Pomidor zwyczajny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Pomidor zwyczajny
Pomidor zwyczajny: zdjęcie
Pęd pomidora z owocem
Systematyka[1]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Klad rośliny naczyniowe
Klad Euphyllophyta
Klad rośliny nasienne
Klasa okrytonasienne
Klad astrowe
Rząd psiankowce
Rodzina psiankowate
Rodzaj pomidor
Gatunek pomidor zwyczajny
Nazwa systematyczna
Lycopersicon esculentum Mill.
Gard. Dict. (ed. 8) no. 2 no. 2 1768[2]
Synonimy

Lycopersicon lycopersicum (L.) H. Karst.,
Solanum lycopersicum L.,
Solanum pomiferum Cav[2].
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Kwitnący pęd
Tomatoes plain and sliced.jpg

Pomidor zwyczajny, pomidor jadalny (Lycopersicon esculentum Mill.) – gatunek rośliny z rodziny psiankowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej lub Środkowej. Do Europy dotarł po 1492, po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Roślina gruczołowata, lepko owłosiona, o charakterystycznej woni.
Łodyga
Do 1,5 m wysokości, u odmian szklarniowych nawet do kilku metrów.
Liście
Pojedynczo lub podwójnie przerywanopierzastodzielne o odcinkach w zarysie sercowatojajowych, pierzastowcinanych.
Kwiaty
O koronie długości kielicha, żółte, o zaostrzonych płatkach, zebrane w jednostronne, kilkukwiatowe skrętki w kątach liści.
Owoce
Soczyste, duże jagody. W ostatnim czasie dostępnych jest wiele odmian pomidorów, o różnych kolorach i kształtach owocu. Owoce mogą mieć wielkość od 20 do ponad 100 mm średnicy. Kształt może być kulisty, wydłużony (przypominający śliwkę lub gruszkę), a także żebrowany (podobny do papryki). Barwa owocu pierwotnie i najczęściej czerwona. Występują też odmiany pomarańczowe, żółte, zielone (dojrzałe) oraz czarne.

Biologia[edytuj | edytuj kod]

W strefie międzyzwrotnikowej rośnie jako bylina, jednak z powodu wrażliwości na mróz w strefie klimatu umiarkowanego gatunek uprawiany jest jako roślina jednoroczna. Kwiaty są samopylne[3].

Zmienność[edytuj | edytuj kod]

Występują m.in. następujące odmiany pomidora zwyczajnego[4]:

  • Pomidory czereśniowe (koktajlowe, drobnoowocowe):
    • Sweet 100 – słodkie owoce wielkości 2,5 cm, tworzą duże grona, wymagają podwiązywania, dojrzewają 2,5 miesiąca.
    • Evita – jednakowej wielkości owoce, błyszczące, koloru czerwonego, posiadają charakterystyczny smak, wytrzymałe, dojrzewają 2 miesiące.
    • Mirabell – owoce złotożółte, słodkie wielkości 2,5 cm, rosnące w gronach, dojrzewają 2 miesiące.
  • Pomidory średnioowocowe:
    • Martina – błyszczące, czerwone owoce, odporne na pękanie, rosną szybko i zdrowo, dojrzewają 1,5 miesiąca.
    • Brylant – odmiana wczesna, posiadająca czerwone owoce o wyrafinowanym smaku, odmiana bardzo wydajna, dojrzewająca 2,5 miesiąca.
    • Morden – owoce kuliste, koloru żółtopomarańczowego, posiada wyrafinowany smak, dojrzewająca 1,5–2 miesiące.
    • Balkonstar – odmiana niska, wytrzymała o jasnych, regularnych owocach oraz o wyrafinowanym smaku, dojrzewająca 1,5–2 miesiące.
  • Pomidory typu Lima:
    • Roma – owoce łagodne w smaku, o grubej skórce i małej liczbie pestek, dobrze nadają się na sosy i soki, dojrzewają 2,5 miesiąca.
    • New Yorker – odmiana wczesna, o dużych, nieco spłaszczonych, wyrafinowanych owocach, dojrzewają 2,5–3 miesiące.
  • Pomidory wielkoowocowe:
    • Master – owoce duże, okrągłe, gładkie, bardzo aromatyczne, odmiana o silnym wzroście i dużej zdrowotności, dojrzewają 2,5–3 miesiące.
    • Beefmaster – odmiana wytrzymała, odporna na choroby grzybowe, duże owoce o wadze 1 kg, soczyste o grubej skórce, dojrzewają 2,5–3 miesiące.
    • Jawor – owoce odporne na pękania, dojrzewają równomiernie, najlepsze do bezpośredniego spożycia i na przetwory, dojrzewają 2,5 miesiąca.

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Nazwa naukowa gatunku uznawana za ważną ustalona została przez Philipa Millera w 1768[2][5]. Autor ten adoptował jednak wcześniejsze nazewnictwo – pierwszym, który zastosował nazwę lykopérsikon w nowożytnej literaturze botanicznej był Joseph Pitton de Tournefort w 1696. Opisał on pomidora w publikacji „Elements de botanique” pod nazwą zaczerpniętą z prac Galena, który z kolei określał w ten sposób nie zidentyfikowaną roślinę używając złożenia z dwóch terminów greckich: lýcos (=wilk) i persiké (=pochodzący z Persji), co tłumaczone jest na „wilczą brzoskwinię”[6]. Nazwa gatunkowa esculentus oznacza „jadalny” i pochodzi od łacińskiego słowa esca (=pokarm, pożywienie)[6]. Karol Linneusz w publikacji „Species Plantarum” (1753) opisał gatunek pod nazwą Solanum lycopersicum zaliczając pomidora do rodzaju psianka[2].

Pierwsze zachowane nazwy zwyczajowe pomidora w językach europejskich pojawiają się w podpisie rysunku z roku 1553 w pracy Remberta Dodoensa, który podpisał rycinę z tym gatunkiem określeniem Poma amoris (=jabłka miłości). Późniejsi autorzy używali także odmiennych wariantów nazw, takich jak Poma aurea (=złote jabłka) i Pomi del Peru (=jabłka z Peru). Nazwa zwyczajowa utrwalona w języku włoskim „pomi d'oro” (dosłownie tłumaczona na „złote jabłka”) stała się źródłem dla określenia używanego w języku polskim[7]. W starszych publikacjach w języku polskim używane były jednak określenia „jabłko miłości” (u Syreniusza) i „jabłko złote” (słownik języka polskiego z 1861). Nazwa „pomidor” rozpowszechniła się w piśmiennictwie dopiero w XIX wieku (wówczas też czasem w formie plurale tantum jako „pomidory”)[8]. Gatunek określany był początkowo nazwą „pomidor”, także w pracach botanicznych[8][9]. Jednowyrazowe określenie gatunku jest często nadal spotykane, zwłaszcza w literaturze z zakresu warzywnictwa[7][10][11][12]. W publikacjach stosujących binominalne nazewnictwo także w nazwach zwyczajowych (polskich) gatunek określany jest najczęściej jako „pomidor zwyczajny”[13][14] i „pomidor jadalny”[15][16]. Czasem wskazywane jako nazwa poboczna jest określenie „psianka pomidor” nawiązujące do ujęcia systematycznego Linneusza[13].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Warzywo. Owoce pomidorów spożywane są pod różnymi postaciami: w stanie surowym, jako składnik zup, sosów, sałatek, kanapek, potraw z ryżu. Pomidory są też przetwarzane na soki, przeciery i koncentraty.

Pomidory są bogate w likopen – przeciwutleniacz, który, jak podejrzewano do niedawna, przeciwdziała zachorowaniom na nowotwory (zwłaszcza na raka prostaty). Likopen jest szczególnie przyswajalny dla człowieka w formie poddanej termicznej obróbce (przetwory pomidorowe). Dlatego też więcej tego związku będzie przyswojone w sosie pomidorowym czy sałatce z oliwą niż w surowych pomidorach. Nowe badania wskazują jednak, że ochronne działanie przeciwnowotworowe jest największe przy spożywaniu surowych pomidorów, a nie przetworów (np. sosu). Badania epidemiologiczne na dużych populacjach wskazują, że spożywanie przetworów z pomidorów zapobiega rozwojowi raka prostaty.[potrzebne źródło]

Owoce pomidora zawierają m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, kobalt, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoten, witaminy: K, B1, B2, B6, C, PP; kwasy: pantotenowy, foliowy, szczawiowy; biotynę, a także śladowe ilości innych substancji, m.in. nikotyny.

Pomidor uprawny
Wartości odżywcze na 100 g produktu
Składniki pokarmowe Witaminy Składniki mineralne
woda 94,5 g witamina A 0,38 mg magnez 10 mg
energia 18 kcal witamina B1 0,06 mg fosfor 24 mg
błonnik 1,4 g witamina B2 0,04 mg żelazo 0,4 mg
białko 0,9 g witamina B6 0,11 mg sód 1,2 mg
tłuszcze 0,2 g witamina C 15 mg wapń 10 mg
węglowodany 2,8 g witamina PP 0,7 mg potas 280 mg

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Uprawiany jest powszechnie dla soczystych owoców. Znajduje się w rejestrze roślin uprawnych Unii Europejskiej. Wymaga gleb przepuszczalnych, ciepłych i zasobnych w próchnicę, oraz miejsc osłoniętych od wiatru i nasłonecznionych.

Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]

  • Początkowo przez wielu Europejczyków pomidor był uważany za roślinę trującą. Uprawiano go w ogrodach w celach dekoracyjnych.
  • W 1893 r. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych – porządkując kwestię zróżnicowania ceł na warzywa i owoce – dla celów podatkowych uznał pomidor za warzywo (na podstawie jego zastosowań kulinarnych), nie wyrokując jednak w kwestii jego klasyfikacji botanicznej. Podobnie traktowany jest on w Unii Europejskiej[17]. Z naukowego punktu widzenia jadalna część pomidora pozostaje owocem.

Przypisy

  1. ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-06-13].
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 The Plant List Lycopersicon esculentum. [dostęp 20011-06-18].
  3. ↑ Lycopersicon lycopersicum (ang.). W: Floridata.com [on-line]. [dostęp 2012-03-10].
  4. ↑ Ogród moich marzeń. Warszawa: IMP, 1999. ISBN 83-908277-4-3.
  5. ↑ E. Terrell. Proposal (695) to conserve the name of the tomato asLycopersicum esculentum P. Miller and reject the combination Lycopercon lycopersicum (L.) Karsten (Solanaceae). „Taxon”. 32, s. 310-313, 1983 (ang.). 
  6. ↑ 6,0 6,1 Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: 1996. ISBN 8305128687.
  7. ↑ 7,0 7,1 Władysław Gosiewski, Henryk Skąpski: Pomidory szklarniowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1979, s. 12.
  8. ↑ 8,0 8,1 Majewski Erazm: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. Warszawa: Nakładem autora, 1894.
  9. ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski: Rośliny polskie. Lwów – Warszawa: Książnica – Atlas, 1924, s. 488.
  10. ↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1989, s. 291. ISBN 8309002564.
  11. ↑ Zofia Dobrakowska-Kopecka, Roch W. Doruchowski,Marian Gapiński: Warzywnictwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1989, s. 137. ISBN 8309012047.
  12. ↑ Marian Lityński, Helena Nieć: Warzywnictwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1977, s. 99.
  13. ↑ 13,0 13,1 Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Kraków: PAN, 2002. ISBN 8385444831.
  14. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina botanica, 2008. ISBN 9788392511052.
  15. ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
  16. ↑ Bogdan Zemanek: pomidor jadalny. W: Encyklopedia biologiczna. Zdzisława Otałęga (red. nacz.). Wyd. t. VIII. Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 1999, s. 332.
  17. ↑ Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1031/2008 z dnia 19 września 2008 r. zmieniające załącznik I do rozporządzenia Rady (EWG) nr 2658/87 w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej Taryfy Celnej (pol.). Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 2008. [dostęp 2010-09-12].
Źródło: „http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pomidor_zwyczajny&oldid=40341372”