ß: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Poprawiono treść (nie pisze się „duża litera” tylko „wielka litera” Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
drobne redakcyjne |
||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
[[Plik:ZZ Gosdpoda pod Białą Górą, Skansen Sanok 2.jpg|thumb|145px|Znak „ß”, użyty w krótkiej inwokacji na sklepieniu spichlerza w [[Przeczyca|Przeczycy]] z [[1732]]]] |
[[Plik:ZZ Gosdpoda pod Białą Górą, Skansen Sanok 2.jpg|thumb|145px|Znak „ß”, użyty w krótkiej inwokacji na sklepieniu spichlerza w [[Przeczyca|Przeczycy]] z [[1732]]]] |
||
'''ẞ ß''' (escet, |
'''ẞ ß''' (escet, {{niem.|Eszett}} lub {{k|de|scharfes S}} „ostre S”) – litera występująca wyłącznie w [[Alfabet niemiecki|alfabecie niemieckim]], z wyjątkiem alfabetu w standardzie szwajcarskim używanym w [[Szwajcaria|Szwajcarii]] i [[Liechtenstein]]ie. Reprezentuje ona [[Spółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna|spółgłoskę szczelinową dziąsłową bezdźwięczną]] (polskie s). Znak ten powstał jako ligatura małych liter '''[[S]]''' i '''[[Z]]''', zapisywanych historycznie jako '''[[Długie s|ſ]]''' i '''[[ʒ]]''' ('''ſʒ'''), co stanowi źródło nazwy ''Es-Zett''. Litera nazywana jest też ''Scharfes-S'', gdyż jest czytana zawsze tak jak polskie ''s'', zaś litera S w niemieckim może być wymawiana na dwa sposoby – jak polskie ''s'' lub ''z''. Litera ß występuje zawsze w środku lub na końcu wyrazu. |
||
Litera ß jest wymawiana w identyczny sposób jak dwuznak ''ss'' (''doppel S''). Po reformie ortograficznej z 1996 r. ''ß'' używa się wyłącznie po [[dyftong]]ach i długich [[samogłoska]]ch, a w pozostałych przypadkach zapisywane jest ''ss''. Nie dotyczy to wersji alfabetu stosowanej w Szwajcarii i Liechtensteinie, gdzie zawsze używa się ''ss'', a ''ß'' nie funkcjonuje w ogóle. Ponadto zastępowanie ß przez ''ss'' jest obowiązkowe, gdy czcionka nie zawiera tego znaku lub słowo go zawierające zapisywane jest dużymi literami – niedozwolone jest zatem użycie wielkiej litery [[B]], podobnej do escetu kształtem. W porządku alfabetycznym ß jest równoznaczne z ''ss''. |
Litera ß jest wymawiana w identyczny sposób jak dwuznak ''ss'' (''doppel S''). Po reformie ortograficznej z 1996 r. ''ß'' używa się wyłącznie po [[dyftong]]ach i długich [[samogłoska]]ch, a w pozostałych przypadkach zapisywane jest ''ss''. Nie dotyczy to wersji alfabetu stosowanej w Szwajcarii i Liechtensteinie, gdzie zawsze używa się ''ss'', a ''ß'' nie funkcjonuje w ogóle. Ponadto zastępowanie ß przez ''ss'' jest obowiązkowe, gdy czcionka nie zawiera tego znaku lub słowo go zawierające zapisywane jest dużymi literami – niedozwolone jest zatem użycie wielkiej litery [[B]], podobnej do escetu kształtem. W porządku alfabetycznym ß jest równoznaczne z ''ss''. |
||
| Linia 45: | Linia 45: | ||
* kombinację {{Klawisz|Alt}} (lewy) + {{Klawisz|0|2|2|3}}<ref>http://heraultetplus.com/files/CharacterCodes.htm</ref> (klawiatura numeryczna). |
* kombinację {{Klawisz|Alt}} (lewy) + {{Klawisz|0|2|2|3}}<ref>http://heraultetplus.com/files/CharacterCodes.htm</ref> (klawiatura numeryczna). |
||
* kombinację {{Klawisz|Alt}} (lewy) + {{Klawisz|2|2|5}}<ref>http://heraultetplus.com/files/CharacterCodes.htm</ref> (klawiatura numeryczna). |
* kombinację {{Klawisz|Alt}} (lewy) + {{Klawisz|2|2|5}}<ref>http://heraultetplus.com/files/CharacterCodes.htm</ref> (klawiatura numeryczna). |
||
* Tablicę |
* Tablicę znaków w Windowsie. |
||
{{commonscat|Sharp s}} |
{{commonscat|Sharp s}} |
||
Wersja z 16:46, 2 paź 2019
ẞ ß (escet, niem. Eszett lub scharfes S „ostre S”) – litera występująca wyłącznie w alfabecie niemieckim, z wyjątkiem alfabetu w standardzie szwajcarskim używanym w Szwajcarii i Liechtensteinie. Reprezentuje ona spółgłoskę szczelinową dziąsłową bezdźwięczną (polskie s). Znak ten powstał jako ligatura małych liter S i Z, zapisywanych historycznie jako ſ i ʒ (ſʒ), co stanowi źródło nazwy Es-Zett. Litera nazywana jest też Scharfes-S, gdyż jest czytana zawsze tak jak polskie s, zaś litera S w niemieckim może być wymawiana na dwa sposoby – jak polskie s lub z. Litera ß występuje zawsze w środku lub na końcu wyrazu.
Litera ß jest wymawiana w identyczny sposób jak dwuznak ss (doppel S). Po reformie ortograficznej z 1996 r. ß używa się wyłącznie po dyftongach i długich samogłoskach, a w pozostałych przypadkach zapisywane jest ss. Nie dotyczy to wersji alfabetu stosowanej w Szwajcarii i Liechtensteinie, gdzie zawsze używa się ss, a ß nie funkcjonuje w ogóle. Ponadto zastępowanie ß przez ss jest obowiązkowe, gdy czcionka nie zawiera tego znaku lub słowo go zawierające zapisywane jest dużymi literami – niedozwolone jest zatem użycie wielkiej litery B, podobnej do escetu kształtem. W porządku alfabetycznym ß jest równoznaczne z ss.
Escet funkcjonuje zasadniczo jako minuskuła, gdyż nie znajduje się na początku żadnego słowa, a w zapisie wielkimi literami w jego miejsce stosuje się ẞ lub SS(historycznie stosowano również formę SZ). Zastępowanie ß majuskułą SS budzi problem, gdyż w m.in. nazwach własnych (szczególnie nazwiskach) przekształcając wielkie litery SS w małe nie wiadomo czy w ich miejscu stoi ß czy ss. Stąd pojawiły się postulaty stworzenia majuskuły escetu (ẞ), która ostatecznie została oficjalnie uznana przez Radę Ortografii Niemieckiej na końcu 2016 r.[1][2]
Reforma
Dawniej stosowany częściej niż dziś, w odgórnie reformowanej pisowni języka niemieckiego znak ß zastąpiony został przez ss w położeniu po samogłosce krótkiej, a przed spółgłoską lub na końcu wyrazu, na przykład:
- Expreß → Express
- Boß → Boss
- Schloß → Schloss
Obowiązujące przed reformą z 1996 r. reguły pisania ß pochodzą od ortografa Johanna Christopha Adelunga i zostały wprowadzone do szkół i urzędów reformą niemieckiej pisowni z 1901 r.
Zgodnie z nimi ß pisano:
- na końcu wyrazu: muß, aß, Kuß, daß
- na końcu częstki wyrazowej: kußecht, Schlußstrich, Paßbild
- przed spółgłoską: müßt, paßt, grüßt, wäßrig, unvergeßne, Rößl
- po akcentowanej długiej samogłosce: Straße, aß, aßen, Buße, grüßt (niezmienione)
- po dwugłosce: heißen, außen (niezmienione)
"ss" natomiast tylko:
- między samogłoskami, z których pierwsza była krótka: müssen, Wasser, Küsse, Rüssel.
- w wyrazach obcego pochodzenia: Renaissance, Croissant, Fitness.
Zbitka ss pozostawała na końcu wyrazu, jeżeli po nim stał apostrof: (ich) lass', ale: laß! (tryb rozkazujący).
Pewne nazwy własne nie stosowały się do reguły pisania ß na końcu, np.: ciąg uliczny we Frankfurcie nad Menem Freßgass (z powodu gwary brakuje na końcu litery "e"), miejscowość Neuss i osoba Günter Grass.
»ß« i »ss« a »s«
Litera s odpowiada głosce [z] z wyjątkiem niektórych zapożyczeń (zwłaszcza z języka angielskiego), chyba że ulega ubezdźwięcznieniu. Jednak inaczej, niż w języku polskim, ubezdźwięcznienie następuje nie tylko przed spółgłoskami bezdźwięcznymi i w wygłosie wyrazu, ale często też w wygłosie morfemu. W tym ostatnim przypadku ubezdźwięcznienie nie następuje przed końcówkami fleksyjnymi rozpoczynającymi się od samogłoski. A więc na przykład: das Haus [das ˈhaʊs] (ubezdźwięcznienie w wygłosie wyrazu), häuslich [ˈhɔʏslɪç] (ubezdźwięcznienie w wygłosie morfemu), ale: die Häuser [diː ˈhɔʏzɐ] (brak ubezdźwięcznienia przed samogłoską w nagłosie końcówki fleksyjnej), por. pol. chodź [ˈxɔʨ] – chodźmy [ˈxɔʨmɨ][3], ale: chodzimy [xɔˈʥimɨ]. Z tego powodu łącznik -(e)s- czyta się jak [(ə)s] (Todesangst [ˌtoːdəsˈʔaŋst]).
Niekiedy ß/ss wymienia się z s: das Geheimnis – die Geheimnisse, des – dessen (ale den – denen), aus – außer. Wynika to z wymowy.
Połączenia st, sp na początku wyrazów i cząstek wyrazowych czyta się odpowiednio jak polskie szt [ʃt] i szp [ʃp] (Stube [ˈʃtuːbə], verspäten [fɐˈʃpeːtn̩]). W innych pozycjach przed spółgłoskami bezdźwięcznymi s oznacza głoskę [s], a ß/ss spotyka się rzadko (Ski, Aster, ist – 'jest', ale isst (nowe)/ ißt (dawne) – 'je').
Uzyskiwanie znaku
W Microsoft Windows znak ß uzyskuje się poprzez:
- kombinację Alt (lewy) + 0+2+2+3[4] (klawiatura numeryczna).
- kombinację Alt (lewy) + 2+2+5[5] (klawiatura numeryczna).
- Tablicę znaków w Windowsie.
Przypisy
- ↑ rfdr_Bericht_2011
- ↑ Germany's century-long debate over a missing letter in its alphabet - Quartz [online], qz.com [dostęp 2018-09-13] (ang.).
- ↑ Spotyka się też wymowę [ˈxɔʥmɨ])
- ↑ http://heraultetplus.com/files/CharacterCodes.htm
- ↑ http://heraultetplus.com/files/CharacterCodes.htm