Andrew Wiles

Andrew Wiles
Data i miejsce urodzenia	11 kwietnia 1953 ; Cambridge
Zawód, zajęcie	matematyk
	Multimedia w Wikimedia Commons

Andrew John Wiles (ur. 11 kwietnia 1953 w Cambridge) – brytyjski matematyk, zawodowo związany też ze Stanami Zjednoczonymi. Specjalista w dziedzinie teorii liczb, znany przede wszystkim z udowodnienia wielkiego twierdzenia Fermata^[1]. Zdobywca licznych laurów naukowych jak Nagroda Wolfa w dziedzinie matematyki (1996), Nagroda Abela (2016) i Medal Copleya (2017) oraz specjalne wyróżnienie Międzynarodowej Unii Matematycznej (IMU) – w zastępstwie Medalu Fieldsa za rok 1998.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Tytuł bakałarza uzyskał na Uniwersytecie Oksfordzkim w 1974, a stopień doktora w 1980 w Kolegium Clare (Uniwersytet w Cambridge). Razem z Johnem Coatesem prowadził badania nad arytmetyką krzywych eliptycznych. W 1982 roku zatrudnił go Uniwersytet w Princeton.

W lipcu 1993 Wiles przedstawił dowód hipotezy Shimury-Taniyamy w kilku przypadkach, w tym wymaganych do udowodnienia wielkiego twierdzenia Fermata. Pod koniec tego samego roku wykryto w rozumowaniu Wilesa lukę, którą udało się jednak uzupełnić po dwóch latach dalszej pracy; pewną rolę odegrał w tym uczeń Wilesa Richard Taylor. Dowód został opublikowany w „Annals of Mathematics”^[2] i uzupełniony wspólną publikacją Wilesa i Taylora^[3].

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

Za swoje dokonania Wiles został wyróżniony szeregiem odznaczeń:

1995: Nagroda Schocka;
1995: Nagroda Ostrowskiego;
1995: Nagroda Fermata;
1996: Royal Medal;
1996: Nagroda Wolfa w dziedzinie matematyki;
1997: Nagroda Cole’a w dziedzinie teorii liczb;
1998: srebrna plakietka Międzynarodowej Unii Matematycznej (IMU) – w zastępstwie Medalu Fieldsa, którym nagradzani są tylko matematycy poniżej 40. roku życia;
2005: Nagroda Shawa w dziedzinie matematyki;
2016: Nagroda Abela^[4];
2017: Medal Copleya.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Wiles Andrew John, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-07-30] .
↑ Andrew Wiles. Modular Elliptic Curves and Fermat's Last Theorem. „Annals of Mathematics”. Second Series, Vol. 141, No. 3 (maj 1995), s. 443-551. DOI: 10.2307/2118559. (ang.).
↑ Taylor R., Wiles A. (1995). Ring theoretic properties of certain Hecke algebras, „Annals of Mathematics” Vol. 141, No. 3, s. 553–572.
↑ Andrew Wiles, który udowodnił słynne twierdzenie Fermata, dostał matematycznego Nobla, wyborcza.pl [dostęp 2016-03-19] .

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Andrew Wiles w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)

[1] Wiles Andrew John, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-07-30] .

[2] Andrew Wiles. Modular Elliptic Curves and Fermat's Last Theorem. „Annals of Mathematics”. Second Series, Vol. 141, No. 3 (maj 1995), s. 443-551. DOI: 10.2307/2118559. (ang.).

[3] Taylor R., Wiles A. (1995). Ring theoretic properties of certain Hecke algebras, „Annals of Mathematics” Vol. 141, No. 3, s. 553–572.

[4] Andrew Wiles, który udowodnił słynne twierdzenie Fermata, dostał matematycznego Nobla, wyborcza.pl [dostęp 2016-03-19] .

[1]

[2]

[3]

[4]

do 2009	2003: Jean-Pierre Serre 2004: Michael Atiyah, Isadore Singer 2005: Peter Lax 2006: Lennart Carleson 2007: S.R. Srinivasa Varadhan 2008: John G. Thompson, Jacques Tits 2009: Michaił Gromow
2010–2019	2010: John Tate 2011: John Milnor 2012: Endre Szemerédi 2013: Pierre Deligne 2014: Jakow Sinaj 2015: John Forbes Nash, Louis Nirenberg 2016: Andrew Wiles 2017: Yves Meyer 2018: Robert Langlands 2019: Karen Uhlenbeck
od 2020	2020: Hillel Furstenberg, Grigorij Margulis 2021: László Lovász, Avi Wigderson 2022: Dennis Sullivan 2023: Luis Caffarelli

Logika i filozofia	Willard Van Orman Quine (1993) Michael Dummett (1995) Dana Scott (1997) John Rawls (1999) Saul Kripke (2001) Solomon Feferman (2003) Jaakko Hintikka (2005) Thomas Nagel (2008) Hilary Putnam (2011) Derek Parfit (2014) Ruth Millikan (2017) Saharon Szelach (2018) Dag Prawitz i Per Martin-Löf (2020) David Kaplan (2022)
Matematyka	Elias M. Stein (1993) Andrew Wiles (1995) Mikio Satō (1997) Jurij Manin (1999) Elliott H. Lieb (2001) Richard P. Stanley (2003) Luis Caffarelli (2005) Endre Szemerédi (2008) Michael Aschbacher (2011) Zhang Yitang (2014) Richard Schoen (2017) Ronald Coifman (2018) Nikołaj Makarow (2020) Jonathan S. Pila (2022)
Sztuki muzyczne	Ingvar Lidholm (1993) György Ligeti (1995) Jorma Panula (1997) Kronos Quartet (1999) Kaija Saariaho (2001) Anne Sofie von Otter (2003) Mauricio Kagel (2005) Gidon Kremer (2008) Andrew Manze (2011) Herbert Blomstedt (2014) Wayne Shorter (2017) Barbara Hannigan (2018) György Kurtág (2020)
Sztuki wizualne	Rafael Moneo (1993) Claes Oldenburg (1995) Torsten Andersson (1997) Herzog & de Meuron (1999) Giuseppe Penone (2001) Susan Rothenberg (2003) SANAA i Kazuyo Sejima + Ryūe Nishizawa (2005) Mona Hatoum (2008) Marlene Dumas (2011) Anne Lacaton i Jean-Philippe Vassal (2014) Doris Salcedo (2017) Andrea Branzi (2018) Francis Alÿs (2020)

1901–1909	1901: W.E. Ayrton, W.T. Blanford 1902: E.A. Sharpey-Schafer, H. Lamb 1903: D. Gill, H.T. Brown 1904: D. Bruce, W. Burnside 1905: C.S. Sherrington, J.H. Poynting 1906: A.G. Greenhill, D.H. Scott 1907: E.H. Hobson, R.H. Traquair 1908: H. Head, J. Milne 1909: A. Love, R. Ross
1910–1919	1910: F.O. Bower, J. Joly 1911: G. Chrystal, W.M. Bayliss 1912: G.E. Smith, W.M. Hicks 1913: E.H. Starling, H.B. Dixon 1914: E.W. Brown, W.J. Sollas 1915: J. Larmor, W.H. Rivers 1916: H.M. Macdonald, J.S. Haldane 1917: A.S. Woodward, J. Aitken 1918: A. Fowler, F.G. Hopkins 1919: J.H. Jeans, J.B. Farmer
lata 20.	1920: G.H. Hardy, W. Bateson 1921: F.W. Dyson, F. Blackman 1922: C.T.R. Wilson, J. Barcroft 1923: C.G. Martin, W.N. Shaw 1924: D. Clerk, H.H. Dale 1925: A.C. Seward, W.H. Perkin Jr 1926: A.V. Hill, W.B. Hardy 1927: J.C. McLennan, T. Lewis 1928: A.S. Eddington, R. Broom 1929: J.E. Littlewood, R. Muir
lata 30.	1930: J.E. Marr, O.W. Richardson 1931: R. Glazebrook, W.H. Lang 1932: E. Mellanby, R. Robinson 1933: G.I. Taylor, P.P. Laidlaw 1934: E.D. Adrian, S. Chapman 1935: A. Harker, C.G. Darwin 1936: E.S. Goodrich, R.H. Fowler 1937: A.H.R. Buller, N.V. Sidgwick 1938: F.W. Aston, R.A. Fisher 1939: D. Keilin, P.A.M. Dirac
lata 40.	1940: F.H.A. Marshall, P.M.S. Blackett 1941: E. Kennaway, E.A. Milne 1942: W.W.C. Topley, W.N. Haworth 1943: E.B. Bailey, H.S. Jones 1944: C.R. Harington, D. Brunt 1945: E.J. Salisbury, J.D. Bernal 1946: C.D. Darlington, W.L. Bragg 1947: F.M. Burnet, C.N. Hinshelwood 1948: J. Gray, H. Jeffreys 1949: R.A. Peters, G.P. Thomson
lata 50.	1950: C.F.A. Pantin, E.V. Appleton 1951: H. Florey, I. Heilbron 1952: F. Bartlett, C.K. Ingold 1953: P. Fildes, N.F. Mott 1954: H.A. Krebs, J.D. Cockcroft 1955: V. Wigglesworth, A. Todd 1956: O.T. Jones, D.M.C. Hodgkin 1957: F.G. Gregory, W.V.D. Hodge 1958: A.L. Hodgkin, H. Massey 1959: P.B. Medawar, R. Peierls
lata 60.	1960: R. Cameron, B. Lovell 1961: W.L.G. Clark, C.F. Powell 1962: J.C. Eccles, S. Chandrasekhar 1963: H.H. Read, R. Hill 1964: F. Brambell, M.J. Lighthill 1965: H.C. Husband, J.C. Kendrew, R.A. Lyttleton 1966: C. Cockerell, F. Yates, J.A. Ratcliffe 1967: J. Hutchinson, J.Z. Young, C.E. Tilley 1968: G. Roberts, W.T.J. Morgan, M.F. Atiyah 1969: C.W. Oatley, F. Sanger, G.E.R. Deacon
lata 70.	1970: J.F. Baker, W.A.H. Rushton, K.C. Dunham 1971: P.E. Kent, M. Perutz, G. Herzberg 1972: W.B. Lewis, F. Crick, D. Barton 1973: E.P. Abraham, R.R. Porter, M. Ryle 1974: S. Brenner, G. Edwards, F. Hoyle 1975: B. Wallis, D.C. Phillips, E. Bullard 1976: A. Walsh, J.L. Gowans, J.W. Cornforth 1977: J.B. Adams, H.E. Huxley, P. Hirsch 1978: T. Kilburn, R.A. Gregory, A. Salam 1979: V.E. Cosslett, H.W. Kosterlitz, C. Frank
lata 80.	1980: J.P. Wild, H. Harris, D. Wilkinson 1981: R. Riley, M.L. Vogt, G. Wilkinson 1982: C. Milstein, W. Hawthorne, R.H. Dalitz 1983: D.J. Bradley, W.S. Feldberg, J. Kingman 1984: A.L. Cullen, M. Lyon, A. Battersby 1985: J. Argyris, J.B. Gurdon, R. Penrose 1986: E. Ash, R. Doll, R. Richards 1987: G.V.R. Born, E.J. Denton, F. Graham-Smith 1988: H. Barlow, W. Watkins, G. Batchelor 1989: J. Vane, D. Weatherall, J.C. Polanyi
lata 90.	1990: O.C. Zienkiewicz, A. McLaren, M. Berry 1991: J. Mason, M. Berridge, D. McKenzie 1992: D. Tabor, M.A. Epstein, S. Donaldson 1993: R. Hill, H. Barlow, V. Heine 1994: S. Moncada, E. Mansfield, S. Chandrasekhar 1995: D. Metcalf, P. Nurse, R.J. Williams 1996: R. Hinde, J. Heslop-Harrison, A. Wiles 1997: G. Eglinton, J.M. Smith, D.H. Perkins 1998: E. Southern, R. Miledi, D.C. Bradley 1999: J.F. Davidson, P.D. Wall, A. Howie
rok 2000	T. Berners-Lee, G. Burnstock, K.U. Ingold

XX wiek	1931: Harry Vandiver 1941: Claude Chevalley 1946: Henry Mann 1951: Paul Erdős 1956: John Tate 1962: Kenkichi Iwasawa, Bernard Dwork 1967: James Ax, Simon Kochen 1972: Wolfgang Schmidt 1977: Gorō Shimura 1982: Robert P. Langlands, Barry Mazur 1987: Dorian Goldfeld, Benedict Gross, Don Zagier 1992: Karl Rubin, Paul Vojta 1997: Andrew J. Wiles
XXI wiek	2002: Henryk Iwaniec, Richard Taylor 2005: Peter Sarnak 2008: Manjul Bhargava 2011: Chandrashekhar Khare, Jean-Pierre Wintenberger 2014: Zhang Yitang, Cem Yıldırım, János Pintz, Daniel Goldston 2017: Henri Darmon 2020: James Maynard

XX wiek	1989: Louis de Branges 1991: Jean Bourgain 1993: Miklós Laczkovich, Marina Ratner 1995: Andrew Wiles 1997: Jurij Nesterenko, Gilles I. Pisier 1999: Alexander A. Beilinson, Helmut H. Hofer
XXI wiek	2001: Henryk Iwaniec, Peter Sarnak, Richard L. Taylor 2003: Paul Seymour 2005: Ben Green 2007: Oded Schramm 2009: Sorin Popa 2011: Ib Madsen, David Preiss, Kannan Soundararajan 2013: Yitang Zhang 2015: Peter Scholze 2017: Akshay Venkatesh 2019: Assaf Naor 2021: Tim Austin

Andrew Wiles

Spis treści

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Menu nawigacyjne