Portal:Synagogi/Artykuły warte przeczytania/Archiwum/2008

2008

Grafika	Data	Opis
	styczeń	Synagoga Chewra Nosim w Lublinie (z hebr. Bractwa Tragarzy Zwłok) - synagoga znajdująca się w Lublinie przy ulicy Lubartowskiej 10 (wejście przez bramę kamienicy nr 8). W latach 1945-2006 była główną synagogą lubelskich Żydów. Nie jest znana dokładna data budowy synagogi. Istniała już na pewno w 1889 roku, gdy kamienicę wraz z ulokowaną na piętrze bożnicą od Szlemy i Frajdy Goldsoblów i Berka Cygielmana odkupili Fajwel Gnadhauz, Izrael Wizeltir oraz Froim Zauerman. Zasadniczo miejsce to należało do Bractwa Pogrzebowego "Chewra Nosim", które w świetle prawa rosyjskiego do 1906 roku było organizacją nielegalną.
	styczeń	Synagoga w Jeszywas Chachmej Lublin - synagoga znajdująca się w Lublinie w budynku Jeszywas Chachmej Lublin, przy ulicy Lubartowskiej 85. Synagoga została zbudowana w 1930 roku wraz z całym kompleksem Jeszywas Chachmej Lublin. Poza funkcjami religijnymi pełniła też funkcję auli wykładowej jesziwy i mogła pomieścić ponad 200 studentów. Podczas II wojny światowej synagoga została zdewastowana przez hitlerowców, a jej cenne wyposażenie zostało bezpowrotnie zniszczone oraz rozproszone.
	luty	Wielka Synagoga w Tykocinie - synagoga znajdująca się w Tykocinie przy ulicy Koziej 2, w sąsiedztwie Małego Rynku. Jest obecnie drugą co do wielkości i jedną z najstarszych synagog w Polsce. Synagoga została zbudowana w 1642 roku na miejscu starszej, drewnianej bożnicy. W XVIII wieku do narożnika północno-wschodniego dobudowano niską wieżę, która pierwotnie służyła jako więzienie do Żydów. W XVII i XVIII wieku stanowiła wielki żydowski ośrodek intelektualny. Działało przy niej wielu znanych, szanowanych rabinów i talmudystów.
	luty	Do dnia dzisiejszego z synagogi Maharszala w Lublinie zachował się jedynie aksamitny parochet o wymiarach 180 na 120 centymetrów ufundowany przez kobiety w 1925 lub 1926 roku. Używany jest od 1945 roku do dziś w synagodze Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku-Białej. Na tkaninie znajduje się między innymi dziesięć przykazań po hebrajsku, które wieńczy korona Tory podtrzymywana przez parę lwów oraz poniżej hebrajski napis: To dar kobiet synagodze Maharszala b.p. [błogosławionej pamięci] w roku (5)686 [czyli: 1925/1926]
	marzec	Synagoga w Nowym Sączu, zwana również Grodzką - synagoga znajdująca się w Nowym Sączu przy obecnej ulicy Berka Joselewicza 12, w pobliżu zamku królewskiego, w centrum dawnej dzielnicy żydowskiej. Synagoga została zbudowana w 1746 roku, dzięki przywilejowi starosty nowosądeckiego Jerzego Pawła Lubomirskiego z dnia 3 lutego 1699 roku. Miała być wzorowana na synagogach z Chełma i Chęcin oraz nie mogła być wyższa od najmniejszego sądeckiego kościoła. Stanęła ona na miejscu starej, drewnianej synagogi.
	marzec	Synagoga w Legnicy - gminny dom modlitwy znajdujący się w Legnicy, przy ulicy Chojnowskiej 12. Wewnątrz synagogi, przy wschodniej ścianie znajduje się drewniany Aron ha-kodesz zwieńczony gwiazdą Dawida, tablicami Dekalogu, które adoruje para lwów oraz hebrajskim napisem: ויהי בנסע הארן, który można przetłumaczyć: Kiedy Arka jest w drodze. Drzwi szafy zasłania aksamitny parochet z wyhaftowaną złotą gwiazdą Dawida oraz kaporet z dwoma gwiazdami między którymi znajduje przedstawienie dłoni w geście błogosławieństwa.
	kwiecień	Synagoga w Rymanowie - synagoga znajdująca się w Rymanowie na rogu ulicy Bieleckiego i Rynku. Jest drugą najstarszą synagogą na Podkarpaciu i jedną z najstarszych w Polsce. Synagoga została zbudowana w pierwszej połowie XVII lub pod koniec XVI wieku. Była wzorowana na krakowskiej synagodze Remuh. W 1920 roku przeszła gruntowany remont, m.in. zlikwidowano kolebkowy strop oraz wprowadzono elementy wiedeńskiej secesji. Podczas II wojny światowej hitlerowcy doszczętnie zdewastowali synagogę i urządzili w niej magazyn zrabowanego mienia żydowskiego, a następnie zboża. Podczas działań wojennych w 1944 roku budynek został uszkodzony.
	kwiecień	Duża Synagoga w Jarosławiu - największa synagoga znajdująca się w Jarosławiu przy ulicy Opolskiej 12. Zamysł budowy nowej synagogi narodził się zaraz po pożarze starej bożnicy. W 1810 roku zawiązał się komitet budowy synagogi, na czele którego stanął Naftali Herz. Budowa została ukończona w 1811 roku. Według relacji Mieczysława Orłowicza synagogę wzniesiono z materiału pochodzącego z rozebranej na skutek zawalenia się wieży kolegiaty Wszystkich Świętych. Hipoteza ta jednak od początku poddawana była w wątpliwość.
	maj, czerwiec	Synagoga w Bychawie - synagoga znajdująca się w Bychawie przy ulicy Tadeusza Kościuszki 5. Synagoga została zbudowana w 1810 roku na miejscu starej synagogi. W 1867 rok podczas pożaru uległa poważnemu zniszczeniu, po którym natychmiast przystąpiono do gruntownej renowacji synagogi. Po wielu latach ukończono go w 1897 roku. Podczas II wojny światowej synagoga została zdewastowana przez hitlerowców. Po zakończeniu wojny budynek przebudowano na potrzeby remizy strażackiej, a następnie dostosowano go do potrzeb warsztatu samochodowego i magazynu. Od 1995 roku synagoga stoi opuszczona i stopniowo popada w ruinę. Znajduje się na terenie składu przedsiębiorstwa budowlanego, poprzez co wstęp do jej środka jest bardzo utrudniony.
	maj, czerwiec	Synagoga przy Targowej 50/52 w Warszawie - dom modlitwy znajdujący się w Warszawie w oficynie kamienic przy ulicy Targowej 50/52. W jego wnętrzu znajdują się jedne z dwóch zachowanych malowideł synagogalnych na Mazowszu. Synagoga została zbudowana w drugiej połowie XIX wieku jako oficyna kamienic Rothblitów i Sokołowskiego. W 1934 roku w jej wnętrzu wykonano nowe polichromie. Nieznane są losy modlitewni z okresu II wojny światowej, ale można przypuszczać, że wyposażenie wnętrza zostało zdewastowane.
	lipiec, sierpień	Synagoga w Międzyrzeczu – synagoga znajdująca się w Międzyrzeczu przy dzisiejszej ulicy Piotra Skargi 4, dawniej zwanej Żydowską. Synagoga została zbudowana w latach 1825-1827, na miejscu starej synagogi, która spłonęła 18 kwietnia 1824 roku. Budynek stanął w roku rozpoczęcia budowy, zaś samo wykończenie trwało następne dwa lata. Architektura nowo wybudowanej synagogi nawiązywała do typowych ortodoksyjnych bożnic. Wybranie takiego modelu synagogi w latach 20. XIX wieku świadczy o tym, że lokalna społeczność żydowska była konserwatywna i odbiegała od wpływów haskali, której wpływy były bardzo widoczne w sąsiednich miastach.
	lipiec, sierpień	Synagoga Wysoka w Krakowie - synagoga znajdująca się na Kazimierzu w Krakowie, przy ulicy Józefa 38. Sala modlitwy umieszczona jest na piętrze, stąd pochodzi jej nazwa - Wysoka. W drugiej połowie XVI wieku nieznany z nazwiska bogaty kupiec Izrael wystąpił do króla Zygmunta II Augusta z prośbą o zgodę na wystawienie synagogi. Zgodę uzyskał i w 1563 roku rozpoczął budowę. Inne źródła podają jako datę budowy synagogi lata 1556-1563. Według jednej z hipotez synagogę zbudowali emigranci - Żydzi sefardyjscy, niewątpliwie na wzór bożnic wznoszonych w getcie weneckim.
	wrzesień	Synagoga w Dąbrowie Tarnowskiej – synagoga znajdująca się w Dąbrowie Tarnowskiej przy ulicy Berka Joselewicza. Jest obecnie jedną z największych zachowanych synagog w województwie małopolskim. Synagoga została zbudowana w drugiej połowie XIX wieku według projektu żydowskiego architekta i inżyniera Abrahama Goldsteina. Głównym fundatorem był Ajzyk Stern. Dokładna data zakończenia budowy to najprawdopodobniej 1 kwietnia 1863 roku. Prace budowlane i wykończeniowe przy niej trwały w latach 1855-1860. Nie ma jednak żadnych danych, które pozwoliłyby na uściślenie tych liczb. Niepełnych informacji dostarcza korespondencja pomiędzy fundatorem a miejscowym stolarzem Joselem Süssem z 1863 roku, z której wynika, że ten ostatni w tym roku wykonał dla synagogi 14 okien i 2 drzwi.
	wrzesień	Synagoga Bajs Nusn w Nowym Sączu - synagoga znajdująca się w Nowym Sączu, przy ulicy Jagiellońskiej 12. Jest obecnie jedyną czynną synagogą w mieście. Synagoga została zbudowana na przełomie XIX i XX wieku przez Natana Kriszera, członka grupy chasydzkiej z Nowego Sącza. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę, następnie urządzili w niej magazyn. Zniszczeniu uległy wówczas cenne malowidła naścienne.
	październik	Synagoga Reicherów w Łodzi – synagoga znajdująca się w Łodzi, w oficynie kamienicy przy ulicy Rewolucji 1905 roku nr 28, dawniej zwanej Południową. Jest jedyną zachowaną przedwojenną oraz jedną z dwóch czynnych synagog w Łodzi. Synagoga została zbudowana w latach 1895-1902 z fundacji rodziny Reicherów, według projektu Gustawa Landau-Gutentegera. Powstała w oddzielnym, piętrowym budynku tylnej oficyny. Po adaptacji poprzednio istniejących pomieszczeń kantoru na parterze powstała sala męska z 8 oknami, którą otoczyły galerie dla kobiet z 10 oknami. Synagoga przeznaczona jest na 42 osoby.
	październik	Synagoga Staromiejska w Rzeszowie - synagoga znajdująca się w Rzeszowie przy ulicy Bożniczej 4. Jest obecnie jedną z najstarszych zachowanych synagog w województwie podkarpackim. Synagoga została zbudowana w 1610 roku. W 1660 i 1739 roku synagoga spłonęła podczas pożaru, po którym zostawała zawsze gruntownie odbudowywana i restaurowana. W 1842 roku synagoga po raz kolejny spłonęła, po czym została przebudowana, uzyskując dwie przybudówki od strony zachodniej i południowej, z czego do dnia dzisiejszego ocalała jedynie zachodnia.
	listopad	Synagoga w Zielonej Górze - nieistniejąca synagoga znajdująca się w Zielonej Górze, przy dzisiejszym placu Powstańców Wielkopolskich, dawnym Glasserplatz. Synagoga została zbudowana w latach 1882-1883, według projektu Gidona Weinerta. Uroczyście otwarta 19 kwietnia. Podczas nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku, bojówki hitlerowskie spaliły synagogę. Po zakończeniu II wojny światowej nie została odbudowana. Obecnie jedynym zachowanym przedmiotem pochodzącym z synagogi jest karafka liturgiczna, która została odnaleziona niedawno w Niemczech i przekazana Lubuskiej Fundacji Judaica. Po raz pierwszy została publicznie pokazana 28 listopada 2007 roku w Zielonej Górze podczas wystawy Marka Szpaka "Cmentarze żydowskie na Ziemi Lubuskiej"
	listopad	Nowa Synagoga we Wrocławiu (niem. Neue Synagoge in Breslau) - nieistniejąca obecnie, największa synagoga znajdująca się we Wrocławiu u zbiegu ulic Podwale i Łąkowej. Do czasu zniszczenia podczas nocy kryształowej była centrum judaizmu liberalnego we Wrocławiu. Przez mieszkańców miasta była nazywana "Synagogą Na Wygonie".
	grudzień	Synagoga im. Zalmana i Ryfki Małżonków Nożyków w Warszawie – jedyna obecnie czynna przedwojenna synagoga w Warszawie, która przetrwała II wojnę światową, znajdująca się przy ulicy Twardej 6. Jest obecnie główną synagogą Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie oraz synagogą w której urzęduje naczelny rabin Polski Michael Schudrich. Nabożeństwa w niej odbywają się codziennie. W każde święto, podczas którego odmawia się izkor, cały czas rozbrzmiewają modlitwy - wedle życzenia fundatorów - wspominające zmarłych Rywkę i Zalmana Nożyków.
	grudzień	Synagoga Salomona Deichesa w Krakowie – synagoga znajdująca się na Kazimierzu w Krakowie, na zapleczu kamienicy frontowej przy ulicy Brzozowej 6. Synagoga została zbudowana w 1910 roku z inicjatywy fundacji Salomona Deichesa. Projekt synagogi wykonał architekt żydowski Henryk Lamensdorf. Obok sali modlitewnej znajdowała się również sala przeznaczona na szkołę talmudyczną. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę. Po wojnie przeznaczona na biura, a obecnie Szkoła aktorska Lart Studio.