Pomidor zwyczajny

Pomidor zwyczajny
Pęd pomidora z owocem
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	Euphyllophyta
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	astrowe
Rząd	psiankowce
Rodzina	psiankowate
Rodzaj	pomidor
Gatunek	pomidor zwyczajny
Nazwa systematyczna
Lycopersicon esculentum Mill. Gard. Dict. (ed. 8) no. 2 no. 2 1768
Synonimy
Lycopersicon lycopersicum (L.) H. Karst., Solanum lycopersicum L., Solanum pomiferum Cav.
Zdjęcia i grafiki w Commons

Kwitnący pęd

Pomidor zwyczajny, pomidor jadalny (Lycopersicon esculentum Mill.) – gatunek rośliny z rodziny psiankowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej lub Środkowej. Do Europy dotarł po 1492, po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.

Morfologia

Pokrój

Roślina gruczołowata, lepko owłosiona, o charakterystycznej woni.

Łodyga

Do 1,5 m wysokości, u odmian szklarniowych nawet do kilku metrów.

Liście

Pojedynczo lub podwójnie przerywanopierzastodzielne o odcinkach w zarysie sercowatojajowych, pierzastowcinanych.

Kwiaty

O koronie długości kielicha, żółte, o zaostrzonych płatkach, zebrane w jednostronne, kilkukwiatowe skrętki w kątach liści.

Owoce

Soczyste, duże jagody. W ostatnim czasie dostępnych jest wiele odmian pomidorów, o różnych kolorach i kształtach owocu. Owoce mogą mieć wielkość od 20 do ponad 100 mm średnicy. Kształt może być kulisty, wydłużony (przypominający śliwkę lub gruszkę), a także żebrowany (podobny do papryki). Barwa owocu pierwotnie i najczęściej czerwona. Występują też odmiany pomarańczowe, żółte, zielone (dojrzałe) oraz czarne.

Biologia

W strefie międzyzwrotnikowej rośnie jako bylina, jednak z powodu wrażliwości na mróz w strefie klimatu umiarkowanego gatunek uprawiany jest jako roślina jednoroczna. Kwiaty są samopylne.

Zmienność

Występują m.in. następujące odmiany pomidora zwyczajnego:

• Pomidory czereśniowe:
  • Sweet 100 – słodkie owoce wielkości 2,5 cm, tworzą duże grona, wymagają podwiązywania, dojrzewają 2,5 miesiąca.
  • Evita – jednakowej wielkości owoce, błyszczące, koloru czerwonego, posiadają charakterystyczny smak, wytrzymałe, dojrzewają 2 miesiące.
  • Mirabell – owoce złotożółte, słodkie wielkości 2,5 cm, rosnące w gronach, dojrzewają 2 miesiące.
• Pomidory średnioowocowe:
  • Martina – błyszczące, czerwone owoce, odporne na pękanie, rosną szybko i zdrowo, dojrzewają 1,5 miesiąca.
  • Brylant – odmiana wczesna, posiadająca czerwone owoce o wyrafinowanym smaku, odmiana bardzo wydajna, dojrzewająca 2,5 miesiąca.
  • Morden – owoce kuliste, koloru żółtopomarańczowego, posiada wyrafinowany smak, dojrzewająca 1,5–2 miesiące.
  • Balkonstar – odmiana niska, wytrzymała o jasnych, regularnych owocach oraz o wyrafinowanym smaku, dojrzewająca 1,5–2 miesiące.
• Pomidory typu Lima:
  • Roma – owoce łagodne w smaku, o grubej skórce i małej liczbie pestek, dobrze nadają się na sosy i soki, dojrzewają 2,5 miesiąca.
  • New Yorker – odmiana wczesna, o dużych, nieco spłaszczonych, wyrafinowanych owocach, dojrzewają 2,5–3 miesiące.
• Pomidory wielkoowocowe:
  • Master – owoce duże, okrągłe, gładkie, bardzo aromatyczne, odmiana o silnym wzroście i dużej zdrowotności, dojrzewają 2,5–3 miesiące.
  • Beefmaster – odmiana wytrzymała, odporna na choroby grzybowe, duże owoce o wadze 1 kg, soczyste o grubej skórce, dojrzewają 2,5–3 miesiące.
  • Jawor – owoce odporne na pękania, dojrzewają równomiernie, najlepsze do bezpośredniego spożycia i na przetwory, dojrzewają 2,5 miesiąca.

Nazewnictwo

Nazwa naukowa gatunku uznawana za ważną ustalona została przez Philipa Millera w 1768. Autor ten adoptował jednak wcześniejsze nazewnictwo – pierwszym, który zastosował nazwę lykopérsikon w nowożytnej literaturze botanicznej był Joseph Pitton de Tournefort w 1696. Opisał on pomidora w publikacji „Elements de botanique” pod nazwą zaczerpniętą z prac Galena, który z kolei określał w ten sposób nie zidentyfikowaną roślinę używając złożenia z dwóch terminów greckich: lýcos (=wilk) i persiké (=pochodzący z Persji), co tłumaczone jest na „wilczą brzoskwinię”. Nazwa gatunkowa esculentus oznacza „jadalny” i pochodzi od łacińskiego słowa esca (=pokarm, pożywienie). Karol Linneusz w publikacji „Species Plantarum” (1753) opisał gatunek pod nazwą Solanum lycopersicum zaliczając pomidora do rodzaju psianka.

Pierwsze zachowane nazwy zwyczajowe pomidora w językach europejskich pojawiają się w podpisie rysunku z roku 1553 w pracy Remberta Dodoensa, który podpisał rycinę z tym gatunkiem określeniem Poma amoris (=jabłka miłości). Późniejsi autorzy używali także odmiennych wariantów nazw, takich jak Poma aurea (=złote jabłka) i Pomi del Peru (=jabłka z Peru). Nazwa zwyczajowa utrwalona w języku włoskim „pomi d'oro” (dosłownie tłumaczona na „jabłka ze złota”) stała się źródłem dla określenia używanego w języku polskim. W starszych publikacjach w języku polskim używane były jednak określenia „jabłko miłości” (u Syreniusza) i „jabłko złote” (słownik języka polskiego z 1861). Nazwa „pomidor” rozpowszechniła się w piśmiennictwie dopiero w XIX wieku (wówczas też czasem w formie plurale tantum jako „pomidory”). Gatunek określany był początkowo nazwą „pomidor”, także w pracach botanicznych. Jednowyrazowe określenie gatunku jest często nadal spotykane, zwłaszcza w literaturze z zakresu warzywnictwa. W publikacjach stosujących binominalne nazewnictwo także w nazwach zwyczajowych (polskich) gatunek określany jest najczęściej jako „pomidor zwyczajny” i „pomidor jadalny”. Czasem wskazywane jako nazwa poboczna jest określenie „psianka pomidor” nawiązujące do ujęcia systematycznego Linneusza.

Zastosowanie

Warzywo. Owoce pomidorów spożywane są pod różnymi postaciami: w stanie surowym, jako składnik zup, sosów, sałatek, kanapek, potraw z ryżu. Pomidory są też przetwarzane na soki, przeciery i koncentraty.

Pomidory są bogate w likopen – przeciwutleniacz, który, jak podejrzewano do niedawna, przeciwdziała zachorowaniom na nowotwory (zwłaszcza na raka prostaty). Likopen jest szczególnie przyswajalny dla człowieka w formie poddanej termicznej obróbce (przetwory pomidorowe). Dlatego też więcej tego związku będzie przyswojone w sosie pomidorowym czy sałatce z oliwą niż w surowych pomidorach. Nowe badania wskazują jednak, że ochronne działanie przeciwnowotworowe jest największe przy spożywaniu surowych pomidorów, a nie przetworów (np. sosu). Badania epidemiologiczne na dużych populacjach wskazują, że spożywanie przetworów z pomidorów zapobiega rozwojowi raka prostaty.^{[potrzebne źródło]}

Owoce pomidora zawierają m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, kobalt, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoten, witaminy: K, B1, B2, B6, C, PP; kwasy: pantotenowy, foliowy, szczawiowy; biotynę, a także śladowe ilości innych substancji, m.in. nikotyny.

Pomidor uprawny
Wartości odżywcze na 100 g produktu

Składniki pokarmowe		Witaminy		Składniki mineralne
woda	94,5 g	witamina A	0,38 mg	magnez	10 mg
energia	18 kcal	witamina B1	0,06 mg	fosfor	24 mg
błonnik	1,4 g	witamina B2	0,04 mg	żelazo	0,4 mg
białko	0,9 g	witamina B6	0,11 mg	sód	1,2 mg
tłuszcze	0,2 g	witamina C	15 mg	wapń	10 mg
węglowodany	2,8 g	witamina PP	0,7 mg	potas	280 mg

Uprawa

Uprawiany jest powszechnie dla soczystych owoców. Znajduje się w rejestrze roślin uprawnych Unii Europejskiej. Wymaga gleb przepuszczalnych, ciepłych i zasobnych w próchnicę, oraz miejsc osłoniętych od wiatru i nasłonecznionych.

Ciekawostki

• Początkowo przez wielu Europejczyków pomidor był uważany za roślinę trującą. Uprawiano go w ogrodach w celach dekoracyjnych.
• W 1893 r. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych – porządkując kwestię zróżnicowania ceł na warzywa i owoce – dla celów podatkowych uznał pomidor za warzywo (na podstawie jego zastosowań kulinarnych), nie wyrokując jednak w kwestii jego klasyfikacji botanicznej. Podobnie traktowany jest on w Unii Europejskiej. Z naukowego punktu widzenia jadalna część pomidora pozostaje owocem.