Tadeusz Boy-Żeleński: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
drobne merytoryczne
Znacznik: Edytor kodu źródłowego 2017
Andrzej1993 (dyskusja | edycje)
1752 edycje
Przywrócenie poprzedniej wersji i usuniętych fragmentów wraz ze źródłami.
Linia 33: Linia 33:
[[Plik:Tablica Tadeusz Boy-Żeleński Smolna 11 w Warszawie.JPG|thumb|Tablica pamiątkowa przy ul. [[Ulica Smolna w Warszawie|Smolnej]] 11 w [[Warszawa|Warszawie]]]]
[[Plik:Tablica Tadeusz Boy-Żeleński Smolna 11 w Warszawie.JPG|thumb|Tablica pamiątkowa przy ul. [[Ulica Smolna w Warszawie|Smolnej]] 11 w [[Warszawa|Warszawie]]]]
[[Plik:Tablica Salon Boya-Żeleńskiego Smolna 11 w Warszawie.JPG|thumb|Tablica nad wejściem do dawnej siedziby [[Wydawnictwo Iskry|Wydawnictwa Iskry]] przy ul. Smolnej 11, w którym do 2014 mieścił się ''Salon Boya-Żeleńskiego'']]
[[Plik:Tablica Salon Boya-Żeleńskiego Smolna 11 w Warszawie.JPG|thumb|Tablica nad wejściem do dawnej siedziby [[Wydawnictwo Iskry|Wydawnictwa Iskry]] przy ul. Smolnej 11, w którym do 2014 mieścił się ''Salon Boya-Żeleńskiego'']]
'''Tadeusz Kamil Marcjan Żeleński''', pseudonim „Boy” (''Boy''-Żeleński; ur. [[21 grudnia]] [[1874]] w [[Warszawa|Warszawie]], zm. [[4 lipca]] [[1941]] we [[Lwów|Lwowie]]) – polski [[tłumacz]] literatury francuskiej, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i [[krytyka teatralna|teatralny]], pisarz, poeta-satyryk, kronikarz, [[esej|eseista]], działacz społeczny, z wykształcenia [[lekarz]]. Współpracownik [[Irena Krzywicka|Ireny Krzywickiej]], propagator [[świadome macierzyństwo|świadomego macierzyństwa]], [[antykoncepcja|antykoncepcji]] i [[edukacja seksualna|edukacji seksualnej]].
'''Tadeusz Kamil Marcjan Żeleński''', pseudonim „Boy” (''Boy''-Żeleński; ur. [[21 grudnia]] [[1874]] w [[Warszawa|Warszawie]], zm. [[4 lipca]] [[1941]] we [[Lwów|Lwowie]]) – polski [[tłumacz]] literatury francuskiej, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i [[krytyka teatralna|teatralny]], pisarz, poeta-satyryk, kronikarz, [[esej|eseista]], działacz społeczny, z wykształcenia [[lekarz]]. Współpracownik [[Irena Krzywicka|Ireny Krzywickiej]], propagator [[świadome macierzyństwo|świadomego macierzyństwa]], [[antykoncepcja|antykoncepcji]] i [[edukacja seksualna|edukacji seksualnej]], kolaborant komunistyczny, jedyny niekomunistyczny pisarz, który podpisał [[deklarację czternastu pisarzy]], gdzie wyraził radość z okupacji Polski przez ZSRR<ref>{{Cytuj |autor = Jacek Trznadel |tytuł = Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941 |data = 1998 |wydawca = Antyk Marcin Dybowski}}</ref>.


== Życiorys ==
== Życiorys ==
Linia 65: Linia 65:


=== II wojna światowa ===
=== II wojna światowa ===
⚫
Po wybuchu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] wyjechał do [[Lwów|Lwowa]]. Zamieszkał u szwagra żony – prof. [[Jan Grek|Jana Greka]]. 19 listopada 1939, Boy z trzynastoma innymi pisarzami wyraził publicznie radość z [[Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941)|zajęcia Kresów Wschodnich przez ZSRR]]<ref>Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 57</ref>. Sam upadek Polski Boy nazwał „Upadkiem Polski szlacheckiej”, co wspierało radziecką propagandę o rzekomym zacofaniu Polski<ref>Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 70</ref>. Wyraził pełne poparcie dla nowych władz oraz współpracował z nimi, powodem mogła być inspiracja myślą Marksa i Engelsa oraz kult [[Rewolucja francuska|rewolucji francuskiej]]<ref>Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 80-84</ref>. W październiku 1939 radzieckie kierownictwo [[Uniwersytet Lwowski|Uniwersytetu Lwowskiego]] powołało go na kierownika katedry historii literatury francuskiej. Działał w lwowskim oddziale [[Związek Literatów Polskich|Związku Literatów Polskich]]. Wszedł w skład kolegium redakcyjnego pisma „[[Nowe Widnokręgi]]”, publikował artykuły w „[[Czerwony Sztandar (periodyk po polsku)|Czerwonym Sztandarze]]”, uczestniczył także w różnych imprezach propagandowych<ref>[http://lwow.home.pl/boy.html Barbara Winklowa, ''Boy we Lwowie''].</ref>. W styczniu 1940 wszedł w skład 16-osobowej brygady autorów, powołanej za zgodą Ministerstwa Oświaty [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]] dla zredagowania 3-tomowego podręcznika historii literatury polskiej<ref>[[Bohdan Urbankowski]], Czerwona msza, czyli uśmiech Stalina, t. 1, Warszawa 1998, s. 180.</ref>.


==== Kolaboracja z komunistami ====

⚫
Po wybuchu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] wyjechał do [[Lwów|Lwowa]]. Zamieszkał u szwagra żony – prof. [[Jan Grek|Jana Greka]]. 19 listopada 1939 roku, Boy z trzynastoma innymi pisarzami wyraził publicznie radość z zajęcia Kresów Wschodnich przez ZSRR<ref>Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 57</ref>. Sam upadek Polski Boy nazwał „Upadkiem Polski szlacheckiej”, co wspierało komunistyczną propagandę o zacofaniu Polski<ref>Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 70</ref>. Boy również publicznie wychwalał komunistycznych propagandzistów, takich jak Bartosz Głowacki, Wandę Wasilewską, Elżbietę Szemplińską czy Władysława Broniewskiego<ref>Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 76</ref>. Pomimo bycia z wykształcenia lekarzem, postanowił działać jako pisarz propagandowy komunistów. Wyraził pełne poparcie dla reżimu oraz współpracował z nim, powodem była prawdopodobnie inspiracja myślą Marksa i Engelsa oraz kult rewolucji francuskiej<ref>Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 80-84</ref>. W październiku 1939 [[sowieci|sowieckie]] kierownictwo [[Uniwersytet Lwowski|Uniwersytetu Lwowskiego]] powołało go na kierownika katedry historii literatury francuskiej. Działał w lwowskim oddziale [[Związek Literatów Polskich|Związku Literatów Polskich]], wszedł w skład kolegium redakcyjnego pisma Związku Pisarzy Sowieckich „[[Nowe Widnokręgi]]”, publikował artykuły w „[[Czerwony Sztandar (periodyk po polsku)|Czerwonym Sztandarze]]”, uczestniczył w imprezach propagandowych<ref>[http://lwow.home.pl/boy.html Barbara Winklowa, ''Boy we Lwowie''].</ref>. W styczniu [[1940]] wszedł w skład 16-osobowej brygady autorów, powołanej za zgodą Ministerstwa Oświaty [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]] dla zredagowania 3-tomowego podręcznika historii literatury polskiej<ref>[[Bohdan Urbankowski]], Czerwona msza, czyli uśmiech Stalina, t. 1, Warszawa 1998, s. 180.</ref>.
Podczas [[Wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi 1939|prowizorycznych i fałszowanych wyborów w 1940]], które miały zapewnić legitymizację władzy radzieckiej, Boy zachęcał do udzielenia poparcia nowej władzy.
Podczas [[Wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi 1939|prowizorycznych i fałszowanych wyborów w 1940]], które miały zapewnić legitymizację władzy radzieckiej, Boy zachęcał do udzielenia poparcia nowej władzy.
{{CytatD|Z tym życzeniem spieszę do urny, z której wyjdą nazwiska godnie reprezentujące najszlachetniejsze ideały pracy, twórczości, międzynarodowego braterstwa|Tadeusz Boy-Żeleński|Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 92}}
{{CytatD|Z tym życzeniem spieszę do urny, z której wyjdą nazwiska godnie reprezentujące najszlachetniejsze ideały pracy, twórczości, międzynarodowego braterstwa|Tadeusz Boy-Żeleński|Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 92}}
W sierpniu 1940 był gościem Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Nauki [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] w [[Moskwa|Moskwie]]<ref>Dzieje najnowsze: Tom 14, PAN, 1983.</ref><ref>Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 99</ref>. Wykorzystując swoją pozycję, Boy przynajmniej dwukrotnie próbował interweniować u władz radzieckicj w obronie osób deportowanych (chodziło o prawnika Wiktora Turka i prawdopodobnie o Annę Tetmajerową, wdowę po [[Włodzimierz Tetmajer|Włodzimierzu]])<ref>H. Markiewicz, „Boy-Żeleński”, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2001, s. 212.</ref>.{{Osobny artykuł|Mord profesorów lwowskich}}
W sierpniu 1940 był gościem Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Nauki [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] w [[Moskwa|Moskwie]]<ref>Dzieje najnowsze: Tom 14, PAN, 1983.</ref>, po podróży wychwalał Związek Radziecki w Czerwonym Sztandarze<ref>Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 99</ref>. Boy wielokrotnie dziękował władzy komunistycznej, za wyzwolenie polskich, ukraińskich i żydowskich pisarzy od polski szlacheckiej, w audycji radiowej opisano zebranie we Lwowie w 1940 roku
{{CytatD|Występuje prof. Boy-Żeleński, wspominając ciężkie dni przeszłości. Mówi o twórczej radości, którą przeżywa na wyzwolonych ziemiach ukraińska, polska i żydowska inteligencja||Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 93}}


Wkrótce po zajęciu Lwowa przez Niemców, w nocy z 3 na 4 lipca 1941, został aresztowany wraz z prof. [[Jan Grek|Janem Grekiem]] i jego żoną, [[Maria Pareńska|Marią Pareńską-Grekową]] przez [[Einsatzkommando zur besonderen Verwendung]] pod dowództwem Brigadeführera dr. [[Eberhard Schöngarth|Karla Eberharda Schöngartha]] i [[Mord profesorów lwowskich|zamordowany tej samej nocy na stoku Góry Kadeckiej]]<ref>Tadeusz Żeleński, ''Dziewice konsystorskie.Piekło kobiet'', Poznań 1992, s. 24.</ref> wraz z grupą polskich profesorów lwowskich uczelni. Miejsce jego pochówku jest nieznane.
Wkrótce po zajęciu Lwowa przez Niemców, w nocy z 3 na 4 lipca 1941, został aresztowany wraz z prof. [[Jan Grek|Janem Grekiem]] i jego żoną, [[Maria Pareńska|Marią Pareńską-Grekową]] przez [[Einsatzkommando zur besonderen Verwendung]] pod dowództwem Brigadeführera dr. [[Eberhard Schöngarth|Karla Eberharda Schöngartha]] i [[Mord profesorów lwowskich|zamordowany tej samej nocy na stoku Góry Kadeckiej]]<ref>Tadeusz Żeleński, ''Dziewice konsystorskie.Piekło kobiet'', Poznań 1992, s. 24.</ref> wraz z grupą polskich profesorów lwowskich uczelni. Miejsce jego pochówku jest nieznane.

Wersja z 00:55, 30 sty 2020

Tadeusz Żeleński
Boy
Ilustracja
Tadeusz Żeleński (ok. 1910)
Imię i nazwisko

Tadeusz Kamil Marcjan Żeleński

Data i miejsce urodzenia

21 grudnia 1874
Warszawa

Data i miejsce śmierci

4 lipca 1941
Lwów

Narodowość

polska

Język

polski

Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Dziedzina sztuki

Esej, Felieton, Publicystyka

Epoka

Młoda Polska

Ważne dzieła
Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Tadeusz Boy-Żeleński na portrecie Witkacego, 1928
Popiersie Tadeusza Boya-Żeleńskiego, Kraków – planty
Tablica pamiątkowa przy ul. Smolnej 11 w Warszawie
Tablica nad wejściem do dawnej siedziby Wydawnictwa Iskry przy ul. Smolnej 11, w którym do 2014 mieścił się Salon Boya-Żeleńskiego

Tadeusz Kamil Marcjan Żeleński, pseudonim „Boy” (Boy-Żeleński; ur. 21 grudnia 1874 w Warszawie, zm. 4 lipca 1941 we Lwowie) – polski tłumacz literatury francuskiej, krytyk literacki i teatralny, pisarz, poeta-satyryk, kronikarz, eseista, działacz społeczny, z wykształcenia lekarz. Współpracownik Ireny Krzywickiej, propagator świadomego macierzyństwa, antykoncepcji i edukacji seksualnej, kolaborant komunistyczny, jedyny niekomunistyczny pisarz, który podpisał deklarację czternastu pisarzy, gdzie wyraził radość z okupacji Polski przez ZSRR[1].

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Był synem Wandy z Grabowskich[2] i Władysława Żeleńskiego, kompozytora. Miał dwóch braci: Edwarda oraz Stanisława, późniejszego właściciela pierwszej na ziemiach polskich pracowni witrażu. Rodzina pieczętowała się herbem Ciołek.

Tadeusz Żeleński w latach 1892–1900 studiował medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wcześniej uczęszczał do Nowodworka. Uczył się, ale jednocześnie prowadził hulaszczy tryb życia, nie stronił od alkoholu i gry w karty. Na rok przerwał studia, wpadł w nałóg karciarstwa hazardowego i najważniejszą kwestią życiową stały się dla niego pieniądze. Zdecydował się na stypendium wojskowe (50 guldenów rocznie), które musiał następnie odsłużyć w armii austro-węgierskiej po ukończeniu studiów[3].

Kiedy w 1898 z Berlina do Krakowa przeprowadził się Stanisław Przybyszewski, Żeleński stał się jego nieodłącznym towarzyszem - zafascynowany pisarzem i zakochany w jego żonie, przybyłej do Krakowa niedługo później Dagny[4].

Kiedy w 1901 otrzymał ostatecznie dyplom medyczny, rozpoczął pracę w Szpitalu św. Ludwika. Jego tryb życia niewiele się przez to zmienił; nadal często przebywał w krakowskich kawiarniach, m.in. „U Turlińskiego” (w hotelu Pod Różą), czy w „Jamie Michalika”[5].

Był zwolennikiem eugeniki[6].

Początek XX wieku

W 1904 Żeleński poślubił Zofię Pareńską (1886-1956), pierwowzór literackiej postaci Zosi w dramacie Wesele (1901) Stanisława Wyspiańskiego. Żeleński był obecny na uroczystości stanowiącej pierwowzór tego dramatu[7]. Małżeństwo to zostało zaaranżowane przez rodziców Tadeusza i Zofii (Eliza Pareńska i Wanda Żeleńska były ze sobą zaprzyjaźnione, natomiast Stanisław Pareński uczył Tadeusza na Uniwersytecie i pomógł mu zdobyć pracę w szpitalu). Swoją przyszłą żonę poznał w willi Pareńskich w Tenczynku. Z tego związku małżeńskiego przyszedł na świat Stanisław Żeleński, późniejszy aktor.

Pracując jako lekarz pediatra w Szpitalu św. Ludwika w Krakowie (1901–1906), Żeleński zainicjował powstanie organizacji „Kropla mleka”, której był kierownikiem i gdzie pracował jako doradca lekarski[8]. Rozpoczął nawet pisanie pracy habilitacyjnej, jednak wysłany na stypendium do Paryża zainteresował się literaturą francuską i pozostał jej wierny do końca życia, przekładając na język polski jej kanon niemal w całości (za przekład dzieł Moliera otrzymał w 1914 palmy Akademii Francuskiej).

Po powrocie do kraju, od 1906, współtworzył kabaret Zielony Balonik, pisząc do niego teksty satyryczne.

I wojna światowa

W czasie I wojny światowej jako lekarz kolejowy służył w armii austriackiej.

20-lecie międzywojenne

W 1919 zakończył pracę lekarza i został zatrudniony jako recenzent teatralny w krakowskim magazynie „Czas”. Od 1922 zamieszkał w Warszawie, gdzie jego pierwszym zajęciem było kierownictwo literackie w Teatrze Polskim. W 1928 otrzymał nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek jako jeden z najwybitniejszych krytyków (wraz z Wacławem Borowym i Karolem Irzykowskim). Przed II wojną światową był ostro zwalczany przez środowiska konserwatywne za głoszenie liberalnych poglądów, krytykę udziału Kościoła katolickiego w życiu społecznym i politycznym Polski oraz za „szarganie świętości narodowych”, a w szczególności za „odbrązawianie” postaci Mickiewicza i Fredry. W środowisku literackim krytykowany był przez Karola Irzykowskiego (m.in. w książce Beniaminek). W 1933 został wybrany do grona członków Polskiej Akademii Literatury.

Wspólnie z Ireną Krzywicką, z którą był związany uczuciowo, kierował w latach 30. XX w. prywatną kliniką warszawską promującą świadome macierzyństwo. Poradnia Świadomego Macierzyństwa w Warszawie została otwarta 27 października 1931 roku, w roku następnym przyjęła 4096 pacjentek. Podobne placówki powstały następnie w Łodzi, Krakowie, Przemyślu, Gorlicach[9]. W zainicjowanym przez siebie dodatku do „Wiadomości Literackich” pt. Życie Świadome propagował antykoncepcję i edukację seksualną. Domagał się legalizacji aborcji, by zlikwidować groźne dla życia kobiet podziemie aborcyjne.

15 sierpnia 1937 przeszedł operację usunięcia wyrostka robaczkowego[10].

II wojna światowa

Kolaboracja z komunistami

Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lwowa. Zamieszkał u szwagra żony – prof. Jana Greka. 19 listopada 1939 roku, Boy z trzynastoma innymi pisarzami wyraził publicznie radość z zajęcia Kresów Wschodnich przez ZSRR[11]. Sam upadek Polski Boy nazwał „Upadkiem Polski szlacheckiej”, co wspierało komunistyczną propagandę o zacofaniu Polski[12]. Boy również publicznie wychwalał komunistycznych propagandzistów, takich jak Bartosz Głowacki, Wandę Wasilewską, Elżbietę Szemplińską czy Władysława Broniewskiego[13]. Pomimo bycia z wykształcenia lekarzem, postanowił działać jako pisarz propagandowy komunistów. Wyraził pełne poparcie dla reżimu oraz współpracował z nim, powodem była prawdopodobnie inspiracja myślą Marksa i Engelsa oraz kult rewolucji francuskiej[14]. W październiku 1939 sowieckie kierownictwo Uniwersytetu Lwowskiego powołało go na kierownika katedry historii literatury francuskiej. Działał w lwowskim oddziale Związku Literatów Polskich, wszedł w skład kolegium redakcyjnego pisma Związku Pisarzy Sowieckich „Nowe Widnokręgi”, publikował artykuły w „Czerwonym Sztandarze”, uczestniczył w imprezach propagandowych[15]. W styczniu 1940 wszedł w skład 16-osobowej brygady autorów, powołanej za zgodą Ministerstwa Oświaty Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej dla zredagowania 3-tomowego podręcznika historii literatury polskiej[16]. Podczas prowizorycznych i fałszowanych wyborów w 1940, które miały zapewnić legitymizację władzy radzieckiej, Boy zachęcał do udzielenia poparcia nowej władzy. Szablon:CytatD W sierpniu 1940 był gościem Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Nauki ZSRR w Moskwie[17], po podróży wychwalał Związek Radziecki w Czerwonym Sztandarze[18]. Boy wielokrotnie dziękował władzy komunistycznej, za wyzwolenie polskich, ukraińskich i żydowskich pisarzy od polski szlacheckiej, w audycji radiowej opisano zebranie we Lwowie w 1940 roku

Szablon:CytatD

Wkrótce po zajęciu Lwowa przez Niemców, w nocy z 3 na 4 lipca 1941, został aresztowany wraz z prof. Janem Grekiem i jego żoną, Marią Pareńską-Grekową przez Einsatzkommando zur besonderen Verwendung pod dowództwem Brigadeführera dr. Karla Eberharda Schöngartha i zamordowany tej samej nocy na stoku Góry Kadeckiej[19] wraz z grupą polskich profesorów lwowskich uczelni. Miejsce jego pochówku jest nieznane.

Dzieła

Wstępy pisane przezeń do jego przekładów literatury francuskiej zostały wydane w trzech tomach pod tytułem Mózg i płeć (seria 1-3, Warszawa, 1926-1928) i stanowią krótki kurs literatury francuskiej.

Boy-Żeleński podzielił Młodą Polskę na „tatrzańską” i „szatańską” wskazując w ten sposób dwa najważniejsze obszary zainteresowań artystów współczesnej mu epoki. Był także autorem licznych felietonów społeczno-obyczajowych oraz teatralnych (przez wiele lat pracował jako krytyk teatralny), a także książek z zakresu historii literatury, wydanych jeszcze za jego życia[20]:

  • Markiza i inne drobiazgi (Kraków, 1914),
  • Słońce jesienne (tryptyk) (Kraków, 1915),
  • Z mojego dzienniczka. Akord smutku (Kraków – Warszawa 1917),
  • Flirt z Melpomeną (Wieczór pierwszy, Warszawa, 1920, kolejne tomy: 1921, 1922, 1924, 1925, 1926, 1927, 1929, 1932)
  • Antologia literatury francuskiej (Kraków, 1922),
  • Molier (Warszawa, 1924),
  • Pani Hańska (Lwów, 1925),
  • Brewerie (Warszawa, 1926),
  • Dziewice konsystorskie (Warszawa, 1929).
  • Ludzie żywi (Warszawa, 1929),
  • Pijane dziecko we mgle (Warszawa, 1929),
  • Brązownicy (Warszawa, 1930),
  • Marzenie i pysk (Warszawa, 1930),
  • Piekło kobiet (Warszawa, 1930),
  • Słowa grube i cienkie (Warszawa, 1931),
  • Jak skończyć z piekłem kobiet? (Warszawa, 1932),
  • Nasi okupanci (Warszawa, 1932),
  • Znasz-li ten kraj? (Warszawa, 1932),
  • Wakacje z prydumką (Warszawa, 1933).
  • Balzac (Lwów, 1934),
  • Obrachunki fredrowskie (Warszawa, 1934),
  • Reflektorem w serce (Wrażenia teatralne) (Warszawa 1934)[21]
  • Nieco mitologii (Warszawa, 1935),
  • Marysieńka Sobieska (Lwów, 1937),
  • Murzyn zrobił swoje (Warszawa, 1938),
  • Młoda Polska - wybór poezyj (Lwów, 1939, książka nie trafiła do sprzedaży, wznowiona w 1947 w Krakowie).

Dzieła zebrane Boya Żeleńskiego zostały wydane po wojnie w serii PIW-u pod redakcją Henryka Markiewicza.

W 2006 roku Wydawnictwo Iskry wydało niepublikowaną wcześniej książkę W perspektywie czasu, na podstawie odnalezionego maszynopisu, złożonego przez Boya w lwowskim Wydawnictwie Mniejszości Narodowych na dwa tygodnie przed śmiercią.

Przekłady (wybór)

Przełożył na język polski wiele dzieł literatury francuskiej:

Odznaczenia

Upamiętnienie

  • Imię Tadeusza Boya-Żeleńskiego od 1972 nosi krakowski Teatr Bagatela.
  • Przy ul. Smolnej 11 w Warszawie, w siedzibie Wydawnictwa Iskry mieszczącym się w dawnym mieszkaniu pisarza, w którym mieszkał w latach 1922–1936, do 2014 znajdowało się jego niewielkie muzeum biograficzne (Salon Boya-Żeleńskiego)[24][25]. Muzeum nie zostało odtworzone w nowej siedzibie redakcji przy al. Wyzwolenia 18[26]
  • Tablica pamiątkowa z piaskowca umieszczona w latach 50. na frontowej ścianie kamienicy przy ul. Smolnej 11[27].
  • Gimnazjum nr 21 w Krakowie nosi jego imię.
  • We Lwowie znajduje się ulica jego imienia.

Biografie

  • Józef Hen, Błazen – wielki mąż. Opowieść o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim, Wydawnictwo Iskry.
  • Boy we Lwowie, red. Barbara Winklowa, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1992.Fragmenty w wersji elektronicznej
  • Henryk Markiewicz, Boy-Żeleński, wyd. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2001, seria A to Polska właśnie.
  • Wojciech Natanson, Boy-Żeleński, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1983.
  • S. Sterkowicz, Boy (dr Tadeusz Żeleński). Lekarz, pisarz, społecznik, Warszawa 1960, wyd. 2, 1974.
  • B. Winklowa, Tadeusz Żeleński (Boy). Twórczość i życie, Warszawa 1967.
  • S. Sterkowicz, Po prostu Boy. Kronika życia i twórczości Tadeusza Boya-Żeleńskiego, Toruń 1994.
  • B. Winklowa, Nad Wisłą i nad Sekwaną. Biografia Tadeusza Boya-Żeleńskiego, Warszawa 1998.
  • Wacław Borowy, Boy jako tłumacz, 1922.
  • Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939-194. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1999. ISBN 83-87893-33-1.
  • B. Winklowa, Boyowie. Zofia i Tadeusz Żeleńscy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001.

Przypisy

  1. ↑ Jacek Trznadel, Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998.
  2. ↑ Według badacza Mateusza Miesesa Wanda była jedną z czterech córek Jana Andrzeja Grabowskiego, jednego z czterech synów Franciszki z Piaseckich i Mikołaja Grabowskiego, obojga będących pierwszym pokoleniem ochrzczonych frankistów.
  3. ↑ Barbara Winklowa, „Boyowie, Losy Zofii i Tadeusza Żeleńskich” (fragmenty).
  4. ↑ Józef Hen, Tadeusz, Stachu i Dagny, „Gazeta Wyborcza”, 19/06/1998.
  5. ↑ Anna Czabanowska-Wróbel, DWA MIASTA. KRAKÓW I LWÓW W EPOCE MŁODEJ POLSKI.
  6. ↑ Maciej Zaremba Bielawski, Higieniści, z dziejów eugeniki, Wołowiec: Czarne, 2014.
  7. ↑ Józef Hen, Zagadka Boya, Miesięcznik „Znak”, luty 2001, nr 549.
  8. ↑ Godziny zwierzeń, Stefan Henel (oprac.), Warszawa: Iskry, 1983, ISBN 83-207-0500-2, OCLC 830224418.
  9. ↑ Stanisław Sterkowicz: Tadeusz Boy-Żeleński lekarz – pisarz społecznik. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1974, s. 203.
  10. ↑ Choroba Boya-Żeleńskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 184 z 17 sierpnia 1937. 
  11. ↑ Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 57
  12. ↑ Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 70
  13. ↑ Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 76
  14. ↑ Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 80-84
  15. ↑ Barbara Winklowa, Boy we Lwowie.
  16. ↑ Bohdan Urbankowski, Czerwona msza, czyli uśmiech Stalina, t. 1, Warszawa 1998, s. 180.
  17. ↑ Dzieje najnowsze: Tom 14, PAN, 1983.
  18. ↑ Trznadel J., Kolaboranci Tadeusz Boy-Żeleński i grupa komunistycznych pisarzy we Lwowie 1939-1941, Antyk Marcin Dybowski, 1998. s. 99
  19. ↑ Tadeusz Żeleński, Dziewice konsystorskie.Piekło kobiet, Poznań 1992, s. 24.
  20. ↑ H. Markiewicz, „Boy-Żeleński”, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2001, s. 224–225.
  21. ↑ Tadeusz Żeleński (Boy): Reflektorem w serce (Wrażenia teatralne). Warszawa: Bibljoteka Boya (w zbiorach CBN Polona), 1934. [dostęp 2013-01-08].
  22. ↑ Krakowianie odznaczeni francuską Legią Honorową Nowości Illustrowane 1922 nr 11 s.3 [1].
  23. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 31.
  24. ↑ Salon Boya. [w:] Wydawnictwo Iskry [on-line]. iskry.com.pl. [dostęp 2014-03-22].
  25. ↑ Dariusz Bartoszewicz: Kamienica sprzedana. Co dalej z muzeum Boya-Żeleńskiego?. warszawa.gazeta.pl, 9 marca 2014. [dostęp 2014-03-22].
  26. ↑ O Iskrach. [w:] Wydawnictwo Iskry [on-line]. iskry.com.pl. [dostęp 2016-01-24].
  27. ↑ Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 202. ISBN 83-01-06109-X.

Linki zewnętrzne

Członkowie Polskiej Akademii Literatury
Członkowie honorowi
Protektorzy
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tadeusz_Boy-Żeleński&oldid=58646673”