Günter Grass
| ||
![]() Günter Grass (2006) | ||
Data i miejsce urodzenia | 16 października 1927 Wolne Miasto Gdańsk | |
Data i miejsce śmierci | 13 kwietnia 2015 Lubeka | |
Narodowość | niemiecka / kaszubska | |
Dziedzina sztuki | literatura piękna | |
Ważne dzieła | ||
| ||
![]() | ||
Nagrody | ||
Günter Wilhelm Grass (ur. 16 października 1927 w Gdańsku, zm. 13 kwietnia 2015 w Lubece[1]) – niemiecki pisarz narodowości niemiecko-kaszubskiej[2][3], laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1999 roku. Doktor honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego za wybitną twórczość literacką oraz wkład w polsko-niemieckie pojednanie[4] (1993) oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1990). W 1993 Rada Miasta przyznała pisarzowi tytuł Honorowego Obywatela Miasta Gdańska. Członek Niemieckiego Centrum PEN.
Spis treści
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Günter Grass urodził się 16 października 1927 w Wolnym Mieście Gdańsku (Freie Stadt Danzig). Jego ojciec Wilhelm (1899–1979) był kupcem niemieckim, natomiast matka Helena z rodziny Knoff (1898–1954) Kaszubką pochodzącą z Kosznajderii.
Dzieciństwo spędził w Wolnym Mieście Gdańsku. Mieszkał przy ulicy Lelewela 13 (wówczas Labesweg) w dzielnicy Wrzeszcz (wówczas Langfuhr). W 1942 zgłosił się do służby w niemieckiej marynarce wojennej (Kriegsmarine), jednakże z powodu młodego wieku nie został przyjęty. W 1943 powołano go wraz z całym jego rocznikiem do paramilitarnej Służby Pracy Rzeszy (RAD). W 1944 został wcielony do Waffen-SS w dziesiątej dywizji pancernej „Frundsberg”; został ranny. W 1954 ożenił się, a od 1960 zamieszkał w Berlinie. Günter Grass był działaczem SPD. W 1978 wziął rozwód i ponownie ożenił się w 1979.
Światową sławę przyniosła mu tzw. trylogia gdańska, złożona z dzieł: Blaszany bębenek, Kot i mysz, Psie lata, z których pierwsze jest najbardziej znane. Blaszany bębenek to groteskowo-naturalistyczna powieść, której adaptację filmową w 1979 stworzył Volker Schlöndorff. Cała trylogia gdańska traktuje o rozwoju faszyzmu i epizodach wojennych, których akcja rozgrywa się w Gdańsku, mieście na pograniczu kulturowym, „małej ojczyźnie” Polaków i Niemców żyjących razem od setek lat.
Natomiast przedstawicielem „powieści z kluczem” jest powieść Güntera Grassa z 1979 Das Treffen in Telgte (Spotkanie w Telgte, 1992). Utwór opisuje fikcyjne spotkanie niemieckich poetów i pisarzy w 1647 (m.in. śląscy artyści-politycy, jak Andreas Gryphius, Daniel Czepko von Reigersfeld, Angelus Silesius) mające na celu porozumienie artystów, często będących ideologami zwalczających się katolików i protestantów i zakończenie wojny trzydziestoletniej. Naprawdę książka poświęcona jest ważnej dla twórczości autora Grupie 47.
Günter Grass był wielokrotnie nagradzany, ale najważniejszym wyróżnieniem stała się Nagroda Nobla w dziedzinie literatury przyznana w 1999. Jego ostatnim dotychczas wydanym dziełem jest powieść Skrzynka napisana w 2009. Kilka lat wcześniej niemiecki pisarz ujawnił tajemnicę swojej służby w SS. Teraz zastanawia się, czy potrafił być dobrym ojcem. Książka napisana jest w formie dialogu jego licznych dzieci z różnych związków, które snują rodzinną sagę. W tle – jak zwykle u tego autora – dzieje się wielka historia.
W 1992 roku Günter Grass założył Fundację im. Daniela Chodowieckiego nazwaną od imienia polsko-niemieckiego grafika Daniela Chodowieckiego z siedzibą w Akademii Sztuk w Berlinie, której celem jest współpraca między artystami niemieckimi i polskimi. Od 1993 roku organizował Konkurs o Nagrodę im. Daniela Chodowieckiego na polski rysunek i grafikę[5].
W 2012, po opublikowaniu wiersza Co musi zostać powiedziane, w którym zarzuca Izraelowi, że jest większym zagrożeniem dla pokoju na świecie niż Iran, w Niemczech wielu publicystów zarzuciło Grassowi antysemityzm. Izraelskie MSW uznało go za persona non grata i zabroniło wjazdu na swoje terytorium. Pisarz uznał zarzuty za obraźliwe i twierdził, że padł ofiarą nagonki.
Pisarz zmarł 13 kwietnia 2015 r.[1] Pochowany został w kręgu najbliższej rodziny 29 kwietnia 2015 na cmentarzu w Behlendorf, wsi, w której Grass mieszkał od wielu lat[6].
W 2002 r. na pl. Wybickiego w gdańskim Wrzeszczu powstał pomnik-ławeczka, upamiętniający głównego bohatera powieści Blaszany bębenek Oskara Matzeratha. W 2015 podjęto decyzję, w myśl której zgodnie z pierwotną koncepcją do postaci Oskara dołączył jego zmarły twórca Günter Grass, z nieodłączną fajką w ręku, książką na kolanach oraz nawiązującymi do jego twórczości figurkami ślimaka i kumaka. Noblista zastrzegł bowiem sobie, aby nie stawiać mu pomników za życia, w związku z czym gotowa rzeźba Grassa spędziła kilkanaście lat w magazynie. Figura zmarłego noblisty została odsłonięta 16 października 2015[7][8].
Kontrowersje[edytuj | edytuj kod]
Służba w Waffen-SS[edytuj | edytuj kod]
W sierpniu 2006 Grass udzielił zaskakującego wywiadu niemieckiemu dziennikowi „Frankfurter Allgemeine Zeitung” (z 12 sierpnia 2006), w którym wyznał, że samo pójście do wojska nie było przymusowe (chociaż nie był ochotnikiem Waffen-SS jako takim).
- Grass powiedział, że był ochotnikiem sił zbrojnych, by wyzwolić się spod wpływu rodziców, który mu, jako nastolatkowi, przeszkadzał.
W połowie sierpnia 2006 (choć zaplanowano tę publikację na 1 września) ukazał się tom wspomnień autora pt. Przy obieraniu cebuli (Beim Häuten der Zwiebel), zawierający nieznane szczegóły jego biografii. „Gazeta Wyborcza” dodaje:
- Grass podkreśla, że do uznanych przez Trybunał Norymberski za organizację zbrodniczą oddziałów trafił nie z własnej woli[9].
Lech Wałęsa oświadczył[10], że Grass powinien zrezygnować z tytułu honorowego obywatela Gdańska, ponieważ jego zdaniem służba w formacjach Waffen SS wyklucza prawo do posiadania takiego tytułu. Potem były lider Solidarności wycofał się częściowo z tej wypowiedzi twierdząc, że został źle zrozumiany: „Powiedziałem, tylko że na jego [Grassa] miejscu zrezygnowałbym z tytułu”[11].
Jacek Kurski na konferencji prasowej 14 sierpnia 2006 zaapelował do Grassa, aby pisarz zrzekł się obywatelstwa i dodał, że jeśli Grass sam tego nie zrobi, to radni PiS w Gdańsku zgłoszą odpowiedni wniosek w tej sprawie[12].
W obronie pisarza wypowiedział się 14 sierpnia 2006 arcybiskup Michalik[13]:
- Oto noblista niemiecki Günter Grass przyznał się, że zgłosił się sam do SS, formacji najbardziej nazistowskiej. Dzisiaj jest starym człowiekiem, a jednak chce się oczyścić. Myślę, że większym jest człowiekiem dzisiaj, przyznając się do tego i przepraszając innych, większym jest autorytetem i pisarzem, niż wtedy, gdy zdobywał Nobla.
17 sierpnia 2006 Wałęsa zadeklarował chęć rozmowy z Grassem[14]:
- Rzeczywiście szkoda człowieka, nie wolno karać za dobre uczynki. On zrobił dobry uczynek, tylko trochę późno. Nikt nie ma odpowiedzi, co zrobić w takiej sytuacji, jeśli ktoś się nawraca, jak go prowadzić, żeby on nie miał na tym nawróceniu problemów.
Tego samego dnia pisarz zadeklarował, że nie zrzeknie się obywatelstwa Gdańska[15]. Dzień później Wałęsa zapowiedział, że sam zrezygnuje z honorowego obywatelstwa miasta, jeśli Grass nie wyjaśni gdańszczanom okoliczności swojej służby w Waffen SS[16]. Jednak po lekturze listu wystosowanego przez pisarza do prezydenta Gdańska (22 sierpnia 2006) Wałęsa wyraził zrozumienie dla motywów jego działania, i zadeklarował:
- Zrozumiałem, że Grass nie grał swoją służbą w SS po to, by sprzedać więcej swoich książek. Mam satysfakcję, bo to była jego spowiedź. Ten pan dał dobry przykład innym[17].
Wiersz Was gesagt werden muss (Co trzeba powiedzieć)[edytuj | edytuj kod]
4 kwietnia 2012 szeroką dyskusję medialną wywołał opublikowany w dzienniku „Süddeutsche Zeitung” wiersz Was gesagt werden muss[18] (Co trzeba powiedzieć[19]). W wierszu Grass apelował o zaprzestanie sprzedaży Izraelowi niemieckich okrętów podwodnych zdolnych przenosić broń jądrową. Uważał, że wyposażanie Izraela w takie okręty jest przestępstwem. Swoje dotychczasowe milczenie w tej sprawie pisarz tłumaczył obawą przed posądzeniem o antysemityzm[20]. 3 czerwca 2012 tygodnik „Der Spiegel” ujawnił, że Izrael w istocie uzbroił zakupione w Niemczech okręty podwodne w głowice jądrowe.
Twórczość[edytuj | edytuj kod]

- Zalety przepiórek („Die Vorzüge der Windhühner”, 1956) – tom wierszy
- Trylogia gdańska (Danziger Trilogie) – powieści:
- Blaszany bębenek 1983 (Die Blechtrommel, 1959)
- Kot i mysz 1963 (Katz und Maus, 1961)
- Psie lata 1990 (Hundejahre, 1963)
- Plebejska próba powstania („Die Plebejer proben den Aufstand”, 1966) – sztuka
- Miejscowe znieczulenie 1997 („Örtlich betäubt”, 1969)
- Z dziennika ślimaka 1991 (Aus dem Tagebuch einer Schnecke 1971) – esej-reportaż
- Turbot 1995 (Der Butt 1977) – powieść
- Spotkanie w Telgte 1992 (Das Treffen in Telgte 1979) – powieść
- Szczurzyca 1993 (Die Rättin 1986) – powieść
- Wróżby kumaka 1992 (Unkenrufe 1992) – powieść
- Moje stulecie (Mein Jahrhundert, 1999) – zbiór opowiadań
- Idąc rakiem (Im Krebsgang, 2002) – powieść
- Ostatnie tańce (2005; Letzte Tänze, 2003)
- Przy obieraniu cebuli (Beim Häuten der Zwiebel, 2006)
- Skrzynka (2009, Die Box, 2008)
- W drodze z Niemiec do Niemiec. Dziennik roku 1990. 2012 (Unterwegs von Deutschland nach Deutschland. Tagebuch 1990. 2009) - dziennik
- Grimms Wörter. Eine Liebeserklärung, Göttingen 2010
- Co trzeba powiedzieć (Was gesagt werden muss, 2012)
Ekranizacje[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Günter Grass nie żyje. „Odszedł od nas dziś rano noblista”. gazeta.pl, 13 kwietnia 2015. [dostęp 2015-04-13].
- ↑ Zmarł Günter Grass – noblista z kaszubskimi korzeniami. gazetakaszubska.pl. [dostęp 2015-04-13].
- ↑ Miszewko. O Grassie na filmowym ekranie. http://kartuzy.info.+[dostęp 2015-07-21].
- ↑ Lista honorowych doktoratów UG. univ.gda.pl. [dostęp 2011-02-25].
- ↑ „Konkurs o nagrodę im. Daniela Chodowieckiego na polski rysunek i grafikę. laureaci i wyróżnieni uczestnicy z lat 1993-2007. Państwowa Galeria Sztuki w Sopocie. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-07)].
- ↑ Günter Grass in Behlendorf beigesetzt (niem.). BZ Online. [dostęp 29 kwietnia 2015].
- ↑ Günter Grass usiądzie we Wrzeszczu. Obok Oskarka
- ↑ Grass przysiadł na ławeczce i rozmyśla o młodości
- ↑ „Günter Grass służył w Waffen SS”, GW, 12 sierpnia 2006.
- ↑ „Wałęsa: niech Grass zrzeknie się honorowego obywatelstwa Gdańska”, PAP, 13 sierpnia 2006.
- ↑ „Wałęsa prostuje wypowiedź o Grassie”, IAR, 13 sierpnia 2006.
- ↑ „Adamowicz: Kurski upolitycznia sprawę Grassa”, GW, 14 sierpnia 2006.
- ↑ „Dyskretny urok nazizmu”, Newsweek, 30 września 2007.
- ↑ „Wałęsa: Zaproszę Grassa na grób mojego ojca”, Tok FM, 17 sierpnia 2006.
- ↑ „Grass nie odda obywatelstwa”, GW, 18 sierpnia 2006.
- ↑ „Wałęsa stawia ultimatum, Rzeczpospolita, 19 sierpnia 2006”.
- ↑ Grass pisze do gdańszczan, Gazeta Wyborcza.
- ↑ Was gesagt werden muss, tekst w sueddeutsche.de (Dostęp: 04.04.2012).
- ↑ Günter Grass napisał "Co musi zostać powiedziane", tłumaczenie w lubimyczytac.pl (Dostęp: 05.08.2018).
- ↑ [1] Grass pod ostrzałem krytyki za prowokacyjny wiersz o Izraelu, wiadomosci.onet.pl [dostęp: 05.04.12].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- ISNI: 0000 0001 2096 7591
- VIAF: 102319859
- ULAN: 500077198
- LCCN: n80085270
- GND: 118541579
- NDL: 00441527
- LIBRIS: 86lnnrbs42w0vw3
- BnF: 11905730x
- SUDOC: 026900971
- SBN: IT\ICCU\CFIV\010227
- NLA: 40922187, 35140611
- NKC: jn19990002840
- BNE: XX1163656
- NTA: 068177291
- BIBSYS: 90061209
- CiNii: DA00332747
- Open Library: OL28731A
- NLI: 000056011
- PTBNP: 30854
- CANTIC: a10382707
- LNB: 000008110
- NSK: 000033318
- BNA: 000026752
- CONOR: 6602339
- WorldCat
- Członkowie zachodnioniemieckiego PEN Clubu
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
- Honorowi obywatele Gdańska
- Kaszubscy pisarze
- Laureaci Nagrody im. Karela Čapka
- Ludzie urodzeni w Gdańsku
- Niemieccy prozaicy XX wieku
- Niemieccy prozaicy XXI wieku
- Nobliści – literatura
- Pisarze związani z Gdańskiem
- Pisarze związani z Lubeką
- Pisarze niemieckojęzyczni
- Politycy SPD
- Twórcy literatury regionalnej
- Urodzeni w 1927
- Zmarli w 2015
- Żołnierze SS