Andrew Wiles

Andrew Wiles
Data i miejsce urodzenia	11 kwietnia 1953 ; Cambridge
Zawód, zajęcie	matematyk
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Andrew John Wiles (ur. 11 kwietnia 1953 w Cambridge) – brytyjski matematyk, zawodowo związany też ze Stanami Zjednoczonymi. Specjalista w dziedzinie teorii liczb, znany przede wszystkim z udowodnienia wielkiego twierdzenia Fermata^[1]. Zdobywca co najmniej dziesięciu laurów naukowych, w tym najwyższych jak Nagroda Wolfa w dziedzinie matematyki (1996), Nagroda Abela (2016) i Medal Copleya (2017) oraz specjalne wyróżnienie Międzynarodowej Unii Matematycznej (IMU) – w zastępstwie Medalu Fieldsa za rok 1998.

Życiorys

Tytuł bakałarza uzyskał na Uniwersytecie Oksfordzkim w 1974, a stopień doktora w 1980 w Kolegium Clare (Uniwersytet w Cambridge). Razem z Johnem Coatesem prowadził badania nad arytmetyką krzywych eliptycznych. W 1982 roku zatrudnił go Uniwersytet w Princeton.

W lipcu 1993 Wiles przedstawił dowód hipotezy Shimury-Taniyamy w kilku przypadkach, w tym wymaganych do udowodnienia wielkiego twierdzenia Fermata. Pod koniec tego samego roku wykryto w rozumowaniu Wilesa lukę, którą udało się jednak uzupełnić po dwóch latach dalszej pracy; pewną rolę odegrał w tym uczeń Wilesa Richard Taylor. Dowód został opublikowany w „Annals of Mathematics”^[2] i uzupełniony wspólną publikacją Wilesa i Taylora^[3].

Nagrody

Za swoje dokonania Wiles został wyróżniony szeregiem odznaczeń:

1995: Nagroda Schocka;
1995: Nagroda Ostrowskiego;
1995: Nagroda Fermata;
1996: Royal Medal;
1996: Nagroda Wolfa w dziedzinie matematyki;
1997: Nagroda Cole’a w dziedzinie teorii liczb;
1998: srebrna plakietka Międzynarodowej Unii Matematycznej (IMU) – w zastępstwie Medalu Fieldsa, którym nagradzani są tylko matematycy poniżej 40. roku życia;
2005: Nagroda Shawa w dziedzinie matematyki;
2016: Nagroda Abela^[4];
2017: Medal Copleya.

Przypisy

↑ Wiles Andrew John, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-30] .
↑ Andrew Wiles. Modular Elliptic Curves and Fermat's Last Theorem. „Annals of Mathematics”. Second Series, Vol. 141, No. 3 (maj 1995), s. 443-551. DOI: 10.2307/2118559. (ang.).
↑ Taylor R., Wiles A. (1995). Ring theoretic properties of certain Hecke algebras, „Annals of Mathematics” Vol. 141, No. 3, s. 553–572.
↑ Andrew Wiles, który udowodnił słynne twierdzenie Fermata, dostał matematycznego Nobla [online], wyborcza.pl [dostęp 2016-03-19] .

Linki zewnętrzne

John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Andrew Wiles w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)

[1] Wiles Andrew John, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-30] .

[2] Andrew Wiles. Modular Elliptic Curves and Fermat's Last Theorem. „Annals of Mathematics”. Second Series, Vol. 141, No. 3 (maj 1995), s. 443-551. DOI: 10.2307/2118559. (ang.).

[3] Taylor R., Wiles A. (1995). Ring theoretic properties of certain Hecke algebras, „Annals of Mathematics” Vol. 141, No. 3, s. 553–572.

[4] Andrew Wiles, który udowodnił słynne twierdzenie Fermata, dostał matematycznego Nobla [online], wyborcza.pl [dostęp 2016-03-19] .

[1]

[2]

[3]

[4]

XX wiek	Elias M. Stein (1993) Andrew Wiles (1995) Mikio Satō (1997) Jurij Manin (1999)
XXI wiek	Elliott H. Lieb (2001) Richard P. Stanley (2003) Luis Caffarelli (2005) Endre Szemerédi (2008) Michael Aschbacher (2011) Zhang Yitang (2014) Richard Schoen (2017) Ronald Coifman (2018) Nikołaj Makarow (2020) Jonathan S. Pila (2022) Lai-Sang Young (2024)

XX wiek	1989: Louis de Branges 1991: Jean Bourgain 1993: Miklós Laczkovich, Marina Ratner 1995: Andrew Wiles 1997: Jurij Nesterenko, Gilles I. Pisier 1999: Alexander Beilinson, Helmut H. Hofer
XXI wiek	2001: Henryk Iwaniec, Peter Sarnak, Richard L. Taylor 2003: Paul Seymour 2005: Ben Green 2007: Oded Schramm 2009: Sorin Popa 2011: Ib Madsen, David Preiss, Kannan Soundararajan 2013: Yitang Zhang 2015: Peter Scholze 2017: Akshay Venkatesh 2019: Assaf Naor 2021: Tim Austin 2023: Jacob Tsimerman

1901–1909	1901: W.E. Ayrton, W.T. Blanford 1902: E.A. Sharpey-Schafer, H. Lamb 1903: D. Gill, H.T. Brown 1904: D. Bruce, W. Burnside 1905: C.S. Sherrington, J.H. Poynting 1906: A.G. Greenhill, D.H. Scott 1907: E.H. Hobson, R.H. Traquair 1908: H. Head, J. Milne 1909: A. Love, R. Ross
1910–1919	1910: F.O. Bower, J. Joly 1911: G. Chrystal, W.M. Bayliss 1912: G.E. Smith, W.M. Hicks 1913: E.H. Starling, H.B. Dixon 1914: E.W. Brown, W.J. Sollas 1915: J. Larmor, W.H. Rivers 1916: H.M. Macdonald, J.S. Haldane 1917: A.S. Woodward, J. Aitken 1918: A. Fowler, F.G. Hopkins 1919: J.H. Jeans, J.B. Farmer
lata 20.	1920: G.H. Hardy, W. Bateson 1921: F.W. Dyson, F. Blackman 1922: C.T.R. Wilson, J. Barcroft 1923: C.G. Martin, W.N. Shaw 1924: D. Clerk, H.H. Dale 1925: A.C. Seward, W.H. Perkin Jr 1926: A.V. Hill, W.B. Hardy 1927: J.C. McLennan, T. Lewis 1928: A.S. Eddington, R. Broom 1929: J.E. Littlewood, R. Muir
lata 30.	1930: J.E. Marr, O.W. Richardson 1931: R. Glazebrook, W.H. Lang 1932: E. Mellanby, R. Robinson 1933: G.I. Taylor, P.P. Laidlaw 1934: E.D. Adrian, S. Chapman 1935: A. Harker, C.G. Darwin 1936: E.S. Goodrich, R.H. Fowler 1937: A.H.R. Buller, N.V. Sidgwick 1938: F.W. Aston, R.A. Fisher 1939: D. Keilin, P.A.M. Dirac
lata 40.	1940: F.H.A. Marshall, P.M.S. Blackett 1941: E. Kennaway, E.A. Milne 1942: W.W.C. Topley, W.N. Haworth 1943: E.B. Bailey, H.S. Jones 1944: C.R. Harington, D. Brunt 1945: E.J. Salisbury, J.D. Bernal 1946: C.D. Darlington, W.L. Bragg 1947: F.M. Burnet, C.N. Hinshelwood 1948: J. Gray, H. Jeffreys 1949: R.A. Peters, G.P. Thomson
lata 50.	1950: C.F.A. Pantin, E.V. Appleton 1951: H. Florey, I. Heilbron 1952: F. Bartlett, C.K. Ingold 1953: P. Fildes, N.F. Mott 1954: H.A. Krebs, J.D. Cockcroft 1955: V. Wigglesworth, A. Todd 1956: O.T. Jones, D.M.C. Hodgkin 1957: F.G. Gregory, W.V.D. Hodge 1958: A.L. Hodgkin, H. Massey 1959: P.B. Medawar, R. Peierls
lata 60.	1960: R. Cameron, B. Lovell 1961: W.L.G. Clark, C.F. Powell 1962: J.C. Eccles, S. Chandrasekhar 1963: H.H. Read, R. Hill 1964: F. Brambell, M.J. Lighthill 1965: H.C. Husband, J.C. Kendrew, R.A. Lyttleton 1966: C. Cockerell, F. Yates, J.A. Ratcliffe 1967: J. Hutchinson, J.Z. Young, C.E. Tilley 1968: G. Roberts, W.T.J. Morgan, M.F. Atiyah 1969: C.W. Oatley, F. Sanger, G.E.R. Deacon
lata 70.	1970: J.F. Baker, W.A.H. Rushton, K.C. Dunham 1971: P.E. Kent, M. Perutz, G. Herzberg 1972: W.B. Lewis, F. Crick, D. Barton 1973: E.P. Abraham, R.R. Porter, M. Ryle 1974: S. Brenner, G. Edwards, F. Hoyle 1975: B. Wallis, D.C. Phillips, E. Bullard 1976: A. Walsh, J.L. Gowans, J.W. Cornforth 1977: J.B. Adams, H.E. Huxley, P. Hirsch 1978: T. Kilburn, R.A. Gregory, A. Salam 1979: V.E. Cosslett, H.W. Kosterlitz, C. Frank
lata 80.	1980: J.P. Wild, H. Harris, D. Wilkinson 1981: R. Riley, M.L. Vogt, G. Wilkinson 1982: C. Milstein, W. Hawthorne, R.H. Dalitz 1983: D.J. Bradley, W.S. Feldberg, J. Kingman 1984: A.L. Cullen, M. Lyon, A. Battersby 1985: J. Argyris, J.B. Gurdon, R. Penrose 1986: E. Ash, R. Doll, R. Richards 1987: G.V.R. Born, E.J. Denton, F. Graham-Smith 1988: H. Barlow, W. Watkins, G. Batchelor 1989: J. Vane, D. Weatherall, J.C. Polanyi
lata 90.	1990: O.C. Zienkiewicz, A. McLaren, M. Berry 1991: J. Mason, M. Berridge, D. McKenzie 1992: D. Tabor, M.A. Epstein, S. Donaldson 1993: R. Hill, H. Barlow, V. Heine 1994: S. Moncada, E. Mansfield, S. Chandrasekhar 1995: D. Metcalf, P. Nurse, R.J. Williams 1996: R. Hinde, J. Heslop-Harrison, A. Wiles 1997: G. Eglinton, J.M. Smith, D.H. Perkins 1998: E. Southern, R. Miledi, D.C. Bradley 1999: J.F. Davidson, P.D. Wall, A. Howie
rok 2000	T. Berners-Lee, G. Burnstock, K.U. Ingold

XX wiek	1931: Harry Vandiver 1941: Claude Chevalley 1946: Henry Mann 1951: Paul Erdős 1956: John Tate 1962: Kenkichi Iwasawa, Bernard Dwork 1967: James Ax, Simon Kochen 1972: Wolfgang Schmidt 1977: Gorō Shimura 1982: Robert P. Langlands, Barry Mazur 1987: Dorian Goldfeld, Benedict Gross, Don Zagier 1992: Karl Rubin, Paul Vojta 1997: Andrew J. Wiles
XXI wiek	2002: Henryk Iwaniec, Richard Taylor 2005: Peter Sarnak 2008: Manjul Bhargava 2011: Chandrashekhar Khare, Jean-Pierre Wintenberger 2014: Zhang Yitang, Cem Yıldırım, János Pintz, Daniel Goldston 2017: Henri Darmon 2020: James Maynard 2023: Kaisa Matomäki, Maksym Radziwiłł, James Newton, Jack Thorne

do 2009	2004: Shiing-shen Chern 2005: Andrew Wiles 2006: David Mumford, Wen-Tsun Wu 2007: Robert Langlands, Richard Taylor 2008: Władimir Arnold, Ludwig Faddiejew 2009: Simon K. Donaldson, Clifford Taubes
2010–2019	2010: Jean Bourgain 2011: Demetrios Christodoulou, Richard S. Hamilton 2012: Maksim Koncewicz 2013: David Donoho 2014: George Lusztig 2015: Gerd Faltings, Henryk Iwaniec 2016: Nigel Hitchin 2017: János Kollár, Claire Voisin 2018: Luis Caffarelli 2019: Michel Talagrand
lata 20. XXI wieku	2020: Alexander Beilinson, David Kazhdan 2021: Jean-Michel Bismut, Jeff Cheeger 2022: Noga Alon, Ehud Hrushovski 2023: Władimir Drinfeld, Shing-Tung Yau 2024: Peter Sarnak