Pełczyce
53°02′35″N 15°18′17″E/53,043056 15,304722
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Urząd Miasta i Gminy | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1290 | ||||
| Burmistrz |
Anna Kochanowicz | ||||
| Powierzchnia |
13,07 km² | ||||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 95 | ||||
| Kod pocztowy |
73-260 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
ZCH | ||||
Położenie na mapie gminy Pełczyce  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu choszczeńskiego  | |||||
| 53°02′35″N 15°18′17″E/53,043056 15,304722
| |||||
| TERC (TERYT) |
3202054 | ||||
| SIMC |
0935601 | ||||
Urząd miejski ul. Rynek Bursztynowy 2,73-260 Pełczyce | |||||
| Strona internetowa | |||||
Pełczyce (niem. Bernstein) – miasto w woj. zachodniopomorskim, w powiecie choszczeńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pełczyce.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 2681 mieszkańców[2].
Ośrodek usługowy dla rolnictwa i turystyki; letnisko. Prawa miejskie od 1290 roku, obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946[3].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Miasto położone jest na specyficznym obszarze – pasie polodowcowej moreny czołowej, ok. 20 km na południowy zachód od Choszczna, pomiędzy połączonymi jeziorami: Panieńskim, Krzywym, Stawno, Pełcz. Różnica poziomów w obrębie miasta wynosi ponad 50 m (65 – 119 m n.p.m.), a najwyższe wyniesienie znajduje się na południowy wschód od centrum miasta.
Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 13,07 km²[4]. Stanowi 1% powierzchni powiatu.
Pełczyce leżą na historycznym Pomorzu Zachodnim, w dawnej ziemi pełczyckiej[5][6].
Od 1816 Pełczyce należą do pow. myśliborskiego (Kreis Soldin), do 1975 roku – w woj. szczecińskim, następnie gorzowskim, obecnie w powiecie choszczeńskim w woj. zachodniopomorskim.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. gorzowskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Od X do XII w. istniał tu gród kasztelański położony na wyspie znajdującej się na jeziorze (obecny półwysep). Do 1240 należał do Polski, następnie do Pomorza Zachodniego, a od 1280 do Brandenburgii. Równocześnie istniała osada przygrodowa, zajmująca teren obecnego starego miasta. W 1290 gród został zniszczony, nowe miasto powstało z fundacji margrabiego Albrechta III, ufundował on zespół klasztoru cysterek. W 1315 wybudowano zamek, który przetrwał on do wojny trzydziestoletniej. Od XIII do XV w. powstały fortyfikacje otaczające starszą część miasta, nowa część była otoczona bagnami i zamiast murów miała tylko bramy. W 1482 miasto zakupił ród Waldów, Wskutek częstych walk Pomorza z Brandenburgią często zmieniali się tutejsi władcy. Pod koniec XVI w. (1576) miał miejsce bunt mieszczan przeciwko feudałom, którzy stale zwiększali wysokość danin. W XVI i XVII w. miasto słynęło z targów końskich. Od początku XVIII w. stanowiło domenę królewską, w 1723 miasto zostało wykupione przez państwo pruskie, co dało impuls do powolnego rozwoju[7]. W 1898 wybudowano linię kolejową. W 1945 podczas walk Armii Czerwonej z Niemcami zabudowa została w znacznym stopniu zniszczona. Po II wojnie światowej powstało Państwowe Gospodarstwo Rybackie, rozwinął się drobny przemysł budowlany[8].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Ludność miasta na przestrzeni lat:
- Piramida wieku mieszkańców Pełczyc w 2014 roku[9].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod].jpg)
.jpg)
.jpg)
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[10][11]:
- zespół klasztorny cysterek, w skład którego wchodzą:
- kościół pw. Narodzenia NMP z drugiej połowy XIII wieku, XV i XVIII wieku; kościół parafialny, rzymskokatolicki należący do dekanatu Barlinek, archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej, metropolii szczecińsko-kamieńskiej
- klasztor:
- folwark klasztorny, w skład którego wchodzą:
- spichrz z drugiej połowy XVIII wieku
- stajnia z XIX/XX wieku
- stodoła z 1928 r.
- dawne ogrody klasztorne
- ratusz, Rynek Nowego Miasta, z lat 20. XX wieku
- szkoła z około 1850 r., ul. Kościelna 7
- poczta z końca XIX w., Rynek Bursztynowy 4
- dom z drugiej połowy XIX w., ul. Armii Polskiej 18
inne zabytki:
- plebania z XIX wieku budynek, na miejscu dawnego zamku; powstał we wschodniej części starego miasta. Pełnił też funkcje lokalnego ośrodka administracyjnego, a do końca lat 70. XX wieku szpitala miejskiego
- synagoga
- cmentarz żydowski.
Zamek w Pełczycach
[edytuj | edytuj kod]Zamek w Pełczycach wzniósł pomorski ród von der Osten po roku 1315, wybierając pod budowę cypel położony na południe od miasta, osłaniany przez jezioro Pełcz i moczary. Wcześniej istniejące po północnej stronie zabudowy miejskiej grodzisko od 1290 roku zajmowały cysterki, których klasztor przetrwał częściowo do dzisiaj. Sam zamek miał formę regularnego prostokąta i początkowo skromną zabudowę w postaci domu zamkowego przy kurtynie wschodniej, być może w formie wieży mieszkalnej (wyższa część skrzydła widoczna na rycinie Meriana). Z czasem warownię rozbudowano, czego świadectwem jest siedemnastowieczne przedstawienie zamku, na którym widzimy dom bramny, rozbudowaną zabudowę mieszkalną od wschodu i północy i narożną wieżę, flankującą prowadzące przez most na palach podejście. Wieża na planie cylindrycznym, o wysokości ledwo dorównującej murom obwodowym, wskazuje na niedokończoną budowę, bądź na późniejszą metrykę niż pierwotne ściany zamku (możliwe jedno i drugie).
Zamek w czasie swojego istnienia kilkukrotnie był areną walk. W 1451 roku oblegany był bez skutku przez krzyżackie wojsko Nowej Marchii, a w 1478 roku zdobyły go wojska Marchii Brandenburskiej. Warownia od 1485 roku znajdowała się w rękach rodu von Waldow. Oni też dokonali renesansowej przebudowy zamku ok. 1600 r. Po zniszczeniach III wojny północnej nie podniósł się ze zniszczeń i w 1728 roku został sprzedany, a w kolejnych latach doszczętnie rozebrany. Jedynym reliktem zamku pozostaje wzgórze na planie elipsy[12][13].
Kultura i sport
[edytuj | edytuj kod]W Pełczycach znajduje się Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika oraz gimnazjum. Przez dwa lata funkcjonowało również liceum. Miasto jest siedzibą piłkarskiego Klubu Sportowego „Kłos” Pełczyce, który został założony w 1947 roku i występuje obecnie w lidze okręgowej.
Lokalne imprezy
- Święto miasta Dni Pełczyc odbywa się 23 i 24 czerwca[14]
- Bieg Bursztynowy – maj – impreza sportowa dla dzieci i młodzieży ze szkół podstawowych i gimnazjów z terenu powiatu choszczeńskiego oraz dla dorosłych biegaczy. Jest to bieg uliczny.
- Pełczycki Maraton Pływacki – 15 sierpnia – odbywa się na jeziorze Duży Pełcz. Celem imprezy jest upowszechnianie zdrowotnych walorów pływania jako prostej formy aktywności ruchowej oraz aktywizacja sportowa młodzieży i dorosłych. Zawody te rozgrywane są w trzech dystansach.
- Święto Tataraku – sierpień – impreza nawiązująca do tradycji święta mieszkańców Pełczyc z lat 30. poprzedniego stulecia, z udziałem gości z Niemiec. W programie: zawody wędkarskie, przedstawienie teatralne, w którym udział biorą aktorzy zawodowi i amatorzy z gminy, barwny korowód oraz zabawa pod „rozgwieżdżonym niebem”.
- Festiwal Pieśni Religijnej – listopad – festiwal kierowany jest do miłośników muzyki religijnej. Podczas festiwalu swój dorobek muzyczny prezentują przybyłe zespoły, soliści i zaproszeni goście.
Administracja
[edytuj | edytuj kod]Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Mieszkańcy Pełczyc wybierają do swojej rady miejskiej 5 radnych (5 z 15)[15]. Pozostałych 10 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Pełczyce. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest urząd miejski przy Rynku Bursztynowym.
Burmistrzowie Pełczyc:
- Mirosław Józef Kluk (1990-2024)
- Anna Kochanowicz (od 2024)[16]
Mieszkańcy Pełczyc wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Szczecin, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.
Ludzie związani z Pełczycami
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Pełczyce (zachodniopomorskie) w liczbach » Przystępne dane statystyczne [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 1734-6118.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 26 lipca 2013, ISSN 1505-5507.
- ↑ Józef Spors: Dzieje polityczne ziem sławieńskiej, słupskiej i białogardzkiej. XII–XIV w. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 177. OCLC 833211735. (pol.).
- ↑ Tadeusz Białecki: Herby miast Pomorza Zachodniego. Szczecin: Wydawnictwo Polskie Pismo i Książka, 1991, s. 98. ISBN 83-85360-01-8. (pol.).
- ↑ Piotr Skurzyński, Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 102, ISBN 978-83-7495-133-3.
- ↑ Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 204, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482.
- ↑ Pełczyce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. zachodniopomorskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 9. [dostęp 2013-04-25].
- ↑ „Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków”. Szczecin.
- ↑ Z. Radacki Średniowieczne zamki Pomorza Zachodniego.
- ↑ http://www.historia-pelczyce.pl/zamek.pdf
- ↑ „Uchwała nr XV/78/03”, 27 listopada 2003. UMiG w Pełczycach.
- ↑ Rada Miejska w Pełczycach – Okręg wyborczy nr 1. Państwowa Komisja Wyborcza, 2006. [dostęp 2009-09-30]. (pol.).
- ↑ Burmistrz Pełczyc - BIP Urząd Miejski w Pełczycach [online], bip.pelczyce.pl [dostęp 2024-05-23].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- historia Miasta i Okolic. pelczyce.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-25)].
- kanał Youtube Miasta i Okolic
- Pałac w Sarniku (Gmina Pełczyce)
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
|
