Powiat olkuski

Powiat olkuski
	powiat
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Siedziba	Olkusz
Starosta	Paweł Piasny
Powierzchnia	622,19 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności	; 113 004
• gęstość	182,8 os./km²
Urbanizacja	50,24%
Tablice rejestracyjne	KOL
	Adres urzędu:ul. Mickiewicza 2; 32-300 Olkusz
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich	1
Liczba gmin miejsko-wiejskich	2
Liczba gmin wiejskich	3
	Położenie na mapie województwa;
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 20 mar 2018, była oparta na tej wersji.

Powiat olkuski – powiat w Polsce w województwie małopolskim, utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Olkusz. Powiat położony w północno-zachodniej jego części, w obrębie trzech makroregionów geograficznych: Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Miechowskiej.

W skład powiatu wchodzą:

gminy miejskie: Bukowno
gminy miejsko-wiejskie: Olkusz, Wolbrom
gminy wiejskie: Bolesław, Klucze, Trzyciąż
miasta: Bukowno, Olkusz, Wolbrom

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	114 426	100	58 547	51,17	55 879	48,83
Miasto	57 402	50,17	29 648	25,91	27 754	24,25
Wieś	57 024	49,83	28 899	25,26	28 125	24,58

Piramida wieku mieszkańców powiatu olkuskiego w 2014 roku^[1].

Największe miejscowości

	Miejscowość	Liczba Mieszkańców	Powierzchnia	Gęstość
1	Olkusz	35 737	25,65 km²	1393 os./km²
2	Bukowno	10 488	64,59 km²	162,4 os./km²
3	Wolbrom	8942	10,12 km²	890 os./km²
4	Klucze	5048	?	?
5	Bolesław	2500	?	?
6	Chechło	2000	?	?
7	Jaroszowiec	1700	?	?
8	Osiek	1500	?	?
9	Gorenice	1350	?	?
10	Żurada	1200	?	?

Historia

Początki powiatu (obwodu) olkuskiego związane są nierozerwalnie z górnictwem rud galmanu, które rozwinęło się tutaj po 1816 r. w ramach rządowego Dozorstwa Olkusko-Siewierskiego.

Po raz pierwszy powiat olkuski utworzony został w 1810 r. jako jednostka administracyjna departamentu krakowskiego w rozszerzonym Księstwie Warszawskim. Istniał do 1815 r.
W latach 1815–1841 jako obwód olkuski w województwie krakowskim (do 1837 r.), potem w guberni krakowskiej, przemianowanej następnie na kielecką. Od 1842 r. jako powiat olkuski, tożsamy terytorialnie z wcześniejszym obwodem.
W latach 1845–1866 powiat w guberni radomskiej.
W 1866 r. poważnie okrojony, m.in. poprzez wydzielenie powiatu będzińskiego. W latach 1867–1914 funkcjonował jako w przeważającej mierze rolniczy powiat guberni kieleckiej.
W 1939 przed wybuchem wojny należał do województwa kieleckiego i zajmował 1364,6 km², zamieszkiwało go ok. 175 tys. ludności. Posiadał 2 gminy miejskie (Olkusz, Wolbrom), 1 osadę (Skała) i 13 gmin wiejskich, w sumie 198 miejscowości.
W okresie okupacji hitlerowskiej zachodnia część powiatu wraz z Olkuszem, stanowiąca ok. 1/4 terytorium z ok. 30% ludności, została przyłączona do Rzeszy jako Landkreis Olkusz, Landkreis Olkusch i Landkreis Ilkenau. Pozostała, wschodnia część, o powierzchni 1015,2 km² i liczbie ludności 123 tys., weszła w skład Generalnego Gubernatorstwa i została przyłączona do starostwa miechowskiego, tworząc Landkommissariat, czyli komisariat ziemski w Wolbromiu. Planowano przywrócenie niemieckiej nazwy
Rabsztyn: Rabenstein O.S.,

oraz zniemczenie polskich nazw miejscowości, np.

Bolesław: Zinkberg,
Ogrodzieniec: Bonerburg,
Sławków: Schlockau,
Żelazko: Eisenhübel,
Zimnodół: Kaltengrund,

którego jednak nie przeprowadzono.

Od 20 sierpnia 1945 do czasu reformy administracyjnej w 1975 leżał w północno-zachodniej części województwa krakowskiego i zajmował 1112 km², co stanowiło 7,3% powierzchni województwa. Graniczył od południa z powiatami Chrzanów i Kraków oraz z miastem Jaworzno, od wschodu z powiatem Miechów (województwo krakowskie), od północnego wschodu z powiatami Jędrzejów i Włoszczowa (województwo kieleckie), od północnego zachodu i zachodu z powiatami Zawiercie i Będzin (województwo katowickie).

Zmiany administracyjne powiatu olkuskiego

Powiat olkuski powstał 10 kwietnia 1810 r., jako część składowa departamentu krakowskiego w Księstwie Warszawskim.

W 1815 roku po likwidacji Księstwa Warszawskiego, został połączony z powiatami pilickim i lelowskim w jeden duży obwód, w województwie krakowskim w ramach Królestwa Polskiego.
W 1837 roku, przemianowano województwo krakowskie na gubernię krakowską.
Z kolei w 1842 roku zmieniono obwody na powiaty a gubernię krakowską na gubernię kielecką.
W 1845 roku powiat olkuski, znalazł się w nowo utworzonej guberni radomskiej.
W 1867 roku po powstaniu styczniowym, wrócił do guberni kieleckiej, bez utworzonego powiatu będzińskiego który przyłączono do guberni piotrkowskiej.

W odrodzonej Polsce został powołany w 1918 w województwie kieleckim. Składał się z dwóch miast Olkusz, Wolbrom od 1931 roku i 14 gmin Bolesław, Sławków, Rabsztyn, Dłużec, Ogrodzieniec, Kidów, Kroczyce, Pilica, Żarnowiec, Jangrot, Skała, Minoga, Cianowice i Sułoszowa

1 kwietnia 1939 r. odłączono z powiatu wieś Mostek, z gminy Jangrot i włączono do powiatu miechowskiego, gminy Szreniawa^[2].
Po II wojnie światowej 7 lipca 1945 r. doszło do zmiany przynależności wojewódzkiej, powiat przeszedł z województwa kieleckiego do województwa krakowskiego^[3].
W 1951 r. odłączono do powiatu zawierciańskiego gminę Kroczyce^[4].
Z powiatu wyłączono gromadę Sieciechowice i włączono ją do powiatu miechowskiego w roku 1955^[5].
Na podstawie rozporządzenia z 12.11.1955r odłączono z powiatu olkuskiego także gromady Giebło, Ogrodzieniec, Podzamcze i Ryczów i przyłączono do powiatu zawierciańskiego^[6].
Z kolei w 1958 r. z powiatu olkuskiego wyłączono gromady: Bębło, Biały Kościół i Przybysławice, które włączono do powiatu krakowskiego. Z powiatu wyłączono też wieś Lgota, z gromady Niesułowice i włączono do powiatu chrzanowskiego. Natomiast z powiatu miechowskiego do olkuskiego włączono gromady: Jeżówka, Wierzchowisko i Poręba Górna^[7].
W 1962 r. z powiatu olkuskiego wyłączono wieś Wierzbie i przyłączono do powiatu miechowskiego^[8].
W 1968 r. z powiatu miechowskiego, z gromady Wysocice wyłączono wieś Gołyszyn i włączono do powiatu olkuskiego, do gromady Minoga^[9].
W 1973 r. Dokonano powiększenia miasta Olkusza o wieś Pomorzany oraz części wsi Sieniczno, Olewin, Witeradów i Żurada^[10].
1 czerwca 1975 r. zostały zlikwidowane powiaty. Wprowadzono dwu stopniowy podział terytorialny kraju. Miasto Olkusz oraz gminy: Olkusz, Klucze, Bukowno, Sławków, Wolbrom, Pilica i Żarnowiec przeszły do województwa katowickiego. Natomiast gminy: Przeginia, Sułoszowa, Jerzmanowice, Trzyciąż oraz Skała pozostały w nowym województwie miejskim krakowskim^[11].
W 1991 r. została podzielona gmina Bukowno, na miejską Bukowno i gminę Bolesław^[12]. Natomiast od 1 stycznia 1992 r. dokonano połączenia gmin miejskich i wiejskich w jedną jednostkę terytorialną. Dotyczyło to Olkusza i Wolbromia^[13].
Od 1 stycznia 1999 r. wprowadzono trójstopniowy podział administracyjny kraju. Gminy: Olkusz, Wolbrom, Bukowno, Sławków, Bolesław i Klucze weszły w skład województwa małopolskiego^[14] Równocześnie utworzono ponownie powiat olkuski, składający się z miast Bukowno, Sławków; miasta i gminy Olkusz, Wolbrom oraz gmin: Bolesław, Klucze, Trzyciąż^[15]. Natomiast nie weszły w skład powiatu olkuskiego gminy: Jerzmanowice-Przeginia, Sułoszowa, Skała, Pilica i Żarnowiec, które przed likwidacją powiatu wchodziły w jego skład.
Od 1 stycznia 2002 r. wyłączono z województwa małopolskiego i powiatu olkuskiego miasto Sławków, które zostało włączone do województwa śląskiego i powiatu będzińskiego^[16].

Geografia

Park Krajobrazowy Orlich Gniazd w granicach województwa małopolskiego obejmuje wyłącznie obszar Powiatu Olkuskiego (gminy Klucze, Olkusz, Trzyciąż i Wolbrom) o powierzchni 12 688 ha. Przebiega tędy Szlak Orlich Gniazd. Powiat leży w zachodniej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Do ciekawych miejsc należy również Pustynia Błędowska.

Religia

Oprócz katolików skupionych w 30 parafiach, istnieje na zachodzie powiatu liczna grupa wyznawców religii polskokatolickiej w parafiach w Bukownie, Bolesławiu i Małobądzu. Inna dość liczna grupa (ok. 1000) to Świadkowie Jehowy w 14 zborach, z własnymi Salami Królestwa w Olkuszu, Krążku k. Bukowna, Wolbromiu, Kluczach i Bydlinie^[17]. Poza tym mieszkają również m.in. zielonoświątkowcy, Adwentyści Dnia Siódmego czy epifaniści.

Sąsiednie powiaty

Przypisy

[populacja2016-1] ttp://www.polskawliczbach.pl/powiat_olkuski, w oparciu o dane GUS.

[2] Dz.U. z 1939 r. nr 24, poz. 157.

[3] Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 167.

[4] Dz.U. z 1950 r. nr 48, poz. 437.

[5] Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 252.

[6] Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 297.

[7] Dz.U. z 1957 r. nr 59, poz. 312.

[8] Dz.U. z 1961 r. nr 50, poz. 267.

[9] Dz.U. z 1968 r. nr 18, poz. 114.

[10] Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327.

[11] Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92.

[12] Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 9.

[13] Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.

[14] Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603.

[15] Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652.

[16] Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 630.

[17] Znajdź miejsce zebrań Świadków Jehowy. jw.org. [dostęp 2016-01-21].

[b-18] Podczas okupacji 1939–45 jednostkę włączono do III Rzeszy i przekształcono w Landkreis Ilkenau

[a-19] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Podczas okupacji 1939–45 jednostkę włączono do Landkreis Miechów (dystrykt krakowski, GG)

[c-20] W 1939 jednostka częściowo przecięta granicą III Rzeszy i GG

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[A]

[B]

[C]

Miasta	Bukowno Olkusz Wolbrom
Gminy miejskie	Bukowno
Gminy miejsko-wiejskie	Olkusz Wolbrom
Gminy wiejskie	Bolesław Klucze Trzyciąż

Miasta na prawach powiatu	Kraków (siedziba) Nowy Sącz Tarnów
Powiaty	bocheński brzeski chrzanowski dąbrowski gorlicki krakowski limanowski miechowski myślenicki nowosądecki nowotarski olkuski oświęcimski proszowicki suski tarnowski tatrzański wadowicki wielicki
Inne zagadnienia	Podział administracyjny Herb Flaga

Powiaty miejskie	Częstochowa (od 1928) Radom (od 1932) Sosnowiec (od 1928)
Powiaty ziemskie	będziński częstochowski iłżecki jędrzejowski kielecki konecki (do 1939) kozienicki miechowski olkuski opatowski opoczyński (do 1939) pińczowski radomski sandomierski stopnicki włoszczowski zawierciański (od 1927)