Suraż: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 23:07, 23 lut 2016

Szablon:POL miasto infobox Suraż (ros. Сураж) – miasto w woj. podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Suraż. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. białostockiego.

Suraż leży w Dolinie Górnej Narwi, nad Narwią, przy Narwiańskim Parku Narodowym.

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[1].

Miasto jest jednym z najmniejszych w Polsce – liczy 1012 mieszkańców (stan na 30 czerwca 2012)^[2]. W większości ludność zajmuje się rolnictwem i hodowlą bydła mlecznego. Miasto w ostatnich latach nabiera charakteru turystycznego ze względu na sąsiedztwo parku narodowego.

Historia

Początkiem miasta było piastowskie grodzisko usypane na prawym brzegu Narwi w XI w. Zostało ono ufortyfikowane fosą, wałami i palisadą. Było one później obiektem ataków Jaćwingów, Litwinów i Krzyżaków. W 1390 roku król Władysław Jagiełło przekazał księciu Januszowi I mazowieckiemu gród w Surażu, Bielsku, Drohiczynie, Mielniku. W kronikach krzyżackich w związku z Surażem między innymi wspomniano Jesienią roku 1392 marszałek krzyżacki Engelhard Rawe z wielką liczbą braci i pielgrzymów pospieszył do (Pisza), zamku Świętego Jana, gdzie marszałek stół honorowy przysposobił. Pan Apill Vochs de Franken noszący chorągiew św. Jerzego, trzymał pierwsze miejsce i przybywają do Szirazen (=Suraża) i o staje od zamku zsiedli z koni do boju i przez trzęsawisko postępują. Poganie zaś zamek marszałkowi oddali, w którym znaleźli szwagra Witolda (biskupa płockiego Henryka, księcia mazowieckiego). Z rana idą dalej, a gdyby byli się zatrzymali, byliby pojmali biskupa i powrócili.

Na miejscu zniszczonego w 1392 r. przez Krzyżaków grodziska wybudowano pod koniec XV lub w pocz. XVI wieku (być może z inicjatywy Bony) zamek z ceglaną basztą na wale od strony miasta, która mieściła archiwum lub więzienie. Jej fundamenty odkryto w latach 30. XX wieku. Zamek został zniszczony w czasach potopu szwedzkiego w XVII wieku. Obecnie jedyną jego pozostałością jest Góra Zamkowa. Dnia 16 września 1445 roku Suraż otrzymał prawa miejskie magdeburskie z nadania Kazimierza Jagiellończyka^[3]. Pierwszym wójtem miasta został Albert Saszor. Prawa miejskie zostały potwierdzone w 1501 roku i nadano miastu nowe korzyści ekonomiczne. W 1520 roku Suraż został stolicą powiatu w ziemi bielskiej, a w 1533 r. zostało nadane królowej Bonie. W 1569 r. Suraż wraz z województwem podlaskim został włączony do Korony Polskiej, a w 1588 roku ustanowiono w nim sądy ziemskie. Miasto było zamieszkiwane przez Polaków, Żydów i osadników ruskich. Śladem przeszłości jest obecność Rynku Ruskiego w dzielnicy dawniej zajmowanej przez kolonistów.

W Surażu przed 1560 powstały trzy cerkwie: Świętych Piotra i Pawła, Przemienienia Pańskiego oraz św. Jana. Po zawarciu unii brzeskiej prawosławne dotąd świątynie przyjęły jej postanowienia. Cerkiew Przemienienia Pańskiego została rozebrana w 1792. Świątynia pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła funkcjonowała jako unicka nieprzerwanie do 1839, a w wymienionym roku, na mocy postanowień synodu połockiego, przeszła na własność parafii prawosławnej^[4]. W Surażu żyły 303 osoby wyznania prawosławnego; była to jedna z mniejszych parafii tego wyznania w eparchii wileńskiej i litewskiej^[5].

Suraż był ważnym centrum oporu podczas powstania styczniowego. Już w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 z miasta wyparto Rosjan. Mieszkańcy Suraża pomagali powstańcom m.in. przez dostarczanie białej broni, jednak 13-14 maja 1863 roku oddział powstańców pod dowództwem właścicieli majątku Reńszczyzna^[6] Juliana i Mikołaja Konopińskich, został rozbity przez Rosjan. Żołnierze rosyjscy następnie świętowali zwycięstwo goszcząc w Surażu u pochodzącego z Wołynia proboszcza miejscowej parafii prawosławnej Konstantego Prokopowicza, który następnie 22 maja został powieszony przez mieszkańców. Po upadku powstania na miasto nałożono kontrybucję i skonfiskowane liczne prywatne grunty mieszkańcom. 15 kwietnia 1865 na suraskim rynku powieszono Michała Laskowskiego, jednego z wywiadowców powstańczych. Za udział w powstaniu styczniowym Rosjanie zesłali na Syberię dwóch mieszkańców, byli to: Jan Holak Franciszek Karłowicz i Stanisław Zdrojkowski.

Po powstaniu styczniowym w Surażu wzniesiona została nowa murowana cerkiew Przemienienia Pańskiego^[4].

Ostateczny upadek miasta przyniosła budowa w 1862 Kolei Warszawsko-Petersburskiej, która ominęła Suraż. Jednocześnie przyniosło to rozwój sąsiednim Łapom.

Miasto zostało niemal całkowicie spalone przez Niemców w 1915. Wtedy też zniszczeniu uległa ostatnia suraska cerkiew^[4].

Historii miasta poświęcone jest Społeczne Muzeum Archeologiczne.

Atrakcje krajoznawcze

grodzisko wczesnośredniowieczne „Góra królowej Bony”
grodzisko wczesnośredniowieczne „Ostrówek” w Zawykach
kościół z roku 1873
cmentarz katolicki koło kościoła
kirkut żydowski z 1865 roku
stara drewniana zabudowa
układ miejski z XV wieku z dwoma rynkami
pomnik powstańców z 1863 roku na ul. Zakościelnej
prywatne Muzeum Archeologiczne W. Litwińczuka
cmentarz unicki i prawosławny z XVII w z kaplicą cmentarną pw. Imienia Maryi (dawniej unicką, następnie prawosławną) z II poł. XVIII w. w Zawykach
miejsce po dawnym majątku Reńszczyzna stanowiącym własność Mikołaja Konopińskiego
Wczesnośredniowieczna Osada Słowiańska Nawia. (http://nawia.org)

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Suraża w 2014 roku ^[7].

Zabytki

układ przestrzenny miasta, XV-XVI, nr rej.: 464 z 16.01.1980
cmentarz katolicki, nr rej.: 464 z 16.01.1980
cmentarz żydowski, nr rej.: 464 z 16.01.1980^[8].

Sławne osoby

Antoni Jabłoński – żołnierz, który zatknął polski sztandar w 1945 roku po zdobyciu Berlina na kolumnie Siegessäule.

Zobacz też

Stara Synagoga w Surażu

↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie gus
BŁĄD PRZYPISÓW
↑ W. Jarmolik, Prawa miejskie Suraża za Jagiellonów, Białostocczyzna 3/1995, nr.39 s. 1-5 – dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej (2012-06-03).
↑ ^a ^b ^c S. Borowik, Nie ma już parafii w Surażu, "Przegląd Prawosławny", nr 3 (201), marzec 2002.
↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 299 i 102. ISBN 978-83-7431-364-3.
↑ Renszczyzna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 543 . i Ropcowizna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 740 .
↑ http://www.polskawliczbach.pl/Suraz, w oparciu o dane GUS.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 .

Linki zewnętrzne

BIP Urzędu Miejskiego w Surażu
Suraż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 593 .

[1] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.

[gus-2] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie gus
BŁĄD PRZYPISÓW

[W._Jarmolik-3] W. Jarmolik, Prawa miejskie Suraża za Jagiellonów, Białostocczyzna 3/1995, nr.39 s. 1-5 – dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej (2012-06-03).

[przegląd-4] S. Borowik, Nie ma już parafii w Surażu, "Przegląd Prawosławny", nr 3 (201), marzec 2002.

[5] Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 299 i 102. ISBN 978-83-7431-364-3.

[6] Renszczyzna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 543 . i Ropcowizna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 740 .

[7] ttp://www.polskawliczbach.pl/Suraz, w oparciu o dane GUS.

[8] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ Linia 89: / Linia 89: @@
 == Sławne osoby ==
-* [[Antoni Jabłoński]] – [[żołnierz]], który zatknął polski sztandar w 1945 roku po [[operacja berlińska|zdobyciu]] [[Berlin]]a na kolumnie [[Siegessäule]].
+* [[Antoni Jabłoński (zdobywca Berlina)|Antoni Jabłoński]] – [[żołnierz]], który zatknął polski sztandar w 1945 roku po [[operacja berlińska|zdobyciu]] [[Berlin]]a na kolumnie [[Siegessäule]].
 == Zobacz też ==

Miasta na prawach powiatu	Białystok Łomża Suwałki
Miasta powiatowe	Augustów Bielsk Podlaski Grajewo Hajnówka Kolno Mońki Sejny Siemiatycze Sokółka Wysokie Mazowieckie Zambrów
Miasta gminne	Brańsk Choroszcz Ciechanowiec Czarna Białostocka Czyżew Dąbrowa Białostocka Drohiczyn Goniądz Jedwabne Kleszczele Knyszyn Krynki Lipsk Łapy Michałowo Nowogród Rajgród Stawiski Suchowola Supraśl Suraż Szczuczyn Szepietowo Tykocin Wasilków Zabłudów

Miasto	Suraż
Wsie	Doktorce Końcowizna Kowale Lesznia Rynki Średzińskie Zawyki Zawyki-Ferma Zimnochy-Susły Zimnochy-Świechy
Kolonia	Ostrów
Części wsi	Nowy Koniec Piaski Tatarska
Przysiółek wsi	Ostasze

Miasta	Choroszcz Czarna Białostocka Łapy Michałowo Supraśl Suraż Tykocin Wasilków Zabłudów
Gminy miejsko-wiejskie	Choroszcz Czarna Białostocka Łapy Michałowo Supraśl Suraż Tykocin Wasilków Zabłudów
Gminy wiejskie	Dobrzyniewo Duże Gródek Juchnowiec Kościelny Poświętne Turośń Kościelna Zawady

Przynależność wojewódzka	Prusy: departament białostocki (1795–1807) Rosja: obwód białostocki (1807–42) gubernia grodzieńska (1842–1915) II RP: woj. białostockie (1919–39) ZSRR: obwód białostocki (1939–40) PRL: woj. białostockie (1945–75)
Gminy miejskie (1919–75)	Białystok (do 1928 →) Choroszcz Czarna Białostocka (od 1962) Goniądz (do 1954 →) Gródek (do 1919) Jasionówka (do 1919) Knyszyn (do 1954 →) Michałowo (do 1919) Starosielce (1919–54) Supraśl Suraż (do 1919 i 1923–54 →) Wasilków Zabłudów
Osiedla (1954–72)	Czarna Wieś (1956–62)
Gminy wiejskie (1919–54 i 1973–75)	Bacieczki (1945–54) Barszczewo (1945–54) Białostoczek (do 1939) Choroszcz (do 1939 i od 1973) Czarna Wieś (do 1954) Czarna Białostocka (od 1973) Dobrzyniewo Kościelne (od 1973) Dojlidy (do 1954) Dolistowo (do 1939) Goniądz (do 1954 →) Gródek Jaświły (1945–54 →) Juchnowiec (Dolny) Kalinówka (do 1954 →) Krypno (do 1954 →) Michałowo Obrubniki (do 1954) Supraśl (od 1973) Suraż (1919–23) Szymki (od 1973) Trzcianne (do 1954 →) Tykocin (od 1973) Wasilków (od 1973) Zabłudów Zaścianki (od 1973) Zawyki (do 1954)
Gromady (1954–72)	Barszczewo (1954–72) Biele (1954–59) Bobrowniki (1954–59) Bogdanki (1959–72) Czarna Wieś (1954–55) Czarna Wieś Kościelna (1954–72) Dobrzyniewo Duże (1954–59) Dobrzyniewo Kościelne (1959–72) Dobrzyniówka (1954–59) Dojlidy Górne (1959–71) Dorożki (1954–59) Fasty (1954–68) Folwarki Tylwickie (1954–71) Gnieciuki (1954–59) Grabówka (1954–71) Gródek (1954–72) Horodniany (1954 → i ← 1956–72) Jałówka (1954–71) Jeżewo (← 1958–72) Juchnowiec Dolny (1954–72) Jurowce (1954–61) Juszkowy Gród (1954–72) Kamionka (1954–59) Konowały (1954–72) Kozińce (1954–72) Koźliki (1954–59) Królowy Most (1954–72) Kuriany (1954–59) Lewickie (1954–59) Łopuchowo (← 1958–59) Michałowo (1954–72) Mostowlany (1954–59) Nowa Wola (1954–59) Nowe Aleksandrowo (1954–59) Ogrodniczki (1954–71) Olmonty (1954–59) Pogorzałki (1954–61) Rafałówka (1959–72) Rogowo (1954–59) Rudnia (1954–57) Rynki (1954 →) Rzędziany (← 1958–61) Saniki (← 1958–59) Simuny (1954–59) Studzianki (1954–61) Szymki (1954–72) Topolany (1954–59) Trypucie (1954 →) Turośl Dolna (1954 →) Turośl Kościelna (1954 →) Tykocin (← 1958–72) Uhowo (1954 →) Waliły-Stacja (1954–68) Wasilków (1961–72) Wiejki (1954–59) Zabłudów (1959–72) Załuki (1954–59) Zaścianki (1972) Zawady (1954 →) Zawyki (1954 →) Złotoria (← 1958–72) Zubki (1954–72) Zwierki (1954–59) Żuki (1954–59)