Jewgienij Prigożyn

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jewgienij Prigożyn
Евгений Викторович Пригожин
Ilustracja
Jewgienij Prigożyn (czerwiec 2023)
Data i miejsce urodzenia

1 czerwca 1961
Leningrad

Data i miejsce śmierci

23 sierpnia 2023
Kużenkino

Zawód, zajęcie

przedsiębiorca

Odznaczenia
Bohater Federacji Rosyjskiej
Order „Za zasługi dla Ojczyzny” IV klasy Order Aleksandra Newskiego (Federacja Rosyjska) Order Męstwa (Federacja Rosyjska) Order Męstwa (Federacja Rosyjska) Order „Za zasługi wojskowe” Order Przyjaźni Medal „W upamiętnieniu 300-lecia Petersburga”
Multimedia w Wikimedia Commons

Jewgienij Wiktorowicz Prigożyn (ros. Евгений Викторович Пригожин; ur. 1 czerwca 1961 w Leningradzie, zm. 23 sierpnia 2023 w Kużenkinie[1][2]) – rosyjski przedsiębiorca, bliski współpracownik Władimira Putina, właściciel tzw. fabryki trolli[3], blisko powiązany z prywatnym przedsiębiorstwem wojskowym Grupą Wagnera[4], której był założycielem[5]. Właściciel holdingu Konkord (ros. Конкорд)[6], w skład którego wchodzi między innymi Konkord Management i Consulting(inne języki)[7], założyciel 27 przedsiębiorstw[8].

W 2016 roku jego majątek wyceniono na ponad 7,14 mld rubli[9], w 2020 r. na 16 mld rubli[10]. Przezywany był „kucharzem Putina” (po raz pierwszy nazwała go tak agencja prasowa Associated Press w 2003 r.), ponieważ firma cateringowa Konkord Catering, należąca do Prigożyna, obsługiwała spotkania prezydenta[11][12]. Od 2021 roku był ścigany listem gończym przez FBI za ingerencję w wybory w USA[13]. Jest również odpowiedzialny za rozmieszczanie najemników Grupy Wagnera na Ukrainie, odnosił też korzyści z dużych zamówień publicznych rosyjskiego Ministerstwa Obrony po aneksji Krymu i okupacji wschodniej Ukrainy przez wspieranych przez Rosję separatystów[14].

Stanął na czele buntu Grupy Wagnera, nazywanego również od jego nazwiska buntem Prigożyna[15].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wczesne lata[edytuj | edytuj kod]

Prigożyn od dzieciństwa trenował narciarstwo biegowe, którego uczył go ojczym Samuił Żarkoj (ros. Самуил Жаркой). W 1977 r. ukończył szkołę sportową nr 62 w Leningradzie (obecnie Szkoła Rezerw Olimpijskich nr 1 w Petersburgu)[16]. Wychowywał się bez ojca, który wcześnie zmarł, jego matka pracowała w szpitalu, a rodzina żyła biednie[17]. Zarówno jego ojciec, jak i ojczym byli pochodzenia żydowskiego[18]. W wieku 18 lat został skazany za rozbój, kradzież i oszustwo[19], łącznie na 13 lat pobytu w kolonii karnej, zwolniono go po dziesięciu latach[20].

Początki działalności biznesowej[edytuj | edytuj kod]

25 maja 2002 r., restauracja „Nowa Wyspa”. Przy stole Putin i Bush, Prigożyn stoi za plecami Putina.

Po wyjściu na wolność sprzedawał wraz z ojczymem hot dogi i wspólnie z kolegą ze szkoły sportowej rozwijał sieć sklepów spożywczych „Kontrast” (ros. Контраст), która cieszyła się dużą popularnością, gdyż oferowała trudno dostępne w kraju produkty[16]. Prigożyn odpowiadał za finanse „Kontrastu” i posiadał 15% akcji sieci[16]. Od 1995 r. zyski sieci zmalały z uwagi na silną konkurencję, a od 1996 r. Prigożyn otwierał w Petersburgu lokale gastronomiczne[16]. Pierwszą była restauracja „Stary Urząd Celny” (ros. Старая таможня), której menadżerem został Anglik Anthony William Geer[21]. Była to pierwsza ekskluzywna restauracja w Petersburgu, do której przychodzili włodarze miasta i ich zagraniczni goście, dlatego po roku przyniosła milion dolarów zysku[16]. Wiosną otwarto „Nową Wyspę”, pierwszą w mieście restaurację na statku zacumowanym na Newie[22][23]. W 2001 roku na wspólnym obiedzie gościli w niej Putin i ówczesny prezydent Francji Jacques Chirac, a Prigożyn osobiście obsługiwał ich przy stole[16]. Fundacja Walki z Korupcją Aleksieja Nawalnego stoi na stanowisku, że Prigożyn i Putin bardzo polubili się podczas powyższego spotkania, a dwa lata później Putin zlecił mu organizację swojego bankietu urodzinowego w „Nowej Wyspie”[24].

Rozwój biznesu[edytuj | edytuj kod]

Putin z Prigożynem w fabryce należącej do Konkord Catering 2010 r.
Mapa świata ze schematem międzynarodowej sieci Prigożyna, stworzona przez Departament Skarbu USA w 2021 r.

W latach 2002–2012 należące do Prigożyna przedsiębiorstwo Konkord prowadziło sieć barów typu fast food o nazwie „Blin! Donald’s” (ros. Блин!Дональт's)[25]. W 2009 r. Prigożyn otworzył restaurację w Białym Domu w Moskwie[26], w 2010 r. fabrykę firmy Konkord Catering[17]. W kolejnych latach należące do niego przedsiębiorstwa wygrywały przetargi i podpisywały kontrakty z organami państwowymi, obejmujące między innymi: catering dla szkół moskiewskich (od 2011 r.) i catering dla wojska (od 2012 r.)[24]. Rok później Prigożyn kontrolował 90% dostaw jedzenia dla rosyjskiej armii[23].

W 2004 roku wydana została książka dla dzieci pod tytułem „Indraguzik”, której Prigożyn jest autorem[27].

Na pytanie, czy prezydent pomagał mu w karierze, odpowiedział[17]:

Władimir Putin widział, jak zrobiłem biznes z ulicznego kramu. Widział, że nie wzbraniam się przed usługiwaniem przy stole koronowanym głowom, które przychodziły do mnie w gości. Poznaliśmy się, kiedy przyjechał do mnie z japońskim premierem Mori, następnie z Bushem.

Putin pytany o Prigożyna powiedział[28]:

Znam tego człowieka, ale nie zalicza się do moich przyjaciół.

W 2013 r. w Petersburgu została założona Agencja Badań Internetowych (ros. Агентство интернет-исследований), potocznie zwana „fabryką trolli”, której właścicielem został Prigożyn[29]. Rok później powstała Grupa Wagnera (ros. ЧВК Вагнер). Okoliczności jej utworzenia przez pewien czas były niejasne, podobnie jak mechanizm finansowania i dokładne powiązania Prigożyna z organizacją. W 2022 r. oficjalnie przyznał, że jest jej założycielem, a Grupa Wagnera powstała po aneksji Krymu[30][31].

Z ustaleń Fundacji Walki z Korupcją wynika, że od 2015 r. Ministerstwo Obrony FR zlecało firmom Prigożyna usługi z zakresu budownictwa i bieżące remonty obiektów wojskowych[24][32]. W 2016 roku firma żony Prigożyna kupiła za 740 mln rubli historyczny budynek w Petersburgu „Dom handlowy braci Jelisejewów”, wpisany do wykazu zabytków (poza Rosją znany jako Elisseyeff Emporium)[33]. W maju 2017 r. rosyjska Federalna Służba Antymonopolowa wdała się w spór z Prigożynem i stała na stanowisku, że należące do niego przedsiębiorstwa za pomocą zmowy cenowej naruszyły przepisy antymonopolowe, w wyniku czego nawiązały kontrakty z Ministerstwem Obrony FR na ponad 1,8 mln rubli[34], a samego Prigożyna podejrzewała o stworzenie kartelu[35]. W listopadzie tego samego roku wycofała oskarżenia[36].

1 października 2019 r. powstała grupa medialna Patriot (ros. Патриот, dosł. znaczenie „Patriota”), utworzona z wiodących serwisów informacyjnych powiązanych z Prigożynem: Narodnyje Nowosti, Ekonomika Siegodnia i Politika Siegodnia oraz Federalnej Agencji Informacyjnej (ros. Федеральное агентство новостей, serwis riafan.ru)[37][38]. Jej prezes Nikołaj Stolarczuk poinformował dziennikarzy BBC, że Prigożyn został zaproszony do Rady grupy Patriot i udziela wsparcia w zakresie doradztwa[39]. W 2022 r. grupa medialna Patriot posiadała ponad setkę serwisów (odwiedzanych miesięcznie przez 68 mln unikalnych użytkowników), stacje telewizyjne, ponad 500 popularnych kont informacyjnych w serwisie VKontakte i platformę blogową, kontrolowała regionalne wydania „Moskowskiego komsomolca” i „Komsomolskiej prawdy”[38][40], a Prigożyn był szefem jej rady nadzorczej[38].

Majątek[edytuj | edytuj kod]

Wedle „Financial Times” w latach 2018–2022 przedsiębiorstwa kontrolowane przez Prigożyna wygenerowały przychody w wysokości 250 mln dolarów[41][42]. Analogiczne dane podają również media rosyjskie[43][44]. Głównym źródłem dochodu Prigożyna było wydobywanie surowców w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Zajmowała się tym między innymi spółka M Invest (ros. М Инвест), wydobywająca złoto w Sudanie, której zysk w 2021 r. oceniono na 2,6 mln dolarów[42][43], spółka Euro Polis (ros. Евро полис), wydobywająca surowce w Syrii, której bilans w 2021 r. opiewał na 92 mln dolarów[45][46] i spółka Merkury (ros. Меркурий), która przed objęciem sankcjami zarobiła w trzy lata 67 mln dolarów[42][43][45]. Wedle źródeł rosyjskich Prigożyn zajmował się również rynkiem kryptowalut praktycznie od początku jego istnienia, znajdował się w czołówce światowych inwestorów w kryptowaluty i posiadał ok. 100 000 bitcoinów[44][47][48].

Śmierć i pogrzeb[edytuj | edytuj kod]

 Główny artykuł: Katastrofa Embraera Legacy 600 pod Kużenkinem.
Mogiła Prigożyna, napis nad krzyżem: „Chryste, daj duszy swojego niewolnika odpoczywanie ze świętymi”
Moskwa, 23 sierpnia. Kwiaty przy zdjęciach Utkina i Prigożyna; napis na fladze: „z wami odeszła nadzieja na sprawiedliwość. Cierpimy i płaczemy”

Okoliczności śmierci[edytuj | edytuj kod]

Według rosyjskiego ministerstwa ds. sytuacji nadzwyczajnych 23 sierpnia 2023 r. we wsi Kużenkino, leżącej w obwodzie twerskim, doszło do katastrofy lotniczej, w której rozbił się prywatny samolot Embraer Legacy 600 lecący z Moskwy do Petersburga, a wszystkie 10 osób na pokładzie samolotu zginęło[49][50]. Rosyjska państwowa agencja medialna TASS poinformowała, że Prigożyn miał znajdować się na liście pasażerów lotu[51][52].

Zgodnie z doniesieniami powiązanego z Wagnerem kanału w serwisie Telegram odrzutowiec, w którym leciał Prigożyn, został zestrzelony przez rosyjską obronę powietrzną w obwodzie twerskim[53][54].

27 sierpnia 2023 r. Komitet Śledczy Federacji Rosyjskiej potwierdził, że Prigożyn jest jedną z ofiar katastrofy[1].

Pogrzeb[edytuj | edytuj kod]

Pogrzeb Prigożyna odbył się 29 sierpnia na cmentarzu Porochowskim w Petersburgu. Mimo przyznanych odznaczeń, odbył się bez asysty wojskowej. Pogrzeb miał charakter zamknięty i uczestniczyli w nim tylko krewni i rodzina[55].

Konsekwencje[edytuj | edytuj kod]

Z badania Open Minds Institute wynika, że 28,4% Rosjan uważa, iż katastrofa samolotu była celowym działaniem, a 8% badanych obarczyło winą Putina[56].

Po katastrofie część wagnerowców podpisało kontrakt z Ministerstwem Obrony[57], przy czym nie było to nowe zjawisko, gdyż już od buntu Grupy Wagnera najemnicy przechodzili do rosyjskiej armii, wracali do domów, a nieliczni wstępowali do czeczeńskiego specnazu „Achmat”[57][58][59].

Media ukraińskie opublikowały nagranie mające przedstawiać wagnerowców zapowiadających zemstę za śmierć dowódców[60]. Realizacja takiego planu byłaby praktycznie niewykonalna, gdyż po buncie Grupa Wagnera została rozbrojona z ciężkiego sprzętu wojskowego, który zarekwirowało Ministerstwo Obrony na potrzeby Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej[61][62].

Po śmierci Prigożyna spółki wydobywające surowce w Afryce zostały zawieszone[58], jego żona zmieniła nazwisko na panieńskie – Kriażewa[63][64]. Wedle rosyjskich mediów w październiku 2023 r. Ministerstwo Obrony zerwało kontrakt z Konkord Catering na żywienie rosyjskiej armii, podejmując współpracę z Grupą RBE, należącą do rosyjskiego biznesmena Andrieja Giennadiejewicza Szokina[65][66].

Sankcje[edytuj | edytuj kod]

Związane z Libią[edytuj | edytuj kod]

Decyzją z dnia 14 października 2020 r. Rada Unii Europejskiej nałożyła na Prigożyna sankcje za udział w działaniach Grupy Wagnera w Libii, które zagrażały pokojowi, stabilności i bezpieczeństwu tego kraju[4], a sam Prigożyn złamał embargo na dostawy broni do Libii[67].

Związane z Ukrainą[edytuj | edytuj kod]

W 2016 r. Departament Skarbu Stanów Zjednoczonych nałożył na Prigożyna sankcje z uwagi na wsparcie finansowe i technologiczne wysokich urzędników rosyjskich i kontakty biznesowe z Ministerstwem Obrony FR, wykorzystane do aneksji Krymu i konfliktu zbrojnego na Ukrainie[68]. W 2017 r. sankcjami objęto również firmę Konkord Management and Consulting, powiązaną z działaniami wojennymi na wschodniej części Ukrainy[69][70]. W 2019 roku Departament Skarbu USA objął sankcjami aktywa Prigożyna, w tym prywatne odrzutowce i jacht[71]. W marcu 2022 r., po inwazji Rosji na Ukrainę, został objęty nowymi sankcjami ze strony Stanów Zjednoczonych[72]. W związku z wojną na Ukrainie Prigożyn, jego syn Paweł i żona Lubow są objęci sankcjami: Unii Europejskiej, Ukrainy, USA, Wielkiej Brytanii, Kanady, Szwajcarii, Australii, Japonii i Nowej Zelandii[73][74][75]. Część krajów objęło również sankcjami jego córkę Polinę i matkę Wiolettę[76][77].

Wybory w USA i list gończy FBI[edytuj | edytuj kod]

Jedno z byłych biur Agencji Badań Internetowych przy ul. Sawuszkina 55 w Petersburgu
 Osobny artykuł: Agencja Badań Internetowych.

W 2017 r. Kongres Stanów Zjednoczonych oskarżył Prigożyna o ingerencję w wybory prezydenckie[78]. Przyczyną była działalność należącej do niego Agencji Badań Internetowych z siedzibą w Petersburgu, która za pomocą fikcyjnych profili oraz skradzionych tożsamości obywateli USA prowadziła kampanie dezinformacyjne[13]. Oskarżony w oficjalnym oświadczeniu zaprzeczył, aby jego firma miała z tym związek[78]. W 2018 r. prokuratura USA oskarżyła trzynastu Rosjan, w tym Prigożyna, o ingerencje w wybory[79].

W lutym 2021 r. FBI wydało za Prigożynem list gończy, oferując nagrodę w wysokości ćwierć miliona dolarów za jego wydanie[13]. W lutym 2022 r. Departament Stanu USA zaoferował 10 milionów dolarów za informacje o Prigożynie[80][81].

7 listopada 2022 r. Prigożyn przyznał, że interweniował w wybory w USA i zapowiedział kontynuowanie tej działalności[82][83]. Serwis prasowy holdingu Konkord (w odpowiedzi na publikacje dziennikarzy Radia Swoboda i Bloomberg) opublikował oświadczenie Prigożyna o treści[84][85]:

Odpowiem bardzo subtelnie, delikatnie i proszę wybaczyć, że dopuszczę się pewnej dwuznaczności. Proszę państwa: interweniowaliśmy, interweniujemy i będziemy interweniować. Ostrożnie, dokładnie, z chirurgiczną precyzją i po swojemu, tak, jak potrafimy. Podczas naszych skrupulatnych operacji wytniemy obie nerki i wątrobę.

W lutym 2023 r. w odpowiedzi na zapytanie dziennikarzy „Der Spiegel” o to, czy finansował działanie przedsiębiorstwa Prigożyn odpowiedział[86]:

Nigdy nie byłem tylko inwestorem finansowym Agencji Badań Internetowych. Ja ją wymyśliłem, stworzyłem i prowadziłem przez długi czas.

Wojna na Ukrainie[edytuj | edytuj kod]

Krytyka resortu obrony[edytuj | edytuj kod]

Zdaniem USA Prigożyn był jedynym współpracownikiem Putina, który otwarcie skrytykował resort obrony, działanie armii na Ukrainie, strategię Rosji i ministra Szojgu[87][88]. Ponadto chciał wysłać na front wszystkich głównodowodzących, odpowiedzialnych za złe decyzje[89]. W odpowiedzi na pytania „Washington Post”, Prigożyn to zdementował, oskarżył redakcję o rozsiewanie histerycznych, nieobiektywnych plotek i porównał ją do śmietniska[90]. Zdaniem Michaiła Chodorkowskiego Prigożyn mógł być współodpowiedzialny za zmianę głównodowodzącego siłami rosyjskimi i obsadzenie na tym stanowisku Siergieja Surowikina[91], o którym wyrażał się bardzo pozytywnie, chwaląc między innymi siłowe rozpędzenie demonstrantów podczas puczu moskiewskiego w 1991[92].

Grupa Wagnera i rekrutacja[edytuj | edytuj kod]

W styczniu 2022 r. najemnicy z Grupy Wagnera zostali sprowadzeni pod ukraińską granicę z Mali[93]. Pod koniec lutego „The Times” poinformował, że ponad 400 żołnierzy z Grupy Wagnera próbuje dokonać zamachu na prezydenta Zełenskiego[94]. Jesienią 2022 r. Instytut Studiów nad Wojną(inne języki) potwierdził, że Prigożyn osobiście werbował żołnierzy do Grupy Wagnera na wojnę z Ukrainą spośród więźniów kolonii karnych, co udokumentowano nagraniem udostępnionego przez współpracowników Nawalnego[95]. Służba prasowa Konkord nazwała mężczyznę na filmie „podobnym” do Prigożyna, a on sam skomentował to słowami[96]:

Albo wagnerowcy i więźniowie, albo wasze dzieci. Zdecydujcie sami.

9 lutego 2023 r. Prigożyn poinformował, że zaprzestał rekrutacji więźniów do Grupy Wagnera w wyniku sprzeciwu rosyjskiego kierownictwa wojskowego[97][98], co dzień później potwierdził Instytut Studiów nad Wojną[99].

Bitwa o Bachmut[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Bitwa o Bachmut.

Zrekrutowani z kolonii karnych wagnerowcy zostali skierowani głównie w okolicę Bachmutu. Kyryło Budanow poinformował, że skazańcami dowodzili profesjonalni i zmotywowani do walki wojskowi[100]. Prigożyn twierdził, że szturm na miasto kosztuje Grupę Wagnera miliard dolarów miesięcznie[101][102], ponoszono również wysokie straty osobowe, pięciokrotnie większe niż strona ukraińska[103]. Wedle szacunków ISW do Grupy Wagnera zrekrutowano od 40 do 50 tys. więźniów[104][105]. W pierwszym tygodniu marca 2023 r. dziennikarze „The Guardian” i CNN (na podstawie danych wywiadów zachodnich) oszacowali straty po stronie rosyjskiej pod Bachmutem na ok. 20 do 30 tys. zabitych i rannych[106][107]. Zdaniem strony ukraińskiej do 25 marca straty rosyjskie pod Bachmutem wyniosły około 40 tys. żołnierzy, w ogromnej większości wagnerowców[108], a wedle ukraińskiego majora Ołeksija Hetmana liczebność Grupy Wagnera zmniejszyła się z ponad 45 tys. do 7 tys. najemników[109]. Prigożyn nie mógł uzupełnić składu osobowego więźniami, gdyż 9 lutego kierownictwo wojskowe zabroniło mu dalszej rekrutacji skazańców. Dlatego w marcu prowadzono kampanię, mającą na celu zachęcić rosyjskich mężczyzn do wstąpienia do Grupy Wagnera (reklamy wyświetlały się między innymi w serwisie pornograficznym Pornhub[110][111] i serwisie TikTok[112]).

14 kwietnia 2023 r. Prigożyn opublikował artykuł „Tylko uczciwa walka, żadnych porozumień”[113], w którym nazwał bitwę o Bachmut „maszynką do mielenia mięsa” (armatniego), określił sytuację na froncie jako impas, gdyż Ukraina nie odbiła miasta, a siły rosyjskie nie zajęły go w pełni[114]. Poinformował, że wojska ukraińskie z Czasiw Jar codziennie wysyłają kolumny ze wsparciem, a żołnierze giną masowo. Napisał[114]:

okoliczne pola są [usłane] tysiącami trupów i setkami spalonych pojazdów pancernych, skierowanych na rzeź.

Zwrócił uwagę, że Bachmut nie ma znaczenia strategicznego dla Rosji, co stawia sens tej bitwy pod znakiem zapytania[114]. Nakreślił kilka scenariuszy zakończenia konfliktu. Najbardziej optymistyczny, czyli rosyjską kontrofensywę po zdobyciu Bachmutu i zajęcie nowych terenów, nazwał „mało prawdopodobnym”[114]. W związku z tym stwierdził[114]:

Z perspektywy władz i społeczeństwa istnieje potrzeba postawienia jakiejś wyraźnej kropki w operacji specjalnej. W idealnym wariancie byłoby to ogłoszenie końca operacji i poinformowanie, że Rosja osiągnęła wszystkie jej rezultaty, co w pewnym sensie faktycznie miało miejsce.

Ogólna wymowa artykułu jest niejednoznaczna. Wiele mediów, w tym również rosyjskich, odczytało go jako skierowane do Putina wezwanie do zakończenia wojny (w rosyjskiej terminologii „operacji specjalnej”)[115][116][117][118]. Dzień później Prigożyn został zapytany, czy o to apeluje. Nie potwierdził i nie zaprzeczył, jednocześnie twierdząc, że główna myśl jego artykułu została zawarta w tytule[119].

Konflikt z ministrem Szojgu[edytuj | edytuj kod]

Od lutego 2023 r. w związku z sytuacją w Bachmucie narastał konflikt między Prigożynem i resortem obrony, zwłaszcza ministrem Szojgu[120][121]. Wzajemnie oskarżali się o niekompetencję, Prigożyn ostrzegał o możliwości okrążenia wagnerowców pod Bachmutem[122], obwiniał Ministerstwo Obrony za niedobory amunicji[123] (potrzebował 10 ton miesięcznie[124]) i wspólnie z popierającym go Kadyrowem próbował zorganizować grupę ludzi, którzy jawnie wystąpią przeciw Ministerstwu Obrony[125].

W połowie lutego, w wyniku skargi Szojgu, Prigożyna przestano dopuszczać do państwowych mediów rosyjskich[126][127]. Od tej pory korzystał z własnych lub społecznościowych. Opublikował zdjęcie przedstawiające zwłoki kilkudziesięciu wagnerowców i obwinił za ich śmierć Szojgu oraz Gierasimowa[128][129], których oskarżył również o zdradę stanu[130]. Prigożyn atakował Szojgu, nazywał go arogantem lub biurokratą[131][132]. Jednocześnie bronił swoich najemników. 23 lutego 2023 r. przyjechał w okolice Bachmutu, żeby złożyć życzenia wagnerowcom z okazji Dnia Obrońcy Ojczyzny[133]. Twierdził, że Szojgu i Gierasimow[134][135]:

Na prawo i lewo wydają rozkazy, w których mówi się o tym, żeby Grupie Wagnera nie tylko nie dostarczać amunicji, ale i nie udzielać wsparcia lotniczego.

20 marca wysłał list otwarty do ministra Szojgu (treść udostępnił w serwisie Telegram[136]), w którym przestrzegał przed planowaną kontrofensywą ukraińską, zaapelował o podjęcie odpowiednich działań i napisał, że Grupa Wagnera kontroluje 70% Bachmutu[137].

23 marca Bloomberg poinformował, że Prigożyn planuje ograniczyć działania Grupy Wagnera na terenie Ukrainy i przenieść się do krajów afrykańskich[138], a jedną z przyczyn takiej decyzji miał być nierozwiązywalny konflikt z Ministerstwem Obrony[139].

Bunt i marsz na Moskwę[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Bunt Grupy Wagnera.

23 czerwca 2023 r. Prigożyn oskarżył rosyjskie dowództwo o ostrzelanie rakietowe obozu wagnerowców[140]. W nocy z 23 na 24 czerwca[141] jednostki Grupy Wagnera przeszły z okupowanych przez Rosję obwodów wschodniej Ukrainy na teren rosyjskiego obwodu rostowskiego i jego stolicy Rostowa nad Donem. Prigożyn ogłosił, że jego ludzie opanowali obiekty wojskowe na terenie miasta i zapowiedział marsz na Moskwę[142], który nazwał „marszem sprawiedliwości”[143]. Zażądał dymisji ministra obrony Siergieja Szojgu i szefa sztabu Walerija Gierasimowa, twierdząc równocześnie, że jego działania nie są próbą zamachu stanu[144]. Zarazem podważył rosyjską narrację o wojnie w Ukrainie. W nagranym wystąpieniu stwierdził, że do wojny doszło, aby Szojgu mógł zostać marszałkiem, zaś wojna w Donbasie została wywołana w interesie oligarchów, którzy faktycznie rządzą w Rosji[145][146].

24 czerwca ministerstwo obrony zaprzeczyło, aby zaatakowało obóz wagnerowców, a w telewizyjnym wystąpieniu Władimir Putin nazwał działania Prigożyna zdradą, buntem, „wbiciem noża w plecy” i zapowiedział zdecydowane działania przeciwko Grupie Wagnera[147][148]. FSB oskarżyło Prigożyna o próbę wywołania wojny domowej w Rosji, organizacji rebelii, wszczęło przeciw niemu postępowanie karne i zaapelowało do wagnerowców, aby nie wykonywali jego rozkazów, tylko wydali Prigożyna służbom[149]. W obwodzie rostowskim ogłoszony został „stan operacji antyterrorystycznej”[150]. Podczas walki z wagnerowcami zginęło 15 rosyjskich żołnierzy, zestrzelono śmigłowiec szturmowy i samolot transportowy[151]. Wieczorem tego samego dnia Prigożyn, oficjalnie po rozmowach z białoruskim prezydentem Aleksandrem Łukaszenką, ogłosił, że wycofuje swoje oddziały maszerujące w kierunku Moskwy[152]. Pieskow poinformował, że władze nie będą karać buntowników, oskarżenia wycofano, a Prigożyn ma wyjechać na Białoruś[153]. Mimo doniesień o wyjeźdźie Prigożyna na Białoruś i utworzeniu tam obozu dla Grupy Wagnera, francuska prasa doniosła, że Prigożyn przebywa na Kremlu od co najmniej 1 lipca, a jego spotkanie z Władimirem Putinem potwierdził rzecznik Dmitrij Pieskow[154]. Emerytowany generał US Army Robert Abrams ocenił jednak, że spotkanie było „mocno zainscenizowane” a szef Grupy Wagnera „prawdopodobnie nie żyje” lub przebywa w więzieniu[155].

Decyzja Parlamentu Europejskiego[edytuj | edytuj kod]

23 listopada 2022 r. Parlament Europejski uznał Rosję za państwo sponsorujące terroryzm, a europosłowie rozważali umieszczenie Grupy Wagnera na liście organizacji terrorystycznych[156]. Służba prasowa Konkord poinformowała, że odpowiedź do Europarlamentu prześle Cyber Front Z[157]. Następnego dnia Igor Elisiejew, prawnik Prigożyna, dostarczył Cyber Front Z futerał na skrzypce, zawierający młot kowalski z wygrawerowanym logotypem Grupy Wagnera i śladami sztucznej krwi na trzonku[156][158].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Ze słów Prigożyna wynika, że bratem jego dziadka był Efim Ilicz Prigożyn(inne języki) (ukr. Юхим Ілліч Пригожин), radziecki i ukraiński uczony, koordynator wydobywania rud uranu na terenie dzisiejszej Ukrainy, honorowy obywatel ukraińskiego miasta Żółte Wody. Prigożyn wspominał[159]:

Efim Ilicz Prigożyn to rodzony brat mojego dziadka. Wcześnie zostałem bez ojca. […] Większość dzieciństwa spędziłem na Ukrainie, przez wiele lat mieszkałem w Żółtych Wodach, gdzie pracowałem w kopalniach odkrywkowych uranu, którymi kierował wujek Efim.

Jego matka Wioletta Kirowna Prigożyna (ros. Виолетта Кировна Пригожина) jest właścicielką spółki Konkord Management i Consulting, należącej do holdingu Konkord[77], która była przedmiotem zainteresowania amerykańskiej prokuratury, gdyż Kongres Stanów Zjednoczonych wiązał ją z ingerencją w wybory w USA w 2016 r., polegającą na wsparciu Donalda Trumpa, przy jednoczesnym szkodzeniu wizerunkowi Hillary Clinton[160]. Spółka została objęta sankcjami za wspieranie wojny na Ukrainie[161].

Jego żona Lubow Walentinowna Prigożyna (ros. Любовь Валентиновна Пригожина) jest właścicielką spółki Agat, należącej do holdingu Konkord[74]. Jest z wykształcenia farmaceutką, prowadzi w Petersburgu „Muzeum czekolady” i spa[162].

Mają dwoje dzieci: córkę Polinę ur. 1992 r. i syna Pawła ur. 1998[75][76] W 2002 r. Prigożyn wspólnie ze swoimi dziećmi napisał książkę Indragizuk z bajkami, wymyślonymi przez Polinę i Pawła (na okładce dzieci figurują jako autorzy)[26][163]. Pawieł zarządza pięcioma spółkami, które uprzednio należały do jego matki. Z ustaleń dziennikarzy „Sobiesiednika” wynika, że w 2019 r. Polina została właścicielką spółki Kredo, założonej przez jej ojca i uprzednio należącej do jej matki. W 2017 r. spółka przynosiła 9 mln rubli strat, zaś w 2019 r. odnotowała 99 mln rubli zysku, przy czym w 2019 r. zatrudniała tylko jednego pracownika i nie brała udziału w żadnych zamówieniach publicznych[164].

Poglądy polityczne[edytuj | edytuj kod]

Podczas puczu moskiewskiego popierał Jelcyna i jego zwolenników, a po latach stwierdził, że była to błędna decyzja[92]. W 2020 r. (wedle ustaleń dziennikarzy serwisu Meduza) rozważał start w wyborach do Dumy z ramienia prawicowej partii Rodina[165]. Prigożyn to zdementował, poinformował, że nie należy do partii Rodina, ale odnosi się do niej z sympatią[166]. W 2022 r. Meduza poinformowała, że Prigożyn rozważa założenie własnego ruchu politycznego, który w przyszłości może stać się partią[167]. Instytut Studiów nad Wojną twierdził, że Prigożyn planował skupiać wokół siebie prowojenne środowiska, deklarujące poparcie dla Putina o poglądach konserwatywnych i patriotycznych[168].

Spory sądowe z mediami[edytuj | edytuj kod]

W czerwcu 2016 r. Prigożyn rozpoczął spór sądowy z przedsiębiorstwem Yandex, prowadzącym popularną w Rosji wyszukiwarkę internetową o tej samej nazwie. Domagał się usunięcia z wyszukiwarki linków do 22 artykułów (opublikowanych między innymi w serwisach: Fundacji Walki z Korupcją, Nowej gaziety i Fontanka.ru(inne języki)), w których opisano Agencję Badań Internetowych oraz szczegóły kontaktów jego firm z Ministerstwem Obrony[169][170]. Zdaniem portalu Meduza Prigożyn złożył trzy podobne pozwy wobec Mail.ru i jeden przeciw Google[171]. W lipcu 2022 r. Yandex zmienił wyniki zapytań w oparciu o prawo do bycia zapomnianym. Usunął linki do materiałów dotyczących skazania Prigożyna w młodości, łączące go z tzw. „fabryką trolli” i Grupą Wagnera[172]. Portal Meduza usunął jeden z artykułów na skutek wyroku sądowego[171].

W 2021 r. Prigożyn złożył pozwy przeciwko liberalnej stacji radiowej Echo Moskwy i jej redaktorowi naczelnemu Aleksiejowi Wieniediktowi(inne języki), za publikacje sugerujące, iż jest właścicielem Grupy Wagnera[173]. O zniesławienie pozwał również Aleksieja Nawalnego oraz opozycyjnego dziennikarza Wiktora Anatolewicza Szenderowicza[173]. W grudniu 2021 r. pozwał Eliota Higginsa, założyciela Bellingcat, za wpisy w serwisie Twitter (Higgins pisał, że Prigożyn jest odpowiedzialny za działania Grupy Wagnera)[173]. W lutym 2022 r. pozwał Bellingcat oraz właściciela serwisu społecznościowego Pikabu[174]. Prigożyn złożył również zawiadomienie do rosyjskiej Prokuratury Generalnej w sprawie YouTube i Google. Opowiadał się za uznaniem serwisów za niepożądane i ograniczeniem do nich dostępu w Rosji[175].

Większość sporów sądowych dotyczyła Grupy Wagnera i miała miejsce przed tym, zanim Prigożyn oficjalnie przyznał się do jej założenia[30], ale nie bycia jej właścicielem, co stanowiło przedmiot niektórych pozwów, przy czym wcześniej za założyciela Grupy Wagnera uważano wyłącznie Dmitrija Utkina.

Filmy[edytuj | edytuj kod]

Prigożyn był jednym z producentów filmu wojennego „Rżew” (ros. „Ржев”) z 2019 r., którego akcja dzieje się podczas bitwy pod Rżewem (1942 r., ofensywa Armii Czerwonej)[176].

W sierpniu 2021 r. odbyła się premiera filmu „Sołncepiok” (ros. „Солнцепёк”), którego Prigożyn był producentem[177][178]. Tytuł oznacza „skwar, upał” i zarazem system artyleryjski TOS-1. Film dotyczy wojny w Donbasie i udziału Grupy Wagnera w wydarzeniach, zaś strona ukraińska uznała go za skrajną propagandę, robiącą „bohaterów z bandytów”[179].

W listopadzie 2021 r. premierę miał film pod tytułem „Szesnasty” (ros. „16-й”), reklamowany podtytułem „spowiedź Prigożyna”[180]. Jest to komedia o wyborach prezydenckich w USA, wygranych przez Trumpa za pomocą rosyjskich hakerów[180].

5 października 2022 r. odbyła się premiera dokumentu o Grupie Wagnera „Najlepsi w piekle” (ros. „Лучшие в аду”), którego Prigożyn był producentem i jednym z autorów scenariusza[181]. Poinformował, że zdjęcia kręcono w warunkach bojowych, a aktorzy naprawdę znajdowali się pod obstrzałem[182]. Film został udostępniony nieodpłatnie w internecie. Zdaniem twórców do 20 października obejrzało go ponad 100 milionów osób[183].

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

Pod względem liczby posiadanych medali Prigożyn przewyższał generała Surowikina i posiadał medal, którego nie przyznano ministrowi Szojgu[184]. Otrzymał następujące nagrody i odznaczenia[26]:

Raporty[edytuj | edytuj kod]

Prigożyn pojawia się w ponad stu raportach Instytutu Studiów nad Wojną(inne języki) w kontekście: działalności Grupy Wagnera, jej finansowania, wojny w Ukrainie, działalności w Libii, dezinformacji i wewnętrznej sytuacji w Rosji[191].

W 2014 r., na początku kryzysu na Ukrainie, Zespół Reagowania na Incydenty Bezpieczeństwa Komputerowego, prowadzony przez ABW, zauważył wzrost aktywności prorosyjskich komentarzy w polskim internecie, co wiązano z działalnością Agencji Badań Internetowych Prigożyna. Rzecz została przedstawiona w „Raporcie o stanie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni RP w 2014 roku”[192].

W 2017 r. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych opublikował raport autorstwa Marcina A. Piotrowskiego „Amerykańskie oceny dotyczące ingerencji Rosji w przebieg wyborów prezydenckich w USA”[193].

W 2018 r. Robert Mueller (dyrektor FBI w latach 2001–2013) opublikował raport „Internet Research Agency Indictment” na temat Agencji Badań Internetowych i Prigożyna.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Jest oficjalne potwierdzenie: Jewgienij Prigożyn nie żyje. Onet Wiadomości, 2023-08-27. [dostęp 2023-08-27]. (pol.).
  2. ↑ Putin comments on Prigozhin’s presumed death for first time [online], NBC News, 24 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  3. ↑ Agnieszka Legucka: Walka z rosyjską dezinformacją w Unii Europejskiej, Biuletyn PISM nr 111 (1859) 6 sierpnia 2019, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych.
  4. ↑ a b Decyzja wykonawcza Rady (WPZiB) 2020/1483 z dnia 14 października 2020 r. wykonująca decyzję (WPZiB) 2015/1333 w sprawie środków ograniczających w związku z sytuacją w Libii (CELEX: 32020D1483).
  5. ↑ „Сам почистил старое оружие”. Евгений Пригожин признался, что создал „ЧВК Вагнера” [online], BBC News Русская служба, 26 września 2022 [dostęp 2022-11-15] (ros.).
  6. ↑ The Bell: компании Пригожина получили контракты на 10 млрд рублей [online], Радио Свобода [dostęp 2022-11-15] (ros.).
  7. ↑ Paweł Reszka, Szarża Kucharza [online], polityka.pl, 2022 [dostęp 2022-11-15] (pol.).
  8. ↑ Евгений Викторович Пригожин – результаты поиска на Rusprofile.ru [online], rusprofile.ru [dostęp 2022-11-15].
  9. ↑ Досьє: Пригожин Евгений Викторович – Российский бизнесмен еврейского происхождения, ресторан. Известен в СМИ как ''повар путина'' [online], StopCor [dostęp 2022-11-15] (ros.).
  10. ↑ Рейтинг миллиардеров „ДП” – 2021 [online], dp.ru [dostęp 2022-11-15] (ros.).
  11. ↑ „Kucharz Putina” miesza coraz śmielej. To „nowa twarz rosyjskiej agresji” [online], Onet Wiadomości, 17 października 2022 [dostęp 2022-11-15] (pol.).
  12. ↑ СМИ: Евгений Пригожин был на переговорах Шойгу с ливийским маршалом, „BBC News Русская служба” [dostęp 2022-11-15] (ros.).
  13. ↑ a b c YEVGENIY VIKTOROVICH PRIGOZHIN [online], Federal Bureau of Investigation [dostęp 2022-11-15] (ang.).
  14. ↑ Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) 2022/260 z dnia 23 lutego 2022 r. dotyczące wykonania rozporządzenia (UE) nr 269/2014 w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających (CELEX: 32022R0260).
  15. ↑ Polska Zbrojna [online], polska-zbrojna.pl [dostęp 2023-12-26].
  16. ↑ a b c d e f Расследование: как личный кулинар Путина накормит армию за 92 млрд рублей [online], Forbes.ru [dostęp 2022-11-16] (ros.).
  17. ↑ a b c Евгений Вышенков, Евгений Пригожин: «Я пошел к Беглову, он к Медведеву, тот к Путину» · Город 812 [online], Город 812, 20 lutego 2018 [dostęp 2022-11-17] (ros.).
  18. ↑ ToI Staff, Mercenary-linked Putin ally lashes ‘dying-out Western civilization’ [online], timesofisrael.com [dostęp 2023-02-12] (ang.).
  19. ↑ ‘Putin’s chef’ has emerged from the shadows and confirmed Russia’s worst-kept secret, „ABC News”, 22 października 2022 [dostęp 2022-11-16] (ang.).
  20. ↑ Poznajcie Jewgienija Prigożyna, „kucharza Putina” i założyciela brutalnej Grupy Wagnera [online], Businessinsider, 1 listopada 2022 [dostęp 2022-11-16] (pol.).
  21. ↑ Оксана НИКУЛИНА, 25 лет ресторану «Старая таможня» [online], spb.kp.ru, 1 lutego 2021 [dostęp 2022-11-18] (ros.).
  22. ↑ Oskar Górzyński, Władca rosyjskich trolli i człowiek do zadań specjalnych. Kim jest Jewgienij Prigożyn [online], wiadomosci.wp.pl, 19 lutego 2018 [dostęp 2022-11-16] (pol.).
  23. ↑ a b Prigożyn, „kucharz Putina”, twórca wagnerowców, wychodzi z cienia [online], gazetaprawna.pl, 7 października 2022 [dostęp 2022-11-16] (pol.).
  24. ↑ a b c ФБК :: Он повар Путина. Он тролль Путина. Он миллиардер. [online], web.archive.org, 7 marca 2017 [dostęp 2022-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-07].
  25. ↑ „Конкорд” закрыл сеть ресторанов быстрого питания „Блин!Дональт's” [online], dp.ru [dostęp 2022-11-18] (ros.).
  26. ↑ a b c Пригожин Евгений Викторович биография и пресс-портрет [online], whoiswho.dp.ru [dostęp 2022-11-16] (ros.).
  27. ↑ The Moscow Times, Wagner Head Prigozhin’s Past Life as a Children’s Author and Illustrator [online], The Moscow Times, 1 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-02] (ang.).
  28. ↑ Чем известен Евгений Пригожин [online], kommersant.ru, 30 września 2019 [dostęp 2022-11-18] (ros.).
  29. ↑ ООО „АГЕНТСТВО ИНТЕРНЕТ ИССЛЕДОВАНИЙ” – г. Санкт-Петербург – ИНН 7805627478 [online], sevem.pro [dostęp 2022-11-16] (ros.).
  30. ↑ a b Prigożyn wreszcie przyznał, że utworzył Grupę Wagnera [online], TVN24 [dostęp 2022-11-16] (pol.).
  31. ↑ Jewgienij Prigożyn, zwany „kucharzem Putina” przyznał się do utworzenia Grupy Wagnera [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2022-11-16] (pol.).
  32. ↑ Контракты Пригожин – Google Sheets [online], web.archive.org, 11 listopada 2016 [dostęp 2022-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-11].
  33. ↑ Жена кремлевского ресторатора купит «Елисеевский магазин» в Петербурге [online], РБК [dostęp 2022-11-18] (ros.).
  34. ↑ ФАС признала связанные с Пригожиным компании картелем [online], РБК [dostęp 2022-11-17] (ros.).
  35. ↑ ФАС заподозрила Евгения Пригожина в создании картеля [online], Ведомости [dostęp 2022-11-17] (ros.).
  36. ↑ ФАС не стала наказывать компании, связанные с Пригожиным [online], fontanka.ru – новости Санкт-Петербурга, 10 listopada 2017 [dostęp 2022-11-17] (ros.).
  37. ↑ Rosyjską grupę medialną Patriot utworzą portale znane z fake newsów [online], Press.pl [dostęp 2022-11-17] (pol.).
  38. ↑ a b c Медиагрупa «Патриот», mediapatriot.ru, 2022.
  39. ↑ „Это не Пригожин”: как „Патриот” борется с „антироссийскими СМИ”, „BBC News Русская служба” [dostęp 2022-11-17] (ros.).
  40. ↑ Kucharz Putina gotuje propagandę [online], Biełsat TV [dostęp 2022-11-17] (pol.).
  41. ↑ Miles Johnson, Wagner leader generated $250mn from sanctioned empire, „Financial Times”, 21 lutego 2023 [dostęp 2023-10-08].
  42. ↑ a b c Prigożyn zarobił na zagranicznych kontraktach ponad 250 mln dolarów [online], www.gazetaprawna.pl, 21 lutego 2023 [dostęp 2023-10-08] (pol.).
  43. ↑ a b c Прерванный полет: что будет после смерти Евгения Пригожина? [online], newizv.ru [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  44. ↑ a b От Питера до Мали – Чем владел Евгений Пригожин, и кому могут достаться его активы [online], versia.ru [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  45. ↑ a b FT: доходы Евгения Пригожина от компаний в Африке и на Ближнем Востоке могли составить $250 млн [online], RuNews24.ru, 8 października 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  46. ↑ КОРМАШОВА Мария, Подсчитаны зарубежные доходы Евгения Пригожина [online], Информационно-аналитический портал «Новости промышленности MASHNEWS» [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  47. ↑ Евгения Лиходей, Евгений Пригожин мог быть владельцем пятого по величине биткоин-кошелька [online], BeInCrypto, 24 sierpnia 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  48. ↑ Overclockers.ru: У главы ЧВК «Вагнер» был кошелёк со 100 тыс. биткоинов [online], Overclockers.ru, 3 września 2023 [dostęp 2023-10-08].
  49. ↑ Łukasz Michalik: W Rosji rozbił się samolot Embreaer Legacy. Na liście pasażerów był Jewgienij Prigożyn. Wirtualna Polska, 2023-08-23. [dostęp 2023-08-23]. (pol.).
  50. ↑ Meteusz Stelmaszczyk: Jewgienij Prigożyn nie żyje? Samolot runął na ziemię, „szef wagnerowców na pokładzie”. RadioZET, 2023-08-23. [dostęp 2023-08-23]. (pol.).
  51. ↑ В Тверской области 10 человек погибли при крушении частного самолета. tass.ru, 2023-08-23. [dostęp 2023-08-23]. (ros.).
  52. ↑ Cezary Faber: Rozbił się samolot należący do Prigożyna. Zginęło 10 osób. rmf24.pl, 2023-08-23. [dostęp 2023-08-23].
  53. ↑ Prigożyn nie żyje? Twórca Grupy Wagnera miał lecieć samolotem, który rozbił się niedaleko Moskwy [online], oko.press [dostęp 2023-08-23] (pol.).
  54. ↑ Wagner boss Yevgeny Prigozhin ‘on board’ crashed Russian plane. BBC News, 2023-08-23. [dostęp 2023-08-23]. (ang.).
  55. ↑ Пригожин похоронен на Пороховском кладбище в Петербурге. dw.com, 29 sierpnia 2023. [dostęp 2023-08-30].
  56. ↑ Sondaż: Kto zabił Jewgienija Prigożyna według Rosjan? [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-10-08] (pol.).
  57. ↑ a b Перейдут к Кадырову, Лукашенко или Минобороны? [online], msk1.ru – новости Москвы, 25 sierpnia 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  58. ↑ a b FT рассказала о будущем бизнес-империи Пригожина в Африке [online], РБК, 25 sierpnia 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  59. ↑ Боец ЧВК „Вагнер” перешел в спецназ „Ахмат” [online], www.grozny-inform.ru [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  60. ↑ „Маленькая кремлевская падаль”: „вагнеровцы” назвали виновного в смерти Пригожина (видео) [online], www.unian.net [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  61. ↑ Минобороны сообщило детали разоружения ЧВК «Вагнер» [online], РБК, 12 lipca 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  62. ↑ ЧВК «Вагнер» передаст тяжелую военную технику российской армии [online], РБК, 27 czerwca 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  63. ↑ Вдова Евгения Пригожина вернула девичью фамилию [online], РБК, 18 września 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  64. ↑ Вдова главы ЧВК «Вагнер» отказалась носить фамилию Евгения Пригожина [online], newizv.ru [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  65. ↑ Firma „kucharza Putina” już nie nakarmi rosyjskiej armii. Kreml zrywa kontrakt [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-10-08] (pol.).
  66. ↑ RBE Group окормляет военных [online], Коммерсантъ, 5 października 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  67. ↑ UE nałożyła sankcje na „kucharza Putina”, który finansuje grupę Wagnera [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2022-11-16].
  68. ↑ Treasury Sanctions Individuals and Entities In Connection with Russia’s Occupation of Crimea and the Conflict in Ukraine [online], U.S. Department of the Treasury [dostęp 2022-11-16] (ang.).
  69. ↑ Concord Management and Consulting Limited Liability Company | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-16] (ang.).
  70. ↑ Concord Management and Consulting LLC [online], opensanctions.org [dostęp 2022-11-16] (ang.).
  71. ↑ „Kucharz Putina” z nowymi sankcjami USA. Objęły jacht i odrzutowce [online], TVN24 [dostęp 2022-11-16] (pol.).
  72. ↑ Wojna Rosja-Ukraina. Nowe sankcje wobec 19 rosyjskich oligarchów i ich rodzin. polsatnews.pl, 2022-03-03. [dostęp 2022-03-04].
  73. ↑ PRIGOZHIN Yevgeniy Viktorovich – biography, dossier, assets | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-16] (ang.).
  74. ↑ a b PRIGOZHINA Lyubov Valentinovna – biography, dossier, assets | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-16] (ang.).
  75. ↑ a b PRIGOZHIN Pavel Evgenyevich – biography, dossier, assets | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-16] (ang.).
  76. ↑ a b PRIGOZHINA Polina Evgenyevna – biography, dossier, assets | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-16] (ang.).
  77. ↑ a b PRIGOZHINA Violetta Kirovna – biography, dossier, assets | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-16] (ang.).
  78. ↑ a b Пригожин ответил на обвинения конгресса США в адрес «фабрики троллей» [online], РБК [dostęp 2022-11-16] (ros.).
  79. ↑ Пригожин ответил на предъявленные США обвинения словами про дьявола [online], РБК [dostęp 2022-11-16] (ros.).
  80. ↑ Rewards for Justice – Reward Offer for Information on Russian Interference in U.S. Elections [online], United States Department of State [dostęp 2022-11-16] (ang.).
  81. ↑ U.S. Offers $10 Million Reward For Russian Election Interference Info [online], HuffPost, 29 lipca 2022 [dostęp 2022-11-16] (ang.).
  82. ↑ „Kucharz Putina” przyznał, że ingerował w wybory w USA. Biały Dom odpowiada [online], Onet Wiadomości, 7 listopada 2022 [dostęp 2022-11-16] (pol.).
  83. ↑ Prigożyn przyznaje: Rosja ingerowała w wybory w USA. I będzie ingerować [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-11-16] (pol.).
  84. ↑ #899 Запрос от редакции портала Russia News.. | Пресс-служба компании „Конкорд” | VK [online], vk.com [dostęp 2022-11-16] (pol.).
  85. ↑ Пригожин «тонко и деликатно» ответил на обвинения из-за выборов в США [online], РБК [dostęp 2022-11-16] (ros.).
  86. ↑ Пригожин назвал себя создателем «фабрики троллей» [online], РБК [dostęp 2023-02-15] (ros.).
  87. ↑ Prigożyn, „kucharz Putina”, rośnie w siłę i może stanowić zagrożenie dla rosyjskiego prezydenta [online], gazetaprawna.pl, 25 października 2022 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  88. ↑ Mercenary chief vented to Putin over Ukraine war bungling, „The Washington Post”, ISSN 0190-8286 [dostęp 2022-11-27] (ang.).
  89. ↑ WP: Пригожин критиковал военачальников российской армии в личном разговоре с Путиным [online], ГОЛОС АМЕРИКИ [dostęp 2022-11-27] (ros.).
  90. ↑ #852 Запрос от издания The Washington Post.. | Пресс-служба компании „Конкорд” | VK [online], vk.com [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  91. ↑ Chodorkowski: Grupa Wagnera ma na Kremlu tyle samo władzy co ministrowie [online], gazetaprawna.pl, 2 listopada 2022 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  92. ↑ a b Пригожин рассказал, за что уважает генерала Суровикина: «Рожден, чтобы служить Родине» [online], nakanune.ru [dostęp 2022-11-17] (ros.).
  93. ↑ Из-за серьезных потерь живой силы в Украине Россия выводит своих наемников из Мали, – Генштаб [online], ФОКУС, 1 listopada 2022 [dostęp 2022-11-27] (ros.).
  94. ↑ Manveen Rana, Volodymyr Zelensky: Russian mercenaries ordered to kill Ukraine’s president, ISSN 0140-0460 [dostęp 2022-11-27] (ang.).
  95. ↑ Nagranie: szef Grupy Wagnera osobiście rekrutuje więźniów na wojnę na Ukrainie. Obiecuje im ułaskawienie [online], TVN24 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  96. ↑ Пригожин о войне в Украине [online], Зеркало, 15 września 2022 [dostęp 2022-11-27] (ros.).
  97. ↑ 7х7 – Горизонтальная Россия [online], Telegram [dostęp 2023-02-15].
  98. ↑ Российский депутат опубликовал письмо от Пригожина. [online], gordonua.com [dostęp 2023-02-15].
  99. ↑ Prigożyn wyjaśnił, dlaczego odebrano mu przywilej werbowania więźniów [online], belsat.eu [dostęp 2023-02-15].
  100. ↑ Кирило Буданов: У нас є всі шанси для закінчення війни перемогою цього року [online], Українська правда [dostęp 2023-03-25] (ukr.).
  101. ↑ Jewgienij Prigożyn skarży się na wydatki Grupy Wagnera. Na szturm Bachmutu potrzebuje miliarda dolarów miesięcznie [online], TVN24 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  102. ↑ Пригожин потребовал 1 млрд долларов в месяц для наступления «Вагнера» в Бахмуте | Капитал страны [online], kapital-rus.ru [dostęp 2023-03-25] (ros.).
  103. ↑ „Guardian”: Rosja straciła pod Bachmutem od 20 do 30 tys. żołnierzy [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  104. ↑ Institute for the Study of War [online], Institute for the Study of War [dostęp 2023-03-25] (ang.).
  105. ↑ Tim Lister, Battle for Bakhmut grinds down Wagner’s mercenaries and cuts their notorious leader down to size [online], CNN, 16 marca 2023 [dostęp 2023-03-25] (ang.).
  106. ↑ „Guardian”: Rosja straciła pod Bachmutem dziesiątki tysięcy żołnierzy [online], gazetaprawna.pl, 7 marca 2023 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  107. ↑ „Guardian”: Oto straty Rosji pod Bachmutem... [online], dziennik.pl, 7 marca 2023 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  108. ↑ Крепость Бахмут – место, где закончится эпоха „вагнеровцев” [online], 24 Канал [dostęp 2023-03-25] (ros.).
  109. ↑ Coraz mniej wagnerowców walczy w Ukrainie. „Formacja istnieje w teorii” [online], rmf24.pl [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  110. ↑ Пользователи Pornhub начали встречать рекламу ЧВК „Вагнер” на сайте [online], Ruposters.ru [dostęp 2023-03-25] (ros.).
  111. ↑ Grupa Wagnera reklamuje się na Pornhub. Wagnerowcy poszukują w ten sposób najemników [online], gazetaprawna.pl, 16 marca 2023 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  112. ↑ В TikTok распространяется реклама ЧВК „Вагнер”, ролики набрали миллиард просмотров [online], unian.net [dostęp 2023-03-25] (ros.).
  113. ↑ Пресс-служба Пригожина [online], Telegram [dostęp 2023-04-15].
  114. ↑ a b c d e Только честный бой: никакого договорняка [online], Telegraph, 14 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-15].
  115. ↑ Пригожин: для власти и общества необходимо поставить жирную точку в СВО [online], Коммерсантъ, 14 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-15] (ros.).
  116. ↑ «Поставить жирную точку»: Пригожин порассуждал об окончании спецоперации [online], Национальная Служба Новостей – НСН [dostęp 2023-04-15] (ros.).
  117. ↑ Maciej Zubel, Prigożyn wezwał do zakończenia wojny. Przedstawił warunki [online], wiadomosci.wp.pl, 14 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-15] (pol.).
  118. ↑ Prigożyn zaapelował do Putina o zakończenie wojny. „Cele osiągnięte” [online], rmf24.pl [dostęp 2023-04-15] (pol.).
  119. ↑ Пресс-служба Пригожина [online], Telegram [dostęp 2023-04-15].
  120. ↑ Marek Sławiński, Narasta konflikt między Prigożynem a Szojgu. Padło oskarżenie o zdradę [online], Wprost, 22 lutego 2023 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  121. ↑ Bitwa o Bachmut. Ukraiński generał o szturmie wagnerowców na miasto [online], TVN24 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  122. ↑ TRT Russian, Пригожин предупредил Шойгу об угрозе окружения ЧВК «Вагнер» под Бахмутом [online], trtrussian.com [dostęp 2023-03-25] (ros.).
  123. ↑ Prigożyn oskarża rosyjskie dowództwo wojskowe i Szojgu o zdradę [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  124. ↑ Bachmut: Kreml szuka winnych [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  125. ↑ „Когда командовал Суровикин, проблем с боеприпасами не было”. Как Пригожин собирает союзников против Шойгу, „BBC News Русская служба” [dostęp 2023-03-25] (ros.).
  126. ↑ Rosja: Prigożyn odcięty od państwowej telewizji po skardze ministra Szojgu [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  127. ↑ Człowiek Putina „wycięty” z mediów Kremla. „Trochę się go boją” | Wiadomości Radio ZET [online], wiadomosci.radiozet.pl, 12 lutego 2023 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  128. ↑ Пресс-служба Пригожина [online], Telegram [dostęp 2023-03-25].
  129. ↑ Пригожин обвинил Шойгу и Герасимова в гибели бойцов „ЧВК Вагнера”, „Радио Свобода”, 23 lutego 2023 [dostęp 2023-03-25] (ros.).
  130. ↑ Пригожин обвинил Шойгу и Герасимова в „предательстве страны” [online], За рубежом, 21 lutego 2023 [dostęp 2023-03-25] (ros.).
  131. ↑ Кепка Пригожина [online], Telegram [dostęp 2023-03-25].
  132. ↑ Пригожин назвал Шойгу «охреневшим от власти чиновником» из-за проблем с поставками боеприпасов [online], Спектр-Пресс [dostęp 2023-03-25] (ros.).
  133. ↑ Пригожин 23 Февраля прибыл в Бахмут, где ЧВК «Вагнер» ведет ожесточенные бои против ВСУ [online], ПолитРоссия [dostęp 2023-03-25] (ros.).
  134. ↑ Пригожин обвинил Минобороны РФ в попытке уничтожить „ЧВК Вагнера”, „Радио Свобода”, 21 lutego 2023 [dostęp 2023-03-25] (ros.).
  135. ↑ «Пауки в банке»: Пригожин против Шойгу [online], ГОЛОС АМЕРИКИ [dostęp 2023-03-25] (ros.).
  136. ↑ Пресс-служба Пригожина [online], Telegram [dostęp 2023-03-25].
  137. ↑ Prigożyn napisał do Szojgu z prośbą o pomoc. Ostrzegł przed ukraińską kontrofensywą [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  138. ↑ Putin’s Mercenary Prigozhin Shifts Focus After Ukraine Setbacks, „Bloomberg.com”, 23 marca 2023 [dostęp 2023-03-25] (ang.).
  139. ↑ Bloomberg: szef Grupy Wagnera Prigożyn chce ograniczyć aktywność na Ukrainie i skoncentrować się na Afryce [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2023-03-25] (pol.).
  140. ↑ Оперштаб опроверг сообщения о планах ЧВК «Вагнер» захватить Краснодар [online], РБК, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-25] (ros.).
  141. ↑ Jonathan Yerushalmy, Rostov-on-Don: why has Russian city been targeted by Wagner group?, „The Guardian”, 24 czerwca 2023, ISSN 0261-3077 [dostęp 2023-06-24] (ang.).
  142. ↑ Wagner chief Yevgeny Prigozhin claims control of major Russian city Rostov-on-Don, „BBC News”, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-24] (ang.).
  143. ↑ Мятеж Пригожина: ЧВК „Вагнер” отказалась от похода на Москву [online], euronews, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-25] (ros.).
  144. ↑ Is this a coup? What is Prigozhin doing in Russia?, „BBC News”, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-24] (ang.).
  145. ↑ Пресс-служба Пригожина [online], Telegram [dostęp 2023-06-25].
  146. ↑ Пригожин заявил, что Украина не собиралась напасть на РФ – DW – 23.06.2023 [online], dw.com [dostęp 2023-06-25] (ros.).
  147. ↑ Мятеж, измена, удар в спину. Главное из обращения Путина о мятеже ЧВК «Вагнер» [online], BBC News Русская служба, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-25] (ros.).
  148. ↑ Владимир Путин обратился к нации: прямой эфир [online], НГС – новости Новосибирска, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-25] (ros.).
  149. ↑ ФСБ возбудила против Евгения Пригожина дело о призывах к мятежу, „Радио Свобода”, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-25] (ros.).
  150. ↑ Kevin Doyle, Hamza Mohamed, Putin calls Wagner mutiny ‘a stab in the back’, vows punishment [online], aljazeera.com [dostęp 2023-06-24] (ang.).
  151. ↑ W sobotnich walkach z wagnerowcami zginęło 15 rosyjskich żołnierzy [online], gazetaprawna.pl, 25 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-25] (pol.).
  152. ↑ Prigozhin orders Wagner mercenaries to halt march on Moscow, retreat from Russia [online], PBS NewsHour, 24 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-24] (ang.).
  153. ↑ ТАСС [online], Telegram [dostęp 2023-06-25].
  154. ↑ Kreml potwierdza: Prigożyn i dowódcy Wagnera spotkali się z Putinem. „Przedstawili swoje wersje” [online], gazetapl, 10 lipca 2023 [dostęp 2023-07-13] (pol.).
  155. ↑ Jewgienij Prigożyn nie żyje? Generał: Wątpię, abyśmy jeszcze kiedykolwiek go zobaczyli [online], gazetapl, 12 lipca 2023 [dostęp 2023-07-13] (pol.).
  156. ↑ a b WPROST.pl, Wiadomość Grupy Wagnera dla Parlamentu Europejskiego. Ujawniono przerażającą przesyłkę [online], Wprost, 24 listopada 2022 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  157. ↑ #955 Публикуем сообщение пресс-службы компании.. | Пресс-служба компании „Конкорд” | VK [online], vk.com [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  158. ↑ Prigożyn chce przekazać PE „zakrwawiony” młot kowalski [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  159. ↑ Бизнесмен Пригожин подтвердил родство с украинским ученым Ефимом Пригожиным [online], НьюИнформ [dostęp 2022-11-17] (ros.).
  160. ↑ U.S. judge mulls holding Russian firm linked to election meddling in contempt, „Reuters”, 27 lutego 2020 [dostęp 2022-11-17] (ang.).
  161. ↑ Concord Management and Consulting Limited Liability Company | War and sanctions [online], sanctions.nazk.gov.ua [dostęp 2022-11-17] (ang.).
  162. ↑ Международная Премия «Perfect SPA» – 2013 [online], 1nep.ru [dostęp 2022-11-17].
  163. ↑ Книга «Индрагузик» [online] [dostęp 2022-11-17].
  164. ↑ Кони, шоколад, недвижимость: Дочь „повара Путина” выстроила бизнес-империю [online], sobesednik.ru [dostęp 2022-11-17] (ros.).
  165. ↑ Евгений Пригожин хочет заняться политикой [online], Meduza [dostęp 2022-11-17] (ros.).
  166. ↑ Евгений Пригожин рассказал о своих политических взглядах и отношениях с оппозицией [online], alexmonc.livejournal.com [dostęp 2022-11-17] (pol.).
  167. ↑ Rosyjski biznesmen związany z grupą Wagnera chce założyć swój ruch. W przyszłości może stać się partią [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2022-11-17] (pol.).
  168. ↑ Jewgienij Prigożyn demonstruje lojalność wobec Putina, ale ma wielkie ambicje. Co planuje [online], TVN24 [dostęp 2022-11-17] (pol.).
  169. ↑ Нелюбимые темы Евгения Пригожина [online], fontanka.ru – новости Санкт-Петербурга, 1 czerwca 2016 [dostęp 2022-11-21] (ros.).
  170. ↑ Евгений Пригожин встречает Барбру Стрейзанд [online], Ведомости [dostęp 2022-11-21] (ros.).
  171. ↑ a b На этом месте находился материал, который сейчас удален по требованию Мосгорсуда [online], Meduza [dostęp 2022-11-21] (ros.).
  172. ↑ Жан Рофе, „Яндекс” убрал из выдачи ссылки на расследования о Пригожине, 11 lipca 2022.
  173. ↑ a b c Евгений Пригожин в Лондоне подал иск к основателю Bellingcat [online], Interfax.ru [dostęp 2022-11-21] (ros.).
  174. ↑ Ксения Смирнова, Пригожин подал иск на Bellingcat* и владельца «Пикабу» [online], Общественная служба новостей, 16 lutego 2022 [dostęp 2022-11-21] (ros.).
  175. ↑ Gambit Prigożyna i Kadyrowa, czyli jak Putin stworzył demony [online], Biełsat TV [dostęp 2022-11-21] (pol.).
  176. ↑ Яндекс [online], www.kinopoisk.ru [dostęp 2023-10-08].
  177. ↑ Петр Кузнецов, Точка невозврата: фильм Евгения Пригожина «Солнцепёк» открыл глаза на творящееся на Донбассе [online], Блокнот Россия, 19 września 2022 [dostęp 2023-10-08].
  178. ↑ Яндекс [online], www.kinopoisk.ru [dostęp 2023-10-08].
  179. ↑ Луганська різанина: як у Росії ліплять героїв з професійних головорізів [online], 24 Канал, 25 sierpnia 2021 [dostęp 2023-10-08] (ukr.).
  180. ↑ a b 16-й (2021). [dostęp 2023-10-08].
  181. ↑ Яндекс [online], www.kinopoisk.ru [dostęp 2023-10-08].
  182. ↑ «Работали под обстрелом артиллерии»: Пригожин описал процесс съемок «Лучших в аду» [online], russia-news.ru [dostęp 2023-10-08].
  183. ↑ VK.com | VK [online], m.vk.com [dostęp 2023-10-08].
  184. ↑ a b c d e f Стало известно, когда Евгений Пригожин стал Героем России [online], web.archive.org, 8 lipca 2023 [dostęp 2023-10-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-07-08].
  185. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 22.05.2014 г. № 357 [online], Президент России [dostęp 2022-11-16] (ros.).
  186. ↑ Господар ПВК «Вагнер» з'явився на публіці із зірками героя Росії, «ДНР» та «ЛНР» [online], novosti.dn.ua [dostęp 2022-11-27] (ukr.).
  187. ↑ a b c d e Перечислены награды на парадном пиджаке Пригожина – Газета.Ru | Новости [online], Газета.Ru, 6 lipca 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  188. ↑ За «доблесть» в ЛНР, за «мужество» в Ливии и за «выдающийся вклад в Судане» [online], 6 lipca 2023 [dostęp 2023-10-08] (ros.).
  189. ↑ Пригожин предложил стать посредником для урегулирования ситуации в Судане [online], web.archive.org, 8 maja 2023 [dostęp 2023-10-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-05-08].
  190. ↑ Песков ответил на информацию о присвоении «Героя России» Пригожину [online], РБК [dostęp 2022-11-16] (ros.).
  191. ↑ Institute for the Study of War [online], Institute for the Study of War [dostęp 2022-11-21] (ang.).
  192. ↑ CSIRT, Raport o stanie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni RP w roku 2014, Warszawa 2015.
  193. ↑ Marcin Andrzej Piotrowski, Amerykańskie oceny dotyczące ingerencji Rosji w przebieg wyborów prezydenckich w USA, 23 stycznia 2017, PISM.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jewgienij_Prigożyn&oldid=73152098”