51°37′29″N 21°55′59″E/51,624722 21,933056Ryki
|
|||
 Pałac Poniatowskiego |
|||
|
|||
| Państwo |  Polska |
||
| Województwo |  lubelskie |
||
| Powiat | rycki | ||
| Gmina | Ryki gmina miejsko-wiejska |
||
| Data założenia | 1442 | ||
| Prawa miejskie | 1782-1810 ponownie otrzymały je w 1957 | ||
| Burmistrz | Jarosław Żaczek | ||
| Powierzchnia | 27,22 km² | ||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
9 872[1] 362,7 os./km² |
||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 81 | ||
| Kod pocztowy | 08-500 | ||
| Tablice rejestracyjne | LRY | ||
|
Położenie na mapie województwa lubelskiego
 Ryki
|
|||
|
Położenie na mapie Polski
Ryki
|
|||
| 51°37′29″N 21°55′59″E/51,624722 21,933056 |
|||
| TERC (TERYT) |
0616044 | ||
|
Urząd miejski
ul. Karola Wojtyły 2908-500 Ryki |
|||
| Strona internetowa | |||
Ryki – miasto w województwie lubelskim, w powiecie ryckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ryki. Według danych z 24 lipca 2014 roku, miasto miało 9955 mieszkańców. Założono je w roku 1442 jako wieś królewską.
Spis treści
Położenie[edytuj]
Miasto położone jest w północno-zachodniej części województwa lubelskiego, na pograniczu z województwem mazowieckim, przy drodze krajowej nr 17: Warszawa – Lublin 100 km na południowy wschód od Warszawy i 64 km na północny zachód od Lublina.
Ryki należą do historycznej ziemi stężyckiej położonej w północnej części Małopolskiej Sandomierszczyzny.
Geograficznie leżą w południowej części Wysoczyzny Żelechowskiej, części Niziny Południopodlaskiej. Położone są w odległości 64 kilometrów na północny zachód od Lublina nad rzeką Zalesianką.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do starego województwa lubelskiego.
Geneza nazwy[edytuj]
Nazwa Ryki pojawia się po raz pierwszy w notatce z 1439 roku jako Riki. Pochodzi najprawdopodobniej od nazwy osobowej Ryk, użytej w liczbie mnogiej[2].
Historia[3][edytuj]
- XI w. – tworzy się osada Sieciechów
- XII w. – powstaje kasztelania sieciechowska, pierwszy ośrodek władzy na terenie lewo- i prawobrzeżnej Wisły, obejmujący swym zasięgiem obszar dzisiejszych Ryk
- XIII i XIV w. – wzrost znaczenia Stężycy
- XIV w. – upadek znaczenia Sieciechowa
- II poł. XV w. – z ziem po byłej kasztelanii sieciechowskiej powstaje powiat stężycki. Gród Stężyca staje się głównym ośrodkiem polityczno-gospodarczym w regionie. Rozpoczynają w nim działalność sądy: grodzki i ziemski. Powstaje wówczas określenie ziemi stężyckiej w granicach, której leżały Ryki
- 1397 – podział części województwa sandomierskiego na lewym brzegu Wisły na trzy powiaty: sandomierski, radomski i chęciński. Starostwo stężyckie – wraz z Rykami – zostało podporządkowane władzy radomskiego starosty grodowego. Sądy: grodzki i ziemski, przeniesiono ze Stężycy do Radomia
- 1424 – wzmiankowana wieś królewska Riki
- 1568 – wyłączenie ze starostwa radomskiego starostwa stężyckiego, wraz z przeniesieniem do Stężycy sądów: grodzkiego i ziemskiego
- 1570 – pierwsza znana wizytacja parafii w Rykach, istniał wówczas drewniany kościół pw. św. Jakuba Apostoła
- 1570 – pierwsza informacja o działaniu szkoły parafialnej
- 1585 – z południowo-wschodnich ziem starostwa stężyckiego utworzono starostwo ryckie, z siedzibą w Rykach
- 1591 – dziedzic wsi Zalesie, Mikołaj Zaleski funduje szpital parafialny
- 1598 – wizytacja parafialna podaje istnienie drewnianego kościoła pw. św. Stanisława bpa
- 1617 – kolejna wizytacja parafialna podaje istnienie drewnianego kościoła pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny
- 1622 – założone zostaje Bractwo Świętej Anny
- 1637 – zostaje założone Bractwo Szkaplerza Świętego
- 1653 – istniał już wybudowany przez ks. proboszcza Piotra Ciecierskiego drewniany kościół pw. św. Jakuba Apostoła
- 1663 – starostwo ryckie składa się z jednego miasta: Okrzei, 3 folwarków: Brusów, Babice i Ownia, oraz 15 wsi: Ryki, Swaty, Sierskowola, Sarny, Bazanów, Oszczywilk, Ogonów, Rososz, Grabów, Chrustne, Babice, Dąbia, Wylezin, Skruda i Ownia
- 1693 – powstaje kapela parafialna, jedyna ufundowana w diecezji krakowskiej w XVII w.
- 1718 – wichura niszczy kościół pw. św. Jakuba Apostoła
- do 1736 – ks. proboszcz Władysław Zaleski wybudował nowy drewniany kościół pw. św. Jakuba Apostoła
- 1736 – pierwsza wzmianka o istnieniu Bractwa Różańca Świętego
- 2 lipca 1744 – spłonął kościół pw. św. Jakuba Apostoła
- do 1757 – wybudowano pierwszy murowany kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła, dzięki ks. proboszczowi Aleksandrowi Trembińskiemu
- 1762 – zmarł starosta rycki, kasztelan krakowski Stanisław Poniatowski, ojciec przyszłego króla Polski
- 1782 – otrzymanie przez Ryki praw miejskich
- 23 listopada 1793 – przeniesienie ze Stężycy do Ryk sądów: grodzkiego oraz ziemskiego
- 1794 – wielki pożar niszczy większą część miasta
- 1795 – 1809 – w wyniku III rozbioru Polski Ryki zostają przydzielone do zaboru austriackiego, w prowincji Galicja Zachodnia (Galicja Nowa)
- 1809 – 1815 – Ryki przydzielone do Księstwa Warszawskiego, departamentu siedleckiego, powiat żelechowski
- 1810 – utracenie praw miejskich
- 1815 – Ryki znajdują się w granicach Królestwa Polskiego
- 1816 – przynależność do województwa podlaskiego (przemianowane z departamentu siedleckiego), obwód łukowski, powiat żelechowski
- 1836 – Ryki kupuje od Skarbu Państwa Jan Jezierski, zakładając hodowlę karpia. Dzięki temu Ryki stały się znane jako „stolica karpia”
- 7 marca 1837 – przemianowanie województwa podlaskiego na gubernię siedlecką
- 11 października 1842 – Ryki należą do powiatu łukowskiego, przemianowany z obwodu), okręg żelechowski (przemianowany z powiatu)
- 1842 – powstaje samodzielna gmina żydowska, ważny ośrodek ruchu chasydzkiego
- 1 stycznia 1845 – przydzielenie do guberni lubelskiej (powstała z połączenia guberni lubelskiej i podlaskiej), powiatu łukowskiego, okręgu żelechowskiego
- 3 marca 1859 – Ryki po raz pierwszy stają się gminą złożoną z gromad
- 13 stycznia 1867 – przyłączenie do guberni siedleckiej (wyłączona z guberni lubelskiej), powiatu garwolińskiego
- 1908 – 1914 – budowa nowego kościoła murowanego pw. Najświętszego Zbawiciela
- 1908 – w Rykach żyje 2077 Żydów (94% ogółu mieszkańców), w okresie międzywojennym 2419 (69%)
- 22 stycznia 1916 – przydział do generał-gubernatorstwa warszawskiego, powiatu garwolińskiego
- 2 sierpnia 1919 – przyłączenie do województwa lubelskiego, powiatu garwolińskiego
- 1926 – powstaje bank żydowski
- 1936 - dochodzi do ekscesów o podłożu antysemickim[4]
- 2 sierpnia 1939 – przydział do województwa warszawskiego, powiatu garwolińskiego
- 1940 – rozebranie starego kościoła murowanego pw. św. Jakuba Apostoła
- 7 maja 1942 – część mieszkańców getta hitlerowcy wywożą do ośrodka zagłady w Sobiborze
- październik 1942 – likwidacja getta, podczas której większa część ludności zostaje wywieziona do ośrodka zagłady w Treblince, a pozostała do obozu pracy
- 26 lipca 1944 – Armia Krajowa dokonuje wyzwolenia Ryk spod władzy okupanta niemieckiego
- 1 stycznia 1956 – powstaje powiat rycki, wydzielony z powiatu garwolińskiego, leżący w województwie warszawskim
- 1 stycznia 1957 – Ryki ponownie uzyskały prawa miejskie[5],
- 1 czerwca 1975 – wprowadzono dwustopniowy podział władzy na gminy i województwa, gmina Ryki została włączona do województwa lubelskiego
- 1 stycznia 1999 – Ryki stają się siedzibą gminy i powiatu w nowym województwie lubelskim
- 2000 – wybudowano radiowo-telewizyjne centrum nadawcze Ryki z masztem wys. 210 m
- 17 kwietnia 2013 – otwarto krytą pływalnię
Demografia[edytuj]
- Piramida wieku mieszkańców Ryk w 2014 roku [1].
Zabytki[edytuj]
- neogotycki kościół z początku XX wieku (budowa 1908–1914), projektu Józefa Dziekońskiego, w nim obraz namalowany przez Leona Wyczółkowskiego
- pałac z XVIII wieku – rezydencja króla Stanisława Poniatowskiego, obecnie dom kultury
- park i „stary” cmentarz z XIX wieku (na nim groby powstańców styczniowych)
- skwer z rzeźbą Jezusa Frasobliwego (XVIII wiek)
- głaz – pomnik z tablicą upamiętniającą miejsce dawnej świątyni i miejsce złożenia prochów Stanisława Poniatowskiego – ojca króla
- kilka pomników i cmentarz żydowski
- synagoga z połowy XIX wieku.
Przed 1939 rokiem prawie 70% mieszkańców Ryk stanowiła ludność żydowska, ale zginęła w czasie wojny. W mieście pozostały pożydowskie kamieniczki. Podczas II wojny światowej aktywnie działała w Rykach Armia Krajowa.
Gospodarka[edytuj]
Do największych zakładów pracy w Rykach należą Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego „Polski Ogród” Sp. z o.o.; Spółdzielnia Mleczarska Ryki; Juwent s.c. – producent urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych oraz Juwent sp. z o.o. – wytwórca drzwi antywłamaniowych[6].
Transport[edytuj]
Ryki to ważny węzeł drogowy i komunikacyjny. W pobliskiej Moszczance krzyżują się drogi nr 48 Kock – Tomaszów Mazowiecki oraz nr 17 Lublin – Warszawa. Ważną rolę odgrywają również drogi lokalne do Żelechowa, Stężycy, Nowodworu i Serokomli. Istnieje tu także przystanek kolejowy, jednak jest położony daleko na południe od centrum miasta. PKP zapewnia bezpośrednie połączenia Ryk z Dęblinem, Lublinem, Łukowem i Białą Podlaską. Głównym przewoźnikiem na terenie miasta i powiatu jest PPKS Puławy, który realizuje połączenia między innymi z Lublinem, Warszawą, Dęblinem, Żelechowem, Baranowem, Łukowem i Maciejowicami. Ważną rolę w mieście i powiecie odgrywa również przedsiębiorstwo PKS Garwolin. Istnieje również komunikacja prywatna, wykonująca częstsze połączenia z Lublinem i Warszawą oraz rzadsze z Puławami, Dęblinem, Poniatową i Żelechowem.
Administracja[edytuj]
Ryki są stolicą powiatu ryckiego. Ma w nich siedzibę starostwo powiatowe i inne instytucje powiatowe (urząd pracy itp.), sąd rejonowy, prokuratura rejonowa, urząd skarbowy, stacja Sanepidu, inspektoraty ZUS oraz KRUS, komisariat Policji, oddział Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa itp. Miasto jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich[7]. Objęte jest też działalnością Lokalnej Grupy Działania „Lepsza Przyszłość Ziemi Ryckiej” oraz Lokalnej Grupy Rybackiej „W dolinie Tyśmienicy i Wieprza”[8][9].
Oświata[edytuj]
.JPG)
Pierwsza szkoła w Rykach powstała w 1901 roku[10][11]. Obecnie (2012 rok) swoją siedzibę w Rykach mają:
- Szkoła Podstawowa im. Mariana Osińskiego
- Gimnazjum im. Nauczycieli Tajnego Nauczania
- Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie
- Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Jana Pawła II
- Zespół Szkół Zawodowych nr 1 im. Władysława Korżyka w Rykach
- Zespół Szkół Zawodowych nr 2 im. Leona Wyczółkowskiego
- Pierwsze Prywatne Policealne Studium Zawodowe Dla Dorosłych
- Lubelska Szkoła Wyższa w Rykach (dawniej: Wyższa Szkoła Umiejętności Pedagogicznych i Zarządzania)[12]
- Pierwsze Policealne Studium Zawodowe dla Dorosłych
Kultura[edytuj]
Na rzecz kultury działa Miejsko-Gminne Centrum Kultury w Rykach z siedzibą w pałacu Poniatowskiego. Wokół Centrum skupione są zespoły śpiewacze, szczególnie z okolicznych kół gospodyń wiejskich. Do cyklicznych imprez organizowanych w Rykach zaliczyć można: Święto Karpia z Pradoliny Wieprza, Przegląd Zespołów Śpiewaczych Kół Gospodyń Wiejskich, Jarmark Bożonarodzeniowy oraz Weekend z LRY (dwa ostatnie organizowane przez Fundację Obywatelskiego Rozwoju-Ryki)[13] (w 2015 roku zamiast Jarmarku Fundacja wydała płytę z kolędami). Na terenie Ryk ukazuje się tygodnik „Twój Głos”[14].
Religia[edytuj]
Sport[edytuj]
W Rykach działają: Miejski Klub Sportowy „Ruch” Ryki (piłka nożna); Miejski Klub Sportowy „TUR” Ryki (trójbój siłowy) oraz Uczniowsko-Parafialny Klub Sportowy „Arka” Ryki (tenis stołowy, koszykówka)[16]. Fundacja Obywatelskiego Rozwoju-Ryki organizuje od sierpnia 2010 roku bieg uliczny „Run For Ryki”, a w latach 2011-2014 prowadziła Rycką Ligę Koszykówki[17][18]. Dostępna jest kryta pływalnia powiatowa.
Osoby urodzone w Rykach[edytuj]
- Tomasz Ciach (1965) – polski profesor chemii
- Jarosław Żaczek (1967) – poseł na Sejm
- Wojciech Lubiński (1969) – polski lekarz pulmonolog
- Monika Sosnowska (1972) – polska plastyczka
- Hanna Szymanderska (1944) – publicystka, autorka książek kucharskich
Miasta partnerskie[edytuj]
Ciekawostki[edytuj]
Mitem jest jakoby Hyman Rickover, admirał Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych, pochodzenia żydowskiego, nazywany „ojcem marynarki atomowej”, miał przodków w Rykach; mimo iż mogłoby wskazywać na to jego nazwisko. On sam urodził się w Makowie Mazowieckim (w 1900 roku), a w 1905 wyjechał z rodziną do Ameryki[19].
Zobacz też[edytuj]
Przypisy
- ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl/Ryki, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 209. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ Encyklopedia Ryk, red. Tomasz Niemirowski, Ryki [wersja 2012.04.01].
- ↑ Szymon Rudnicki „Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej” Wydawnictwo Sejmowe 2015, ISBN 978-83-7666-363-0, str. 464
- ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 listopada 1956 r. w sprawie utworzenia miasta Ryki w powiecie ryckim, województwie warszawskim Dz.U. z 1956 r. Nr 52, poz. 234.
- ↑ Gmina Ryki w pigułce.
- ↑ Członkowie (pol.). Unia Miasteczek Polskich. [dostęp 2016-01-06].
- ↑ Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Lepsza Przyszłość Ziemi Ryckiej”
- ↑ Lokalna Grupa Rybacka „W dolinie Tyśmienicy i Wieprza”
- ↑ 110 lat minęło, www.ryki.pl.
- ↑ Historia szkolnictwa w Rykach, www.zso1ryki.home.pl.
- ↑ Lubelska Szkoła Wyższa w Rykach; Strona główna
- ↑ Jarmark | FORR – Fundacja Obywatelskiego Rozwoju – Ryki.
- ↑ Twój Głos | Dęblin | Ryki | Powiat Rycki | Serwis informacyjny powiatu ryckiego, aktualności, wydarzenia
- ↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów na oficjalnej stronie Świadków Jehowy (www.jw.org), dostęp z 5 czerwca 2014.
- ↑ UPKS Arka – www.ryki.pl.
- ↑ Run For Ryki | FORR – Fundacja Obywatelskiego Rozwoju – Ryki.
- ↑ Rycka Liga Koszykówki | FORR – Fundacja Obywatelskiego Rozwoju – Ryki.
- ↑ Mit o ryckim pochodzeniu Admirała Rickovera.
Linki zewnętrzne[edytuj]
- Urząd Miejski w Rykach
- Armia Krajowa Ryki
- Historia
- Ryki w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. X: Rukszenice – Sochacze. Warszawa, 1889.
|
||||||||||||||
|
||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
|
|||||||||||||||
