Przejdź do zawartości

Historia miasta Wolin: Różnice pomiędzy wersjami

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Bibliografia: nowa pozycja
dodano tekst
Linia 1: Linia 1:
{{spis treści|right|250px}}
{{spis treści|right|250px}}

Pierwsze ślady ludzi na terenie Wolina pochodzą z [[epoka kamienia|epoki kamienia]] (4200–1700 lat p.n.e.)<ref name=wolin_historia>{{cytuj książkę |nazwisko = Jeżowska |imię = Danuta |nazwisko2 = Próchniewicz |imię2 = Krzysztof |tytuł = Wolin – miasto i gmina |inni = zdjęcia Bogdan Jakuczun |wydawca = Oficyna In Plus| miejsce = Wołczkowo |rok = 1996 |strony = 7–9 |rozdział = Rys historyczny |tytuł części = Pozazdrościć może niejedna stolica |isbn = 8390630907}}</ref><ref name="Z dziejów">{{cytuj książkę |autor = Praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Białeckiego |tytuł = Z dziejów Ziemi Wolińskiej |inni = Recenzenci: Bogdan Dopierała, Emil Jadziak, Józef Wątorski |wydawca = [[Instytut Zachodniopomorski w Szczecinie]] |miejsce = Szczecin |rok = 1973 |rozdział = Wyspa Wolin w prehistorii i we wczesnym średniowieczu |nazwisko r = Filipowiak |imię r = Władysław |seria = Monografie regionalne}}</ref>. [[Wykopaliska]] świadczą o istnieniu [[Osadnictwo|osadnictwa]] nieustannie, we wszystkich późniejszych epokach: [[epoka brązu|brązu]], [[epoka żelaza|żelaza]], okresu wpływów rzymskich oraz [[Wielka wędrówka ludów|wędrówki ludów]]<ref name=wolin_historia />.
Pierwsze ślady ludzi na terenie Wolina pochodzą z [[epoka kamienia|epoki kamienia]] (4200–1700 lat p.n.e.)<ref name=wolin_historia>{{cytuj książkę |nazwisko = Jeżowska |imię = Danuta |nazwisko2 = Próchniewicz |imię2 = Krzysztof |tytuł = Wolin – miasto i gmina |inni = zdjęcia Bogdan Jakuczun |wydawca = Oficyna In Plus| miejsce = Wołczkowo |rok = 1996 |strony = 7–9 |rozdział = Rys historyczny |tytuł części = Pozazdrościć może niejedna stolica |isbn = 8390630907}}</ref><ref name="Z dziejów">{{cytuj książkę |autor = Praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Białeckiego |tytuł = Z dziejów Ziemi Wolińskiej |inni = Recenzenci: Bogdan Dopierała, Emil Jadziak, Józef Wątorski |wydawca = [[Instytut Zachodniopomorski w Szczecinie]] |miejsce = Szczecin |rok = 1973 |rozdział = Wyspa Wolin w prehistorii i we wczesnym średniowieczu |nazwisko r = Filipowiak |imię r = Władysław |seria = Monografie regionalne}}</ref>. [[Wykopaliska]] świadczą o istnieniu [[Osadnictwo|osadnictwa]] nieustannie, we wszystkich późniejszych epokach: [[epoka brązu|brązu]], [[epoka żelaza|żelaza]], okresu wpływów rzymskich oraz [[Wielka wędrówka ludów|wędrówki ludów]]<ref name=wolin_historia />.

Przedstawienie [[Historia Pomorza Zachodniego|historii Pomorza]] w pierwszych wiekach ery chrześcijańskiej wiąże się z ograniczoną dostępnością [[Źródła historyczne|źródeł historycznych]]. Starsi historycy od czasu do czasu donoszą o ludach zamieszkujących południowe wybrzeże [[Morze Bałtyckie|morza Bałtyckiego]]; jednak brak konkretnych informacji na ten temat. To czy byli oni pochodzenia [[Germanie|germańskiego]] czy [[Słowianie|słowiańskiego]], budzi kontrowersje. Ponad trzy wieki przed narodzeniem Chrystusa, [[Pyteasz z Massalii]] mówił o Guttonach, cztery wieki później [[Pliniusz Starszy]] wspominał o [[Wandalowie|Wandalach]], a kolejne 30 lat później [[Tytus Liwiusz]] o [[Goci|Gotach]] jako mieszkańcach wybrzeża. Dopiero później, po [[Wędrówki ludów|wędrówce ludów]], słowiańscy [[Wenedowie]] zostali określeni jako mieszkańcy tych ziem, którzy osiedlili się zwłaszcza na wyspach rzeki [[Odra]] i z czasem podzielili się na różne [[Plemię|plemiona]]. Spośród nich „Winecianie” mieli swoją siedzibę na [[Uznam|Uznamie]], a „Pomorjaueu”{{Sic|}} na [[Wolin (wyspa)|wyspie Wolin]]. Te nazwy plemion przetrwały aż do początków drugiego tysiąclecia, około [[XII wiek|XII wieku]], kiedy to nazwa [[Pomorze|Pomorza]] stała się powszechnie używana.

Starsi historycy opowiadają o [[Wenedowie|Wenedach]] jako początkowo bardzo pokojowo nastawionym ludzie.

[[Plik:Wolin X w.jpg|thumb|250px|Widok Wolina w X wieku. Wizerunek umieszczony jest na jednym z bloków mieszkalnych w centrum miasta.]]
[[Plik:Wolin X w.jpg|thumb|250px|Widok Wolina w X wieku. Wizerunek umieszczony jest na jednym z bloków mieszkalnych w centrum miasta.]]
Osiadłe w tamtym czasie na terenie dzisiejszej gminy Wolin plemię [[Wolinianie|Wolinian]] rozwinęło niezliczone ośrodki życia plemiennego, a według niektórych źródeł z samego Wolina – [[Wineta|Winety]] w X wieku uczyniło największe [[miasto]] [[Europa|Europy]]<ref name=wolin_historia />.
Osiadłe w tamtym czasie na terenie dzisiejszej gminy Wolin plemię [[Wolinianie|Wolinian]] rozwinęło niezliczone ośrodki życia plemiennego, a według niektórych źródeł z samego Wolina – [[Wineta|Winety]] w X wieku uczyniło największe [[miasto]] [[Europa|Europy]]<ref name=wolin_historia />.

== Powstanie miasta ==
== Powstanie miasta ==
Wraz z rozpoczęciem [[Wielka wędrówka ludów|wielkiej wędrówki ludów]] (IV–VI wiek n.e.) na wyspie Wolin zaczęli pojawiać się [[Słowianie]]. Położenie nad Dziwną oraz dostęp do morza stanowiły doskonałe warunki do założenia w tym miejscu osady<ref name=wolin.pl_historia />. Dodatkowym atutem były [[szlak handlowy|szlaki handlowe]] przebiegające przez te tereny<ref name=wolin.pl_historia />.
Wraz z rozpoczęciem [[Wielka wędrówka ludów|wielkiej wędrówki ludów]] (IV–VI wiek n.e.) na wyspie Wolin zaczęli pojawiać się [[Słowianie]]. Położenie nad Dziwną oraz dostęp do morza stanowiły doskonałe warunki do założenia w tym miejscu osady<ref name=wolin.pl_historia />. Dodatkowym atutem były [[szlak handlowy|szlaki handlowe]] przebiegające przez te tereny<ref name=wolin.pl_historia />.

Wersja z 09:45, 24 sie 2023

Pierwsze ślady ludzi na terenie Wolina pochodzą z epoki kamienia (4200–1700 lat p.n.e.)[1][2]. Wykopaliska świadczą o istnieniu osadnictwa nieustannie, we wszystkich późniejszych epokach: brązu, żelaza, okresu wpływów rzymskich oraz wędrówki ludów[1].

Przedstawienie historii Pomorza w pierwszych wiekach ery chrześcijańskiej wiąże się z ograniczoną dostępnością źródeł historycznych. Starsi historycy od czasu do czasu donoszą o ludach zamieszkujących południowe wybrzeże morza Bałtyckiego; jednak brak konkretnych informacji na ten temat. To czy byli oni pochodzenia germańskiego czy słowiańskiego, budzi kontrowersje. Ponad trzy wieki przed narodzeniem Chrystusa, Pyteasz z Massalii mówił o Guttonach, cztery wieki później Pliniusz Starszy wspominał o Wandalach, a kolejne 30 lat później Tytus Liwiusz o Gotach jako mieszkańcach wybrzeża. Dopiero później, po wędrówce ludów, słowiańscy Wenedowie zostali określeni jako mieszkańcy tych ziem, którzy osiedlili się zwłaszcza na wyspach rzeki Odra i z czasem podzielili się na różne plemiona. Spośród nich „Winecianie” mieli swoją siedzibę na Uznamie, a „Pomorjaueu” [sic!] na wyspie Wolin. Te nazwy plemion przetrwały aż do początków drugiego tysiąclecia, około XII wieku, kiedy to nazwa Pomorza stała się powszechnie używana.

Starsi historycy opowiadają o Wenedach jako początkowo bardzo pokojowo nastawionym ludzie.

Widok Wolina w X wieku. Wizerunek umieszczony jest na jednym z bloków mieszkalnych w centrum miasta.

Osiadłe w tamtym czasie na terenie dzisiejszej gminy Wolin plemię Wolinian rozwinęło niezliczone ośrodki życia plemiennego, a według niektórych źródeł z samego Wolina – Winety w X wieku uczyniło największe miasto Europy[1].

Powstanie miasta

Wraz z rozpoczęciem wielkiej wędrówki ludów (IV–VI wiek n.e.) na wyspie Wolin zaczęli pojawiać się Słowianie. Położenie nad Dziwną oraz dostęp do morza stanowiły doskonałe warunki do założenia w tym miejscu osady[3]. Dodatkowym atutem były szlaki handlowe przebiegające przez te tereny[3].

Pierwsze pisemne wzmianki

Wzgórze Wisielców

Pierwsze pisemne wzmianki o Wolinie pochodzą z połowy IX wieku. W relacji pisanej przez tzw. Geografa Bawarskiego wynika, że plemię Uelunzani (Wolinian) posiadało siedemdziesiąt grodów[3]. Kolejna wzmianka z około 870 roku znalazła się w Żywocie Świętego Ansgara spisanym przez mnicha Rymbarta, który wymienia miasto jako jedno z największych w Europie[2]. Późniejsze badania archeologiczne potwierdziły te słowa[2]. Wzmianki o grodzie znalazły się także w opisach Ibrahima ibn Jakuba – żydowskiego kupca i podróżnika z 966 roku. Pisał on[4]:

Posiadają oni [Wolinianie] potężne miasto nad oceanem mające dwanaście bram. Ma ono przystań do której używają przepołowionych pni. Wojują oni z Mieszkiem, a ich siła bojowa jest wielka. Nie mają króla i nie dają się prowadzić jednemu władcy, a sprawującymi władzę wśród nich są ich starsi...

Thietmar w roku 1000 określił gród jako civitas magna Livilni[5], a Adam Bremeński w 1074 roku określił nazwę i położenie Wolina – Jumne (Iumne) u ujścia Odry na ziemi Słowian[6]:

Przy jej ujściu stoi poważne miasto Jumneta, ośrodek wielce odwiedzany przez barbarzyńców i greków mieszkających naokoło. Jest to istotnie największe z miast, jakie są w Europie. Mieszkają w nim Słowianie i inne narodowości, Grecy i barbarzyńcy. Miasto to, bogate wszystkimi towarami północy, posiada wszelkie możliwe przyjemności i rzadkości. Jest tam garnek Wulkana, który mieszkańcy greckim ogniem nazywają.

Świętowit woliński czczony w czasach średniowiecznych

Początkiem wczesnośredniowiecznego miasta była niewielka osada, która dzięki handlowi szybko rozbudowała przedmieścia i stała się centrum życia religijnego kultu słowiańskiego Światowida – Trygława. W bezpośrednim sąsiedztwie słowiańskiego grodu powstały cmentarzyska: dzisiejsza Młynówka i Wzgórze Wisielców, gdzie widać jeszcze ślady kurhanów[1].

W IX wieku otoczony został potężnymi umocnieniami drewniano-ziemnymi. Pod koniec IX wieku wieś nabrała cech miejskich. Stała się stolicą plemienia Wolinian. Była również ważnym ośrodkiem kulturowym. Obszar objęty władaniem Wolinian sięgał po Kamień Pomorski na północy i po Puszczę Goleniowską na południu[7]. Obejmował powierzchnię około 1200 km². W szybkim tempie rozwijały się rzemiosła i handel. Największy rozwój Wolina przypada na IX-XII wiek. O bujnej historii tego miasta mówią kroniki niemieckie i sagi skandynawskie. Występuje w nich pod nazwą Jom i Jomsborg[potrzebny przypis]. Według Jomswikingasagi jarl Palnatoki zbudował w X wieku ufortyfikowane miasto dotykające otwartego morza[8]. Ogromny, mogący pomieścić 300 statków port zamknięty był żelazną bramą, nad którą w kamiennej wieży czuwały straże. Drużyna wikingów stąd miała organizować śmiałe wyprawy. O Jomsborgu wspominają także Żywoty Olafa Tryggvasona, spisane dopiero w XIII wieku[potrzebny przypis].

Zwycięstwo Mieszka I

Głaz pamiątkowy w Wolinie. Napis na nim w językach polskim i duńskim: KRÓL DUŃSKI HARALD SINOZĘBY ZMARŁ W WOLINIE W 986 R.

Od początku swojego istnienia państwo-miasto prowadziło samodzielną politykę. Po zwycięstwie Mieszka I nad Wolinianami 21 września 967 roku miasto zostało włączone do Polski[1] i szybko stało się jednym z największych miast w Europie. Mieszko I otoczył je wałem obronnym o konstrukcji hakowej, stosowanej szeroko w państwie polskim. Wolin stał się pierwszym polskim portem nad Bałtykiem i jednym z najważniejszych ośrodków handlowych. Około 300-metrowej długości nabrzeże wysunęło go na czołowe miejsce wśród portów w basenie Morza Bałtyckiego[9]. 1 listopada 987 roku w Wolinie zmarł król duński Harald Sinozęby. W roku 1007 Wolinianie wysłali własnych posłów na dwór władcy Niemiec Henryka II[2].

Plan najstarszego osadnictwa w Wolinie

Sam gród Wolinian był otoczony wałem obronnym, jednak część przyległa do Dziwny i stanowiąca port była nieosłonięta. Pierwsze drewniane domostwa zbudowane były z plecionej wikliny o rozmiarach ok. 5x6 metrów. Główny szkielet odkrytego i najstarszego domu stanowiły słupy z dranic, oplecione wiklinowymi prętami. Dach – prawdopodobnie – dwuspadowy podparty był na słupach biegnących przez środek domu. Wejście było w dłuższej południowej ścianie domu. Wewnątrz pośrodku istniało palenisko. W centralnym miejscu osady wznosiła się świątynia pogańska[2].

Miasto połączone było poprzez wyspę Wolińską Kępę ze stałym lądem. Ulice Wolina wyłożone były poprzecznie układanymi przepołowionymi kłodami drzewa i faszyną. Mieszkańcy zajmowali się handlem, obróbką bursztynu, rzemiosłem, bednarstwem, garncarstwem i tkactwem. Naprawiano i budowano tu również statki (korabnictwo) oraz produkowano szkło[2]. Na południe z Wolinem sąsiadowała uboga osada w której przeważali rybacy.

Na wzgórzach na północ od miasta wznosił się warowny gród-cytadela, zwany dzisiaj Srebrnym Wzgórzem, chroniący miasto od atakiem od rzeki i morza. Powstał około połowy X wieku. Takie grody oddalone od siebie w stopniu umożliwiającym sygnalizację wzrokową, ciągnęły się po obu stronach cieśniny tworząc system ostrzegawczy[2].

Wolin ponownie samodzielny

Po niespełna stu latach od podboju przez Mieszka I – w X wieku – gród ponownie uniezależnił się i osiągnął szczyt swego rozwoju. Liczbę mieszkańców szacowano na około 9000 osób (Gniezno i Poznań nie przekraczały wówczas 4000 osób)[2]. Powstały przedmieścia po stronie południowej i północnej, a w najbliższej okolicy podmiejskie osady.

Ataki duńskie i upadek miasta

Od początku drugiego tysiąclecia mieszkańcy oprócz handlu zaczęli trudnić się też korsarstwem. W 1043 roku król duński Magnus Dobry w odwecie za spustoszenie wybrzeży duńskich najechał na Wolin. Miasto zostało zdobyte i zniszczone[1][10]. W roku 1098 pod miasto podeszły duńskie wojska króla Eryka I i zdobyły podgrodzie i tyle bogactw, że o miasto już nie walczyły[3]. Miasto zostało całkowicie zniszczone[10]. Po odbudowaniu Wolin do 1121 roku prowadził samodzielną politykę, kiedy utracił niezależność i Wolinianie podporządkowani zostali pomorskiemu księciu Warcisławowi, który był w sferze lennych wpływów polskich za czasów Bolesława Krzywoustego[1][3].

W 1124 roku przybyła do miasta misja chrystianizacyjna Ottona z Bambergu[1][10]. Religia pogańska utrzymywała się w Wolinie aż do podboju przez Bolesława Krzywoustego w XII wieku, choć i po wprowadzeniu chrześcijaństwa wybuchały wśród Wolinian bunty. Jeden z nich miał miejsce w 1125 roku, gdy zniszczono kościoły i wracano do starej wiary[2]. Wolin trwale schrystianizowany został po drugiej misji Ottona z Bambergu w 1128 roku.

W 1140 roku papież Innocenty II zatwierdził pierwsze biskupstwo na Pomorzu – biskupstwo wolińskie z katedrą św. Wojciecha w Wolinie[1] nie określając jednak wydaną bullą Ex commisa nobis jego przynależności metropolitarnej[a][11]. Pierwszym biskupem został Polak, kapelan Bolesława Krzywoustego – Wojciech[1][3]. Miasto było siedzibą biskupstwa do roku 1175[12].

W drugiej połowie XII wieku upadła rola handlu dalekosiężnego, będącego podstawą bogactwa mieszkańców. W XII wieku miasto kilkukrotnie było niszczone przez piratów duńskich. Najwięcej owych ataków było w latach 1170–1184 (1173[10], 1177 i 1184[13])[2]. W 1173[10] i 1177 roku był dwukrotnie zdobywany i niszczony przez Duńczyków[1]. Najazdy były główną przyczyną upadku Wolina, ale problemem dla niego była też bliskość Kamienia Pomorskiego, który próbował podporządkować sobie Wolin i konkurencja niedalekiego Szczecina, który posiadał lepsze warunki rozwoju[2]. Wolin już nie był w stanie powrócić do dawnej świetności[1]. Poza zniszczeniem grodu w dużej mierze przyczyniło się do jego upadku także zapiaszczenie i zamulenie Dziwny, co przypieczętowało upadek handlu. Przeniesienie biskupstwa do Kamienia w 1175[14] było dopełnieniem upadku miasta.

Wolin po XII wieku do II wojny światowej

Wolin w roku 1618

Od roku 1227 Gryfici podporządkowani byli zwierzchności margrabiów brandenburskich. Na miejscu dumnego grodu aż do połowy XII wieku istniała jedynie osada słowiańska, która z czasem została odbudowywana i otoczona nowymi umocnieniami. Dopiero w roku 1278 książę Barnim I podniósł ją do rangi miasta, na prawie lubeckim[13] (inne źródła mówią o roku 1277[10]). Od XI do XVII wieku ziemia wolińska wchodziła w skład księstwa pomorskiego. W roku 1317 założono w Wolinie szkołę. Mówi się, że była to pierwsza szkoła na Pomorzu[10].

W 1365 roku miasto zostało członkiem Hanzy[10], a wokół miasta wzniesiony został mur obronny. Niedługo po tym ludność miejska została wyprowadzona poza mury miasta i zasiedliła osady podmiejskie. W roku 1485 w mieście urodził się późniejszy bliski współpracownik Marcina Lutra – Jan Bugenhagen[10]. Po wprowadzeniu reformacji w 1534 roku dawne dobra kościelne i zakonne włączone zostały do dóbr książęcych, a po wygaśnięciu dynastii przejęte przez domeny państwowe[15]. Ostatecznie miasto na protestantyzm przeszło w roku 1535[10]. W połowie XVI wieku rezydowała tutaj księżniczka Zofia, a w początkach XVI wieku – księżna Anna Brunszwicka.

Wolin w XIX wieku


Wolin został nawiedzony przez przynajmniej dwa silne sztormy. 20 lutego 1624 przez gwałtowny atak północno-wschodniego wiatru Gryfice, Stralsund, Wolin i inne miasta leżące wzdłuż morza poniosły duże straty w domach, mostach i wałach[16]. Inny duży sztorm nawiedził Wolin i Kamień Pomorski 20 grudnia 1730 roku. W źródłach pisze się o zerwanych mostach i dużych szkodach[16].

W czasie wojny trzydziestoletniej miasto początkowo okupowane było przez wojska cesarza Ferdynanda II. W 1628 zostało spalone przez wojska cesarskie[10]. Na początku roku 1630 do wojny przystąpił Gustaw II Adolf, który latem tego samego roku opanował wyspy Uznam i Wolin a później całe Pomorze[13]. Miasto podczas wojny zostało zniszczone i spalone. Od XI wieku do 1630 roku wyspa wolińska podlegała władzy pomorskich książąt o słowiańskich korzeniach. Po wymarciu dynastii Gryfitów i zakończeniu wojny, na podstawie postanowień pokoju westfalskiego w 1648 roku Pomorze Zachodnie podzielone zostało między Szwecję i Brandenburgię, a tereny leżące u ujścia Odry dostały się pod panowanie szwedzkie[10][13][15]. Szwedzi władali wyspą i okolicą pomorską do 1720 roku[10][13], gdy w wyniku układu sztokholmskiego kończącego część zmagań Wielkiej Wojny Północnej, Szwedzi odsprzedali Wyspy za 10 milionów talarów w złocie Królestwu Prus, a następnie Rzeszy Niemieckiej[13][3]. W rękach niemieckich pozostawał Wolin następnie do 1945 roku, czyli przez 225 lat.

W roku 1659 zamek w Wolinie został zniszczony[10]. W połowie XVIII wieku Wolin stał się jednym z kilku miast typowanych do założenia w nich zakładów produkcyjnych[17]. Społeczność żydowska w Berlinie zasugerowała wówczas, by w mieście otworzyć 42 przędzalnie oraz sprowadzić do miasta Żydów. Jednym z atutów miała być możliwość dogodnego budowania nowych domów[17]. W latach 1813–1850 do miasta przybyło około 25 rodzin żydowskich m.in. z Węgorzyna, Reska, Gryfic, Mirosławca, Wałcza, Kwidzyna i Berlina[17]. Prawie wszyscy utrzymywali się z handlu. W roku 1849 w Wolinie mieszkało 90 osób pochodzenia żydowskiego, dwadzieścia lat później, w 1871 już 113 osób, a w 1884 aż 141 osób, i była to prawdopodobnie największa liczba żydów w mieście[17]. W latach kolejnych liczba ta się zmniejszała (w roku 1889–96 osób, 1913–69).

Do 1945 roku wolin znajdował się w niemieckim powiecie Usedom-Wollin

W rku 1850 rozpoczęto budowę wiatraka[10]. Po roku 1871 gdy powstało Cesarstwo Niemieckie ówczesny kanclerz Otto von Bismarck rozpoczął na terenie Pomorza, a więc i w Wolinie Kulturkampf[13]. Mieszkało wówczas (1875) w Wolinie 5222 mieszkańców[10]. W roku 1880 zaczęto budowę ratusza[10].

W 1885 roku obszar miasta wynosił 11,45 km² i miał 5097 mieszkańców[18]. Mieszkańcy Wolina trudnili się wówczas handlem zbożem i bydłem oraz połowem ryb. Sprzedawali je m.in. do Szczecina, Wrocławia, Poznania czy do Lipska[18]. W roku 1892 miasto otrzymało połączenie kolejowe ze Szczecinem i Świnoujściem[10], jednak nie wpłynęło to na popularność miasta. W tym jednak czasie miastem zainteresowano się z powodów jego bogatej przeszłości. Do miasta zaczęli zjeżdżać odkrywcy i poszukiwacze skarbów[potrzebny przypis]. W roku 1909 miasto spustoszył wielki pożar[10] powodując znaczne zniszczenia[10]. W latach 1924-25 budowano drogę utwardzoną w kierunku Sibina[10]. W roku 1933 populacja miasta liczyła 4943 mieszkańców[10].

Badania archeologiczne

Pierwsze wykopaliska archeologiczne niemieccy uczeni przeprowadzili w roku 1871[3]. Kierował nimi Rudolf Virchow, niemiecki archeolog, antropolog i patolog. Początkowo do badań nastawiony był pesymistycznie, lecz odkrycia skarbów na Srebrnym Wzgórzu, Wzgórzu Wisielców oraz na rynku zmieniły jego nastawienie. Zgodnie z Kampf für Kultur chciał udowodnić, że Wolin miał początki germańskie, jednak mu się to nie udało[3]. Kolejne badania przeprowadzane były w mieście w latach 1897–1898, tym razem pod kierunkiem kustosza szczecińskiego muzeum prehistorycznego Adolfa Stubenraucha[19]. Szczególnie interesowano się Wzgórzem Wisielców. Na podstawie badań wyciągnięto wniosek, że Wolin mógł być legendarną Vinetą. Ich prace i wnioski końcowe były nacechowane tendencyjnością, z uwagi na propagowaną przez Cesarstwo Niemieckie politykę wobec Słowian. Do badań powrócono w dwudziestoleciu międzywojennym. Badaniami kierował Instytut Archeologii Rzeszy Niemieckiej, a pracami interesowali się szef SS Heinrich Himmler oraz minister propagandy III Rzeszy Joseph Goebbels. Wówczas starano się udowodnić, że Słowianie nie mieli swojej kultury.

Kolejne badania którymi kierowali uczeni niemieccy Otto Kundel oraz Karl August Wilde przeprowadzili w latach 1934–1939. Były one na tyle istotne, że kilkakrotnie na teren ówczesnych Niemiec przybywali polscy uczeni[3].

Po 1952 roku wykopaliska prowadzili polscy archeolodzy pod kierunkiem profesora Władysława Filipowiaka. Przekopano wtedy umocnienia miasta, port, przedmieścia, cmentarzyska, a także szlaki komunikacyjne[3].

II wojna światowa

Wolin przed II wojną światową

W czasie II wojny światowej na wyspie Wolin rozmieszczono różnego rodzaju instalacje wojskowe, a w samym mieście istniała 6 Szkoła Łączności Wojsk Lotniczych[20] oraz magazyny broni i amunicji[13], której wykorzystanie przekraczało możliwości garnizonu wolińskiego[20].

U schyłku II wojny światowej obszar od wschodniej części wyspy Uznam, przez Wolin, aż po Szczecin stanowił bardzo ważny teren pod względem militarnym. To tutaj przebiegała linia obronna Szczecina przed uderzeniem od morza[20]. W tym czasie przez Wolin prowadził ważny szlak ewakuacyjny wojsk niemieckich oraz ludności cywilnej. W mieście rozlokowano wówczas trzy baterie artylerii lądowej[13]: na cmentarzu, na Srebrnym Wzgórzu oraz na Górach Mokrzyckich[20]. Na północnym krańcu stacji kolejowej postawiono również baterię moździerzy 81 mm[13][20].

Walki o zdobycie Wolina rozpoczęły się już w czasie operacji pomorskiej 1 Frontu Białoruskiego[20]. Oddział 9 Gwardyjskiego Korpusu Pancernego 2 Armii Pancernej w wyniku pościgu dotarł do Dziwny i rozpoczął walki o Wolin. Spotkał tutaj opór niemieckiej piechoty morskiej[20]. Tutejsze fortyfikacje okazały się bardzo trudne do pokonania, a tym samym miasto stało się twierdzą trudną do zdobycia[20]. Niemcom bardzo zależało na utrzymaniu pozycji w Wolinie. To tutaj był węzeł systemu obronnego wyspy Wolin i od niego zależało utrzymanie linii obronnej na całej długości wyspy Wolin aż do Dziwnowa. Na tym kierunku dowództwo niemieckie zamierzało złamać ofensywę radziecką i utworzyć front wschodni[20].

6 marca Rosjanie zdołali przełamać opór Niemców na moście w Wolinie i do miasta dostał się batalion czołgów[10]. Żołnierzami dowodził kapitan gwardii Mikołaj Sanajczew (inne źródła mówią o kapitanie Sanaczjewie[10]). Podczas walk Armii Czerwonej z dwoma pułkami fortecznymi i niemiecką piechotą morską centrum miasta zostało prawie całkowicie zniszczone. Przewaga Rosjan nie trwała długo. Niemieckie dowództwo do walki o Wolin sprowadziło posiadane odwody i rosyjscy żołnierze musieli się wycofać[10][20].

W tym czasie pod Wolin podeszły rosyjskie wojska pancerne 3 Armii Uderzeniowej[20]. 10 marca w okolicach Wolina pojawiły się wojska 1 Armii Wojska Polskiego. Ponowne natarcie na miasto nastąpiło 4 maja 1945 roku[20]. Do ataku po zluzowaniu 2 Armii Uderzeniowej i przegrupowaniu przystąpiły oddziały 19 Armii radzieckiej. Po sforsowaniu Dziwny rozpoczęły się walki o miasto. Wolina broniły niemieckie oddziały 2 pułku fortecznego wydzielone z Dywizji Fortecznej Świnoujście i pododdziały piechoty morskiej. Podobnie jak w marcu walki o miasto były bardzo ciężkie. Wojska niemieckie odparły w ciągu jednego dnia aż 11 radzieckich kontrataków[20]. W obronie miasta brało udział również niemieckie lotnictwo. Dzięki niespodziewanemu i silnemu atakowi armii radzieckiej kilkanaście ze stu bazujących w Wolinie samolotów niemieckich zostało zniszczonych i nie mogły brać udziału w walce[20]. W zaistniałej sytuacji wojska niemieckie zadecydowały o zaprzestaniu obrony miasta i zaczęły wycofywać się w kierunku Świnoujścia[20]. 4 maja 1945 roku mimo niemieckiej obrony miasto zostało zdobyte[10][13][21]). Wraz z wkroczeniem oddziałów niemieckich zdobytych zostało też wiele inntch miejscowości na wyspie: Korzęcin, Jarzębowo, Kodrąb, Ładzin, Wisełka, Dziwnów[10]. W czasie walk miejscowość zniszczona została w 70 procentach[13]. Stare Miasto zostało w 90% zniszczone[22]. Wolin włączony został do Polski, zaś jego dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec. Po wojnie Wolin nigdy nie wrócił do swojej świetności[20].

Miasto po wojnie

Do końca wojny Wolin był w niemieckim powiecie Usedom-Wollin. Po zakończeniu wojny miasto znalazło się administracyjnie w powiecie wolińskim[10].

Jeszcze w maju 1945 roku wojska rosyjskie pod Wolinem wybudowały most pontonowy. Jesienią tego samego roku w mieście utworzono punkt apteczny. 5 grudnia w obecnym gmachu pracę zaczęła Poczta Polska. 1 kwietnia 1946 roku rozpoczęła nauczanie szkoła podstawowa w Wolinie[10]. Również w kwietniu, gdy nie było jeszcze mostu kolejowego nad Dziwną PKP uruchomiły jednowagonowy pociąg dieslowski kursujący pomiędzy Wolinem a Świnoujściem[2]. 18 lutego 1948 roku otwarto miejską bibliotekę publiczną, oficjalnie czynność ta miała miejsce prawie rok później, 16 stycznia 1949 roku[2]. W czerwcu 1949 roku uruchomiono ośrodek zdrowia[2], a w październiku pracę rozpoczęła szkoła rolnicza w Wolinie. Wiosną 1950 roku działać zaczęło kino „Tęcza”[2].

W roku 1952 rozpoczęli badania archeolodzy polscy, pod kierunkiem Władysława Filipowiaka. Odnaleziono wtedy pozostałości wraków łodzi klepkowych pochodzących z wczesnego średniowiecza. Poza tym wydobyto dziesiątki zabytków związanych ze szkutnictwem między innymi wiosła, czerpaki do wody, fragmenty lin i sieci. Jednak najbardziej spektakularnym znaleziskiem pozostaje drewniany kompas służący żeglarzom do odnajdywania drogi na otwartych wodach. Jest to jedyny tego typu w całości zachowany egzemplarz z terenów Europy Północnej[potrzebny przypis].

Rewitalizacja miasta. Wrzesień 2008

W roku 1957 powstał Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, a 22 grudnia 1958 roku oddano do użytku most obrotowy w Wolinie[2]. 27 marca wmurowano kamień węgielny pod halę sportową[10]. We wrześniu 1962 roku zaczęto budowę bloków państwowych bloków mieszkalnych[2]. Od czerwca 1963 roku do sierpnia roku 1965 oddano do użytku siedem bloków o 282 izbach. 23 września 1967 roku w Wolinie obchodzono uroczyście tysięczną rocznicę przyłączenia do Polski. W tym też czasie w Wolinie i Świnoujściu obradowała sesja naukowa poświęcona 1000-letnim dziejom Wolina[2]. 27 grudnia 1967 roku prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej zatwierdziło ogólny plan zagospodarowania przestrzennego Wolina na lata 1965–1985[2]. Nieco ponad 10 lat później, w sierpniu 1969 roku swoją pracę zaczął nowy dworzec kolejowy[2].

1 stycznia 1973 roku zlikwidowano powiat woliński, a miejscowość znalazła się w powiecie kamieńskim w województwie szczecińskim. Po reformie administracyjnej w 1999 roku Wolin znajduje się w województwie zachodniopomorskim, w powiecie kamieńskim. Jest siedzibą gminy Wolin. W czerwcu 1993 roku na wolińskich błoniach odbył się pierwszy Festiwal Wikingów[23]. Organizatorem był wówczas konsul duński[24]. 28 czerwca 2003 roku została podpisana umowa partnerska pomiędzy polską gminą Wolin, a Usedom na wyspie Uznam[10]. Ze strony polskiej umowę podpisał burmistrz Bogdan Wilkowski oraz przewodnicząca Rady Miasta Ewa Halicka, ze strony niemieckiej byli to burmistrz Anette Zeng i Grit Kaspereit[10]. 2 grudnia 2003 otwarto most obwodowy nad Dziwną w ciągu drogi krajowej 3[10]. W roku 2007 miasto zamieszkiwało 4916 mieszkańców[10].

W roku 2008 trwały wykopaliska w Wolinie prowadzone przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN oraz Muzeum Regionalne im. Andrzeja Kaubego w Wolinie. W tym tez roku otwarto skansen Wikingów w Wolinie[10].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Brak jasno wówczas określonej immediacji biskupstwa wolińskiego – pomimo określenia wiecznej (łac. perpetuis temporibus) podległości diecezji bezpośrednio Stolicy Apostolskiej w kolejnej bulli: Ex iniuncta nobis a Deo Klemensa III z 25 lutego 1188 – wywołał trwającą 240 lat rywalizację między arcybiskupami Gniezna i Magdeburga o zwierzchnictwo (zob. →Jan Walicki, Przynależność metropolitalna biskupstwa kamieńskiego i lubuskiego na tle rywalizacji Magdeburga i Gniezna, Lublin 1960, s. 52) zakończoną dopiero w 1380 roku przez papieża Urbana VI nakazującego arcybiskupom gnieźnieńskim powstrzymanie się od podnoszenia w przyszłości swych żądań (zob. →Stanisław Nowogrodzki, Walka o biskupstwo kamieńskie za Kazimierza Wielkiego, Jantar nr 2/1938 z.4(8) str. 217-218, i →Jan Walicki, Przynależność metropolitalna biskupstwa kamieńskiego i lubuskiego na tle rywalizacji Magdeburga i Gniezna, Lublin 1960, s. 84-90)


Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Rys historyczny. W: Danuta Jeżowska, Krzysztof Próchniewicz: Wolin – miasto i gmina. zdjęcia Bogdan Jakuczun. Wołczkowo: Oficyna In Plus, 1996, s. 7–9. ISBN 83-906309-0-7.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Władysław Filipowiak: Wyspa Wolin w prehistorii i we wczesnym średniowieczu. W: Praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Białeckiego: Z dziejów Ziemi Wolińskiej. Recenzenci: Bogdan Dopierała, Emil Jadziak, Józef Wątorski. Szczecin: Instytut Zachodniopomorski w Szczecinie, 1973, seria: Monografie regionalne.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k dr Michał Bogacki: Historia Wolina. Wrota Wolina. [dostęp 2013-05-04].
  4. ↑ Andrzej Buko: Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje. TRIO, 2003. ISBN 83-7436-023-2.
  5. ↑ Alexandra Petrulevich, On the etymology og at Jómi, Jumne and Jómsborg (pdf) (ang.), s. 72–73. W: Namn och bygd vol. 97 (2009) p. 65–97.
  6. ↑ Alexandra Petrulevich, On the etymology og at Jómi, Jumne and Jómsborg (pdf) (ang.), s. 67. W: Namn och bygd vol. 97 (2009) p. 65–97.
  7. ↑ Jerzy Mościcki wskazuje, że zasięg terytorialny Wolinian na północy – sięgał Golczewa i Ościęcina, gm. Gryfice. Za: Mościcki J., „Polska Popielidów”, Słubice 2001, s. 143.
  8. ↑ Rozdział 23 Jómsvikinga saga (pol.) [dostęp 2016-02-08].
  9. ↑ W 1985 r. odkryto pozostałości nabrzeża portowego z końca X wieku. Na linii obecnie wytyczonej palami cumowały liczne statki, przeładowywano towary, szkutnicy naprawiali uszkodzone jednostki. W wolińskim porcie rodziła się polska gospodarka morska, a Wolin dzięki handlowemu pośrednictwu zyskał sławę jednego z najpiękniejszych miast w Europie, o czym w swych opisach wspominał kronikarz arabski – Ibn Said.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai Chronik Stadt Wolin Polen - Geschichte Insel Wolin [online], www.pl-ostsee.de [dostęp 2023-08-23].
  11. ↑ Archidiecezja Szczecińsko-Kamieńska
  12. ↑ Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Cz. III Kościół – Dyecezye – Klasztory w dawnej Polsce: Dyecezye i biskupstwa w okresie Piastów. Kraków: 1903. [dostęp 2013-05-18].
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l Małgorzata Grzenda: Historia miejscowości – Wolin. 5 maja 2009. [dostęp 2009-10-10].
  14. ↑ R. Schmidt: Die Lande Lauenburg und Bütow in ihrer wechselnden Zugehörigheit zum Deutschen Orden, zu Pommern und Polen und zu Brandenburg-Preußen. W: Reiche und Territorien in Ostmitteleuropa. München: Oldenbourg, 2006, s. 94. ISBN 3-486-57-839-1.
  15. ↑ a b Katalog Zabytków Pomorza Zachodniego. redakcja: Kazimiera Kalita Skwierzyńska, opracowanie: Kazimiera Kalita Skwierzyńska, Eugeniusz Cnotliwy. Szczecin: Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków, 1992. ISBN 83-900855-0-X.
  16. ↑ a b Ryszard Girguś, Wyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologicznych i meteorologicznych na ziemiach polskich w latach 1601-1920, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (red.), Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy, 2022, ISBN 978-83-64979-43-9, OCLC 1309402289.
  17. ↑ a b c d Małgorzata Grzenda: Historia – społeczność żydowska przed 1939 – Wolin. www.sztelt.org.pl. [dostęp 2009-10-10].
  18. ↑ a b Wolin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 836.
  19. ↑ Adolf Stubenrauch(inne języki)
  20. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Marian Antas: Wyzwolenie ziemi wolińskiej. W: Praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Białeckiego: Z dziejów ziemi wolińskiej. Recenzenci: Bogdan Dopierała, Emil Jadzik, Józef Wątorski. Szczecin: Instytut Zachodniopomorski w Szczecinie, 1979, s. 181–201, seria: Monografie regionalne.
  21. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 296.
  22. ↑ Kalendarium historyczne. [dostęp 2018-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-13)].
  23. ↑ Mariusz Brzeziński: Festiwale Wikingów I – IV. [dostęp 2014-10-05].
  24. ↑ Ewa Grzybowska: XX JUBILEUSZOWA EDYCJA FESTIWALU SŁOWIAN I WIKINGÓW W WOLINIE. [dostęp 2014-10-05].

Bibliografia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_miasta_Wolin&oldid=71110060”