Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu
Ilustracja
Kopalnia około 1908 roku, niemiecka pocztówka
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Siedziba

Inowrocław

Data założenia

1889

Data likwidacji

1986

Forma prawna

przedsiębiorstwo państwowe

Położenie na mapie Inowrocławia
Mapa konturowa Inowrocławia, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu”
Położenie na mapie powiatu inowrocławskiego
Mapa konturowa powiatu inowrocławskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu”
Ziemia52°47′02″N 18°15′34″E/52,783889 18,259444
Kryształ halitu z kopalni inowrocławskiej

Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu – kopalnia głębinowa soli kamiennej w Inowrocławiu, zlikwidowana w 1986 roku ze względu na zagrożenie wodne. W latach 70. XX w. należała do największych producentów soli w Europie. W jej skład wchodziły: kopalnia „Solno” w Inowrocławiu, warzelnia soli w Inowrocławiu oraz znajdująca się w miejscowości Góra koło Inowrocławia kopalnia otworowa „Góra”[1]. Działalność produkcyjną i handlową przedsiębiorstwa kontynuują Inowrocławskie Kopalnie Soli „Solino” z kopalniami otworowymi w Górze i Przyjmie koło Mogilna.

Przesłanki wydobycia soli w Inowrocławiu[edytuj | edytuj kod]

Na Kujawach produkowano sól warzoną już w czasach prehistorycznych (okres halsztacki)[2]. Materialny dowód potwierdzający pradziejową eksploatację salin w rejonie Inowrocławia pochodzi z okresu wpływów rzymskich (I –V w. n.e.)[a][3] Kolejna wczesnośredniowieczna salina działała na przełomie XI-XII w. w pobliżu obecnego kościoła NMP. Na ślady eksploatacji soli natrafiono podczas badań archeologicznych[4]. Miejscowa ludność od wielu lat donosiła o istnieniu słonych źródeł i skarżyła się na zasolenie wód gruntowych. Napotykano podczas prac ziemnych na gips z iłem na głębokości około 7–8 metrów – takie czynniki były już w XVIII wieku uznane przez Alexandra von Humboldta za związane z występowaniem soli[5]. W 1822 roku specjalista od poszukiwań złóż soli, von Oeynhausen przeprowadził wiercenia w Inowrocławiu i stwierdził, że miasto jest położone na słupie soli, rozciągającym w kierunku północno-zachodnim w stronę Noteci[6]. W latach 1835-1837 prowadzono wiercenia w rejonie rynku, w poszukiwaniu wody do picia, w wyniku których natrafiono na pokład gipsu, spod którego trysnęła solanka o stężeniu 4-5%[3] z głębokości 111,5 m[5]. Efektem dalszych badań było odkrycie wysadu solnego również w Górze (1911) koło Inowrocławia[7].

Sole kujawskie powstały w górnym permie (od 240 do 225 mln lat temu) wskutek wysychania płytkiego morza epikontynentalnego. Obecnie cechsztyńska formacja solonośna w Polsce zalega na ogół na znacznych głębokościach 2,5-5 km. Powstaniu wysadów lub słupów solnych sprzyjały ruchy tektoniczne od jury (138 mln lat temu) po trzeciorzęd (65 mln lat), które spowodowały spękanie nadkładu i wyciskały słupy soli ku górze w wale kujawsko-pomorskim (od okolic Szczecina po Łódź)[7]. Inowrocław położony jest w obrębie zachodniego skrzydła antyklinorium kujawsko-pomorskiego. Posadowiony jest na podziemnej górze solnej o wysokości 6 km, której szczyt zatrzymał się na wysokości 120 m pod powierzchnią ziemi. Wysad solny ma kształt pnia rozszerzającego się ku dołowi, a patrząc z góry ma kształt elipsy o powierzchni około 130 ha (2,5 x 1 km) i pokryty jest czapą gipsową o miąższości 100-180 m wraz z osadami czwartorzędowymi[7]. Wysad oprócz chlorku sodu tworzą sole potasowo-magnezowe, anhydryt i inne skały towarzyszące[7]. W budowie wewnętrznej wysadu stwierdzono przebijanie się masywniejszych, krystalicznych soli starszych poprzez młodsze zawierające przerosty iłu i anhydrytu[2]. Eksploatowany wysad solny znajdujący się pod powierzchnią Inowrocławia ma powierzchnię około 2,5 km na 1 km[8].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Okres pruski[edytuj | edytuj kod]

W 1868 roku na zlecenie pruskiego Ministerstwa Przemysłu i Handlu specjaliści z Wyższego Urzędu Górniczego z Wrocławia rozpoczęli w Inowrocławiu poszukiwania złóż solnych[9]. Przesłanką do tego było istnienie tzw. garbu inowrocławskiego, kryjącego pokłady gipsu i słone źródła, który jak przypuszczano pokrywał wysad solny. W 1871 w otworze „Ost” (przy obecnej ul. Najświętszej Marii Panny) na głębokości 129,6 m natrafiono na lustro solanki. Odkrycie złóż zbiegł się z budową w Inowrocławiu węzła kolejowego, który ułatwił dowóz materiałów do budowy kopalń oraz zbyt soli[9]. Inwestowaniem w przemysł solny interesowali się właściciele kapitałów z kilku prowincji Cesarstwa Niemieckiego. W 1873 w północnej części miasta prawo eksploatacji złóż soli uzyskała pruska salina fiskalna, zaś w południowej przedsiębiorstwa prywatne[3].

W 1873 Friedrich Grundmann z Katowic wraz ze wspólnikiem Karlem Klausem rozpoczęli budowę pierwszej w Inowrocławiu prywatnej kopalni szybowej pod nazwą „Steinsalzbergwerk Inowrazlaw”[6]. Na głębokości 143 m natrafiono na strop wysadu solnego, którego eksploatacje rozpoczęto w 1878 roku[6]. Oprócz wydobywania solanki przystąpiono też do budowy kopalni głębinowej, z której uzyskiwano gips i sól kamienną na poziomach 122 i 132 m[6]. Pracom wielokrotnie przeszkadzały zalewy wodą, która często uniemożliwiała podjęcie na nowo prac wydobywczych[6].

W 1873 rozpoczęła produkcję państwowa warzelnia soli „Saline” przy ul. Pakoskiej, do której przez 6 lat doprowadzano rurociągami solankę z otworów wiertniczych „Ost” i „Pielke” w rejonie ul. Solankowej, Narutowicza, Królowej Jadwigi i Staszica, a następnie z konieczności kupowano w prywatnej kopalni F.Grundmanna[6]. W warzelni zatrudnionych było ponad 100 robotników, a produkcja roczna sięgała 15 tys. ton soli spożywczej[6].

W 1884 roku Królewski Urząd Solny w Inowrocławiu dążąc do zwiększenia zysków z produkcji soli przystąpił do budowy własnej kopalni szybowej[9]. Przy ul. Staropoznańskiej zbudowano szyb „Nr I” oraz podszybie na głębokości 169 m, z którego poprowadzono podziemny chodnik. W trakcie prac odkryto na głębokości 160 m strumień 15% solanki, którą tłoczono bezpośrednio do warzelni. Kolejnym etapem rozwoju przemysłu solnego była budowa w 1880 roku fabryki sody w Mątwach, do której solankę dostarczała kopalnia Grundmanna. W 1904 oba przedsiębiorstwa scalono w spółkę akcyjną „Steinsalz und Soda Werke” (Zakłady soli kamiennej i sody), którą w 1907 wykupił belgijski koncern Solvay, potentant europejskiego przemysłu sodowego[9].

W 1900 roku rządowa kopalnia „Kronprinz” obejmowała trzy pola górnicze: „Ost” (poszukiwania za pomocą odwiertu Ost wykazały obecność solanki na głębokości 129,6 metra oraz warstw soli na głębokości 313,9 metra[5]), „Pielke” i „Bast” oraz warzelnię „Salina”[6]. Szybom nadano stosowne nazwy: Kronprinz I i II i połączono podziemnym chodnikiem. Robotami górniczymi posuwano się w kierunku północnym, pod centrum miasta[9].

Wiosną 1907 roku wskutek rabunkowej eksploatacji złóż, nie liczącego się z warunkami geologicznymi, nastąpiło zachwianie warunków wodnych. Nagłe zwiększenie wydajności podziemnych strumieni wodnych spowodowało w czerwcu 1907 zalanie wszystkich poziomów eksploatacyjnych kopalni prywatnej, a we wrześniu także kopalni rządowej[9] Sedan i Kronprinz[10][8]. W tej sytuacji, aby nie dopuścić do wstrzymania produkcji w warzelni soli i fabryce sody, postanowiono podbierać solankę z zatopionych kopalń, wtłaczając w zamian wodę słodką, co doprowadziło z kolei do pojawienia się zjawisk krasowych i w konsekwencji zachwiania statyki warstw gipsu pokrywających wysad solny[9]. Na terenie miasta pojawiły się liczne zapadliska gruntu. Początkowo koncentrowały się one w północnej części miasta, a po 1917 roku w południowej. Zapadliska miały rozmiary do kilkuset metrów, głębokość do kilkudziesięciu metrów, cylindryczne zarysy i pionowe ściany[9]. 9 kwietnia 1909 zapadlisko objęło nowo zbudowany kościół Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, gdzie runęło północne ramię transeptu wraz z 20-metrowym murem[9][b]. Największe zapadliska miały miejsce 7 listopada 1911 przy ul. Orłowskiej (0,14 ha), gdzie zniszczonych zostało kilka domów, 9 lutego 1917 przy ul. Zapadłe (0,20 ha)[c], oraz w 1922 i 1932 roku, gdzie uszkodzona została linia kolejowa z Inowrocławia do Kruszwicy[9]. Powstawanie zapadlisk wpłynęło na zahamowanie rozwoju gospodarczego i przestrzennego Inowrocławia[6]. W śródmieściu wyznaczono obszar zagrożony o powierzchni 155 ha, nie nadający się pod zabudowę[9]. Priorytety miasta przestawiono w pewnym stopniu na rozwój uzdrowiska, które otaczano niską, willową zabudową z zieleńcami i ogrodami. Produkcja soli w latach 1914-1918 zmniejszyła się 10-krotnie względem poprzedniego okresu[6].

Okres międzywojenny XX w.[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu I wojny światowej polskie władze państwowe postanowiły kontynuować produkcję soli w Inowrocławiu i sody w Mątwach. W 1919 komisja ekspertów powołana przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu II RP zaproponowała ze względu na bezpieczeństwo miasta wstrzymanie poboru solanki z zatopionych szybów, a w zamian budowę nowej kopalni szybowej w Górze, a w późniejszym okresie także w Inowrocławiu z szybem prowadzonym poza złożem, w warstwach dolomitów na wschód od wysadu (wg pomysłu inż. Kikingera)[9]. Dawną pruską warzelnię i kopalnię soli przemianowano na Państwową Żupę Solną. Zatrudnienie w 1921 roku sięgało 250, a w 1938 roku – 468 osób[11].

W 1923 roku zakłady sodowe Solvay w Mątwach podjęły budowę nowej kopalni w Inowrocławiu, zlokalizowanej na polu „Solno” przy ul. Poznańskiej 92[3]. Postanowiono głębić szyb w gipsach i soli, omijając zatopione kopalnie, zakładając nowe wyrobiska pod nimi[2]. W latach 1923–1924 zgłębiono 8 otworów do ługowania złóż soli[12]. Prace wykonywała niemieckie przedsiębiorstwo budownictwa górniczego Tiefbau und Kaltenanlage z Nordhausen[9]. W 1929 ukończono drążenie szybu „Solno I” na głębokości 568 m[9]. Eksploatację podjęto w 1932 roku[13] poprzez pompowanie na powierzchnię nasyconej solanki[9]. Pierwszy poziom kopalni założony został na głębokości 470 m, a pozostałe 5 poziomów głębiej przy zachowaniu wzajemnej odległości 18 metrów[9], wydobycie prowadzono tzw. alpejskim systemem komorowym; pracowano równocześnie w obrębie pięciu poziomów wydobywczych udostępnionych szybem Solno I[14]. Drążenie wyrobisk prowadzono planowo z zachowaniem bezpiecznych półek i filarów ochronnych, które gwarantowały stabilność geologiczną podłoża. Roboty górnicze prowadzono w kierunku północnym, rozcinając złoże na każdym poziomie chodnikami głównymi o wzajemnej odległości 120 m, połączonymi poprzecznie chodnikami pomocniczymi oraz w pionie szybikami z drabinami co 120-240 m[9]. Prostopadle do chodników głównych co 40 m zakładano komory ługownicze o wysokości 9 m, szerokości końcowej 20 m i długości 100 m. Stopień wykorzystywania złoża wynosił 18%, co zezwalało z reguły na zaniechanie obudowy wyrobisk[9].

Z uwagi na ługowniczą metodę urabiania złoża, wyrobiska kopalni wyposażone były w rurociągi przepływowe wody i solanki. Wodę doprowadzano z ujęć na Noteci i z jeziora w Ludzisku. Wydobycie solanki na powierzchnię odbywało się rurociągami przy zastosowaniu wysokociśnieniowych pomp odśrodkowych o napędzie elektrycznym[9].

Wyrobiska podziemne z powierzchnią łączył tylko jednej szyb „Solno I” o średnicy 3 m, co stwarzało zagrożenia dotyczące bezpieczeństwa i wentylacji kopalni. Umożliwiał on transport 4 osób lub 1000 kg ładunku w klatkach szybowych zawieszonych na linach nośnych[9].

W latach 1932-1945 kopalnia prowadziła eksploatację w południowej części złoża, przy ustabilizowanym wydobyciu wynoszącym 400-700 m3 solanki na dobę[9]. W latach 1930-1939 kopalnia dostarczała przeciętnie 112 800 ton soli rocznie[11].

Okres okupacji niemieckiej[edytuj | edytuj kod]

W czasie II wojny światowej kopalnia posiadała zarząd niemiecki. Zatrudnienie w listopadzie 1939 sięgało 420 osób[15]. W 1942 przebudowano wieżę szybu „Solno I” z drewnianej na stalową[9].

Okres PRL[edytuj | edytuj kod]

Po II wojnie światowej nastąpił intensywny rozwój przemysłu solnego i sodowego, co zwiększyło zapotrzebowanie na solankę. W 1948 szyb „Solno I” pogłębiono do 611 m[13] i założono dwa dodatkowe poziomy VII i VIII[9]. Od 1945 do 1949 roku kopalnia należała do Solnego Zrzeszenia Przemysłu Nieorganicznego w Inowrocławiu[16]. W latach 1954-1960 drążono nowy szyb „Solno II”[14] w środkowo-wschodniej części złoża, stosując metodę zgłębiania przez zamrażanie górotworu i obudowę wodoszczelną tubingową[d][9]. Prace prowadziło Przedsiębiorstwo Budowy Szybów z Bytomia. Szyb doprowadzono do głębokości 658 m i założono podszybia na dziesięciu poziomach. „Solno II” o średnicy 5 m umożliwiał transport 40 osób lub 3000 kg ładunku w dwupiętrowej klatce przemieszczanej przez czterolinową maszynę wyciągową[9]. Stał się on głównym szybem zjazdowym i wydobywczym, który obudowano obiektami technicznymi, socjalnymi i administracyjnymi. Pierwszą partię solanki z szybu uzyskano 3 grudnia 1964 roku[3].

Od 1957 roku nowym dużym odbiorcą solanki stały się Zakłady Sodowe w Janikowie. Dla jej potrzeb uruchomiono w latach 1957-1959 dodatkową pompownię solanki na poziomie VIII przy szybie „Solno I”[9].

Od lat 50 XX w. oprócz solanki przemysłowej kopalnia produkowała solankę gorzką (z dużą zawartością siarczanu magnezu) dla potrzeb Uzdrowiska Inowrocław[9] oraz sól warzoną spożywczą, która była ważnym produktem eksportowym[17]. Technologia wytrącania soli z wydobytej solanki polegała na jej termicznym odparowaniu w panwiach ogniowych. Po 1962 roku zastąpiono je panwiami parowymi z urządzeniami do mechanicznego wygarniania otrzymanej soli. Dodatkowe dosuszanie prowadzono w dużych suszarniach tunelowych[17]. Niepowodzeniem zakończyły się w prowadzone w latach 60 XX w. próby produkcji soli w warzelni próżniowej[17].

W latach 50 XX w. kopalnia „Solno” była jednym z niewielu zakładów przemysłowych województwa bydgoskiego, która utrzymywała kontakty gospodarcze z krajami zachodnioeuropejskimi. Eksport soli kamiennej w latach 1951-1955 wynosił około 30 tys. ton do krajów demokracji ludowej oraz Szwecji i Finlandii)[18]. W latach 60 XX w. 50% produkcji soli warzonej przeznaczano na eksport, w tym 109 tys. ton do krajów skandynawskich. Sól eksportowa cechowała się wyższą jakością i lepszymi parametrami, niż produkt dostarczany na rynek krajowy[18].

W latach 60 XX w. po zakończeniu budowy szybu „Solno II” eksploatację solanki przesunięto w północną część złoża[9]. Założono kolejne 2 poziomy: IX i X (638 m), na którym oddano do użytku w połowie lat 70 XX w. pompownię główną solanki o docelowej wydajności 12 tysięcy m3 na dobę. Robotami górniczymi objęto cały obszar złoża, z wyłączeniem otuliny bezpieczeństwa. Eksploatację prowadzono metodą ługowania, systemem kombinowanym. Chodniki tworzono przez natryskiwanie wodą bieżącą, a właściwe wyrobiska eksploatacyjne przez ługowanie średnio stężoną solanką[7]. W latach 1972-1977 wybudowano nowy szyb „Solno III”[14], który przejął rolę wentylacyjną[14] i zastąpił szyb „Solno I” – wyłączony z ruchu i odizolowany od wyrobisk kopalnianych[9]. Przez cały okres działalności, kopalni towarzyszyło zagrożenie zalaniem przez wody podziemne, zagrożenie gazowe oraz wyrzutami skał i gazów[9].

W latach 70 XX w. w skład Inowrocławskich Kopalni Soli im. Bolesława Krupińskiego wchodziły: kopalnia „Solno” w Inowrocławiu, Zakład Przeróbczy Soli oraz znajdująca się w miejscowości Góra koło Inowrocławia Kopalnia Otworowa „Góra”[1]. Skutkiem powstałej sytuacji było rozbicie kosztów wydobycia soli kamiennej na trzy, pracujące w ograniczonym zakresie swoich możliwości, szyby kopalniane, gdyż ich urobek przekraczał możliwości wchłonięcia tego surowca przez przemysł[17]. W 1970 roku moce produkcyjne dwóch szybów „Solno I” i „Solno II” w Inowrocławiu wynosiły około 1,09 mln ton soli, a szybu w Górze około 1,00 mln ton soli rocznie[17]. Łączne zatrudnienie sięgało 1000 pracowników, a produkcja soli wynosiła 1,1 mln ton w 1961 roku i 2 mln ton w latach 70 XX w.[1] Stawiało to zakład wśród największych tego typu w Europie. Głównymi odbiorcami soli przemysłowej były: Inowrocławskie Zakłady Chemiczne, Janikowskie Zakłady Sodowe oraz Zakłady Chemiczne Zachem w Bydgoszczy. Sól warzoną wysyłano na rynek krajowy oraz na eksport[1]. W 1976 r. zlikwidowano działającą od 1879 roku warzelnię soli w Inowrocławiu, a w zamian uruchomiono nową warzelnię przy Zakładach Sodowych w Janikowie[2].

W przedsiębiorstwie od 1968 roku funkcjonowała 40-osobowa dęta orkiestra górnicza, która uświetniała ważne uroczystości w zakładzie, mieście i regionie. Muzycy występowali w strojach galowych tj. w górniczych mundurach z czerwonymi pióropuszami[19].

Mimo że podczas całej swej działalności wydobywczej kopalnia "Solno" osiągała korzystne wskaźniki ekonomiczne, na początku lat 80 XX w. zaczęto rozważać decyzję o likwidacji kopalni. W ciągu 50 lat prawie całkowicie wyeksploatowano zasoby przemysłowe złoża. Dalsza eksploatacja w ciągu 30-40 lat była możliwa jedynie poprzez wybieranie zalegających głębiej zasobów, z najniższego poziomu X[9]. Jednak pozostawienie systemu chodników groziło w dłuższej perspektywie wdarciem się do wyrobisk wód spoza wysadu solnego, które mogły spowodować w mieście zapadliska[9]. Obawiano się powtórzenia się katastrofy kopalni soli w Wapnie, która miała miejsce w sierpniu 1977, kiedy to wskutek przerwania przez wodę warstwy ochronnej doszło do całkowitego zalania kopalni i dużych zapadlisk, które objęły miejscowość wraz z linią kolejową[20]. Ewakuowano 1,4 tys. osób, z których część utraciła domy i została przesiedlona.

W 1982 roku kopalnię postawiono w stan likwidacji, co wywołało duże kontrowersje w społeczeństwie Inowrocławia i województwa, gdyż pozbawiała miasto jednego z walorów ekonomicznych i turystycznych[9]. 1 kwietnia 1986 roku na mocy Decyzji Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego przystąpiono do planowej likwidacji kopalni „Solno”. 26 czerwca 1986 roku rozpoczęto wtłaczanie do wyrobisk kopalni ługów sodowych prowadzonych rurociągami z Inowrocławskich Zakładów Chemicznych „Soda-Mątwy” i Janikowskich Zakładów Sodowych. Podczas zalewania kopalni stwierdzono ucieczkę wody przez podziemne szczeliny. W związku z tym zamiast 13,5 wlano 30 mln m3 posodowych ścieków z dodatkiem tłucznia wapiennego. Dodatkowo w 1992 roku do podziemi wtłaczano niebezpieczne odpady pogazownicze. Istnieją podejrzenia, że kopalnia nie została w pełni zalana solanką[21], a na najwyższych poziomach kopalni zamiast solanki są puste komory wypełnione metanem[22].

W całym okresie działalności kopalni wydobyto 100 mln m3 solanki z 1400 komór - każda o wymiarach 100 m długości, 20 m szerokości i 9 m wysokości. Objętość wszystkich wyrobisk wynosiła około 15,4 mln m3, a łączna długość chodników pod miastem wyniosła 290 km[3].

Dalszą działalność produkcyjną skoncentrowano w kopalni w Górze oraz nowo otwartej w Przyjmie koło Mogilna[9] oraz w Kopalni Soli Góra w Radojewicach[8] przez firmę IKS Solino, największego polskiego producenta solanki, która należy do grupy Orlen[23]. W 1997 r. zniknęła z krajobrazu miasta wieża wyciągowa szybu „Solno I”[3]. Wieże szybowe w Inowrocławiu rozebrano w latach 1994-1997[4].

Zagrożenia kopalni „Solno”[edytuj | edytuj kod]

Zagrożenie wodne[edytuj | edytuj kod]

Zagrożenie zalania kopalni wynikało ze skomplikowanej budowy złoża i warunków hydrogeologicznych. Eksploatowany wysad solny otaczały zawodnione utwory jurajskie[9]. Dodatkowo w sąsiedztwie istniały wyrobiska dwóch zatopionych starych kopalń oddzielone półką solną o grubości 290-330 m oraz komory po eksploatacji otworowej oddzielone od wyrobisk kopalni filarem, a lokalnie półką o grubości zaledwie 70 m[9]. W trakcie prowadzenia robót górniczych kawerny i szczeliny były otwierane, a wypływające z nich ługi mogły doprowadzić do zatopienia kopalni.

Mimo wielu zabiegów szyby „Solno I” i „Solno II” zostały na pewnym etapie ich budowy zatopione w sposób katastrofalny. Utrzymanie ich w stanie zapewniającym bezpieczeństwo wymagało ciągłej obserwacji oraz prowadzenia systematycznych prac konserwacyjnych i doszczelniających. W okresie działalności kopalni natrafiono na ok. 200 wycieków, z czego 159 podlegało ścisłej obserwacji[9].

Zagrożenie gazowe[edytuj | edytuj kod]

Występowanie gazów było związane z budową geologiczną złoża. W szczelinach, kawernach, kryształach solnych i przestrzeni międzykrystalicznej występowały: metan, etan, siarkowodór, wodór, dwutlenek węgla i azot, przy czym ich koncentracja była zróżnicowana[9]. Uwalnianie się gazów następowało w sposób ciągły, a procesowi ługowania towarzyszyły trzaski. Wydzielające się gazy stanowiły dla załogi kopalni zagrożenie wybuchem (metan, etan, wodór) lub zatruciem (siarkowodór)[9].

Zagrożenie wyrzutami gazów i skał[edytuj | edytuj kod]

Zagrożenie wyrzutami gazów i skał wynikało z faktu, że w południowo-wschodniej części kopalni na wszystkich poziomach zalegały sole mające skłonność do nagłego rozprężania się, w wyniku czego następował wyrzut rozdrobnionej skały solnej wraz z gazem[9].

Pozostałe informacje[edytuj | edytuj kod]

  • W 1956 podczas eksploatacji złoża w południowo-wschodniej części kopalni nastąpił największy w polskim górnictwie solnym wyrzut gazów i skał. Masa wyrzuconej skały solnej wynosiła 800 ton i zniszczyła uzbrojenie chodnika na długości 150 m, a kawerna powurzutowa połączyła wyrobiska chodnikowe poziomu VII i VIII[9].
  • W 1957 roku w trakcie zgłębiania szybu „Solno II” nastąpiło gwałtowne wdarcie się solanki i wody do szybu z głębokości 140 m (czapa anhydrytowo-gipsowa)[9]. Gdyby wdarcie się wody nastąpiło około 2 miesiące później, to po zbiciu chodnika z szybem nie byłoby żadnej możliwości technicznej uratowania szybu i kopalni. Zalanie kopalni pociągnęłoby za sobą katastrofalne skutki dla powierzchni i zabudowy Inowrocławia[9]. Tylko szczęśliwemu zbiegowi okoliczności można zawdzięczać uniknięcie wielkiej tragedii.
  • W 1971 roku podczas wykonywania otworów badawczych przewiercono mocno zawodnione piaski jurajskie. Ciśnienie w otworze sąsiadującym o 38 m od chodnika wynosiło 47 atmosfer i groziło zniszczeniem warstwy ochronnej i zalaniem kopalni[9]. Wdarciu się wody uniknięto dzięki pośpiesznej likwidacji otworu i działaniu urządzeń zabezpieczających.
  • W okresie powojennym w wyrobiskach kopalni „Solno” prowadzono badania w zakresie ługownictwa otworowego, możliwości przechowywania olejów i paliw płynnych w wyrobiskach solnych oraz statyki górotworu. Uczestniczyły w nich m.in.: Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Główny Instytut Górnictwa, Polska Akademia Nauk, Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie oraz Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Górnictwa Surowców Chemicznych[9].
  • Kopalnia w Inowrocławiu stanowiła unikat w skali światowej w zakresie odsłonięcia wyrobiskami pokładów solnych okresu cechsztyńskiego. O jej wyjątkowości stanowiła cała paleta barw soli, którą nadawały jej zanieczyszczenia tlenkami metali. W wyniku prowadzenia robót metodą ługowniczą, ociosy wyrobisk górniczych miały nienaruszoną strukturę, przez co ukazywały naturalne barwy różnokolorowych soli. Ściany naturalnych grot inkrustowane były kryształami minerałów o różnorodnych formach i wielkości. Dominowały kolory: różowy i czerwony (halit i sylwin), niebieski (halit), miodowy (karnalit)[9]. Do najciekawszych miejsc w kopalni należała komora „Echo”, gdzie cała podłoga i ściany były kryształowe złożone z przezroczystych halitów[24]. Spotykano także groty pełne stalaktytów, stalagmitów i stalagnatów, a na poziomie IX (619 m) – naturalną grotę kryształową[24]
  • Kopalnia nie była udostępniona dla regularnego ruchu turystycznego z powodu najwyższego stopnia zagrożenia metanowego[24]. Dopiero w latach 70. wyznaczono trasę do tzw. Grot Kryształowych, która stała się turystyczną atrakcją Inowrocławia[25].
  • W 1973 z okazji 100-lecia solarstwa w Inowrocławiu w podziemnej komorze „Teatralnej” o ścianach z różowych kryształów soli, słynącej z akustyki, ustawiono scenę i widownię na 400 osób oraz organizowano imprezy, akademie, górnicze Barbórki oraz koncerty muzyczne[22].
  • W kopalni w komorze „Zwarycza” na głębokości 542 m znajdował się wykuty w soli podświetlany „Obelisk Krzyż” ku pamięci zmarłych w kopalni górników[24], natomiast w podziemnej hali pomp podszybia „Solno I” w 1947 namalowano obraz patronki górników św. Barbary[24]
  • W marcu 1985 roku na zlecenie dyrekcji Wytwórnia Filmów Oświatowych w Łodzi nakręciła 19-minutowy film „Kopalnia Solno” obrazujący technologię kopalni, stanowiska pracy oraz eksploatacji produktu. Rok później filmowcy (reż. Wiesław Drymer i operator Stefan Czyżewski) nakręcili drugi 15-minutowy, kolorowy film w konwencji impresji, której tematem było zatapianie kopalni, pod tytułem „Pół kilometra pod Inowrocławiem”. Muzykę do filmu nagrano w podziemiach kopalni[26].
  • W 1987 udostępniono w Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu stałą wystawę „Kopalnia soli Solno I”, której scenariusz opracowali: dr Czesław Sikorski, mgr inż. Michał Hus oraz mgr inż. Zbigniew Jasiński. Obok różnych eksponatów ilustrujących warzelnicze i górnicze tradycje Inowrocławia eksponowane są tu okazy barwnych minerałów pochodzących z wyrobisk kopalni. W 2007 zbiory muzealne przeniesiono do Pałacu Mieszczańskiego przy ul. Solankowej 33[3].
  • 21 stycznia 2011 w piwnicach Teatru Miejskiego otwarto stałą wystawę inowrocławskiego solnictwa. W kilku salach znajdują się m.in.: replika saliny średniowiecznej, kapliczka górnicza z krzyżem wyrzeźbionym w soli, chodnik kopalniany z wagonikami, drabina pokryta zaciekami solnymi, replikę warzelni soli, natrysk chodnikowy, solne żyrandole, kopia obrazu św. Barbary, sprzęt i górniczy ubiór oraz część poświęcona orkiestrze górniczej[27][28].
  • W styczniu 2013 wokół sanatorium „Przy Tężni” zawiązała się grupa inicjatywna, która zamierza doprowadzić do rewitalizacji zalanej kopalni soli w Inowrocławiu. Odtworzone solne komnaty planuje się przeznaczyć na potrzeby sanatoriów, imprez, bankietów oraz zwiedzania. Rewitalizację kopalni pod kątem nadania jej nowej funkcji turystyczno-uzdrowiskowej zgłoszono do strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2012-2020[29]. Realność tego przedsięwzięcia nie jest jednak pewna i wymaga wielu analiz[30]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ ślady po warzelni soli odkryte na terenie osiedla Rąbin w Inowrocławiu
  2. ↑ od tego czasu prace przy budowie kościoła wstrzymano do 1929 roku
  3. ↑ nazwa ulicy upamiętnia to wydarzenie
  4. ↑ podobnie jak w szybie „Solno I”M

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Henryk Rochnowski: Zarys przemian społeczno-gospodarczych Inowrocławia w latach 1945-1977 [w:] Dzieje Inowrocławia tom 2 (od 1919 r. do końca lat siedemdziesiątych). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa – Poznań - Toruń 1982. ISBN 83-01-03637-0. str. 250-255
  2. ↑ a b c d Witold Kuc, Złoża soli w Polsce w ujęciu poglądowym, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” (31), Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, 2016, s. 151-205, ISSN 0137-530X [dostęp 2024-02-27].
  3. ↑ a b c d e f g h „Miasto na soli – historia i kultura Inowrocławia od pradziejów do 1939 roku”. Kopalnia Soli „Solno” [online], kulturawzasiegu.pl [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-20].
  4. ↑ a b http://inowroclaw.7dni.pl/255094,Sol-nie-da-o-sobie-zapomniec.html dostęp 14-09-2017 [martwy link]
  5. ↑ a b c Hwałek 2000 ↓, s. 96.
  6. ↑ a b c d e f g h i j Jadwiga Brzezichowa: Przeobrażenia gospodarcze miasta w okresie zaboru pruskiego (1815-1919) [w:] Dzieje Inowrocławia tom 1 (do 1919 r.) Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa – Poznań - Toruń 1978. str. 316-329
  7. ↑ a b c d e Zofia Churska: Środowisko geograficzne rejonu Inowrocławia [w:] Dzieje Inowrocławia tom 1 (do 1919 r.) Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa – Poznań - Toruń 1978. str. 16-27
  8. ↑ a b c Strzelecki 2016 ↓.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at Historia inowrocławskiej kopalni [online], inowroclawfakty.pl [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-20].
  10. ↑ Hwałek 2000 ↓, s. 44, 97.
  11. ↑ a b Mieczysław Wojciechowski: Inowrocław w okresie międzywojennym (1919-1939) [w:] Dzieje Inowrocławia tom 2 (od 1919 r. do końca lat siedemdziesiątych). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa – Poznań - Toruń 1982. ISBN 83-01-03637-0. str. 17-18
  12. ↑ Hwałek 2000 ↓, s. 97.
  13. ↑ a b Hwałek 200 ↓, s. 98.
  14. ↑ a b c d Hwałek 200 ↓, s. 99.
  15. ↑ Jan Sziling: W latach okupacji hitlerowskiej (1939-1945) [w:] Dzieje Inowrocławia tom 2 (od 1919 r. do końca lat siedemdziesiątych). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa – Poznań - Toruń 1982. ISBN 83-01-03637-0. str. 136-137
  16. ↑ Hwałek 2000 ↓, s. 98.
  17. ↑ a b c d e Kamosiński Sławomir, Przemiany w strukturze gałęziowej i branżowej przemysłu województwa bydgoskiego, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950-1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 21-74, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  18. ↑ a b Kamosiński Sławomir, Kierunki i asortyment eksportu, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950-1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 235-258, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  19. ↑ http://www.solino.pl/PL/OFirmie/OrkiestraGornicza/Strony/Historia.aspx dostęp 12-09-2017
  20. ↑ Ola Miedziejko, Apokalipsa w Wapnie [online], Onet.pl, 15 lutego 2011 [dostęp 2024-02-27] (pol.).
  21. ↑ Józef Bednarczyk i inni: Ancient salt exploitation in the Polish lowlands: recent research and future perspectives. W: Archaeology of Salt: Approaching an invisible past. Robin Brigand, Olivier Weller (red.). Leiden: Sidestone Press, 2015, s. 112. ISBN 978-90-8890-304-5. (ang.).
  22. ↑ a b Łukasz Jędrzejczak, Co kryje zatopiona kopalnia? [online], magazyn.7dni.pl, 17 stycznia 2014 [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2014-01-26].
  23. ↑ Solino ↓.
  24. ↑ a b c d e Zenon Mazur, Wspomnienia ze zjazdu do kopalni [online], inowroclawfakty.pl [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-03].
  25. ↑ Miasto na soli [online], polskaniezwykla.pl [dostęp 2024-02-27].
  26. ↑ Pół kilometra pod Inowrocławiem [online], inowroclawfakty.pl [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-27].
  27. ↑ Stała wystawa inowrocławskiego solnictwa [online], inowroclawfakty.pl [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-03].
  28. ↑ Stała Wystawa Solnictwa [online], Kujawskie Centrum Kultury w Inowrocławiu [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-30].
  29. ↑ http://inowroclaw.powiat.pl/contents/content/10/2147 dostęp 15-09-2017 [martwy link]
  30. ↑ FI, Bajeczne wnętrza zalanej przed laty kopalni soli w Inowrocławiu znów ożyją? [online], Gazeta Pomorska, 10 stycznia 2013 [dostęp 2024-02-27].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Stanisław Hwałek: Kopalnictwo soli i pozostałych surowców (bez siarki). W: Historia polskiego przemysłu kopalnictwa surowców chemicznych. Warszawa: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego, 2000, seria: Karty z historii polskiego przemysłu chemicznego. T. 13. ISBN 83-908323-9-9.
  • Piotr Strzelecki: Budowa geologiczna. Dawny-Inowroclaw.info, 2016-09-18. [dostęp 2016-12-18].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kopalnia_Soli_„Solno”_w_Inowrocławiu&oldid=73475358”