Otmuchów
Szablon:POL miasto infobox Otmuchów (hist. również Odmuchów, Odmachów[1], łac. Otmuchovia, niem. Ottmachau) – miasto w woj. opolskim, w powiecie nyskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Otmuchów. Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto liczyło 5 145 mieszkańców. Miasto położone jest historycznie na Dolnym Śląsku[2], natomiast geograficznie na Przedgórzu Sudeckim, w Obniżeniu Otmuchowskim w południowej części województwa opolskiego nad Nysą Kłodzką między sztucznymi zbiornikami wodnymi Jeziorem Otmuchowskim i Nyskim, przy drodze krajowej nr 46, którą na tym odcinku biegnie też droga łącząca Górny Śląsk z ziemią kłodzką. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do starego woj. opolskiego. Do roku 1975 wchodziło w skład powiatu grodkowskiego.
Nazwa
Znaczenie nazwy miasta nie jest jednoznaczne. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najwcześniejszą zanotowaną nazwę miejscowości zapisaną w dokumencie z 1103 roku Othemochow podając jej znaczenie "Finsterwalde, Burgium Walddickicht" czyli po polsku "Ciemny las, zamek w kniejach"[4].
Miejscowość jako "Otemochow" w Bulli wrocławskiej w roku 1155.[5] Nazwę Othmuchow wymienia również w Rocznikach Królestwa Polskiego spisanych w latach 1455–1480 polski kronikarz Jan Długosz[6]. W 1475 roku w łacińskich statutach Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Othmuchouie[7].
W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel wymienił miejscowość w swoim łacińskim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając dwie nazwy Otmuchovia, Othmuchaw[8].
Miejscowość nosiła nazwę historyczną Odmuchów, Odmachów. Nazwę tą wymienia w pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym języku polskim w Berlinie Fryderyk Wielki[3] oraz Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany pod koniec wieku XIX[9]. Niemiecka nazwa Ottmachau jest zgermanizowaną formą pierwotnej nazwy miejscowości i stała się urzędową nazwą miasta w Prusach po trzech wojnach śląskich między państwem pruskim oraz Austrią[potrzebny przypis].
Polską nazwę Odmuchów w książce "Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej" wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[10]. Polską nazwę Odmuchów oraz niemiecką Ottmachau wymienia w 1896 roku śląski pisarz Konstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku[11]. Damrot w swojej książce wymienia również starsze nazwy z łacińskich dokumentów z roku 1278 Otmuchow i Odmuchovo.
Po roku 1945 miasto zostało nazwane Otmuchów.
Historia
Jeden z najstarszych grodów kasztelańskich na Śląsku. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1155 r., znajdował się wówczas (i aż do 1810 r.) w posiadaniu biskupstwa wrocławskiego. W XIV wieku otoczony murami. Niszczony wojnami tracił swe znaczenie na rzecz rozwijającej się w sąsiedztwie Nysy, ówczesnej stolicy księstwa biskupiego.
Powstanie herbu miasta datuje się na rok 1347. W herbie znajduje się otwarta brama miejska w kolorze białym na niebieskim polu. Od XIV wieku używana jako pieczęć miejska.
W czasie II wojny światowej w miejscowości Niemcy utworzyli jeden z obozów koncentracyjnych dla Polaków na Śląsku tzw. Polenlager 86.[12]
Zabytki
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[13]:
- układ urbanistyczny średniowiecznego założenia miasta
- kościół par. pw. śś. Mikołaja i Franciszka Ksawerego, okazała barokowa budowla z l. 1690-1701 - z końca XVII w., wzniesiona na wzgórzu, na miejscu istniejącego dawniej kościoła, pełni obecnie funkcję kościoła parafialnego. W kościele tym, znajdują się cztery obrazy pędzla Michała Leopolda Willmanna, a także seria 38 fresków, które na zlecenie biskupa wrocławskiego Franciszka Ludwika wykonał Karol Dankwart, twórca m.in. prac w Kościele św. Anny w Krakowie czy na Jasnej Górze. Kościół jest siedzibą parafii
- kościół ewangelicki, z XIX w.
- kaplica pw. Świętego Krzyża, ul. Krakowska, z XVIII w.
- cmentarz parafialny, z XIX w.
- kościół cmentarny pw. św. Anny, neogotycka budowla, pochodząca z drugiej połowy XIX wieku. W miejscu tym istniał od średniowiecza szpital miejski i kaplica pw. N. M. Panny, fundacji biskupów wrocławskich
- kaplica, z poł. XIX w.
- cmentarz żydowski, na terenie parku „Bażanciarnia”, z lat 1830-1935
- zespół zamkowy, z XIII-XVIII w.-XIX w.:
- zamek biskupi, wzniesiony prawdopodobnie w XIII w. na miejscu drewnianego grodu kasztelańskiego, sprzed 1155 roku, na szczycie górującego nad okolicą wzgórza. Dwukrotnie zniszczony w czasie wojen husyckich w latach 1430 i 1443. W 1484 roku został przebudowany przez biskupa Rotha[14]. W latach 1585-1596 przebudowano go ponownie w stylu renesansowym. Z tego okresu pochodzi m.in. zwieńczenie wieży zamkowej i sgraffitowe obramowanie okien. W roku 1646 zamek został zajęty przez Szwedów. Na dziedzińcu zamkowym mieściły się zabudowania gospodarcze oraz kaplica zamkowa, znana z przekazów od 1470 roku. Według opisu z roku 1666 była to budowla kamienna, sklepiona o ceglastej posadzce i kryta dachówką. Na wieżyczce kapicy znajdował się zegar słoneczny. W centralnej części dziedzińca jest studnia, która przetrwała do dnia dzisiejszego. Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów zamku są schody, zwane końskimi. Schody zostały wzniesione na polecenie biskupa Filipa von Sinzendorf, który w wyniku choroby poruszał się w lektyce. Rezydencja obejmowała także zamek dolny
- pałac - zamek dolny, zbudowany w latach 1706-1707 przez nyskiego architekta M. Kleina w stylu barokowym. Obecnie siedziba Urzędu Miasta
- studnia z obudową
- park
- fragmenty murów obronnych - miejskich, do naszych czasów zachowały się odcinki murów w różnych częściach miasta a także:
- basteja w ścianach domu, ul. Cicha 2/3
- wieża - brama „Wróbla”, z XV w., XVI w., zwana Bramą Nyską, gotycka, zwieńczona renesansową attyką, niegdyś miejskie więzienie
- ratusz, prawdopodobnie zbudowany został około 1538 roku - XVI w. w stylu renesansowym. Swój obecny wygląd zawdzięcza odbudowie w 1817 r. Fasadę ratusza zdobi późnorenesansowa dekoracja sgraffitowa. Na ścianach ratusza zachował się XVI-wieczny zegar słoneczny. Zegar ten często nazywa się "Zegarem Paracelsusa", na cześć legendy, mało wiarygodnej, ale jakże romantycznej, według której ów słynny medyk miał zawitać do Otmuchowa podczas swoich podróży, i wybawić miasto od zarazy, ratusz wypisany z księgi rejestru
- dom, ul. Krakowska 4, z połowy XIX w.
- budynek gospodarczy, ul. Orkana 2, z połowy XVIII w.
- domy, Rynek 2, 3, 4, z XVII-XVIII w.
- domy, ul. Nyska[15] - 2, 4, 6, 8, z XVII/XVIII w., XIX w.
Gospodarka
Większe zakłady (wg liczby zatrudnionych):
- Zakład Przemysłu Cukierniczego Otmuchów S.A. (ZPC Otmuchów) – spółka akcyjna średniej wielkości zatrudniająca około 550 osób[16].
- Eko Vimar Orlański – producent kotłów centralnego ogrzewania[17].
- Zlikwidowane zakłady
- Südzucker - Cukrownia Otmuchów S.A.– (zatrudniała około 100 osób) zakład produkujący cukier i syrop z buraków cukrowych. Pod koniec lutego 2009 właściciel zakładu ogłosił zaprzestanie produkcji i likwidację zakładu[18] W czerwcu 2009 roku zakład zamknięto w 2013 roku zakład wyburzono.
Cukrownia Otmuchów
Najstarszy zakład produkcyjny, którego budowę rozpoczęto w roku 1881. Budowie sprzyjała budowa szosy na trasie Nysa - Kłodzko i linii kolejowej w 1875 r. W roku 1893 głównie na potrzeby cukrowni zbudowano linię kolejową do cukrowni i Dziewiętlic. W okresie przedwojennym cukrownia przerabiała około 1400 ton buraków na dobę i produkowała cukier surowy. Pierwszą ważniejszą inwestycją po II wojnie światowej była budowa w roku 1948 pieca wapiennego. W latach 1956-59 wybudowano hotele robotnicze, magazyn nawozów i nasion, w roku 1957 melaśnik na 750 ton melasy. Zakład włączono do w skład Ślaskiej Spółki Cukrowej z siedzibą we Wrocławiu, następnie przejętej przez grupę Südzucker AG. W kampanii 2007/2008 zakład przerobił przeszło 300 tysięcy ton buraków cukrowych i wyprodukował 43 tysiące ton cukru. Po 130 latach działalności w 2009 ogłoszono zaprzestanie produkcji i likwidację zakładu[18]. W czerwcu 2009 roku zakład zamknięto i stoi nieczynny. W 2012 roku zakład został sprzedany firmie BRAVET, prace wyburzeniowe zostały zakończone, teren został wyczyszczony.
Komunikacja
- droga krajowa nr 46 - Kłodzko – Opole - Lubliniec - Częstochowa
- kolej – stacja PKP, od 2008 nie kursują pociągi osobowe.
- autobus - przystanek PKS
- autobusy miejskie z Nysy (MZK Nysa) - autobusy miejskie z Nysy - dworzec główny
Kultura, sport, rekreacja
W Otmuchowie kręcono część plenerów do filmu Yesterday z 1984 r. w reżyserii Radosława Piwowarskiego.
W Otmuchowie corocznie od 1973 obchodzone jest Lato Kwiatów. Pierwotnie była to plenerowa wystawa kompozycji i konstrukcje z kwiatów zakładów zieleni z województwa opolskiego, obecnie jako impreza o charakterze wystawienniczo-festynowym. Zazwyczaj jest ono obchodzone w pierwszy pełny weekend lipca[19].
W mieście działa klub piłkarski - Czarni Otmuchów, występujący obecnie w V lidze.
Jezioro Otmuchowskie
Pierwsze plany budowy jeziora na Nysie Kłodzkiej powstały w 1913 roku, jednak w wyniku komplikacji związanych w wybuchem I wojny światowej zrezygnowano z realizacji projektu. Sytuacja zmieniła się w roku 1926, rozpoczęto modernizację otwartej w 1874 roku linii kolejowej w kierunku Kłodzka (jej fragment przebiegał przez obszar planowanego jeziora). Spowodowało to rozpoczęcie prac nad planem budowy zbiornika retencyjnego, którego zadaniem miało być zatrzymanie fali powodziowej na Nysie Kłodzkiej spływającej z Sudetów. W roku 1928 zaczęto budowę zbiornika i wszystkich pozostałych z nim związanych obiektów (m.in. nowe mosty). Przy budowie zbiornika zatrudniono ponad 2000 osób. Podczas budowy dochodziło czasami do wypadków śmiertelnych, np. w lipcu 1931 roku doszło do poważnego wypadku jednej z lokomotyw, w wyniku którego w wyniku ciężkich poparzeń zginęły dwie osoby - maszynista i palacz. Budowę zbiornika ukończono w roku 1933. Jezioro ma obszar około 2 tys. hektarów i pojemność 143 milionów m³ wody[20]. Na obszarze jeziora znajdowały się trzy wsie. Obecnie obszar 29 ha[20] tuż poniżej tamy jeziora jest objęty rezerwatem Czapla siwa otoczonym starodrzewem (brzoza i dąb). Jezioro i tereny wokół niego należą do Otmuchowsko-Nyskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Współpraca międzynarodowa
 |
Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Miasta i gminy partnerskie:
Ludzie związani z Otmuchowem
- Marek Kapłon – polski muzyk rockowy, perkusista
- Innocenty Fritsch – opat cystersów krzeszowskich
- Roman Dąbrowski - gracz Reprezentacji Polski w piłce nożnej
- Roman Konik - pisarz, filozof, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego
Zobacz też
- ↑ Odmuchów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 379.
- ↑ Granicą jest Nysa Kłodzka – R. Pysiewicz-Jędrusik, A. Pustelnik, B. Konopska, Granice Śląska, Wrocław 1998, ISBN 83-911532-0-7
- ↑ a b Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – "Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750"
- ↑ Heinrich Adamy: Die Schlesischen Ortsnamen ihre entstechung und bedeutung. Breslau: Verlag von Priebotsch`s Buchhandlung, 1888, s. 9.
- ↑ Władysław Jan Grabski, "300 miast wróciło do Polski. Informator historyczny", PAX, Warszawa 1960, hasło Otmuchów, str. 340..
- ↑ Jan Długosz, L. VII, str. 835.
- ↑ Franz Xaver Seppelt,"Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446", Franz Goerlich, Breslau 1912. - tekst łaciński statutów w wersji zdygitalizowanej.
- ↑ [Nicolaus Henel von Hennenfeld, "Silesiographia Breslo-Graphia", Frankfurt am Main 1613, str. 43.]
- ↑ Odmuchów - Słownik geograficzny Królestwa Polskiego
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, str.27.
- ↑ Konstanty Damrot, "Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung : mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen : Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde", Verlag von Felix Kasprzyk, Beuthen 1896
- ↑ Polenlager Ottmachau, Bundesarchiv
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 73-74. [dostęp 26.12.2012].
- ↑ Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 284
- ↑ W NID istnieje stara nazwa ulicy Świerczewskiego.
- ↑ Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Otmuchów". [dostęp 8.04.2009].
- ↑ EKO - VIMAR ORLAŃSKI. [dostęp 8.04.2009].
- ↑ a b Upadła Cukrownia Otmuchów. [dostęp 7.04.2009]..
- ↑ Lato Kwiatów w Otmuchowie. [dostęp 8.04.2009].
- ↑ a b Jezioro Otmuchowskie
Bibliografia
- Aus Stadt und Land Ottmachau , miejsce wydania nieznane 1927.
- B. Guerquin, Zamki Śląskie, Warszawa 1957, s. 66.
- B. Steinborn, Otmuchów, Paczków, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, s. 28-35.
- Wypisy do dziejów ziemi nyskiej, pod red. F. Hawranek, Opole 1980.
- Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie. Przedgórze Paczkowskie. Słownik Geografii Turystycznej Sudetów, tom 21 N-Ż, pod red. M. Staffy, Wydawnictwo I-BIS, Wrocław 2008, s. 74-94.
- Bernhard Kutsche, Ottmachau, die Staubeckenstadt, Braunschweig 1934.
Linki zewnętrzne
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
- Siedziba gminy: Otmuchów
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osady | |
| Przysiółek | |
| Części miasta | |
| Część wsi | |
| Przysiółki wsi |
