anna Marią, przejął pałac. Budynek został zniszczony w 1655 roku w czasie najazdu moskiewskiego 1655-1660 i wojny północnej. Bogusław Radziwiłł zamierzał wyremontować pałac, w którym przygotowano do użytkowania jeden z pawilonów, jednak prac nie rozpoczęto przed jego śmiercią. Nieświescy spadkobiercy nie byli zainteresowani rewaloryzacją dóbr swoich kalwińskich kuzynów, zwłaszcza, że mieli rodowe pałace i nieruchomości w Wilnie niezagrożone przejęciem w ramach sporów o dobra neuburskie[1].
W XIX wieku rozebrano trzy pawilony oraz dwa skrzydła, w miejscu których powstała zabudowa kamieniczna[1]. Dominik Hieronim Radziwiłł przekazał pałac Wileńskiemu Towarzystwu Dobroczynności. W czasie I wojny światowej został częściowo zrujnowany i przetrwało tylko północne skrzydło pałacu. W okresie międzywojennym zostały jedynie fragmenty ruin, nie dające wyobrażenia o jego architekturze i przepychu. Dziedziniec został zabudowany prowizorycznymi obiektami. Jeden z pawilonów odrestaurowano w 1984 roku. Od 1990 znajduje się w nim pododdział Litewskiego Muzeum Sztuki. W części pałacu utrzymanego w stylu manieryzmu, a w XVII w. zwanego „Wileńskim Luwrem”, przez długi czas eksponowane było malarstwo zagraniczne (Europy Zachodniej i Środkowej, Rosji) oraz 165 portretów rodziny Radziwiłłów. Niektóre części pałacu nadal pozostają zrujnowane.
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Budowli nadano nietypowy, jak na 1 połowę XVII wieku kształt i plan. Stworzono kompozycję opartą na planie „U”, składającą się z pięciu trzykondygnacyjnych pawilonów, czterech w narożach i jednym w centrum, połączonych piętrowymi segmentami[1]. Ukształtowany został w ten sposób paradny dziedziniec otwierający się jedną stroną do ulicy. Istnienie trójskrzydłowej i pięciopawilonowej kompozycji potwierdza plan sytuacyjny z ok. 1737 r. Pierwotna koncepcja ideowa w przeważającej mierze została zrealizowana[1]. Pałac Radziwiłła stanowi przekład adaptacji koncepcji paryskiego Pałacu Luksemburskiego (1610-1630; Salomon de Brosse) w rezydencjonalnej architekturze Rzeczypospolitej. Cechą charakterystyczną było wprowadzenie dużych pawilonów połączonych niższymi skrzydłami. Powyższy model wywodzi się z renesansowej architektury, gdy średniowieczne wieże przekształcono w wieżowe ryzality, a następnie rozrosły się one do okazałych pawilonów. Tego typu rozwiązania architektoniczne pojawiły się w Rzeczypospolitej w czasach panowania Władysława IV Wazy i związano je ściśle z treściami militarnymi, apologetyzacją rycerskiej profesji[1]. Podobne założenia powstały w Podhorcach (1634-1640; atryb. proj. C. Tencalla) oraz w Warszawie, gdzie formę pawilonową nadano Arsenałowi Królewskiemu (1638-1640; C. Tencalla?)[1].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Medal Sebastiana Dadlera z 1653 roku, na rewersie widok pałacu
-
Południowo-zachodni portal wschodniego skrzydła pałacu
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Tadeusz Bernatowicz, Książęcy splendor w stolicy. Rezydencje i dobra Radziwiłłów w. Wilnie XVI–XVIII wieku, [w:] HISTORIA – KONSERWACJA – REWITALIZACJA. Funkcjonowanie rezydencji regionu łódzkiego w kontekście doświadczeń europejskich. Prace dedykowane pamięci Profesora Leszka Kajzera, Łódź 2016, s. 17-40.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona internetowa Muzeum w Pałacu. ldm.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
- Pałac Radziwiłłów na stronie internetowej vilnius-tourism.lt
- Pałac na stronie internetowej radzima.org