Wikipedia:Dobre Artykuły/archiwum/2023-03

2023-03-01

Naomi Mataʻafa (ur. 29 kwietnia 1957 w Apii) – samoańska polityk, premier państwa od 2021 roku, pierwsza kobieta na tym urzędzie. Córka Mataʻafy Mulinuʻu II, pierwszego premiera niepodległego Samoa. Od 1985 roku deputowana do parlamentu Samoa – Zgromadzenia Ustawodawczego, w latach 1991–2020 pełniła w rządzie kraju funkcje ministra kilku resortów i wicepremiera, będąc pierwszą kobietą zasiadającą w rządzie Samoa. Do 2020 roku była członkinią Partii Ochrony Praw Człowieka, rządzącej Samoa od 1982 roku. Na początku 2021 roku wstąpiła do nowego ugrupowania FAST i wkrótce została jego liderką. W wyborach z kwietnia 2021 roku FAST i HRPP zdobyły w liczącym 51 miejsc parlamencie po 25 mandatów, a FAST uzyskała większość dzięki przeciągnięciu jedynego niezależnego deputowanego. HRPP kierowana przez sprawującego urząd od 1998 roku premiera Tuilaʻepę Sailele Malielegaoi odmawiała jednak przekazania władzy FAST, doprowadzając kraj do kilkumiesięcznego kryzysu politycznego. W maju 2021 roku Naomi Mataʻafa popierana przez FAST samodzielnie złożyła przysięgę na stanowisku szefa rządu. Ostatecznie objęła władzę w lipcu 2021 roku, dzięki werdyktowi samoańskiego Sądu Apelacyjnego. Czytaj więcej…

2023-03-02

The Evening and the Morning Star – amerykański miesięcznik, pierwsza gazeta wydawana przez Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Ukazywał się od czerwca 1832 do września 1834 roku, doczekał się łącznie 24 numerów. Początkowo redagowany w Independence w stanie Missouri przez W. W. Phelpsa, później przez Olivera Cowdery'ego w Kirtland w stanie Ohio. Skupiał się na tematach związanych z mormonizmem, często posługując się apokaliptyczną retoryką. Chętnie czytany przez wiernych Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, w praktyce funkcjonował jako oficjalny organ tej wspólnoty religijnej. Odegrał istotną rolę w formowaniu się mormońskiego kanonu pism świętych. Zapisał się w szerszej mormońskiej kulturze, jego zachowane egzemplarze przechowuje się między innymi w Muzeum Historii Kościoła w Salt Lake City. Czytaj więcej…

2023-03-03

Obóz janowski – niemiecki nazistowski obóz funkcjonujący w czasie II wojny światowej, od listopada 1941 roku do lipca 1944 roku, przy ul. Janowskiej 132/134 we Lwowie. Obóz utworzono, aby zapewnić niewolniczą siłę roboczą dla należącej do SS spółki Deutsche Ausrüstungswerke (DAW). Pozostając formalnie obozem pracy, szybko zaczął odgrywać kluczową rolę w procesie eksterminacji Żydów w dystrykcie Galicja. W pobliskim wąwozie, zwanym Piaskami, odbywały się masowe egzekucje. Spośród więźniów sformowano specjalne komando, którego zadaniem było zacieranie śladów niemieckich zbrodni. W samym obozie panowały fatalne warunki bytowe i sanitarne, a więźniowie byli nieustannie narażeni na bestialstwo strażników. 19 listopada 1943 roku niemal wszyscy żydowscy więźniowie zostali zamordowani. Z początkiem następnego roku obóz wznowił działalność, jednakże liczba jego więźniów była odtąd znacznie mniejsza, a ponadto dominowali wśród nich Polacy oraz Ukraińcy. Ostateczna likwidacja obozu janowskiego nastąpiła w lipcu 1944 roku. Czytaj więcej…

2023-03-04

Nothing Safe: Best of the Box – pierwszy album kompilacyjny amerykańskiego zespołu muzycznego Alice in Chains, opublikowany 29 czerwca 1999 roku nakładem wytwórni fonograficznej Columbia Records. Pierwotna wersja z 1999 roku zawierała zestaw piętnastu kompozycji zamieszczonych na płycie CD. Album był promowany przez nieopublikowany wcześniej utwór Get Born Again, nagrany podczas ostatniej sesji zespołu w 1998 roku. Uzyskał on nominację do nagrody Grammy w kategorii Best Hard Rock Performance. Nothing Safe: Best of the Box ukazał się również w rozszerzonej wersji Best Buy Exclusive, wzbogaconej dodatkowo o koncertowe wersje kompozycji Angry Chair oraz Man in the Box. Album uzyskał przychylne recenzje krytyków, którzy podkreślali, że jest to interesujący zbiór, stanowiący dokładny przekrój twórczości zespołu. W 2007 roku, osiągnąwszy próg miliona sprzedanych kopii w Stanach Zjednoczonych, Nothing Safe: Best of the Box otrzymał od Recording Industry Association of America certyfikat platynowej płyty. Czytaj więcej…

2023-03-05

Jerzy Skolimowski (ur. 5 maja 1938 w Łodzi) – polski reżyser, scenarzysta oraz aktor filmowy, poeta, malarz, przedstawiciel trzeciej fali polskiego kina, komandor Orderu Odrodzenia Polski. Karierę filmową rozpoczął jako scenarzysta do filmów Niewinni czarodzieje oraz Nóż w wodzie. Rozgłos zdobył tetralogią złożoną z czterech filmów nakręconych w Polsce, w których eksperymentował z formą i ukazywał stan ducha polskiej młodzieży lat 60. XX wieku. Ze względu na krytykę czasów stalinizmu w Rękach do góry musiał emigrować z Polski. W Wielkiej Brytanii zasłynął filmami takimi jak Na samym dnie, Wrzask oraz Fucha. Po transformacji ustrojowej w Polsce nakręcił cenione przez krytyków filmy Cztery noce z Anną i Essential Killing, z czego ten ostatni zapewnił mu Złote Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych. Laureat prestiżowych nagród, między innymi Złotego Niedźwiedzia za belgijski film Start, Nagrody Specjalnej Jury na Festiwalu Filmowym w Cannes za Wrzask i IO oraz Nagrody Specjalnej Jury na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji za Latarniowca. W 2016 roku uhonorowany Złotym Lwem w Wenecji za całokształt twórczości. Czytaj więcej…

2023-03-06

Jak być kochaną – polski melodramat psychologiczny z 1962 roku w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa, oparty na opowiadaniu Kazimierza Brandysa pod tym samym tytułem. Główne role w filmie zagrali Barbara Krafftówna oraz Zbigniew Cybulski. Tematem filmu są losy aktorki Felicji, która wspomina czasy okupacji niemieckiej ziem polskich, kiedy musiała chronić przed schwytaniem aktora Wiktora Rawicza. Jak być kochaną został dobrze przyjęty przez krytyków, a poświęcone filmowi analizy upatrywały w nim polemikę z mitem bohaterskim postaci Maćka Chełmickiego z Popiołu i diamentu Andrzeja Wajdy. Film zwyciężył na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w San Francisco, a na MFF w Bejrucie reżyser otrzymał nagrodę FIPRESCI. W 2011 roku portal Esensja.pl umieścił Jak być kochaną na 25. miejscu na liście najlepszych polskich filmów wszech czasów. Czytaj więcej…

2023-03-07

Ludmiła Hraznowa (ur. 8 czerwca 1953 w Dzierżyńsku) – białoruska ekonomistka, polityczka opozycyjna oraz obrończyni praw człowieka; kandydatka nauk ekonomicznych, deputowana do Rady Najwyższej Republiki Białorusi XIII kadencji, od 2003 roku przewodnicząca Sojuszu Obrony Praw Człowieka Białorusi, w latach 1992–1995 zastępczyni przewodniczącego Zjednoczonej Partii Demokratycznej Białorusi, w latach 2004–2008 zastępczyni przewodniczącego Zjednoczonej Partii Obywatelskiej. Była jedną z deputowanych Rady Najwyższej, którzy złożyli swoje podpisy pod wnioskiem o impeachment Alaksandra Łukaszenki. Od 1997 roku uczestniczy w rozprawach sądowych i udziela wsparcia osobom prześladowanym politycznie. Kilkakrotnie aresztowana za udział w demonstracjach, uznana przez Amnesty International za więźnia sumienia. Czytaj więcej…

2023-03-08

Naomi Mataʻafa (ur. 29 kwietnia 1957 w Apii) – samoańska polityk, premier państwa od 2021 roku, pierwsza kobieta na tym urzędzie. Córka Mataʻafy Mulinuʻu II, pierwszego premiera niepodległego Samoa. Od 1985 roku deputowana do parlamentu Samoa – Zgromadzenia Ustawodawczego, w latach 1991–2020 pełniła w rządzie kraju funkcje ministra kilku resortów i wicepremiera, będąc pierwszą kobietą zasiadającą w rządzie Samoa. Do 2020 roku była członkinią Partii Ochrony Praw Człowieka, rządzącej Samoa od 1982 roku. Na początku 2021 roku wstąpiła do nowego ugrupowania FAST i wkrótce została jego liderką. W wyborach z kwietnia 2021 roku FAST i HRPP zdobyły w liczącym 51 miejsc parlamencie po 25 mandatów, a FAST uzyskała większość dzięki przeciągnięciu jedynego niezależnego deputowanego. HRPP kierowana przez sprawującego urząd od 1998 roku premiera Tuilaʻepę Sailele Malielegaoi odmawiała jednak przekazania władzy FAST, doprowadzając kraj do kilkumiesięcznego kryzysu politycznego. W maju 2021 roku Naomi Mataʻafa popierana przez FAST samodzielnie złożyła przysięgę na stanowisku szefa rządu. Ostatecznie objęła władzę w lipcu 2021 roku, dzięki werdyktowi samoańskiego Sądu Apelacyjnego. Czytaj więcej…

2023-03-09

The Evening and the Morning Star – amerykański miesięcznik, pierwsza gazeta wydawana przez Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Ukazywał się od czerwca 1832 do września 1834 roku, doczekał się łącznie 24 numerów. Początkowo redagowany w Independence w stanie Missouri przez W. W. Phelpsa, później przez Olivera Cowdery'ego w Kirtland w stanie Ohio. Skupiał się na tematach związanych z mormonizmem, często posługując się apokaliptyczną retoryką. Chętnie czytany przez wiernych Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, w praktyce funkcjonował jako oficjalny organ tej wspólnoty religijnej. Odegrał istotną rolę w formowaniu się mormońskiego kanonu pism świętych. Zapisał się w szerszej mormońskiej kulturze, jego zachowane egzemplarze przechowuje się między innymi w Muzeum Historii Kościoła w Salt Lake City. Czytaj więcej…

2023-03-10

Obóz janowski – niemiecki nazistowski obóz funkcjonujący w czasie II wojny światowej, od listopada 1941 roku do lipca 1944 roku, przy ul. Janowskiej 132/134 we Lwowie. Obóz utworzono, aby zapewnić niewolniczą siłę roboczą dla należącej do SS spółki Deutsche Ausrüstungswerke (DAW). Pozostając formalnie obozem pracy, szybko zaczął odgrywać kluczową rolę w procesie eksterminacji Żydów w dystrykcie Galicja. W pobliskim wąwozie, zwanym Piaskami, odbywały się masowe egzekucje. Spośród więźniów sformowano specjalne komando, którego zadaniem było zacieranie śladów niemieckich zbrodni. W samym obozie panowały fatalne warunki bytowe i sanitarne, a więźniowie byli nieustannie narażeni na bestialstwo strażników. 19 listopada 1943 roku niemal wszyscy żydowscy więźniowie zostali zamordowani. Z początkiem następnego roku obóz wznowił działalność, jednakże liczba jego więźniów była odtąd znacznie mniejsza, a ponadto dominowali wśród nich Polacy oraz Ukraińcy. Ostateczna likwidacja obozu janowskiego nastąpiła w lipcu 1944 roku. Czytaj więcej…

2023-03-11

Nothing Safe: Best of the Box – pierwszy album kompilacyjny amerykańskiego zespołu muzycznego Alice in Chains, opublikowany 29 czerwca 1999 roku nakładem wytwórni fonograficznej Columbia Records. Pierwotna wersja z 1999 roku zawierała zestaw piętnastu kompozycji zamieszczonych na płycie CD. Album był promowany przez nieopublikowany wcześniej utwór Get Born Again, nagrany podczas ostatniej sesji zespołu w 1998 roku. Uzyskał on nominację do nagrody Grammy w kategorii Best Hard Rock Performance. Nothing Safe: Best of the Box ukazał się również w rozszerzonej wersji Best Buy Exclusive, wzbogaconej dodatkowo o koncertowe wersje kompozycji Angry Chair oraz Man in the Box. Album uzyskał przychylne recenzje krytyków, którzy podkreślali, że jest to interesujący zbiór, stanowiący dokładny przekrój twórczości zespołu. W 2007 roku, osiągnąwszy próg miliona sprzedanych kopii w Stanach Zjednoczonych, Nothing Safe: Best of the Box otrzymał od Recording Industry Association of America certyfikat platynowej płyty. Czytaj więcej…

2023-03-12

Jerzy Skolimowski (ur. 5 maja 1938 w Łodzi) – polski reżyser, scenarzysta oraz aktor filmowy, poeta, malarz, przedstawiciel trzeciej fali polskiego kina, komandor Orderu Odrodzenia Polski. Karierę filmową rozpoczął jako scenarzysta do filmów Niewinni czarodzieje oraz Nóż w wodzie. Rozgłos zdobył tetralogią złożoną z czterech filmów nakręconych w Polsce, w których eksperymentował z formą i ukazywał stan ducha polskiej młodzieży lat 60. XX wieku. Ze względu na krytykę czasów stalinizmu w Rękach do góry musiał emigrować z Polski. W Wielkiej Brytanii zasłynął filmami takimi jak Na samym dnie, Wrzask oraz Fucha. Po transformacji ustrojowej w Polsce nakręcił cenione przez krytyków filmy Cztery noce z Anną i Essential Killing, z czego ten ostatni zapewnił mu Złote Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych. Laureat prestiżowych nagród, między innymi Złotego Niedźwiedzia za belgijski film Start, Nagrody Specjalnej Jury na Festiwalu Filmowym w Cannes za Wrzask i IO oraz Nagrody Specjalnej Jury na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji za Latarniowca. W 2016 roku uhonorowany Złotym Lwem w Wenecji za całokształt twórczości. Czytaj więcej…

2023-03-13

Top Gun – amerykański film akcji z 1986 roku. Za reżyserię odpowiadał Tony Scott, a scenariusz napisali Jack Epps Jr. oraz Jim Cash, inspirując się artykułem zatytułowanym Top Guns autorstwa Ehuda Yonaya, opublikowanym w magazynie California trzy lata wcześniej. W roli głównej wystąpił Tom Cruise jako kapitan Pete „Maverick” Mitchell, a obok niego w filmie wystąpili także Kelly McGillis, Val Kilmer, Anthony Edwards oraz Tom Skerritt. Młody pilot marynarki wojennej na pokładzie lotniskowca USS „Enterprise”, Pete „Maverick” Mitchell oraz jego oficer radiowy, porucznik Nick „Goose” Bradshaw, otrzymują szansę na szkolenie w programie Top Gun w Naval Air Station Miramar w San Diego. Top Gun miał swoją premierę 12 maja 1986 roku, a do kin w Stanach Zjednoczonych trafił 4 dni później i otrzymał mieszane recenzje krytyków. Pomimo początkowych mieszanych reakcji krytyków, film okazał się wielkim komercyjnym sukcesem, zarabiając 357 milionów dolarów na całym świecie, przy budżecie produkcji wynoszącym 15 milionów dolarów. Film zdobył Nagrodę Akademii Filmowej oraz Złoty Glob za piosenkę „Take My Breath Away” w wykonaniu zespołu Berlin. Czytaj więcej…

2023-03-14

USS Chillicothe – amerykańska pancerna kanonierka rzeczna marynarki wojennej Unii z okresu wojny secesyjnej, o napędzie bocznokołowym, zbudowana w 1862 roku i służąca w walkach na Missisipi oraz jej dopływach w latach 1863–1865. Jej uzbrojenie stanowiły dwa działa kalibru 279 mm. Okręt nie okazał się udany, gdyż był zbyt lekko zbudowany, co w połączeniu z płytkim kadłubem powodowało spore wyginanie się końców kadłuba. Pancerz kazamaty, a zwłaszcza jego sosnowy podkład, okazał się wrażliwy na przebicia. Również warunki bytowania załogi, na jedynym pokładzie w kadłubie, były mało wygodne. Ze względu na niewielkie zanurzenie była przystosowana do operowania na płytkich wodach. Jednostka bez powodzenia i ze stratami we własnej załodze atakowała w 1863 roku fort Pemberton w stanie Missisipi, a w 1864 roku brała udział w kampanii na Red River. Okręt został sprzedany po wojnie za 3000 dolarów. Przez kilka lat był porzucony na brzegu Missisipi w okolicach Cairo, w końcu został tam spalony w 1872 roku. Czytaj więcej…

2023-03-15

Dom Florencki w Tarnowie – zabytkowy renesansowy budynek znajdujący się przy ulicy Żydowskiej 20 w Tarnowie. Powstał w II poł. XVI wieku, a następnie był kilkukrotnie przebudowywany. Powstał przypuszczalnie w wyniku połączenia dwóch innych budynków przystawionych do muru obronnego. Jest najstarszym budynkiem przy ulicy Żydowskiej, a jego nazwa pochodzi prawdopodobnie od Włochów, którzy w czasie jego budowy licznie przebywali w Tarnowie, pracując przy restaurowaniu miasta oraz zamku na Górze św. Marcina. Dom Florencki jest przykładem renesansowego budynku mieszkalnego. Cechami charakterystycznymi budowli są nadwieszony na kroksztynach górny fragment ściany frontowej oraz połączenie murowaną arkadą, przechodzącą nad dawną ulicą podmurną, z sąsiednią kamienicą. Od 1960 lub 1962 roku mieści się w nim siedziba tarnowskiego oddziału PTTK. W 1977 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych ówczesnego województwa tarnowskiego. Czytaj więcej…

2023-03-16

Artemizja – obraz Rembrandta z 1634 roku znajdujący się w kolekcji Muzeum Prado w Madrycie. Należy do niewielkiej grupy dzieł Rembrandta namalowanych w latach 1633–1635, których tematem jest alegoria bohaterskich kobiet. Na ciemnym tle widoczna jest postać damy ubranej w bogatą suknię z długimi, bufiastymi rękawami, haftowaną we wzór w jasnoniebieskim oraz żółtym kolorze. Kompozycja jest piramidalna, jej szczyt tworzy usadowiona w fotelu dama, a u podstawy znajdują się klęcząca służąca i stół. Majestatyczność damy jest podkreślona przez wysoką perspektywę w stosunku do służącej i widza oraz użycie światłocienia dla uzyskania dramatycznego efektu. Światło z lewej strony pada bezpośrednio na siedzącą damę, której strój jaśnieje, oświetla profil służącej, kielich i księgę, podczas gdy pozostałe elementy pozostają w półmroku. Dokonano licznych zmian kompozycyjnych obrazu i późniejszych interwencji, co utrudnia identyfikację przedstawionej postaci, która może być Artemizją, Sofonisbą, Judytą lub rzadziej wskazywaną Esterą. Czytaj więcej…

2023-03-17

Konstytucja marcowa – ustawa konstytucyjna uchwalona przez Sejm Ustawodawczy, opublikowana 1 czerwca 1921 roku. Mimo uchwalenia w 1921 roku wiele jej postanowień weszło w życie dopiero po wyborach do parlamentu w 1922 roku oraz wyborze prezydenta. Obowiązywała do 23 kwietnia 1935 roku. Składała się z siedmiu rozdziałów. Była to pierwsza nowoczesna polska konstytucja. Wprowadzała egalitarny ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władzę zwierzchnią (art. 2) przyznawała Narodowi (bez normatywnej jego definicji, gdyż ustrojodawca oparł się na stanowisku doktryny francuskiej, uznającej naród za podmiotowość polityczną wszystkich obywateli państwa, bez względu na ich przynależność etniczną), który nie sprawował jej sam, lecz za pośrednictwem specjalnych organów, zbudowanych zgodnie z monteskiuszowską koncepcją trójpodziału władz (art. 2 in fine). Jednym z najistotniejszych postanowień konstytucji było zniesienie wszelkich przywilejów stanowych obywateli republiki (art. 96). Czytaj więcej…

2023-03-18

Masakra na „Akikaze” – zbrodnia wojenna popełniona przez japońską Cesarską Marynarkę Wojenną 18 marca 1943 roku, w czasie wojny na Pacyfiku. Masakra odbyła się na pokładzie niszczyciela „Akikaze”, na wodach Archipelagu Bismarcka, a jej ofiarą padło około 60 osób cywilnych. Większość ofiar stanowili katoliccy oraz protestanccy duchowni oraz misjonarze, w większości narodowości niemieckiej, którzy uprzednio pełnili posługę w północno-wschodniej części Nowej Gwinei oraz na Wyspach Admiralicji. Zamordowano także ich służących i podopiecznych, w tym dwoje niemowląt. Masakrze misjonarzy towarzyszyła próba wykorzenienia chrześcijaństwa z zajętej przez Japończyków części Nowej Gwinei. Wkrótce po wywiezieniu duchownych z Wewak japońscy żołnierze gruntownie zniszczyli blisko 90% prowadzonych przez nich plantacji, wraz ze znajdującymi się tam kościołami i ośrodkami zdrowia. Zamordowali także wielu nawróconych na chrześcijaństwo Papuasów. Czytaj więcej…

2023-03-19

Fokker E.IV – niemiecki jednopłatowy samolot myśliwski z okresu I wojny światowej, zaprojektowany i zbudowany w wytwórni Fokker Aeroplanbau w Schwerinie. Oblatana we wrześniu 1915 roku maszyna była następcą modelu Fokker E.III i ostatnim modelem rodziny Fokkerów klasy E opartej na samolocie francuskim Morane-Saulnier H. Uzbrojenie seryjnych samolotów składało się z dwóch zsynchronizowanych stałych karabinów maszynowych lMG08 kalibru 7,92 mm, umieszczonych na grzbiecie kadłuba. Karabiny zasilane były z taśm amunicyjnych umieszczonych w bębnach, a wystrzelone łuski trafiały do pojemnika zamontowanego za silnikiem. Fokker E.IV był pierwszym seryjnym myśliwcem uzbrojonym w więcej niż jeden stały karabin maszynowy. Zbudowany w liczbie 49 egzemplarzy samolot używany był bojowo przez Luftstreitkräfte, jednak nie odniósł sukcesu i został wycofany ze służby na początku 1917 roku. Czytaj więcej…

2023-03-20

Top Gun – amerykański film akcji z 1986 roku. Za reżyserię odpowiadał Tony Scott, a scenariusz napisali Jack Epps Jr. oraz Jim Cash, inspirując się artykułem zatytułowanym Top Guns autorstwa Ehuda Yonaya, opublikowanym w magazynie California trzy lata wcześniej. W roli głównej wystąpił Tom Cruise jako kapitan Pete „Maverick” Mitchell, a obok niego w filmie wystąpili także Kelly McGillis, Val Kilmer, Anthony Edwards oraz Tom Skerritt. Młody pilot marynarki wojennej na pokładzie lotniskowca USS „Enterprise”, Pete „Maverick” Mitchell oraz jego oficer radiowy, porucznik Nick „Goose” Bradshaw, otrzymują szansę na szkolenie w programie Top Gun w Naval Air Station Miramar w San Diego. Top Gun miał swoją premierę 12 maja 1986 roku, a do kin w Stanach Zjednoczonych trafił 4 dni później. Pomimo początkowych mieszanych reakcji krytyków, film okazał się wielkim komercyjnym sukcesem, zarabiając 357 milionów dolarów na całym świecie, przy budżecie produkcji wynoszącym 15 milionów dolarów. Film zdobył Nagrodę Akademii Filmowej oraz Złoty Glob za piosenkę „Take My Breath Away” w wykonaniu zespołu Berlin. Czytaj więcej…

2023-03-21

USS Chillicothe – amerykańska pancerna kanonierka rzeczna marynarki wojennej Unii z okresu wojny secesyjnej, o napędzie bocznokołowym, zbudowana w 1862 roku i służąca w walkach na Missisipi oraz jej dopływach w latach 1863–1865. Jej uzbrojenie stanowiły dwa działa kalibru 279 mm. Okręt nie okazał się udany, gdyż był zbyt lekko zbudowany, co w połączeniu z płytkim kadłubem powodowało spore wyginanie się końców kadłuba. Pancerz kazamaty, a zwłaszcza jego sosnowy podkład, okazał się wrażliwy na przebicia. Również warunki bytowania załogi, na jedynym pokładzie w kadłubie, były mało wygodne. Ze względu na niewielkie zanurzenie była przystosowana do operowania na płytkich wodach. Jednostka bez powodzenia i ze stratami we własnej załodze atakowała w 1863 roku fort Pemberton w stanie Missisipi, a w 1864 roku brała udział w kampanii na Red River. Okręt został sprzedany po wojnie za 3000 dolarów. Przez kilka lat był porzucony na brzegu Missisipi w okolicach Cairo, w końcu został tam spalony w 1872 roku. Czytaj więcej…

2023-03-22

Dom Florencki w Tarnowie – zabytkowy renesansowy budynek znajdujący się przy ulicy Żydowskiej 20 w Tarnowie. Powstał w II poł. XVI wieku, a następnie był kilkukrotnie przebudowywany. Powstał przypuszczalnie w wyniku połączenia dwóch innych budynków przystawionych do muru obronnego. Jest najstarszym budynkiem przy ulicy Żydowskiej, a jego nazwa pochodzi prawdopodobnie od Włochów, którzy w czasie jego budowy licznie przebywali w Tarnowie, pracując przy restaurowaniu miasta oraz zamku na Górze św. Marcina. Dom Florencki jest przykładem renesansowego budynku mieszkalnego. Cechami charakterystycznymi budowli są nadwieszony na kroksztynach górny fragment ściany frontowej oraz połączenie murowaną arkadą, przechodzącą nad dawną ulicą podmurną, z sąsiednią kamienicą. Od 1960 lub 1962 roku mieści się w nim siedziba tarnowskiego oddziału PTTK. W 1977 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych ówczesnego województwa tarnowskiego. Czytaj więcej…

2023-03-23

Artemizja – obraz Rembrandta z 1634 roku znajdujący się w kolekcji Muzeum Prado w Madrycie. Należy do niewielkiej grupy dzieł Rembrandta namalowanych w latach 1633–1635, których tematem jest alegoria bohaterskich kobiet. Na ciemnym tle widoczna jest postać damy ubranej w bogatą suknię z długimi, bufiastymi rękawami, haftowaną we wzór w jasnoniebieskim oraz żółtym kolorze. Kompozycja jest piramidalna, jej szczyt tworzy usadowiona w fotelu dama, a u podstawy znajdują się klęcząca służąca i stół. Majestatyczność damy jest podkreślona przez wysoką perspektywę w stosunku do służącej i widza oraz użycie światłocienia dla uzyskania dramatycznego efektu. Światło z lewej strony pada bezpośrednio na siedzącą damę, której strój jaśnieje, oświetla profil służącej, kielich i księgę, podczas gdy pozostałe elementy pozostają w półmroku. Dokonano licznych zmian kompozycyjnych obrazu i późniejszych interwencji, co utrudnia identyfikację przedstawionej postaci, która może być Artemizją, Sofonisbą, Judytą lub rzadziej wskazywaną Esterą. Czytaj więcej…

2023-03-24

Konstytucja marcowa – ustawa konstytucyjna uchwalona przez Sejm Ustawodawczy, opublikowana 1 czerwca 1921 roku. Mimo uchwalenia w 1921 roku wiele jej postanowień weszło w życie dopiero po wyborach do parlamentu w 1922 roku oraz wyborze prezydenta. Obowiązywała do 23 kwietnia 1935 roku. Składała się z siedmiu rozdziałów. Była to pierwsza nowoczesna polska konstytucja. Wprowadzała egalitarny ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władzę zwierzchnią (art. 2) przyznawała Narodowi (bez normatywnej jego definicji, gdyż ustrojodawca oparł się na stanowisku doktryny francuskiej, uznającej naród za podmiotowość polityczną wszystkich obywateli państwa, bez względu na ich przynależność etniczną), który nie sprawował jej sam, lecz za pośrednictwem specjalnych organów, zbudowanych zgodnie z monteskiuszowską koncepcją trójpodziału władz (art. 2 in fine). Jednym z najistotniejszych postanowień konstytucji było zniesienie wszelkich przywilejów stanowych obywateli republiki (art. 96). Czytaj więcej…

2023-03-25

Masakra na „Akikaze” – zbrodnia wojenna popełniona przez japońską Cesarską Marynarkę Wojenną 18 marca 1943 roku, w czasie wojny na Pacyfiku. Masakra odbyła się na pokładzie niszczyciela „Akikaze”, na wodach Archipelagu Bismarcka, a jej ofiarą padło około 60 osób cywilnych. Większość ofiar stanowili katoliccy oraz protestanccy duchowni oraz misjonarze, w większości narodowości niemieckiej, którzy uprzednio pełnili posługę w północno-wschodniej części Nowej Gwinei oraz na Wyspach Admiralicji. Zamordowano także ich służących i podopiecznych, w tym dwoje niemowląt. Masakrze misjonarzy towarzyszyła próba wykorzenienia chrześcijaństwa z zajętej przez Japończyków części Nowej Gwinei. Wkrótce po wywiezieniu duchownych z Wewak japońscy żołnierze gruntownie zniszczyli blisko 90% prowadzonych przez nich plantacji, wraz ze znajdującymi się tam kościołami i ośrodkami zdrowia. Zamordowali także wielu nawróconych na chrześcijaństwo Papuasów. Czytaj więcej…

2023-03-26

Fokker E.IV – niemiecki jednopłatowy samolot myśliwski z okresu I wojny światowej, zaprojektowany i zbudowany w wytwórni Fokker Aeroplanbau w Schwerinie. Oblatana we wrześniu 1915 roku maszyna była następcą modelu Fokker E.III i ostatnim modelem rodziny Fokkerów klasy E opartej na samolocie francuskim Morane-Saulnier H. Uzbrojenie seryjnych samolotów składało się z dwóch zsynchronizowanych stałych karabinów maszynowych lMG08 kalibru 7,92 mm, umieszczonych na grzbiecie kadłuba. Karabiny zasilane były z taśm amunicyjnych umieszczonych w bębnach, a wystrzelone łuski trafiały do pojemnika zamontowanego za silnikiem. Fokker E.IV był pierwszym seryjnym myśliwcem uzbrojonym w więcej niż jeden stały karabin maszynowy. Zbudowany w liczbie 49 egzemplarzy samolot używany był bojowo przez Luftstreitkräfte, jednak nie odniósł sukcesu i został wycofany ze służby na początku 1917 roku. Czytaj więcej…

2023-03-27

Top Gun – amerykański film akcji z 1986 roku. Za reżyserię odpowiadał Tony Scott, a scenariusz napisali Jack Epps Jr. oraz Jim Cash, inspirując się artykułem zatytułowanym Top Guns autorstwa Ehuda Yonaya, opublikowanym w magazynie California trzy lata wcześniej. W roli głównej wystąpił Tom Cruise jako kapitan Pete „Maverick” Mitchell, a obok niego w filmie wystąpili także Kelly McGillis, Val Kilmer, Anthony Edwards oraz Tom Skerritt. Młody pilot marynarki wojennej na pokładzie lotniskowca USS „Enterprise”, Pete „Maverick” Mitchell oraz jego oficer radiowy, porucznik Nick „Goose” Bradshaw, otrzymują szansę na szkolenie w programie Top Gun w Naval Air Station Miramar w San Diego. Top Gun miał swoją premierę 12 maja 1986 roku, a do kin w Stanach Zjednoczonych trafił 4 dni później. Pomimo początkowych mieszanych reakcji krytyków, film okazał się wielkim komercyjnym sukcesem, zarabiając 357 milionów dolarów na całym świecie, przy budżecie produkcji wynoszącym 15 milionów dolarów. Film zdobył Nagrodę Akademii Filmowej oraz Złoty Glob za piosenkę „Take My Breath Away” w wykonaniu zespołu Berlin. Czytaj więcej…

2023-03-28

USS Chillicothe – amerykańska pancerna kanonierka rzeczna marynarki wojennej Unii z okresu wojny secesyjnej, o napędzie bocznokołowym, zbudowana w 1862 roku i służąca w walkach na Missisipi oraz jej dopływach w latach 1863–1865. Jej uzbrojenie stanowiły dwa działa kalibru 279 mm. Okręt nie okazał się udany, gdyż był zbyt lekko zbudowany, co w połączeniu z płytkim kadłubem powodowało spore wyginanie się końców kadłuba. Pancerz kazamaty, a zwłaszcza jego sosnowy podkład, okazał się wrażliwy na przebicia. Również warunki bytowania załogi, na jedynym pokładzie w kadłubie, były mało wygodne. Ze względu na niewielkie zanurzenie była przystosowana do operowania na płytkich wodach. Jednostka bez powodzenia i ze stratami we własnej załodze atakowała w 1863 roku fort Pemberton w stanie Missisipi, a w 1864 roku brała udział w kampanii na Red River. Okręt został sprzedany po wojnie za 3000 dolarów. Przez kilka lat był porzucony na brzegu Missisipi w okolicach Cairo, w końcu został tam spalony w 1872 roku. Czytaj więcej…

2023-03-29

Dom Florencki w Tarnowie – zabytkowy renesansowy budynek znajdujący się przy ulicy Żydowskiej 20 w Tarnowie. Powstał w II poł. XVI wieku, a następnie był kilkukrotnie przebudowywany. Powstał przypuszczalnie w wyniku połączenia dwóch innych budynków przystawionych do muru obronnego. Jest najstarszym budynkiem przy ulicy Żydowskiej, a jego nazwa pochodzi prawdopodobnie od Włochów, którzy w czasie jego budowy licznie przebywali w Tarnowie, pracując przy restaurowaniu miasta oraz zamku na Górze św. Marcina. Dom Florencki jest przykładem renesansowego budynku mieszkalnego. Cechami charakterystycznymi budowli są nadwieszony na kroksztynach górny fragment ściany frontowej oraz połączenie murowaną arkadą, przechodzącą nad dawną ulicą podmurną, z sąsiednią kamienicą. Od 1960 lub 1962 roku mieści się w nim siedziba tarnowskiego oddziału PTTK. W 1977 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych ówczesnego województwa tarnowskiego. Czytaj więcej…

2023-03-30

Artemizja – obraz Rembrandta z 1634 roku znajdujący się w kolekcji Muzeum Prado w Madrycie. Należy do niewielkiej grupy dzieł Rembrandta namalowanych w latach 1633–1635, których tematem jest alegoria bohaterskich kobiet. Na ciemnym tle widoczna jest postać damy ubranej w bogatą suknię z długimi, bufiastymi rękawami, haftowaną we wzór w jasnoniebieskim oraz żółtym kolorze. Kompozycja jest piramidalna, jej szczyt tworzy usadowiona w fotelu dama, a u podstawy znajdują się klęcząca służąca i stół. Majestatyczność damy jest podkreślona przez wysoką perspektywę w stosunku do służącej i widza oraz użycie światłocienia dla uzyskania dramatycznego efektu. Światło z lewej strony pada bezpośrednio na siedzącą damę, której strój jaśnieje, oświetla profil służącej, kielich i księgę, podczas gdy pozostałe elementy pozostają w półmroku. Dokonano licznych zmian kompozycyjnych obrazu i późniejszych interwencji, co utrudnia identyfikację przedstawionej postaci, która może być Artemizją, Sofonisbą, Judytą lub rzadziej wskazywaną Esterą. Czytaj więcej…

2023-03-31

Konstytucja marcowa – ustawa konstytucyjna uchwalona przez Sejm Ustawodawczy, opublikowana 1 czerwca 1921 roku. Mimo uchwalenia w 1921 roku wiele jej postanowień weszło w życie dopiero po wyborach do parlamentu w 1922 roku oraz wyborze prezydenta. Obowiązywała do 23 kwietnia 1935 roku. Składała się z siedmiu rozdziałów. Była to pierwsza nowoczesna polska konstytucja. Wprowadzała egalitarny ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władzę zwierzchnią (art. 2) przyznawała Narodowi (bez normatywnej jego definicji, gdyż ustrojodawca oparł się na stanowisku doktryny francuskiej, uznającej naród za podmiotowość polityczną wszystkich obywateli państwa, bez względu na ich przynależność etniczną), który nie sprawował jej sam, lecz za pośrednictwem specjalnych organów, zbudowanych zgodnie z monteskiuszowską koncepcją trójpodziału władz (art. 2 in fine). Jednym z najistotniejszych postanowień konstytucji było zniesienie wszelkich przywilejów stanowych obywateli republiki (art. 96). Czytaj więcej…