Missouri (stan)
| stan | |||||
| 24. stan od 10 sierpnia 1821 | |||||
 Rzeka Buffalo | |||||
| |||||
| Dewiza: Salus populi suprema lex esto (łac.) = Dobro ludu winno być najwyższym prawem | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Kod ISO 3166-2 |
US-MO | ||||
| Gubernator |
Mike Parson (R) | ||||
| Powierzchnia |
180 540 km²[1] | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
34,0 os./km² | ||||
| Strefa czasowa | |||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie USA
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Portal  Stany Zjednoczone
| |||||
Missouri (wymowa:/mɪˈzʊəri/) – stan w Stanach Zjednoczonych, leżący w regionie Midwest, na obszarze Wielkich Równin. Swoją nazwę bierze od pierwotnej ludności tych terenów plemienia Missouri.
Z eksportem o łącznej wartości ponad 7,3 miliarda dolarów, Missouri jest światowym liderem w zaawansowanej produkcji, szczególnie produkcji lotniczej i motoryzacyjnej[2]. Solidną podstawę gospodarki Missouri stanowi rolnictwo, a około dwie trzecie gruntów jest wykorzystywanych w celach rolniczych[3].
Stolicą stanu jest Jefferson City[4], największym miastem Kansas City, a największym obszarem metropolitalnym Saint Louis (2,8 mln mieszk.)[5].
Odkąd rząd federalny przywrócił karę śmierci w 1976 r. w stanie Missouri wykonano co najmniej 91 egzekucji więźniów (stan na 1 kwietnia 2022 r.)[6].
Symbole stanu[edytuj | edytuj kod]
- Dewiza: „Salus Populi Suprema Lex Esto” (Niech dobro ludu będzie najwyższym prawem)
- Przydomek (nieoficjalny): The Show-Me State
- Znaczenie przydomku: „Pokaż mi stan”, co oznacza „Jestem z Missouri. Jestem sceptyczny w tej sprawie i niełatwo mnie przekonać”
- Symbole: błękitnik rudogardły, crataegus mollis (kwiat), dereń kwiecisty, muł
Historia[edytuj | edytuj kod]
Terytorium dzisiejszego stanu przeszło pod kontrolę Stanów Zjednoczonych w 1803 w wyniku zakupu Luizjany. W 1821 stan został przyjęty do Unii w ramach tzw. Kompromisu Missouri, który zezwalał na wprowadzenie niewolnictwa w nowym stanie. Podczas wojny secesyjnej Missouri pozostało formalnie częścią Unii, choć duża część ludności stanu popierała secesję. W trakcie 1861 siły federalne zdobyły kontrolę nad stanem i utrzymały ją do końca wojny, instalując rząd popierający Unię. Część parlamentu stanowego uciekła ze stanu i zagłosowała za secesją 31 października 1861, tak więc stan zaliczany jest przynajmniej częściowo do Skonfederowanych Stanów Ameryki, jako że te uważały Missouri za własne terytorium pod wrogą okupacją. Przez cały okres wojny w stanie trwała wojna partyzancka. Pod koniec wojny, na jesieni 1864 silna wyprawa kawalerii konfederatów (tzw. Rajd Price'a) usiłowała zdobyć główne miasta stanu, jednak po serii bitew została zmuszona do wycofania się.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Razem z Tennessee są jedynymi stanami, które dzielą granicę aż z ośmioma innymi stanami. Missouri graniczy z: Iowa (na północy), Illinois (na wschodzie), Tennessee i Kentucky (na południowym wschodzie), Arkansas (na południu), Oklahomą (na południowym zachodzie), Kansas (na zachodzie) i z Nebraską (na północnym zachodzie). Przez stan płyną dwie duże rzeki, Missisipi i Missouri.
Płaskowyż Ozark położony na południu, największa część stanu Missouri, jest pokryty zalesionymi wzgórzami i znany z dużych jezior i czystych rzek.
- Klimat: podzwrotnikowy, kontynentalny; roczna suma opadów od 700 do 1100 mm (w zależności od regionu)
- Roślinność: lasy dębowo-hikorowe na wyżynie Ozark, poza tym krajobraz rolniczy
- Najwyższy szczyt: Taum Sauk Mountain (540 m n.p.m.)
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Missouri liczy 6 154 913 mieszkańców, co oznacza wzrost o 165 986 (2,8%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 6,0% populacji, 22,3% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 17,3% to osoby mające 65 i więcej lat. 50,9% ludności stanu stanowią kobiety[7].
Język[edytuj | edytuj kod]
W użyciu są głównie: język angielski (93,4%) i język hiszpański (2,9%)[8].
Rasy i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Według danych z 2019 roku, 81,8% mieszkańców stanowiła ludność biała (79,1% nie licząc Latynosów), 11,5% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 2,8% miało rasę mieszaną, 2,1% to Azjaci, 0,42% to rdzenna ludność Ameryki, 0,17% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 4,3% ludności stanu[9].
Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (21,1%), irlandzkiego (12,0%), afroamerykańskiego, angielskiego (8,4%) i „amerykańskiego” (7,8%). Obecne są także duże grupy osób pochodzenia włoskiego (189,9 tys.), francuskiego (176,9 tys.), meksykańskiego (171,5 tys.), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (167,7 tys.) i polskiego (97,7 tys.)[8].
Większe miasta[edytuj | edytuj kod]
| Lp. | Miasto | Hrabstwo | Liczba mieszkańców (2019)[10] | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Kansas City | Jackson, Clay, Platte i Cass | 495 327 | ||
| 2 | Saint Louis | niezależne miasto | 300 576 | ||
| 3 | Springfield | Greene, Christian | 167 882 | ||
| 4 | Columbia | Boone | 123 195 | ||
| 5 | Independence | Jackson | 116 672 | ||
| 6 | Lee’s Summit | Jackson, Cass | 99 357 | ||
| 7 | O’Fallon | St. Charles | 88 673 | ||
| 8 | St. Joseph | Buchanan, Andrew | 74 875 | ||
| 9 | St. Charles | St. Charles | 71 028 |
.jpg)
Religia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Struktura religijna w 2014 roku[11]:
- protestanci – 58%:
- ewangelikalni – 36% (gł. baptyści, zielonoświątkowcy, bezdenominacyjni, luteranie i campbellici)[12],
- głównego nurtu – 16% (gł. metodyści i baptyści)[12],
- historyczni czarni protestanci – 6%,
- bez religii – 20% (w tym: 3% agnostycy i 2% ateiści),
- katolicy – 16%,
- mormoni – 1,5%,
- inne religie – 4,5% (w tym: żydzi, świadkowie Jehowy, muzułmanie, scjentyści, hinduiści, buddyści, New Age, prawosławni, unitarianie uniwersaliści, bahaiści, irwingianie i sikhowie[13]).
Największe stężenie protestantów ewangelikalnych występuje na południu, wokół takich miast, jak: Springfield, Cape Girardeau czy Joplin[14]. Hrabstwo Christian posiada najwyższy odsetek zielonoświątkowców w Stanach Zjednoczonych[15].
Kościół katolicki pozostaje szczególnie silny na obszarach St. Louis i Kansas City. Gminy żydowskie mają dobrze prosperujące społeczności w większych miastach, a w górach Ozark i kilku innych miejscach znajdują się małe kolonie amiszów. W zachodniej części stanu, jest historyczny „Kraj Mormonów”. Około 1831 roku wyznawcy Józefa Smitha, założyciela kościoła mormonów, osiedlili się w Independence[16].
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Missouri jest ważnym węzłem komunikacyjnym w Stanach Zjednoczonych u zbiegu dwóch najdłuższych rzek – Missouri i Mississippi. Stanowa infrastruktura i lokalizacja dają spedytorom możliwość transportu surowców i gotowych produktów koleją, rzeką, autostradą i powietrzem do miejsc docelowych w całym kraju[17].
Na początku XXI wieku stan Missouri należał do przodujących stanów w kraju pod względem niektórych rodzajów produkcji, zwłaszcza produkcji sprzętu lotniczego i transportowego, w tym montażu samochodów. Władze federalne, stanowe i lokalne stanowią największy segment sektora usługowego. Od końca XX wieku rozwinęły się turystyka i związane z nią usługi, a miasto Branson, które pozostaje symbolem wiejskiego stylu życia, co roku przyciąga miliony turystów[18].
Rolnictwo[edytuj | edytuj kod]
(NRCS_Photo_Gallery).jpg)
Bogate gleby równin, pofałdowane wzgórza na północ od rzeki Missouri i południowo-wschodnie niziny tworzą żyzne regiony rolnicze w stanie. Duże uprawy kukurydzy i soi stanowią zaopatrzenia dla stanowego przemysłu biopaliwowego[17]. Missouri w 2017 roku znalazło się w pierwszej dziesiątce stanów z największą hodowlą krów mięsnych (2,2 mln sztuk), świń (3,4 mln), brojlerów (291,1 mln) i indyków. Do produktów przynoszących największy zysk w stanie należą także bawełna i ryż[19].
Energia[edytuj | edytuj kod]
Elektrownie węglowe zapewniły 70% produkcji energii elektrycznej w stanie Missouri w 2020 roku, a więcej węgla zużyto do produkcji w Missouri, niż w jakimkolwiek innym stanie, z wyjątkiem Teksasu. W tym samym czasie jedyna elektrownia jądrowa – Callaway Nuclear Generating Station, wyprodukowała prawie 11% energii elektrycznej[20].
Na południe od rzeki Missouri, gęsto zalesiony płaskowyż Ozark ma duży potencjał zasobów biomasy, a otwarte prerie północnego i zachodniego Missouri mają najlepsze zasoby wiatrowe[17].
Uczelnie[edytuj | edytuj kod]
Wiele instytucji przyznających stopnie naukowe w Missouri jest powiązanych z jakimś chrześcijańskim wyznaniem religijnym. Uniwersytet Missouri (University of Missouri), flagowa uczelnia stanu, była pierwszym publicznym uniwersytetem na zachód od rzeki Mississippi. Do innych najwyżej ocenianych uczelni należą[21]:
- Uniwersytet Waszyngtona w St. Louis (Washington University in St. Louis)
- Uniwersytet Saint Louis (Saint Louis University)
- Uniwersytet Nauki i Technologii Missouri (Missouri University of Science and Technology)
- Uniwersytet Missouri–St. Louis (University of Missouri–St. Louis)
- Uniwersytet Maryville (Maryville University of St. Louis)
- Uniwersytet Missouri-Kansas City (University of Missouri–Kansas City)
- Uniwersytet Stanowy Trumana (Truman State University)
- Kolegium Williama Jewella (William Jewell College)
- Uniwersytet Drury'ego (Drury University)
- Uniwersytet Stanowy Południowo-Wschodniego Missouri (Southeast Missouri State University)
- Uniwersytet Ewangelicki (Evangel University)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
- ↑ Advanced Manufacturing, Missouri One Start [dostęp 2022-11-20].
- ↑ Missouri Ag Highlights, agriculture.mo.gov [dostęp 2022-11-20].
- ↑ Missouri, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2021-04-18] (ang.).
- ↑ Census profile: St. Louis, MO-IL Metro Area, Census Reporter [dostęp 2022-11-20] (ang.).
- ↑ What are some Missouri death row inmates’ final meal requests?, FOX 4 Kansas City WDAF-TV, 3 listopada 2022 [dostęp 2022-11-20] (ang.).
- ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Missouri; UNITED STATES, www.census.gov [dostęp 2021-05-21] (ang.).
- ↑ a b 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP02), data.census.gov [dostęp 2021-05-21].
- ↑ 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05), data.census.gov [dostęp 2021-05-21].
- ↑ Top 100 Biggest Missouri Cities By Population, www.biggestuscities.com [dostęp 2021-05-21].
- ↑ Religion in America: U.S. Religious Data, Demographics and Statistics, Pew Research Center's Religion & Public Life Project [dostęp 2021-05-22] (ang.).
- ↑ a b W nawiasie zaznaczono grupy mające ponad 100 tys. członków.
- ↑ Missouri - Religious Traditions, 2010, www.thearda.com [dostęp 2021-05-22].
- ↑ Evangelical Protestant Counties (2010) - QuickLists, www.thearda.com [dostęp 2021-05-22].
- ↑ Pentecostal Counties (2010) | QuickLists | The Association of Religion Data Archives, www.thearda.com [dostęp 2021-08-18].
- ↑ Missouri, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2021-05-22] (ang.).
- ↑ a b c Missouri - State Energy Profile Analysis - U.S. Energy Information Administration (EIA), www.eia.gov [dostęp 2021-05-22].
- ↑ Missouri, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2021-05-22] (ang.).
- ↑ Missouri's Top 10 Agricultural Commodities - Farm Flavor, farmflavor.com [dostęp 2021-05-22].
- ↑ United States - U.S. Energy Information Administration (EIA), www.eia.gov [dostęp 2021-05-22].
- ↑ 2022-2023 Best Colleges in Missouri, US News [dostęp 2022-11-20] (ang.).
