Przejdź do zawartości

14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy 14 Dywizji Grenadierów SS. Zobacz też: 14 Dywizja Piechoty – stronę ujednoznaczniającą.
14 Dywizja Grenadierów Waffen SS
Ilustracja
Tarcza naramienna noszona na lewym rękawie munduru żołnierza dywizji
Historia
Państwo

 III Rzesza

Sformowanie

30 lipca 1943

Rozformowanie

7 maja 1945

Nazwa wyróżniająca

Dywizja SS-Galizien

Dowódcy
Pierwszy

SS-Gruppenführer Walter Schimana

Ostatni

generał porucznik Pawło Szandruk

Działania zbrojne
II wojna światowa
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych

wojska lądowe

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

Waffen-SS,
od 24 kwietnia 1945 Ukraińska Armia Narodowa

Multimedia w Wikimedia Commons
Plakat werbunkowy do SS-Galizien w jęz. niemieckim i ukraińskim podpisany przez starostę dr. praw Hofstettera, Sanok, maj 1943
Starosta Hofstetter z gubernatorem Frankiem wchodzą do cerkwi greckokatolickiej w Sanoku[1], witani przez ochotników do SS-Galizien
Administrator Apostolski Łemkowszczyzny dr Ołeksandr Małynowski[2], oczekuje starosty Hofstettera przed cerkwią pw. Zesłania Ducha Świętego w Sanoku
Defilada ochotników do SS Galizien, Sanok[3], ul. Kościuszki, maj 1943
Biskup greckokatolicki Jozafat Kocyłowski przemawiający do ukraińskich ochotników 14 Dywizji Grenadierów SS w Przemyślu w 1943 r. W czasie nabożeństwa biskup upominał ich słowami: „Idźcie do boju i wróćcie jako zwycięzcy”.
Pomnik poległych żołnierzy Ukraińskiej Armii Narodowej (UNA)[4] oraz ukraińskich esesmanów dywizji SS-Galizien[5] na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie

14 Dywizja Grenadierów Waffen SS (1 ukraińska) (ukr. 14-та Стрілецька Дивізія Зброї СС, niem. 14. Waffen-Grenadier-Division der SS (ukrainische Nr. 1), potocznie określana w Polsce jako 14 Dywizja Waffen SS-Galizien[6], nazywana również SS Hałyczyna – jednostka wojskowa utworzona wiosną 1943 przez III Rzeszę z ukraińskich ochotników z Galicji. Organizacji dywizji ze strony niemieckiej patronował gubernator Dystryktu Galicja Generalnego Gubernatorstwa – Otto von Wächter, zaś ze strony ukraińskiej polityczne zaplecze stanowił Ukraiński Komitet Centralny w Krakowie pod przewodnictwem prof. Wołodymyra Kubijowycza i działacze OUN-M.

23 września 2020 r. ukraiński Sąd Najwyższy orzekł, że symbole Dywizji SS Galicja nie są związane z nazizmem i dlatego nie mogą być zakazane w kraju. To samo twierdził Ukraiński Instytut Pamięci Narodowej, kierowany wówczas przez Wołodymyra Wiatrowycza[7].

Geneza, organizacja jednostki

[edytuj | edytuj kod]

Dywizja z założenia miała galicyjski, nie zaś ukraiński charakter – jako symboliki nie wprowadzono ukraińskiego tryzuba i błękitno-żółtego sztandaru; zamiast tego symbolem był żółty galicyjski lew z trzema złotymi koronami w niebieskim polu. Pomimo późniejszej możliwości utworzenia jednostki stricte ukraińskiej, władze niemieckie nie zgodziły się na takie działania, gdyż od samego początku wojny nie zaakceptowały dążeń ukraińskich do utworzenia niepodległej Ukrainy. Dał temu wyraz już 12 września 1940 w Krakowie Hans Frank na posiedzeniu rządu Generalnego Gubernatorstwa: „Wszystkich nas zajmuje sprawa ukraińska. Doszliśmy do przekonania, że według wielu Ukraińców Generalne Gubernatorstwo jest tylko jednym z wielu czynników, które los wybrał, aby przywrócić narodowi ukraińskiemu wielką Ukrainę. Na to pójść nie możemy. Ukraińcy są obywatelami Wielkiej Rzeszy Niemieckiej, skoro zamieszkują obszar niemiecki...”.

Na początku 1943 r. rosnące straty skłoniły niemieckich przywódców do skorygowania nieprzejednanego stanowiska wobec tworzenia ukraińskich oddziałów. Z inicjatywy gubernatora dystryktu Galicja, Otto Wächtera, postanowiono sformować galicyjską Dywizję Waffen SS, przeznaczoną do regularnych walk na froncie wschodnim[8].

W marcu 1943 Heinrich Himmler zaaprobował pierwotną propozycję Wächtera utworzenia złożonego z 3,5 tys. ludzi pułku policji SS. Kwestia rozmiarów i statusu jednostki nie była sprecyzowana w chwili oficjalnego zaciągu ochotników, których duża liczba umożliwiła sformowanie pełnej dywizji. Stało się to w wyniku ustaleń między SS-Obergruppenführerem Gottlobem Bergerem, szefem SS-Hauptamt a gubernatorem Wächterem[9]. Zwolennikiem utworzenia dywizji na warunkach niemieckich był Andrij Melnyk. Spośród ukraińskich środowisk nabór do dywizji Waffen SS potępiła OUN-B. Banderowcy nawoływali do jej bojkotu, równocześnie jednak skierowali do niej grupę zaufanych osób, wśród nich Bohdana Pidhajnego oraz Mychajło Kaczmara[10].

Informację o formowaniu dywizji i zaciągu ogłoszono publicznie 28 kwietnia 1943 r. Do Lwowa przyjechał generalny gubernator Hans Frank. W siedzibie starostwa gubernator dystryktu Galizien SS-Brigadeführer dr Wächter ogłosił (…) w obecności członków rządu Generalnego Gubernatorstwa i dystryktu Galizien, a także członków Centralnego Komitetu Ukraińskiego, że Führer pozwolił na utworzenie Dywizji[11]. Ogłoszenie nastąpiło w obecności gen. Wiktora Kurmanowycza, szefa urzędu dystryktu dr Otto Bauera, ministra spraw wewnętrznych GG i wicegubernatora dystryktu krakowskiego dr Ludwiga Losackera, Dowódcy SS i Policji w dystrykcie Fritza Katzmanna, przewodniczącego UCK prof. Włodzimierza Kubijowycza, b. dowódcy 3 korpusu Ukraińskiej Armii Galicyjskiej gen. Antona Kraussa. Po zebraniu w starostwie, w katedrze św. Jura zostało odprawione nabożeństwo, celebrowane przez biskupa Josyfa Slipego w asyście członków kapituły katedry: Hawryła Kostelnyka, Romana Łobodycza oraz ks. Wasyla Łaby, kazanie wygłosił ks. Wasyl Łaba[12]. W szeregach dywizji posługę duszpasterską prowadziło następnie łącznie 12 kapelanów obrządku greckokatolickiego, zatwierdzonych przez metropolitę Andrzeja Szeptyckiego[13].

Główne uroczystości odbyły się w Sanoku, gdzie 9 maja 1943 odbył się nabór i pochód ok. 1500 ochotników, uroczyste odczytanie proklamacji o powstaniu dywizji w budynku Stadthalle przy ulicy Mickiewicza oraz nabożeństwo w katedrze greckokatolickiej (ob. prawosławnej)[14].

Werbunek ochotników rozpoczęto przed formalnym powołaniem dywizji, co nastąpiło w lipcu 1943. Ostateczna decyzja o utworzeniu dywizji zapadła bowiem dopiero 20 lipca 1943, formalny rozkaz o jej powołaniu podpisał 30 lipca 1943 w imieniu Reichsführera SS Heinricha Himmlera SS-Obergruppenführer i generał Waffen-SS Hans Jüttner, szef SS-Führungshauptamt[15]. Z tego względu z pierwszego naboru ochotników, zgłaszających się już od końca kwietnia 1943[16] Niemcy utworzyli pięć pułków policyjnych SS (w niemieckiej nomenklaturze określane jako Galizische SS Freiwillige Regimenten)[17].

W grudniu 1943 władze niemieckie zaczęły zastanawiać się nad utworzeniem całego Korpusu Galicyjskiego, w którego skład wchodzić miały oprócz 14 Dywizji – Dywizja Pancerna „Lemberg” oraz Dywizja Górska „Karpaty”, jednak nie zgodził się na to Heinrich Himmler. Zarówno przysięga wojskowa jaką składali (nie na wierność Ukrainie, lecz na wierność Adolfowi Hitlerowi; Na całe życie będę wierny Adolfowi Hitlerowi, jako wielkiemu wodzowi niemieckich sił zbrojnych, wielkich Niemiec i nowej Europy), zakaz posługiwania się językiem ukraińskim oraz w większości niemieckie dowództwo już mogą świadczyć o faktycznych planach politycznych dla tej jednostki. Pomimo to dywizja cieszyła się dużą popularnością wśród Ukraińców, o czym świadczą przypadki przekazywania ochotnikom sztandarów ukraińskich jednostek z I wojny światowej, czy tłumaczenie skrótu SS jako Strzelcy Siczowi.

Po informacji o formowaniu dywizji, ogłoszonej 28 kwietnia 1943, do punktów werbunkowych zgłosiło się około 80 tysięcy osób, z czego tylko kilkanaście tysięcy objęto przeszkoleniem[18]. Z pierwszego rzutu ochotników utworzono 5 pułków policji SS (numeracja 4 do 8) oraz rezerwowy batalion policji, z których policjantów po rozbiciu ich pułków w czerwcu 1944 włączono w skład dywizji. 4 i 5 pułk policji SS wzięły udział w niemieckich akcjach przeciwpartyzanckich i pacyfikacjach, w czasie których dopuszczały się zbrodni na ludności cywilnej[19]. Małoletnich ochotników skierowano do tzw. Junaków SS, a następnie do jednostek obrony przeciwlotniczej w głębi Niemiec.

Struktura organizacyjna

[edytuj | edytuj kod]

Zarząd Wojskowy

[edytuj | edytuj kod]

15 kwietnia 1943 utworzono z dwóch Niemców (w tym płk Alfred Bisanz) i 12 Ukraińców Zarząd Wojskowy (Wijskowa Uprawa). Była to ukraińska cywilna instytucja doradczo-pomocowa[20].

Na przewodniczącego WU wybrano prof. Wołodymyra Kubijowycza, jednak Hans Frank wyznaczył na to stanowisko płk Alfreda Bisanza. Szefem kancelarii został kpt. Osyp Nawroćkyj, a w jego skład wchodzili również:

Skład jednostki i jej dowództwo

[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 1943 na poligonie w Nowej Dębie rozpoczęto kompletowanie i zgrywanie dywizji jako całości. Dowódcami wszystkich samodzielnych jednostek zostali niemieccy oficerowie Waffen SS. Pułki piechoty objęli:

  • 1. (29. w ciągłej numeracji pułków Waffen SS) – SS-Sturmbannführer Hans-Otto Forstreuter
  • 2. (30.) SS-Obersturmbannführer Friedrich Dern
  • 3. (31.) – SS-Obersturmbannführer Paul Herms
  • pułk artylerii – SS-Obersturmbannführer Friedrich Beyersdorf
  • dywizjon przeciwlotniczy – SS-Sturmbannführer Serge von Küster
  • dywizjon fizylierów – początkowo SS-Hauptsturmführer Sepp Syr, a następnie SS-Hauptsturmführer Karl Bristot
  • batalion saperów – SS-Sturmbannführer Josef Remberger
  • dywizjon przeciwpancerny – SS-Hauptsturmführer Hermann Kascher
  • polowy batalion zapasowy – SS-Hauptsturmführer SS Johannes Kleinow
  • pułk zapasowy – SS-Obersturmbannführer Carl Marks

Szefem sztabu dywizji został odkomenderowany z Wehrmachtu mjr Wolf-Dietrich Heike. Tylko trzy stanowiska dowódcze zajęli Ukraińcy: dowódcą 3 batalionu 29 pułku został kpt. Mychajło Brygider, dowódcą dywizjonu artylerii ciężkiej mjr Mykoła Palijenko, a dowódcą 1 batalionu 29 pułku mjr Jewhen Pobihuszczyj[22].

  • Waffen-Grenadier-Regiment der SS 29 (galizisches Nr. 1)
  • Waffen-Grenadier-Regiment der SS 30 (galizisches Nr. 2)
  • Waffen-Grenadier-Regiment der SS 31 (galizisches Nr. 3)
  • Waffen-Artillerie-Regiment der SS 14
    • Waffen-Füsilier-Bataillon 14
    • SS-Freiwilligen-Flak-Abteilung 14
    • Waffen-Nachrichten-Abteilung der SS 14
    • SS-Radfahr-Bataillon 14
    • Waffen-Pionier-Bataillon der SS 14
      • Waffen-Panzerjager-Kompanie 14
    • SS-Sanitäts-Abteilung 14
      • SS-Veterinär-Kompanie 14
  • SS-Division-Nachschubtruppen 14
    • SS-Wirtschafts-Bataillon 14
      • SS-Versorgungs-Kompanie 14
        • SS-Feldpostamt 14
        • SS-Kriegsberichter-Zug 14
        • SS-Feldgendarmerie-Trupp 14
    • SS-Feldersatz-Bataillon 14

Szlak bojowy

[edytuj | edytuj kod]

Jednostki dywizji szkolono w różnych krajach: terenach okupowanych państwa polskiego (np. Dębica), Niemczech, Austrii, Francji i Holandii. Jak się okazało stosunek władz niemieckich do ochotników ukraińskich nie był najlepszy: żołnierze narzekali na gorsze umundurowanie i wyżywienie w stosunku do jednostek niemieckich, ograniczono także znacznie elementy wyszkolenia ukraińskich oficerów. Wśród Ukraińców szerzyły się nastroje „zawiedzionych nadziei”, a dużą popularnością cieszyła się UPA. Jednak inspekcja dokonana w maju 1944 przez Himmlera w obozie szkoleniowym w Neuhammer (Świętoszów) koło Żagania utwierdziła go w przekonaniu, że jednostka gotowa jest do podjęcia działań na większą skalę. By wzmocnić morale i zapobiec dezercjom Himmler w przemówieniu do oficerów dywizji 17 maja 1944 wprowadził wątki antypolskie, co było zgodne z polityką niemiecką zmierzającą do wzmożenia konfliktu polsko-ukraińskiego[23]. W swoim wystąpieniu „stwierdził, że formację tę należy określać jako ukraińską (a nie „galicyjską”), i przyznał, iż jej żołnierze to Ukraińcy”[24].

W lutym i marcu 1944 wydzielone z dywizji oddziały – SS-Kampfgruppe Beyersdorf, brały udział w akcjach przeciwpartyzanckich na Lubelszczyźnie. Również część pułków policyjnych, uformowanych z ochotników do 14 Dywizji, brała udział w niemieckich operacjach antypartyzanckich – 5 pułk policji SS na Lubelszczyźnie (Zamojszczyzna, Chełmszczyzna, południowe Podlasie, Polesie Lubelskie), 4 pułk policji SS na Podolu, gdzie dopuściły się zbrodni wojennych. 4 pułk policji SS jest obarczany odpowiedzialnością za masakry Polaków w Hucie Pieniackiej, Podkamieniu i Chodaczkowie Wielkim.

Pierwotny plan niemiecki zakładał użycie dywizji na wschód od Stanisławowa, na przedpolu Karpat, jednak w połowie czerwca plan zmieniono, i nakazano dywizji zająć pozycje na zachód od Brodów.

28 czerwca 1944 rozpoczął się transport skoncentrowanej dywizji koleją ze Świętoszowa. Jednostkę (wówczas w sile trzech pułków piechoty) przerzucono z terenu Rzeszy w okolice Brodów. Dywizja zajęła pozycje w drugiej linii, bez wsparcia lotniczego. Pierwszej linii obrony bronił XIII Korpus Armijny oraz jednostki 4 Armii Pancernej w sile około 50 czołgów.

Dowództwo Armii Czerwonej, planując operację lwowsko-sandomierską, zdecydowało się na utworzenie w okolicy Brodów kotła, i zniszczenie dużych sił niemieckich.

Przewaga wojsk sowieckich nad niemieckimi oddziałami była w tym rejonie wprost miażdżąca, przy czym w lotnictwie całkowita. Nic więc dziwnego, że gdy 13 lipca ruszyła ofensywa Armii Czerwonej, obrona niemiecka szybko została przełamana. W celu zatrzymania przeciwnika Niemcy rzucili do kontrataku Dywizję SS „Galizien”. W wyniku beznadziejnej walki przeciwko 3. Armii Pancernej, pod ciągłymi uderzeniami radzieckich samolotów, 30. pułk piechoty praktycznie przestał istnieć. Armia Czerwona 18 lipca zamknęła pierścień okrążenia wokół kilku niemieckich dywizji i jednej ukraińskiej[25].

Armia Czerwona wykonała dwa uderzenia: jedno znad Styru w rejonie na północny zachód od Krzemieńca i Beresteczka, natomiast drugie z rejonu Zbaraża. Kleszcze okrążenia zamknęły się w okolicy Buska. W okrążeniu znalazło się 7 niemieckich dywizji oraz około 7 tysięcy żołnierzy 14 dywizji Grenadierów SS. Jednostki te zostały rozbite ostatecznie 22 lipca 1944.

Części żołnierzy dywizji (około 800) wraz z dowódcą SS-Brigadeführerem Fritzem Freitagiem udało się przebić w rejonie Złoczowa. Grupa ta oraz przebijający się samodzielnie lub w małych grupach żołnierze skierowali się w kierunku Podkamień-Żydaczów-Stryj-Drohobycz-Sambor-Turka-Przełęcz Użocka do Serednego na Zakarpaciu, pomiędzy Użhorodem a Mukaczewem. W sumie dotarło tam około 1500 żołnierzy uratowanych z kotła, oraz 1500 żołnierzy ze służb tyłowych, które nie znalazły się w okrążeniu (batalion zapasowy, służba weterynaryjna i techniczna).

7300 żołnierzy ukraińskich okrążonych w kotle brodzkim zostało uznanych za zaginionych w akcji – zginęło lub zostało rozstrzelanych przez Sowietów po wzięciu do niewoli. Kilkuset spośród ocalałych przeszło w szeregi UPA. Z Serednego ocalałych żołnierzy przewieziono do Świętoszowa, gdzie czekało już 7 tysięcy przeszkolonych żołnierzy. Powtórne formowanie dywizji rozpoczęło się 15 września 1944.

Po odtworzeniu (do stanu około 11 500 ludzi), pododdziały dywizji, zorganizowane w dwie grupy bojowe (SS-Kampfgruppe Wildner i SS-Kampfgruppe Wittenmeyer) walczyły z partyzantką na Słowacji[26] w okolicach Żyliny. Dywizja zepchnęła partyzantów na północ, w kierunku Tatr, i ochraniała niemieckie linie komunikacyjne. Następnie skierowano dywizję do Austrii, gdzie 28 lutego 1945 zajęła pozycje w pobliżu granicy jugosłowiańskiej, skąd przerzucono ją w okolice Mariboru z zadaniem zwalczania komunistycznej partyzantki Tity oraz obrony Bad Gleichenberg. Od 1 kwietnia 1945 dywizja walczyła w rejonie Grazu w Austrii, gdzie w ciężkich walkach z Armią Czerwoną straciła około tysiąca zabitych i rannych.

19 kwietnia 1945 do sztabu dywizji przybył gen. Pawło Szandruk, od 15 marca 1945 przewodniczący Ukraińskiego Komitetu Narodowego i głównodowodzący Ukraińskiej Armii Narodowej, podporządkowując sobie SS-Brigadefuhrera Fritza Freitaga i przejmując bezpośrednio dowodzenie dywizją. Na rozkaz gen. Szandruka 25 kwietnia żołnierze dywizji złożyli przysięgę na wierność Ukrainie i nałożyli na czapki ukraińskie godło państwowe (tryzub)[27].

Po opuszczeniu na rozkaz generała Pawło Szandruka linii frontu 7 maja 1945, oddziały dywizji przeszły rzekę Mur, przechodząc do brytyjskiej strefy okupacyjnej Austrii. 10 maja 1945 SS-Brigadeführer Fritz Freitag popełnił samobójstwo, bezpośrednią komendę nad dywizją przejął gen. Mychajło Krat. Oddziały dywizji skapitulowały przed Brytyjczykami i Amerykanami w rejonie Tamsweg. Po kapitulacji jeńcy zostali przez Brytyjczyków poprzez obóz w Spittal przewiezieni do obozu w Bellaria, a następnie Rimini (w Romanii), na terenie operacyjnym II Korpusu Polskiego we Włoszech.

Generał Pawło Szandruk bezpośrednio po kapitulacji jednostki zażądał od Brytyjczyków spotkania w cztery oczy z generałem Władysławem Andersem, swym dowódcą z września 1939 r. (ówcześnie dowódcą II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie na froncie włoskim), które mu umożliwiono. W konsekwencji osobistej interwencji gen. Andersa w Londynie, a także stanowiska Stolicy Apostolskiej[28], Brytyjczycy mimo sowieckich żądań nie wydali żołnierzy ukraińskich Józefowi Stalinowi, gdyż uznali ich za obywateli polskich (byli nimi bezsprzecznie do 1939 – agresja i okupacja sowiecka z 17 września 1939 nie zmieniała ich statusu prawnego) i umożliwili im osiedlenie się w r. 1947 w Wielkiej Brytanii i krajach Wspólnoty Brytyjskiej[29].

Wbrew powszechnej opinii[30] dywizja nie uczestniczyła w tłumieniu powstania warszawskiego. Z formacji kolaboracyjnych złożonych z Ukraińców w walkach z powstańcami w drugiej połowie września 1944 na Czerniakowie i w Puszczy Kampinoskiej uczestniczył Ukraiński Legion Samoobrony[31][32].

Zbrodnie wojenne. Prowadzone śledztwa

[edytuj | edytuj kod]

24 lipca 1944, w okolicach Iwonicza, SS Galizien przeprowadziła mord 72 osób, w tym. członków AK i BCh[33]. W Polsce obecnie toczy się śledztwo pionu śledczego Instytutu Pamięci Narodowej w sprawie zbrodni wojennej popełnionej w Hucie Pieniackiej przez funkcjonariuszy SS-Galizien i nacjonalistów ukraińskich[34] gdzie 28 lutego 1944 zamordowano 868 Polaków. 16 kwietnia 1944 roku policjanci 4 pułku policji zamordowali Polaków w Chodaczkowie Wielkim, gdzie zginęło według różnych źródeł od 250 do 854 mieszkańców wsi[35].

Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu prowadzi również śledztwa w sprawie okoliczności pacyfikacji wsi Prehoryłe i Smoligów[36]. Dnia 2 lutego 1944 jednostka ukraińska brała udział w pacyfikacji wsi Borów oraz okolicznych wsi. Oddziały żandarmerii i SS w sile około 3 tysięcy żołnierzy wkroczyły w nocy do wsi całkowicie niszcząc całość 280 gospodarstw przy użyciu broni pancernej[37].

Sprawcami zbrodni na ludności polskiej w wymienionych miejscach były, według dotychczas poczynionych ustaleń śledczych, 4 i 5 galicyjskie pułki policyjne SS (w niemieckiej nomenklaturze określane jako Galizische SS Freiwillige Regimenten), skierowane do walk przeciwpartyzanckich na bezpośrednim zapleczu frontu wschodniego. Były one złożone z pierwszego naboru ukraińskich ochotników do 14 Dywizji, dokonanego przed jej formalnym powołaniem w lipcu 1943, odkomenderowanego przez Niemców do służby policyjnej[38]. W śledztwie IPN w sprawie ustalenia sprawców zbrodni w Hucie Pieniackiej określa się 4 pułk policji SS jako 4 Pułk Dywizji „SS-Galizien”[39].

 Zobacz więcej w artykule 4 Pułk Policji SS, w sekcji Zbrodnie.
 Zobacz więcej w artykule 5 Pułk Policji SS, w sekcji Zbrodnie.

Po rozbiciu 14 Dywizji w bitwie pod Brodami policjanci ukraińscy z pułków policyjnych (rozbitych również w tym samym czasie na froncie wschodnim) zostali wcieleni do 14 Dywizji Grenadierów SS w ramach jej odtwarzania w obozie ćwiczebnym w Świętoszowie.

W październiku 1947 roku, po zgodzie rządu Wielkiej Brytanii[40] na imigrację żołnierzy Ukraińskiej Armii Narodowej do Wielkiej Brytanii i odmowę ich wydania ZSRR[41], ówczesny rząd polski wniósł skargę do Organizacji Narodów Zjednoczonych przeciwko „SS-Galizien”, stwierdzając, że jej jednostki spacyfikowały Hutę Pieniacką, mordując 800 cywilów[42].

Również podczas pobytu na Słowacji pojawiają się zarzuty o popełnienie przez 14 Dywizję SS zbrodni wojennych, nie jest to jednak udokumentowane (przypisywane zbrodnie mogą być dziełem innych jednostek). Ukraińcom udowodniono tylko rozstrzelanie kilku osób w Niżnej Boćy[43].

Formacje SS, w tym 14 Dywizja Waffen SS-Galizien, (z wyjątkiem SS-Reiterei), zostały uznane przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze za organizację zbrodniczą.

Kolejne nazwy dywizji

[edytuj | edytuj kod]
  • 14. SS-Freiwilligen-Division Galizien (30 czerwca – 22 października 1943)
  • 14. Galizische SS-Freiwilligen-Division (22 października 1943 – 27 czerwca 1944)
  • 14. Waffen-Grenadier-Division der SS (galizische Nr. 1), (27 czerwca – 12 listopada 1944)
  • 14. Waffen-Grenadier-Division der SS (ukrainische Nr. 1), (12 listopada 1944 – 25 kwietnia 1945)
  • 1. Ukrainische Division der Ukrainischen National-Armee (25 kwietnia – 8 maja 1945)

Dowódcy

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ „Niektórzy duchowni greckokatoliccy o świadomości ukraińskiej pracujący w AAŁ angażowali się w działania polityczne z nadzieją utworzenia samodzielnego państwa – Ukrainy. Popierali oni najpierw struktury Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN), następnie Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) czy tworzone u boku armii niemieckiej SS „Galizien”, jako jednostek walczących o wolność Ukrainy. Akces do niej, jako kapelana, zgłosił m.in. ks. greckokatolicki z Sanoka Stepan Wenhrynowicz. Duchowni tej orientacji wspierali działania Ukraińskiego Komitetu Centralnego. [w:] S. Dziubyna, op. cit., s. 72; Krzysztof Z. Nowakowski: Administracja Apostolska Łemkowszczyzny w latach 1939–1947., [w:] Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa. T. 3. Przemyśl, 1996, s. 235.
  2. ↑ AAŁ do stycznia 1941 roku zarządzał administrator apostolski ks. J. Medwecki. Jego następcą został przybyły z archidiecezji lwowskiej ks. Ołeksander (Aleksander) Małynowśki (1888-1957), mianowany 5 lutego 1941 roku przez nuncjusza apostolskiego w Berlinie Cesare Orsenigo. Był on świadomym Ukraińcem.
  3. ↑ 23 stycznia 2001 Rzeszowski oddział Instytutu Pamięci Narodowej odnalazł w Archiwum Państwowym w Przemyślu cztery teczki, w których znajdowała się lista starosty sanockiego z lat 1943–1944 z 258 nazwiskami żołnierzy ukraińskich z powiatu sanockiego służących w dywizji SS-Galizien.
  4. ↑ Według napisu w języku ukraińskim na frontalnej stronie pomnika.
  5. ↑ Богдан Мацiв: «Звик волю шанувати...». „Deń”. 25 września 2015. (ukr.).
  6. ↑ Nie była to nigdy oficjalna nazwa jednostki.
  7. ↑ Символіка дивізії СС «Галичина» не є нацистською – верховний суд.
  8. ↑ Grzegorz Motyka. Dywizja „SS-Galizien” („Hałyczyna”). Pamięć i Sprawiedliwość. nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, s. 111. ISSN 1427-7476. wersja elektroniczna.
  9. ↑ Ryszard Torzecki: Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej. Warszawa: wyd. PWN, 1993, s. 247. ISBN 83-08-01977-3.
  10. ↑ Grzegorz Motyka. Dywizja „SS-Galizien” („Hałyczyna”) w Pamięć i Sprawiedliwość, nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, s. 112. ISSN 1427-7476. wersja elektroniczna.
  11. ↑ Polskojęzyczna Gazeta Lwowska z 29 kwietnia 1943 za: Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski. Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 – 5 II 1946. Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, s. 336. ISBN 978-83-86250-49-3.
  12. ↑ Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 – 5 II 1946, Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, ISBN 978-83-86250-49-3; s. 336.
  13. ↑ Liczba kapelanów polowych w czasie istnienia dywizji wahała się od 5 do 9 osób, ale zawsze byli oni zatwierdzani przez metropolitę, a niektórzy otrzymywali jego osobiste błogosławieństwo. Pierwszym głównym kapelanem dywizji i szefem sekcji ds. duszpasterstwa przy Zarządzie Wojskowym, był ks. Wasyl Łaba. Przed wyjazdem na front 26 czerwca 1944 skład i rozmieszczenie kapelanów dywizji były następujące: ks. dr Wołodymyr Steciuk – kapelan dywizji; ks. Mychajło Łewenec -29. pułk piechoty; ks. Josyp Kładoczny – 30. pułk piechoty; ks. Bohdan Łewycki – 31. pułk piechoty; ks. Wasyl Łeszczyszyn – 14. pułk artylerii; ks. Wsewołod Durbak – oddział sanitarny; ks. Osyp Karpinski – rezerwowy kureń; ks. Isydor Nahajewski – nie wyjechał na front i został przy rezerwowym pułku w „Ban-dern-Lager Gross Kirschbaum.” Inna Pojizdnyk, Ukraiński Kościół Greckokatolicki wobec konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 1939–1946 w: Pamięć i Sprawiedliwość nr 1 (11)/2007, Warszawa 2007, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej,wersja elektroniczna, s. 165.
  14. ↑ Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom II. Wydarzenia, uroczystości, imprezy. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2011, s. 9. ISBN 978-83-60380-30-7.
  15. ↑ Ryszard Torzecki: Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej. Warszawa: wyd. PWN, 1993, s. 248. ISBN 83-08-01977-3.
  16. ↑ Publicznego ogłoszenia o rekrutacji.
  17. ↑ Z pierwszego zaś naboru do dywizji utworzono 5 pułków tzw. policyjnych (od 4 do 8), które od samego początku zaciągu przechodziły przeszkolenie w Niemczech (4,5,8) lub we Francji. W szkoleniu uwzględniano przede wszystkim walkę z partyzantami i dywersję.Ryszard Torzecki „Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej” Warszawa 1993, PWN ISBN 83-08-01977-3, s. 248.
  18. ↑ Do punktów werbunkowych zgłosiło się około 80 tys. osób, z czego prawie 50 tys. zakwalifikowano jako zdolnych do służby wojskowej. Z nich jednak tylko kilkanaście tysięcy przeszkolono. Wiele osób odpadło, ponieważ miało mniej niż wymagane 165 cm wzrostu (z czasem minimalny wzrost rekrutów do dywizji określono na 160 cm). Grzegorz Motyka Dywizja „SS-Galizien” („Hałyczyna”) w Pamięć i Sprawiedliwość, nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISSN 1427-7476, s. 111 wersja elektroniczna. 3 VI 1943 r. szef SSHA podał do wiadomości, że do legionu Galizien zgłosiło się 80 tys. ochotników, z czego przyjęto 50 tys., zakwalifikowano 27 tys., powołano 25,6 tys., przyjęto ok. 19 tys., z czego stawiło się ponad 13,2 tys., wyszkoleniem objęto 11,6. Ryszard Torzecki Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej Warszawa 1993, wyd. PWN, ISBN 83-08-01977-3,s. 247.
  19. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska Partyzantka 1942-1960 s. 181–182, 383-386; Grzegorz Motyka Dywizja „SS-Galizien” („Hałyczyna”) w Pamięć i Sprawiedliwość, nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISSN 1427-7476,wersja elektroniczna s. 113–115.
  20. ↑ Енциклопедія українознавства. T. 9. Lwów, 2000, s. 3443.
  21. ↑ Na podstawie wspomnień Jewhena Pobihuszczego [1].
  22. ↑ Marek Jasiak: Stanowisko i los Ukraińców w Generalnym Gubernatorstwie (bez Galicji) w latach okupacji niemieckiej. [W:] Polska-Ukraina. Trudne pytania. T. 7, s. 220.
  23. ↑ Przemówienie Heinricha Himmlera do oficerów dywizji – kwartalnik historyczny Karta. 35, s. 77, 2002.
  24. ↑ J. Böhler, R. Gerwarth, J. Młynarczyk, Waffen-SS, Kraków 2019, s. 318.
  25. ↑ Grzegorz Motyka Dywizja „SS-Galizien” („Hałyczyna”) w Pamięć i Sprawiedliwość, nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, s. 115. ISSN 1427-7476.
  26. ↑ Partyzantka słowacka powstała po upadku powstania słowackiego w październiku 1944.
  27. ↑ Pavlo Shandruk. Arms of Valor rozdz. 28 The 1st Ukrainian Division wersja elektroniczna, por też. Pawło Szandruk. Historyczna prawda o Ukraińskiej Armii Narodowej. Kultura, nr 6, 1965.
  28. ↑ O interwencję prosił papieża Piusa XII na pilnej, osobistej audiencji, odbytej w godzinach nocnych, przebywający w Watykanie biskup Iwan Buczko.
  29. ↑ Przede wszystkim w Kanadzie.
  30. ↑ W tym miejscu warto przywołać sprawę udziału Ukraińców w tłumieniu powstania warszawskiego. W Polsce rozpowszechniona jest opinia, iż pododdziały Dywizji SS „Galizien” są odpowiedzialne za wiele masowych mordów na ludności stolicy. Tymczasem, jak pokazały badania Ryszarda Torzeckiego i Andrzeja A. Zięby, w czasie powstania nie było w Warszawie jednostek SS „Hałyczyna”. Zbrodnie przypisywane Ukraińcom popełniły inne oddziały: złożona z niemieckich kryminalistów brygada Oskara Dirlewangera, własowcy z Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA) oraz brygada Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczo-Ludowej (RONA) Bronisława Kamińskiego. Kamiński był przywódcą Rosyjskiej Narodowo-Socjalistycznej Partii i w swoich politycznych planach dążył do utworzenia w Rosji państwa faszystowskiego. Jego jednostka miała zatem wyraźnie rosyjski charakter. Ukraińcom przypisano zbrodnie innych, ponieważ warszawiacy, w dużej mierze pod wpływem informacji o pogromach dokonywanych na Wołyniu przez UPA, wszystkie cudzoziemskie jednostki walczące po stronie Niemiec określali jako ukraińskie.Grzegorz Motyka Dywizja „SS-Galizien” („Hałyczyna”) w Pamięć i Sprawiedliwość, nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISSN 1427-7476, s. 116.
  31. ↑ W sile 400 ludzi.
  32. ↑ Jan Kreusch, Piotr Rozwadowski, Andrzej Krzysztof Kunert, Izabela Wojciechowska: Wielka ilustrowana encyklopedia Powstania Warszawskiego. Dom Wydawniczy Bellona 2005. ISBN 83-11-09261-3. t. I. A-Kö. „Przeciwko Powstaniu nie walczyły zwarte oddziały Dywizji SS Galizien, a jedynie dziesięcioosobowa grupa słuchaczy szkoły policyjnej z Poznania przysłana do Warszawy...” s. 603.
  33. ↑ 75. rocznica mordu w Lesie Grabińskim koło Iwonicza – Bieżąca działalność Biura – Instytut Pamięci Narodowej [online], ipn.gov.pl [dostęp 2020-02-25] (pol.).
  34. ↑ W OKŚZpNP Kraków, prokurator Robert Parys, prowadzona była sprawa dot. zbrodni ludobójstwa popełnionej przez funkcjonariuszy SS-Galizien i nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Hucie Pieniackiej 28 lutego 1944, to jest o przestępstwo z art. 22 § 1 Dekretu z 31 sierpnia 1944. Powyższa sprawa, ze względu na szczególny charakter, została przekazana 8 czerwca 2001 do OKŚZpNP w Warszawie.
  35. ↑ Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 243, ISBN 83-7441-121-X, OCLC 830722458.
  36. ↑ W OKŚZpNP w Szczecinie śledztwo prowadzone od 2006 – S 67/06/Zi; s-68/06/Zi w sprawie okoliczności pacyfikacji wsi dokonanych w lutym i marcu 1944 przez oddz. SS-Galizien i Werhmachtu.
  37. ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa 1981 wyd. Książka i Wiedza, s. 407–408.
  38. ↑ Z nadwyżek ukraińskich rekrutów którzy nie zostali zakwalifikowani do służby frontowej, oraz niemieckiej kadry z policji i żandarmerii sformowano w drugiej połowie 1943 r. pięć policyjnych ochotniczych pułków galicyjskich. Każdy z nich nosił oficjalną nazwę Galizische SS Freiwillige Regiment, a jego żołnierze występowali w policyjnych mundurach. W celu koordynowania prac związanych z formowaniem tych jednostek utworzono w Berlinie sztab, którym kierował płk policji ochronnej Richard Stahn. Pułk nr 4. został sformowany 5 lipca 1943 r. w składzie 3 batalionów. Jego dowódcą został podpułkownik policji porządkowej Franz Binz. Pułk 5 także został sformowany 5 lipca. Jego dowództwo objął ppłk policji ochronnej Franz Lechthaler. Jako niemiecką kadrę 5. pułku użyto I batalion z 32. policyjnego pułku strzeleckiego (Polizei Schützen Regiment 32.). Batalionami pułków również dowodzili niemieccy oficerowie. 9 czerwca 1944 r. oba pułki zostały rozformowane, a policjanci przekazani na uzupełnienie 14. Dywizji SS Jarosław Gdański,Galicyjska dywizja Waffen SS.
  39. ↑ PAP: Śledztwo ws. mordu w Hucie Pieniackiej. [dostęp 2009-03-11]. (pol.).
  40. ↑ Rząd premiera Clementa Attleego (Labour Party).
  41. ↑ Na podstawie porozumień jałtańskich, co do przymusowej deportacji obywateli ZSRR do ZSRR.
  42. ↑ Safe haven in Britain, The story of how thousands of Nazi combatants escaped justice.
  43. ↑ Grzegorz Motyka Dywizja „SS-Galizien” („Hałyczyna”) w Pamięć i Sprawiedliwość, nr 1/2002, Warszawa 2002, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISSN 1427-7476, s. 117 wersja elektroniczna.
  44. ↑ Formalnie do 19 listopada 1943.
  45. ↑ Faktycznie od 19 października 1943.
  46. ↑ Formalnie nie odwołany do 10 maja 1945.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Dywizje Waffen-SS
Pancerne
Grenadierów pancernych
Górskie
Kawalerii
Grenadierów

Emblemat Waffen-SS

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=14_Dywizja_Grenadierów_SS_(1_ukraińska)&oldid=75136422”