Pomorze Gdańskie

{{{nazwa}}}

{{{nazwa oryginalna}}}

[[Plik:{{{herb}}}| 100x130px| alt=Herb]] [[Plik:{{{flaga}}}| 100x130px| alt=Flaga]] [[Herb {{{dopełniacz nazwy}}}|Herb]] [[Flaga {{{dopełniacz nazwy}}}|Flaga]]
Państwa	Polska
Stolica	Gdańsk
Ważniejsze miejscowości	{{{ważniejsze miejscowości}}}
Powierzchnia	{{{powierzchnia}}}
Populacja ({{{rok}}}) • liczba ludności	{{{liczba ludności}}}
• gęstość	{{{gęstość zaludnienia}}}
Położenie na mapie {{{nazwa mapy}}} [[Plik:{{{mapa}}}|240x240px|alt=Mapa {{{dopełniacz nazwy}}}|{{{opis mapy}}}]] {{{opis mapy}}}
Położenie na mapie brak Brak mapy: {{{kod mapy}}} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Kraina historyczna infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | ważniejsze miejscowości = | gęstość zaludnienia = | dopełniacz nazwy = | powierzchnia = | flaga = | nazwa = | nazwa mapy = | opis mapy = | liczba ludności = | współrzędne = | wikicytaty = | nazwa oryginalna = | rok = | herb = Nieznane pola: "lokalizacja_obraz", "herb_obraz", "nazwa_polska", "ważniejsze miasta", "nazwa_oryginalna", "nazwa_dopełniacz" oraz "flaga_obraz".

Pomorze Gdańskie, Pomorze Wschodnie, Pomerelia (kasz. Pòrénkòwô Pòmòrskô, niem. Westpreußen, Pommerellen) – zachodnia część Pomorza Nadwiślańskiego, historyczna dzielnica Polski nad dolną Wisłą nad Morzem Bałtyckim w przybliżeniu obejmująca swym obszarem szeroki pas na zachód od dolnej Wisły, tj. zachodnią część województwa pomorskiego oraz północno-zachodnią część województwa kujawsko-pomorskiego. Historycznie Pomorze Gdańskie obejmowało także od zachodu Ziemię Sławieńską, która sąsiadowała z Pomorzem Zachodnim, od wschodu Pomorze Gdańskie sąsiaduje z Pomezanią, natomiast od południa z Wielkopolską (Krajna), Kujawami i ziemią chełmińską.

Zarys historyczny

Pomorze i Prusy do 1125 r.

Na początku II wieku n.e. obszar Pomorza Gdańskiego zajęli przybyli ze Skandynawii Gepidzi i Goci, których ślady określane przez archeologów są jako kultura wielbarska. Plemiona germańskie wywędrowały na południe i po V wieku osiedlili się tu Słowianie. Istnieją również teorie autochtoniczne mówiące o słowiańskim charakterze np. kultury łużyckiej.

W X wieku Pomorze Gdańskie zamieszkiwali Pomorzanie, od których wywodzą się współcześni Kaszubi. Istotne przeobrażenia struktur terytorialno-osadniczych miały miejsce na przełomie X i XI w. Manifestowały się głównie wznoszeniem nowej sieci grodów piastowskich. Część funkcjonujących wcześniej zespołów grodowych, jak na przykład obiekty w Garcu Wielkim, Gniewie, Lignowach Szlacheckich, została zniszczona już na początku XI w. Jeszcze wcześniej bo pod koniec X w. lub na przełomie X i XI w. upadł gród w Sopocie. W ich miejsce powstawały nowe zajmujące miejsce w strukturach administracyjnych państwa piastowskiego grody w Owidzu, Ciepłem czy też warownia na wschodnim brzegu Wisły w Podzamczu koło Kwidzyna. Lata 60. lub 90. X wieku to czas realnego uzależnienia i włączenia Pomorza Wschodniego w skład państwa Piastów.

Pierwsza wiadomość historyczna o Gdańsku pochodzi z 997 roku dzięki wysłaniu św. Wojciecha przez Bolesława Chrobrego w celu szerzenia wiary chrześcijańskiej – dotarł on do osady o nazwie Gyddanyzc. Dowodzić ma ta wiadomość, że Gdańsk z okolicznymi terenami należał do pierwszego historycznego władcy Polski Mieszka I. Po śmierci Bolesława Chrobrego, w trakcie tzw. kryzysu dynastycznego nastąpił upadek władzy centralnej i usamodzielnienie się Pomorza Wschodniego. Istnieją pewne przesłanki wskazujące na uzyskanie kontroli nad Pomorzem w czasach drugiej monarchii piastowskiej. Pokonanie w 1046 lub w 1048 r. Pomorzan pozwoliło Kazimierzowi Odnowicielowi rozszerzyć domenę państwa o Pomorze Wschodnie, które sięgało ówcześnie na wschodzie w okolice grodu w Węgrach koło Malborka. Być może odzwierciedleniem tych wydarzeń była realizacja inwestycji wznoszenia nowego grodu w widłach Wisły i Motławy w Gdańsku, co nastąpiło w latach 50.–60. XI stulecia. Przyjmuje się, że już u progu swojego panowania Bolesław Śmiały stracił zwierzchność nad Pomorzem. Próby przywrócenia zwierzchnictwa nad tym obszarem podjął Władysław Herman. Na krótko Pomorze zostało opanowane przez palatyna Sieciecha w 1090 r. Jeszcze tego samego roku w wyniku buntu lokalnych elit odzyskało niezależność. W 1091 r. próba przywrócenia poprzedniego stanu przez Władysława Hermana nie przyniosła powodzenia.

W latach 1109-1119 podejmowane były kolejne próby ustanowienia podległości Pomorza Gdańskiego Polsce. Polski książę, Bolesław III Krzywousty, pokonał Pomorzan w bitwie pod Nakłem (1109), kolejny najazd wojsk polskich nastąpił w 1112. W 1119 roku Krzywousty pokonał dwóch książąt pomorskich - sądzi się, że jednym z nich mógł być Świętopełk. Od tego momentu datuje się podległość Pomorza Gdańskiego wobec Polski, zaś gwarantami zależności mieli być namiestnicy książąt krakowskich, od drugiej połowy XII w. tworzący dynastię Sobiesławiców.

W 1186 władcy Pomorza przyjęli wyznanie chrześcijańskie od duńskich cystersów, którym przewodził Bernard Dithard; w 1188 roku nastąpiło w Gdańsku uroczyste podpisanie aktu fundacyjnego Opactwa Cystersów w Oliwie, którego Dithard został pierwszym opatem.

W 1210 roku książę Mściwoj I złożył hołd lenny królowi Danii Waldemarowi II. Zależność ta trwała krótko i skończyła staraniem Leszka Białego w 1211. W kolejnych latach książę Świętopełk II Wielki podejmował kolejne próby usamodzielnienia, do którego doszło po śmierci Leszka Białego (1227). W 1231 Świętopełk uzyskał dla siebie, swojej rodziny i swojego księstwa protekcję papieską. Stolica państwa (Gdańsk) uzyskała w tym okresie prawa miejskie według prawa lubeckiego.

Herb przedrozbiorowego województwa pomorskiego

W 1282 między księciem gdańskim Mściwojem II a księciem wielkopolskim Przemysłem II zawarty został układ w Kępnie; umowa głosiła, że ten z książąt, który przeżyje drugiego, będzie po nim dziedziczył. Od śmierci Mściwoja II w 1294 roku datuje się ponowne podporządkowanie Pomorza Gdańskiego Polsce. Zjednoczenie dwu dzielnic umożliwiło Przemysłowi II koronację na króla Polski; został on zamordowany w 1296 roku, wskutek czego przez następne kilkanaście lat Pomorze przechodziło z rąk do rąk. Kolejnymi władcami stali się: książę Władysław Łokietek; w roku 1300 królem Polski został panujący w Czechach Wacław II; w 1305 roku jego następcą został Wacław III, który zginął w zamachu w 1306 roku. Wówczas Pomorze przejął ponownie Władysław Łokietek, jednak wkrótce je utracił. W roku 1308 Gdańsk został zajęty przez Brandenburczyków. Wezwani przez Łokietka do pomocy przy usunięciu Brandenburczyków Krzyżacy zajęli w tym samym roku część grodu i po nadejściu posiłków zaatakowali miasto. 13 listopada 1308, po wycofaniu się Brandenburczyków, doszło do rzezi gdańszczan i zajęcia miasta przez zakon na okres niemal 150 lat.

W 1343 w wyniku układu pokojowego krzyżacko-polskiego (pokój kaliski) król Polski Kazimierz III Wielki zrzekł się faktycznej władzy nad Pomorzem Gdańskim, zachowując jednakże tytuł jego „Pana i Dziedzica”. W tym samym roku Gdańsk ponownie otrzymał prawa miejskie (w dwa lata później działanie prawa lubeckiego całkowicie zastąpiono prawem chełmińskim).

Herb współczesnego województwa pomorskiego

W 1454 r. zostało utworzone województwo pomorskie, które ostatecznie ukształtowało się po II pokoju toruńskim w 1466 r. Było zwyczajowo zaliczane do obszaru Prus Królewskich.

Przez następne stulecia będący formalnie pod wpływami Polski Gdańsk, jak również inne miasta Prus Królewskich – tzw. trzy wielkie miasta pruskie (Gdańsk, Toruń i Elbląg), posiadały znaczną samodzielność i przywileje.

W wyniku rozbiorów Polski Pomorze Gdańskie przeszło pod panowanie Prus, później Niemiec, pod nazwą Prus Zachodnich. Stan ten trwał do zakończenia I wojny światowej, oprócz okresu 1807–1814, kiedy istniało Wolne Miasto Gdańsk. Po wojnie w wyniku traktatu wersalskiego Pomorze Gdańskie wróciło do Polski oprócz Gdańska i ziem do niego przylegających, które ponownie utworzyły Wolne Miasto Gdańsk, istniejące w latach 1920–1939. W lutym 1920 w Pucku odbyły się symboliczne zaślubiny Polski z morzem.

II wojna światowa przyniosła kolejne zmiany terytorialne: Pomorze Gdańskie i Gdańsk wcielono do III Rzeszy jako Gdańsk-Prusy Zachodnie. W 1945 roku całe Pomorze Gdańskie razem z Gdańskiem znalazło się w Polsce.

Miasta

Gdańsk

Gdynia

Tczew

Wejherowo

	miasto	populacja (2017)	województwo
1.	Gdańsk	464 293	pomorskie
2.	Gdynia	246 643	pomorskie
3.	Tczew	60 285	pomorskie
4.	Wejherowo	50 016	pomorskie
5.	Rumia	48 317	pomorskie
6.	Starogard Gdański	48 144	pomorskie
7.	Chojnice	39 950	pomorskie
8.	Sopot	36 701	pomorskie
9.	Lębork	35 351	pomorskie
10.	Pruszcz Gdański	30 287	pomorskie
11.	Świecie	25 949	kujawsko-pomorskie
12.	Reda	24 888	pomorskie
13.	Kościerzyna	23 858	pomorskie
14.	Bytów	17 033	pomorskie
15.	Kartuzy	14 663	pomorskie
16.	Człuchów	13 888	pomorskie
17.	Tuchola	13 820	kujawsko-pomorskie
18.	Puck	11 302	pomorskie
19.	Władysławowo	10 021	pomorskie
20.	Czersk	9 953	pomorskie
21.	Pelplin	7 979	pomorskie
22.	Skarszewy	7 138	pomorskie
23.	Gniew	6 820	pomorskie
24.	Żukowo	6 608	pomorskie
25.	Czarne	6 022	pomorskie
26.	Nowe	5 958	kujawsko-pomorskie
27.	Brusy	5 196	pomorskie
28.	Debrzno	5 152	pomorskie
29.	Łeba	3 719	pomorskie
30.	Skórcz	3 546	pomorskie
31.	Hel	3 413	pomorskie
32.	Czarna Woda	2 844	pomorskie
33.	Jastarnia	2 728	pomorskie
34.	Krynica Morska	1 323	pomorskie

Galeria

• 
  Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Pelplinie
• 
  Droga Królewska w Gdańsku
• 
  Dwór Wybickich w Będominie, siedziba Muzeum Hymnu Narodowego
• 
  Pomnik gen. Józefa Hallera w Pucku
• 
  ORP „Błyskawica” w Gdyni
• 
  Cypel Rewski
• 
  Pałac Marysieńki w Gniewie
• 
  Pałac Przebendowskich w Wejherowie
• 
  Most drogowy w Tczewie
• 
  Zabytkowa chata rybacka w Jastarni

Zobacz też

• Władcy Pomorza Gdańskiego
• Kaszuby