Order Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

Order Zasługi
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
	; Awers I kl.
	; Awers V kl.
	; Rewers V kl.
	; Baretka I kl.
	; Baretka II kl.
	; Baretka III kl.
	; Baretka IV kl.
	; Baretka V kl.
Ustanowiono	10 kwietnia 1974
Wycofano	1990 (zmiana nazwy państwa)
Wielkość	68 x 68 mm (order I klasy); 60 x 60 mm (order II–III kl.); 48 x 48 mm (order IV–V kl.); 80 x 80 mm (gwiazda)
Wydano	3693
Powyżej	Order Sztandaru Pracy
Poniżej	Złoty Krzyż Zasługi
Projektant	Edward Gorol
Powiązane	Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej
	Multimedia w Wikimedia Commons

Order Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – polskie wysokie odznaczenie cywilne okresu PRL, nadawane cudzoziemcom oraz Polakom zamieszkałym za granicą.

Order Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej został ustanowiony ustawą z dnia 10 kwietnia 1974^[1] „ ...mając na względzie rozwijające się stosunki Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z innymi państwami oraz potrzebę dania wyrazu szczególnemu uznaniu zasług położonych na rzecz rozwoju współpracy i przyjaźni między narodami...”.

Podział orderu

W przypadku tego orderu zrezygnowano po raz pierwszy z nazwy krzyża przy podziale na klasy (pomijając Order Sztandaru Pracy, którego klasy były jedynie numerowane i potocznie nazywane gwiazdami):

I klasa – Wielka Wstęga,
II klasa – Komandoria z Gwiazdą,
III klasa – Komandoria,
IV klasa – Złota Odznaka,
V klasa – Srebrna Odznaka^[2].

Nadawanie

Order Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nadawano obywatelom państw obcych lub zamieszkałym za granicą innym osobom, które swą działalnością polityczną, społeczną, gospodarczą albo w zakresie nauki, oświaty, kultury, sztuki, ochrony zdrowia lub w innej dziedzinie wniosły wybitny wkład w dzieło rozwoju współpracy międzynarodowej oraz umacniania i pogłębiania przyjaźni łączącej Polską Rzeczpospolitą Ludową z innymi państwami i narodami. „Zamieszkałe za granicą inne osoby” w praktyce było eufemistycznym określeniem Polonii – obywateli polskich pozostających na emigracji. Order mógł być również nadany zagranicznej instytucji, miastu lub jednostce terytorialnej.

Order nadawała Rada Państwa, na wniosek Ministra Spraw Zagranicznych, ewentualnie Przewodniczącego Rady Państwa, Prezesa Rady Ministrów lub Komitetu Centralnego PZPR.

Po zmianie ustroju i nazwy państwa polskiego na Rzeczpospolita Polska w grudniu 1989, zaszła potrzeba nowej regulacji odznaczeń państwowych. Zdecydowano pozostawić Order Zasługi, nieco zmieniając jego formę. Mimo braku formalnej zmiany ustawy o ustanowieniu Orderu Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ani nazwy Orderu, w drodze rozporządzenia Prezydenta RP z 16 kwietnia 1991, obowiązującego od 24 maja 1991, określono go jako Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej i zmieniono opis jego odznaki na odpowiadający późniejszemu Orderowi Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. Dopiero ustawą z dnia 16 października 1992 o orderach i odznaczeniach Order Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej został formalnie zastąpiony przez Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, a ustawa z 1974 została uchylona.

Projektantem obu tych orderów był Edward Gorol^[2].

Opis odznaki

Odznaką była, podobna do sowieckich odznaczeń, pięcioramienna gwiazda (krzyż gwiaździsty) z rozszerzającymi się ramionami, pokrytymi na awersie czerwoną i białą emalią^[2]. Między ramionami gwiazdy znajduje się pięć pęków promieni. Pośrodku na awersie nałożony jest orzeł państwowy (bez korony) srebrzony. Gwiazda zwieńczona jest tarczą z inicjałami PRL na tle poziomych promieni. Na rewersie ramiona gwiazdy są fakturowane, pośrodku na okrągłej tarczy znajduje się data: 1974. W klasach I-IV promienie i zwieńczenie są złocone, a w klasie V są srebrzone. Wymiar odznaki wynosi: w klasie I – 68 mm, w klasach II i III – 60 mm, w klasach IV i V – 48 mm.

Odznaką Orderu I i II klasy jest ponadto gwiazda orderowa składająca się z dziesięciu pęków promieni o średnicy 80 mm, z czego pięć pęków złoconych umieszczonych jest na tle pięciu pęków srebrzonych. Pośrodku na okrągłej tarczy pokrytej czerwoną emalią nałożony jest orzeł srebrzony.

Wstęga orderowa wykonana była w kolorze jasnego kobaltu i nawiązywała do zachowanego na obczyźnie Orderu Orła Białego^[2].

Sposób noszenia poszczególnych klas:

I klasa: odznakę orderu noszono na wielkiej wstędze szerokości 100 mm, założonej przez prawe ramię do lewego boku, a gwiazdę orderową noszono pośrodku lewej strony piersi, poniżej innych orderów i odznaczeń.
II klasy: odznakę orderu noszono na wstędze szerokości 45 mm, założonej na szyi, a gwiazdę orderową noszono pośrodku lewej strony piersi, poniżej innych orderów i odznaczeń.
III klasy: odznakę orderu noszono na wstędze szerokości 45 mm, założonej na szyi.
IV i V klasy: odznakę noszono na wstążce szerokości 36 mm i długości 60–65 mm, po lewej stronie piersi. Na wstążce Orderu IV klasy upięta jest z tej wstążki rozetka o średnicy 25 mm.

Po zmianach z 16 kwietnia 1991^[3], monogram „PRL” zastąpiono monogramem „RP”, wprowadzono orła z koroną według wzoru obowiązującego dla godła państwa, usunięto datę „1974” z rewersu oraz zmieniono kolor wstążki i wstęgi na ciemny kobalt.

Odznaczeni

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Orderem Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Wielką Wstęgę otrzymało 76 osób, m.in.^[4]:

1974 – Kurt Waldheim, sekretarz generalny ONZ
1974 – Bruno Kreisky, kanclerz Austrii
1974 – Urho Kekkonen, prezydent Finlandii
1974 – Andriej Gromyko, minister spraw zagranicznych ZSRR
1975 – Valéry Giscard d’Estaing, prezydent Francji
1975 – Aleksiej Kosygin, premier ZSRR
1975 – Nikołaj Podgorny, przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej ZSRR
1976 – Jacques Chirac, premier Francji
1977 – Baldwin I Koburg, król Belgów
1978 – Muammar Kadafi, prezydent Libii
1978 – Todor Żiwkow, sekretarz generalny KC Bułgarskiej Partii Komunistycznej, przewodniczący Rady Państwa Bułgarii
1979 – Fidel Castro, premier i przewodniczący Rady Państwa Kuby
1980 – Luigi Longo, włoski lider komunistów
1981 - Todor Żiwkow - sekretarz generalny KC Bułgarskiej Partii Komunistycznej, przewodniczący Rady Państwa Bułgarii (po raz drugi)
1981 – Leonid Breżniew, przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej ZSRR
1982 – Janos Kadar, sekretarz generalny KC Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej
1982 – Erich Honecker, Przewodniczący Rady Państwa NRD
1983 – Gustav Husak, prezydent Czechosłowacji
1983 – Andreas Papandreu, premier Grecji
1984 – Willi Stoph, premier NRD
1985 – Dolores Ibarruri, hiszpańska komunistka
1986 – Fidel Castro, po raz drugi
1987 – Kim Ir Sen, prezydent Korei Północnej
1988 – Yasuhiro Nakasone, premier Japonii
1988 – Todor Żiwkow, po raz trzeci
1989 – Jan Karol I Burbon, król Hiszpanii
1989 – François Mitterrand, prezydent Francji
1989 – Javier Perez de Cuellar, sekretarz generalny ONZ

W 1988 Gustáv Husák, który miał być odznaczony ponownie i Nicolae Ceaușescu odmówili przyjęcia Wielkiej Wstęgi Orderu Zasługi PRL.

Wg danych Biura Odznaczeń Państwowych Kancelarii Rady Państwa oraz Biura Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP przyznano:

I klasę – 65 razy,
II klasę – 264 razy,
III klasę – 581 razy,
IV klasę – 983 razy^[5].

W sumie w latach 1974–1990 orderem odznaczono 3304 razy, w tym 50 zbiorowości, z których Akademia Nauk ZSRR i Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej otrzymały I klasę^[4], a łącznie, do końca obowiązywania ustawy z okresu PRL, przyznano 3693 Orderów Zasługi PRL^[6].

Przypisy

↑ Dz.U. z 1974 r. nr 14, poz. 83
↑ ^a ^b ^c ^d Tadeusz Jeziorowski, Mariusz Skotnicki (red.): Blask orderów. T. III. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2019, s. 52-55.
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 43, poz. 190
↑ ^a ^b Zbigniew Puchalski: Dzieje polskich znaków zaszczytnych. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2000, s. 256-257.
↑ Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. I). Warszawa: 2008, s. 20.
↑ Juliusz Ćwieluch: Medalomania. Raport: Medale i ordery. Kto daje, komu i za co. polityka.pl, 20 listopada 2010. [dostęp 2012-05-04].

[1] Dz.U. z 1974 r. nr 14, poz. 83

[bo-2] Tadeusz Jeziorowski, Mariusz Skotnicki (red.): Blask orderów. T. III. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2019, s. 52-55.

[3] Dz.U. z 1991 r. nr 43, poz. 190

[zp-4] Zbigniew Puchalski: Dzieje polskich znaków zaszczytnych. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2000, s. 256-257.

[ws-5] Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. I). Warszawa: 2008, s. 20.

[6] Juliusz Ćwieluch: Medalomania. Raport: Medale i ordery. Kto daje, komu i za co. polityka.pl, 20 listopada 2010. [dostęp 2012-05-04].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Rodzaj odznaczenia	order krzyż medal gwiazda odznaka dystynktorium
Elementy insygniów	godło łańcuch orderowy gwiazda orderowa rozetka galonik okucie wstęga orderowa
Formy zredukowane	cywilna: miniaturka orderowa mundurowa: baretka
Lista odznaczeń w	Afryce Ameryce Południowej Ameryce Północnej i Środkowej Australii i Oceanii Azji Europie
Lista baretek w	Afryce Ameryce Południowej Ameryce Północnej i Środkowej Australii i Oceanii Azji Europie organizacjach międzynarodowych
Prawo	kapituła orderu odznaczenie państwowe order domowy order kobiecy
System odznaczeń w Polsce	Komisja Heraldyczna polski system orderowo-odznaczeniowy (lista) polskie odznaczenia resortowe polskie odznaczenia samorządowe

Ordery	Order Budowniczych Polski Ludowej Order Odrodzenia Polski Order Virtuti Militari Order Krzyża Grunwaldu Order Sztandaru Pracy Order Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Odznaczenia państwowe	Krzyż Zasługi Krzyż Walecznych Medal Zasłużonym na Polu Chwały Krzyż Partyzancki Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie Krzyż Bitwy pod Lenino Krzyż Oświęcimski Medal „Za waszą wolność i naszą” Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939” Medal „Za udział w walkach w obronie władzy ludowej” Śląski Krzyż Powstańczy Wielkopolski Krzyż Powstańczy Warszawski Krzyż Powstańczy Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 40-lecia Polski Ludowej Medal za Warszawę Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Medal Rodła Medal za Ofiarność i Odwagę Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie Medal „Za udział w walkach o Berlin” Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
Odznaki tytułów honorowych	„Lotnik Kosmonauta PRL” „Zasłużony dla Kultury Narodowej” „Zasłużony dla Wymiaru Sprawiedliwości PRL” „Zasłużony dla Zdrowia Narodu” „Zasłużony Drukarz PRL” „Zasłużony Energetyk PRL” „Zasłużony Górnik PRL” „Zasłużony Hutnik PRL” „Zasłużony Kolejarz PRL” „Zasłużony Lekarz PRL” „Zasłużony Nauczyciel PRL” „Zasłużony Pilot Wojskowy PRL” „Zasłużony Portowiec PRL” „Zasłużony Rolnik PRL” „Zasłużony Stoczniowiec PRL”
Medale i odznaki resortowe	Medal Komisji Edukacji Narodowej Medal za Wybitne Osiągnięcia Sportowe Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej” Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” Medal „Za udział w walkach o Berlin” Medal „Za zasługi dla obronności kraju” Odznaka Grunwaldzka Odznaka Braterstwa Broni Odznaka honorowa dla korespondentów Głównego Urzędu Statystycznego Odznaka honorowa „Odznaka Mistrza” Odznaka honorowa „Wzorowy Kierowca” Odznaka honorowa „Za 1.000 000 km lotu” Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” Odznaka honorowa „Za zasługi dla gospodarki przestrzennej” Odznaka honorowa „Za zasługi dla ochrony pracy” Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej” Odznaka honorowa „Za zasługi dla ochrony zdrowia” Odznaka honorowa „Za zasługi dla oświaty” Odznaka honorowa „Za zasługi dla statystyki PRL” Odznaka honorowa „Zasłużonemu Działaczowi ORMO” Odznaka honorowa „Zasłużony dla bankowości PRL” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych” Odznaka honorowa „Zasłużony dla gospodarki przestrzennej i komunalnej” Odznaka honorowa „Zasłużony dla górnictwa PRL” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Informacji Naukowo-Technicznej” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Morza” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Państwowy” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Rady Narodowej” Odznaka Przysposobienia Sanitarnego Odznaka Wzorowego Funkcjonariusza Służby Więziennej Odznaka „10 lat w Służbie Narodu” Odznaka „20 lat w Służbie Narodu” Odznaka „400 lat Poczty Polskiej” Odznaka „Budowniczy Huty im. Lenina” Odznaka „Budowniczy Huty Katowice” Odznaka „Budowniczy Nowej Huty” Odznaka „Budowniczy Pałacu Kultury i Nauki im. J. Stalina” Odznaka „Mistrz Sportu” Odznaka „Na Straży Pokoju” Odznaka „Przodownik Pracy” Odznaka „Przodownik Pracy Socjalistycznej” Odznaka „Przodujący Drogowiec” Odznaka „Przodujący Kolejarz” Odznaka „Racjonalizator Produkcji” Odznaka „Sprawny do Pracy i Obrony” Odznaka „W Służbie Narodu” Odznaka „W Służbie Penitencjarnej” Odznaka „Wzorowego Sprzedawcy” Odznaka „Wzorowy Hodowca” Odznaka „Wzorowy Księgarz” Odznaka „Za opiekę nad zabytkami” Odznaka „Za wzorową pracę w służbie weterynaryjnej” Odznaka „Za zasługi dla celnictwa PRL” Odznaka „Za zasługi dla finansów PRL” Odznaka „Za Zasługi dla Obrony Cywilnej” Odznaka „Za Zasługi dla Ochrony Przeciwpożarowej” Odznaka „Za zasługi dla przemysłu chemicznego” Odznaka „Za zasługi dla rozwoju przemysłu maszynowego” Odznaka „Za zasługi dla transportu PRL” Odznaka „Za zasługi w dziedzinie geodezji i kartografii” Odznaka „Za zasługi w obronie granic PRL” Odznaka „Za zasługi w ochronie porządku publicznego” Odznaka „Za zasługi w zwalczaniu powodzi” Odznaka „Zasłużony dla Energetyki” Odznaka „Zasłużony dla Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego” Odznaka „Zasłużony dla polskiej geologii” Odznaka „Zasłużony dla ubezpieczeń społecznych” Odznaka „Zasłużony dla Wynalazczości i Racjonalizacji” Odznaka „Zasłużony drukarz” Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej” Odznaka „Zasłużony Działacz Turystyki” Odznaka „Zasłużony Funkcjonariusz Pożarnictwa” Odznaka „Zasłużony Mistrz Sportu” Odznaka „Zasłużony Opiekun Społeczny” Odznaka „Zasłużony Pracownik Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska” Odznaka „Zasłużony Pracownik Handlu” Odznaka „Zasłużony Pracownik Handlu i Usług” Odznaka „Zasłużony Pracownik Handlu Zagranicznego” Odznaka „Zasłużony Pracownik Łączności” Odznaka „Zasłużony Pracownik Przemysłu Lekkiego” Odznaka „Zasłużony Pracownik Przemysłu Spożywczego i Skupu” Odznaka „Zasłużony Pracownik Rolnictwa” Odznaka „Zasłużony Przodownik Pracy” Odznaka „Zasłużony Przodownik Pracy Socjalistycznej” Odznaka „Zasłużony Racjonalizator Produkcji” Odznaka „Zasłużony Trener”