Wąż (herb szlachecki)

Wąż (Anguis, Serpens, Wężyk) – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Wężyk i Zachorz, według Znamierowskiego pochodzenia włoskiego. Występował głównie w ziemi kaliskiej i sandomierskiej[1].
Opis herbu[edytuj | edytuj kod]
Opis historyczny[edytuj | edytuj kod]
Tak blazonuje herb Kasper Niesiecki[2]:
Wąż powinien być w koronie złotej, sam wprawdzie od szyi zaraz skręcony, osobliwie jednak ogon u niego przeplatano pokręcony, w pół niego w pysku w prawą tarczy obróconym, trzyma gałązkę z jabłoni z listkami i jabłkiem zielonym, kolor węża czarny, pole tarczy czerwone, na hełmie pięć piór strusich.
Opis współczesny[edytuj | edytuj kod]
Oto opis współczesny, stworzony z uwzględnieniem zasad blazonowania zaproponowanych przez Alfreda Znamierowskiego[1]:
W polu czerwonym wąż zielony w koronie złotej, trzymający w pysku jabłko złote z takimż listkiem.
Klejnot: pięć piór strusich.
Labry: Czerwone, podbite zielenią.
Równolegle funkcjonowała wersja (nie jako odmiana z inną nazwą) z polem złotym i wężem czarnym, nieskręconym (czyli jak u Niesieckiego).
Najwcześniejsze wzmianki[edytuj | edytuj kod]
Najstarsza pieczęć z 1389, najstarszy zapis 1389[1].
Najwcześniejsze źródło heraldyczne wymieniające herb to datowane na lata 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae polskiego historyka Jana Długosza, który uznaje go za rdzennie polski Zapisuje on informacje o herbie wśród 71 najstarszych polskich herbów szlacheckich we fragmencie: "Wąszykowye serpentem liuidum in campo rubeo defert Genus Polonicum, in quo viri iracundi."[3].
W wyniku unii horodelskiej w 1413 przeniesiony na Litwę - przyjął go od nieznanego adoptującego bojar Koczan Sukowicz[4].
Legenda herbowa[edytuj | edytuj kod]
Legenda herbowa, przytaczana przez Niesieckiego, wiąże symbol węża z przemyślnością obdarowanego herbem rycerza:
Mówią, że rycerzowi Wąż nazwanemu za przemyślną jakąś sztukę, którą nieprzyjaciela na tę ojczyznę zasadzonego albo odwrócił, albo złamał impet, ten herb nadany[2].
Herbowni[edytuj | edytuj kod]
Podstawowa wersja herbu Wąż, przysługuje następującym rodom szlacheckim[5]:
Ambroszkiewicz, Ambroziewicz, Ambrożewicz, Ambrożkiewicz,
Babaszowski, Benkuński, Bielecki, Bieńkuński, Bogwiecki, Bogwiedzki, Bomblewicz, Borch, Borejsza, Borek, Bork, Brzostowicz, Bugwidzki, Bykowski,
Cichocki, Cichoński, Ciechomski, Ciechowski, Ciekowski, Cimochowski, Czechowicki,
Damięcki, Demontowicz, Deszniański, Deszyn, Deszyński, Dłotowski, Dłótowski, Dłutowski, Dobrzankowski,
Fiersowicz, Funger, Fursewicz, Fursiewicz,
Gardziński, German, Górski, Groszkowski, Groszowski, Groza, Grozowski, Grudź, Gruzdź, Gruźdź, Grzmucki,
Herman,
Januszkiewicz, Jasieniecki, Jasieński, Jasiński,
Koczalski, Koczelski, Koczulski, Konczan, Koracz, Koran, Kostrowicki, Kostrowiecki, Kostrowski, Kotuszowski, Kotwacz, Kowacz, Koyczan, Kozaczyński, Kozanecki, Kożarski, Krzykowski, Kuczkowski, Kuzarski,
Lubochowski,
Łojwa, Łojwo, Łoywo,
Magiera, Malik, Małdrzycki, Małdrzyk, Mikołajewski,
Niadych, Niedych,
Obrzyziewicz, Odolski, Ożegowski,
Piasecki, Pisecki, Podoliński, Pojałowski, Polanowski, Połajowski,
Rabaszowski, Raciborowski, Rajski, Raszewski, Rayski, Rubaszowski, Rucki, Rudzki, Rutski, Rzeszowski,
Sakowicz, Sadowski, Sarcewicz, Siemla, Skałowski, Skoltecki, Skrzyński, Skultecki, Sławicki, Sukowicz, Sułkowicz, Sułkowski, Surkowski, Syktowski, Sytkowski, Szamoszewski, Szczubioł, Szemesz, Szemiosz, Szemosz, Szkublecki, Szkutecki, Szurkowski,
Trzeciak, Turowicz,
Wązik, Wąż, Wążkowski, Wążodaw, Wężyk, Wialbut, Widucki, Widycki, Wielawski, Wilczkowski, [6]
Zyrkiewicz,
Żmigrocki, Żmigrodzki, Żmijewski, Żmijowski.
Herbu Wąż używały także kilka rodzin pochodzenia obcego, m.in. tatarskiego.
Stanisław Dziadulewicz wymienia tatarskiego pochodzenia rodziny Bielickich, Fursewiczów (Fursiewiczów), Szemoszów (Szemoszowie). Fursewicze mieli pochodzić od żyjącego w połowie XV wieku Fursa (prawdopodobnie już chrześcijanina obrządku grecko-wschodniego - wskazywałyby na to imiona jego synów: Piotr, Andrzej, Denis, Mitko). Bieliccy używający przydomku Furs mieli być gałęzią Fursiewiczów i pochodzić od żyjącego w pierwszej połowie XVI wieku Huryna Mitkiewicza Fursiewicza. Tenże Huryn miał być właścicielem dworu w miasteczku Bielicy, od której to nazwy jego potomkowie mieli z czasem przybrać nazwisko Bielicki. Miały być dwie rodziny Fursów herbu Wąż, z których jedna miała być gałezią znakomitego rodu juszeńskiego, a jej protoplastą miał być wnuk Tymirczy, Kildysz Chodyrewicz, zapisany w popisie z roku 1528. Natomiast protoplastą drugiej rodziny miał być sługa księżny Semenowej Pińskiej, Furs, syn Iwana, który w roku 1495 otrzymał od swej pani wieś Kraśniew w pow. pińskim. Szemoszowie o przydomku Wężyk mieli być zapisani do chorągwi ułańskiej i być gałęzią Assańczukowiczów. Ich protoplastą miał być wnuk Urusa-Ułana, Safjan Assanowicz, koło roku 1550-ego właściciel części Kieni i Dziemidkowa w pow. grodzieńskim, używający przydomku Szemiesza[7].
Zasadnicza wersja herbu Wąż, była w różnych herbarzach przedstawiana w trzech różniących się wariantach[8]
Rody posługujące się odmianami herbu Wąż[edytuj | edytuj kod]
Znanych jest co najmniej 12 odmian herbowych, herbu Wąż. Ponadto w obrębie niektórych odmian, pojawiają się dodatkowe interpretacje graficzne herbu[9]:
- Wąż II[10][11]– Herbowni: Cichowski, Furs, Żyrkiewicz.
- Wąż III[12] – Herbowni: Podolecki
- Wąż IV[13] – Herbowni: Łojko, Łoyko, Rędziejowski, Rędziewski, Rydzewski, Rzędziejewski, Rzędziejowski.
- Wąż V[14] – Herbowni: Siedlewski
- Wąż VI[15][16] – Herbowni: Kozarski, Osiński, Siedlecki, Wężowski, Widawski.
- Wąż odm. - (odmiana Borek)[17] - Herbowni: Borek, Preck, Prek.
- Wąż odm. - (odmiana Jasieński)[18][19]- Herbowni: Jasieński, Jasiński.
- Wąż odm. - (odmiana Kostrzębski)[20] - Herbowni: Kostrzembski, Kostrzębski.
- Wąż odm. - (odmiana Koszarski)[21] - Herbowni: Koszarski.
- Wąż odm. - (dmiana Szaleski)[22] - Herbowni: Szaleski
- Wężyk - (odmiana herbu Wąż)[23] – Herbowni: Gołęski, Giebułtowski, Gostkowski, Koziarski, Kurowski, Kwassowski, Oryński, Piotrkowski, Walter, Wężyk.
Herb Wąż w Rosji[edytuj | edytuj kod]
W 1855 wydana została książka autorstwa rosyjskiego heraldyka Aleksandra Borysowicza Łakiera Heraldyka rosyjska. Autor przytacza tam nazwiska rosyjskiej szlachty, która przejęła niektóre polskie herby. Wśród nich jest Wąż. Autor nie wyjaśnia, w jaki sposób zachodziło takie przejmowanie. Pewne jest, że kilka polskich rodzin osiadło w Rosji. Rdzennie rosyjskie rody mogły zaś przyjmować polskie herby na zasadzie upodobniania wizerunków własnych. Herbem Wąż miała według Łakiera pieczętować się rodzina Kozarski[24].
Według S. Uruskiego Aleksander Kozarski (ur. 1797 w Dubrownie w orszanskiem, zm. 1833) herbu Wąż, kapitan-lejtnant floty Rosyjskiej (kapitan I rangi z 1831 r.) i dowódca brygu Merkury w wojnie tureckiej 1829 roku, dzielnie bronił się przeciw dwom liniowym okrętom i w nagrodę został odznaczony orderem Św. Jerzego IV klasy i dostał odmianę w herbie[25].
Herb ten nosił również poeta francuski polskiego pochodzenia Guillaume Apollinaire, spokrewniony z rodziną Kostrowickich po kądzieli.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Herb Wąż w serwisie Genealogia dynastyczna
- Herb Wąż (wężyk) na genealogia.okiem.pl
- Herb Wąż z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- Herb Wąż w wersji czarno-złotej z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- Symbol węża w polskich herbach szlacheckich [4]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Alfred Znamierowski: Herbarz rodowy. Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 175. ISBN 83-7391-166-9.
- ↑ a b Kasper Niesiecki: Herbarz polski. T. 9. Lipsk: Breitkopf i Heartel, 1841, s. 252-256.
- ↑ Celichowski 1885 ↓, s. 15-27.
- ↑ D. Zincevage: Union of Horodle Roll (pol. • ang.). [dostęp 23 listopada 2009].
- ↑ Herb Waz z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Dźmitry Matviejčyk: Herboŭnik biełaruskaj šlachty. T. 3. Miensk: Беларусь, 2014, s. 270-271. ISBN 978-985-01-1095-4. (biał.) Herbowny Wieński (pol.)
- ↑ Stanisław Dziadulewicz: Herbarz rodzin tatarskich w Polsce. Wilno: Nadkładem autora z zasiłkiem Komitetu Funduszu Kultury Narodowej, 1929, s. 378,396,443.
- ↑ [1], [2], [3]
- ↑ Grzegorz Jacek Brzustowicz, Rodziny herbu Wąż w Rzeczypospolitej
- ↑ Herb Waz2 z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Waz2a z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Waz3 z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Waz4 z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Waz5 z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Waz6 z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Waz6a z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Borek z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Jasienski z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Jasienski2 z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Kostrzebski z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Koszarski z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Szaleski z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Herb Wezyk z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- ↑ Andrzej Kostrzewski: Polskie herby w heraldyce szlachty rosyjskiej (pol.). 4 sierpnia 2001. [dostęp 16 listopada 2009].
- ↑ Seweryn Uruski: Rodzina: Herbarz szlachty Polskiej. T. 7. Warszawa: 1910, s. 360.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Celichowski: Jan Długosz, "Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae.Z kodeksu kórnickiego.". Poznań: Zygmunt Celichowski, 1885.
- Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007. ISBN 978-83-60597-10-1.
|
|
|