Wąż (herb szlachecki)

Opis herbu Wąż w herbarzu Jana Długosza z lat 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae.

Wąż (Anguis, Serpens, Wężyk) – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Wężyk i Zachorz, według Znamierowskiego pochodzenia włoskiego. Występował głównie w ziemi kaliskiej i sandomierskiej.

Opis herbu

Opis historyczny

Tak blazonuje herb Kasper Niesiecki:

Wąż powinien być w koronie złotej, sam wprawdzie od szyi zaraz skręcony, osobliwie jednak ogon u niego przeplatano pokręcony, w pół niego w pysku w prawą tarczy obróconym, trzyma gałązkę z jabłoni z listkami i jabłkiem zielonym, kolor węża czarny, pole tarczy czerwone, na hełmie pięć piór strusich.

Opis współczesny

Oto opis współczesny, stworzony z uwzględnieniem zasad blazonowania zaproponowanych przez Alfreda Znamierowskiego:

W polu czerwonym wąż zielony w koronie złotej, trzymający w pysku jabłko złote z takimż listkiem.

Klejnot: pięć piór strusich.

Labry: Czerwone, podbite zielenią.

Równolegle funkcjonowała wersja (nie jako odmiana z inną nazwą) z polem złotym i wężem czarnym, nieskręconym (czyli jak u Niesieckiego).

Najwcześniejsze wzmianki

Najstarsza pieczęć z 1389, najstarszy zapis 1389.

Najwcześniejsze źródło heraldyczne wymieniające herb to datowane na lata 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae polskiego historyka Jana Długosza, który uznaje go za rdzennie polski Zapisuje on informacje o herbie wśród 71 najstarszych polskich herbów szlacheckich we fragmencie: "Wąszykowye serpentem liuidum in campo rubeo defert Genus Polonicum, in quo viri iracundi.".

W wyniku unii horodelskiej w 1413 przeniesiony na Litwę - przyjął go od nieznanego adoptującego bojar Koczan Sukowicz.

Legenda herbowa

Legenda herbowa, przytaczana przez Niesieckiego, wiąże symbol węża z przemyślnością obdarowanego herbem rycerza:

Mówią, że rycerzowi Wąż nazwanemu za przemyślną jakąś sztukę, którą nieprzyjaciela na tę ojczyznę zasadzonego albo odwrócił, albo złamał impet, ten herb nadany.

Herbowni

Herb Wąż (bez korony) na nagrobku z 1630 przy klasztorze dominikanów w Krakowie

Podstawowa wersja herbu Wąż, przysługuje następującym rodom szlacheckim:

Ambroszkiewicz, Ambroziewicz, Ambrożewicz, Ambrożkiewicz, Babaszowski, Benkuński, Bielecki, Bieńkuński, Bogwiecki, Bogwiedzki, Bomblewicz, Borch, Borejsza, Borek, Bork, Brzostowicz, Bugwidzki, Bykowski, Cichocki, Cichoński, Ciechomski, Ciechowski, Ciekowski, Cimochowski, Czechowicki, Damięcki, Demontowicz, Deszniański, Deszyn, Deszyński, Dłotowski, Dłótowski, Dłutowski, Dobrzankowski, Fiersowicz, Funger, Fursewicz, Fursiewicz, Gardziński, German, Górski, Groszkowski, Groszowski, Groza, Grozowski, Grudź, Gruzdź, Gruźdź, Grzmucki, Herman, Januszkiewicz, Jasieniecki, Jasieński, Jasiński, Koczalski, Koczelski, Koczulski, Konczan, Koracz, Koran, Kostrowicki, Kostrowiecki, Kostrowski, Kotuszowski, Kotwacz, Kowacz, Koyczan, Kozaczyński, Kozanecki, Kożarski, Krzykowski, Kuczkowski, Kuzarski, Lubochowski, Łojwa, Łojwo, Łoywo, Magiera, Malik, Małdrzycki, Małdrzyk, Mikołajewski, Niadych, Niedych, Obrzyziewicz, Odolski, Ożegowski, Piasecki, Pisecki, Podoliński, Pojałowski, Polanowski, Połajowski, Rabaszowski, Raciborowski, Rajski, Raszewski, Rayski, Rubaszowski, Rucki, Rudzki, Rutski, Rzeszowski, Sakowicz, Sarcewicz, Siemla, Skałowski, Skoltecki, Skrzyński, Skultecki, Sławicki, Sukowicz, Sułkowicz, Sułkowski, Surkowski, Syktowski, Sytkowski, Szamoszewski, Szczubioł, Szemesz, Szemiosz, Szemosz, Szkublecki, Szkutecki, Szurkowski, Trzeciak, Turowicz, Wązik, Wąż, Wążkowski, Wążodaw, Wężyk, Wialbut, Widucki, Widycki, Wielawski, Wilczkowski, Zyrkiewicz, Żmigrocki, Żmigrodzki, Żmijewski, Żmijowski.

Herbu Wąż używały także kilka rodzin pochodzenia obcego, m.in. tatarskiego.

Stanisław Dziadulewicz wymienia tatarskiego pochodzenia rodziny Bielickich, Fursewiczów (Fursiewiczów), Szemoszów (Szemoszowie). Fursewicze mieli pochodzić od żyjącego w połowie XV wieku Fursa (prawdopodobnie już chrześcijanina obrządku grecko-wschodniego - wskazywałyby na to imiona jego synów: Piotr, Andrzej, Denis, Mitko). Bieliccy używający przydomku Furs mieli być gałęzią Fursiewiczów i pochodzić od żyjącego w pierwszej połowie XVI wieku Huryna Mitkiewicza Fursiewicza. Tenże Huryn miał być właścicielem dworu w miasteczku Bielicy, od której to nazwy jego potomkowie mieli z czasem przybrać nazwisko Bielicki. Miały być dwie rodziny Fursów herbu Wąż, z których jedna miała być gałezią znakomitego rodu juszeńskiego, a jej protoplastą miał być wnuk Tymirczy, Kildysz Chodyrewicz, zapisany w popisie z roku 1528. Natomiast protoplastą drugiej rodziny miał być sługa księżny Semenowej Pińskiej, Furs, syn Iwana, który w roku 1495 otrzymał od swej pani wieś Kraśniew w pow. pińskim. Szemoszowie o przydomku Wężyk mieli być zapisani do chorągwi ułańskiej i być gałęzią Assańczukowiczów. Ich protoplastą miał być wnuk Urusa-Ułana, Safjan Assanowicz, koło roku 1550-ego właściciel części Kieni i Dziemidkowa w pow. grodzieńskim, używający przydomku Szemiesza.

Zasadnicza wersja herbu Wąż, była w różnych herbarzach przedstawiana w trzech różniących się wariantach

Rody posługujące się odmianami herbu Wąż

Wężyk - (odmiana z 1380 herbu Wąż) rodu Kurowskich z Kurowa w dawnym powiecie szadkowskim

Znanych jest co najmniej 12 odmian herbowych, herbu Wąż. Ponadto w obrębie niektórych odmian, pojawiają się dodatkowe interpretacje graficzne herbu:

• Wąż II– Herbowni: Cichowski, Furs, Żyrkiewicz.
• Wąż III – Herbowni: Podolecki
• Wąż IV – Herbowni: Łojko, Łoyko, Rędziejowski, Rędziewski, Rydzewski, Rzędziejewski, Rzędziejowski.
• Wąż V – Herbowni: Siedlewski
• Wąż VI – Herbowni: Kozarski, Osiński, Siedlecki, Wężowski, Widawski.
• Wąż odm. - (odmiana Borek) - Herbowni: Borek, Preck, Prek.
• Wąż odm. - (odmiana Jasieński)- Herbowni: Jasieński, Jasiński.
• Wąż odm. - (odmiana Kostrzębski) - Herbowni: Kostrzembski, Kostrzębski.
• Wąż odm. - (odmiana Koszarski) - Herbowni: Koszarski.
• Wąż odm. - (dmiana Szaleski) - Herbowni: Szaleski
• Wężyk - (odmiana herbu Wąż) – Herbowni: Gołęski, Giebułtowski, Gostkowski, Koziarski, Kurowski, Kwassowski, Oryński, Piotrkowski, Walter, Wężyk.

Herb Wąż w Rosji

W 1855 wydana została książka autorstwa rosyjskiego heraldyka Aleksandra Borysowicza Łakiera Heraldyka rosyjska. Autor przytacza tam nazwiska rosyjskiej szlachty, która przejęła niektóre polskie herby. Wśród nich jest Wąż. Autor nie wyjaśnia, w jaki sposób zachodziło takie przejmowanie. Pewne jest, że kilka polskich rodzin osiadło w Rosji. Rdzennie rosyjskie rody mogły zaś przyjmować polskie herby na zasadzie upodobniania wizerunków własnych. Herbem Wąż miała według Łakiera pieczętować się rodzina Kozarski.

Według S. Uruskiego Aleksander Kozarski (ur. 1797 w Dubrownie w orszanskiem, zm. 1833) herbu Wąż, kapitan-lejtnant floty Rosyjskiej (kapitan I rangi z 1831 r.) i dowódca brygu Merkury w wojnie tureckiej 1829 roku, dzielnie bronił się przeciw dwom liniowym okrętom i w nagrodę został odznaczony orderem Św. Jerzego IV klasy i dostał odmianę w herbie.

Herb ten nosił również poeta francuski polskiego pochodzenia Guillaume Apollinaire, spokrewniony z rodziną Kostrowickich po kądzieli.

Zobacz też

• lista herbów

Linki zewnętrzne

• Herb Wąż w serwisie Genealogia dynastyczna
• Herb Wąż (wężyk) na genealogia.okiem.pl
• Herb Wąż z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
• Herb Wąż w wersji czarno-złotej z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
• Symbol węża w polskich herbach szlacheckich [4]

Bibliografia

• Zygmunt Celichowski: Jan Długosz, "Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae.Z kodeksu kórnickiego.". Poznań: Zygmunt Celichowski, 1885.
• Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007. ISBN 978-83-60597-10-1.