Stimmfach

Stimmfach (l.mn. Stimmfächer) – niemiecki system kategoryzacji śpiewaków, zwłaszcza operowych, na podstawie skali, mocy i kolorytu głosu. Jest używany przede wszystkim w Europie, szczególnie w krajach niemieckojęzycznych i operach grających klasyczny repertuar.

Poniżej znajduje się lista Stimmfächer, ich skala zapisana na pięciolinii oraz typowe dla danego głosu role. Kiedy podane są dwie nazwy, pierwsza jest tą współcześnie częściej używaną. Kiedy jest to możliwe, podano polski odpowiednik – chociaż nie wszystkie nazwy mają takowy. Należy pamiętać, że niektóre role są w repertuarze różnych „fachów” i nie każdego śpiewaka można dokładnie zaklasyfikować: np. wiele sopranów śpiewa zarówno partie dla Koloratursopran, jak i dla Dramatischer Koloratursopran. W dodatku trudniejsze do obsadzenia role bywają śpiewane niekoniecznie przez przypisany sobie Stimmfach – Królowa Nocy z Czarodziejskiego fletu to zgodnie z tradycją rola dla sopranu koloraturowego dramatycznego, ale z braku takich często śpiewają ją liryczne koloraturowe.

Stimmfächer sopranowe

Lyrischer Koloratursopran / Koloratursoubrette

• Polski odpowiednik: sopran koloraturowy lub sopran koloraturowy liryczny.
• Skala: Od ok. c1 do f3
• Opis: Zwykle lekki sopran o bardzo wysokiej skali. Często niewielkie głosy bez bogactwa i rezonansu sopranu dramatycznego. Musi umieć wykonywać szybkie ozdobniki, łatwo biorąc wysokie nuty. Wiele takich sopranów ma wręcz niesamowicie wysoką skalą (na przykład f3 dla Królowej Nocy), ale są też śpiewaczki tego fachu, które nie śpiewają wyżej niż e3.
• Role:
  • Oskar, Bal maskowy (Giuseppe Verdi)
  • Tytania, Sen nocy letniej (Benjamin Britten)
  • Zerbinetta, Ariadna na Naksos (Richard Strauss)
  • Olympia, Opowieści Hoffmanna (Jacques Offenbach)
  • Adela, Zemsta nietoperza (Johann Strauss syn)
  • Marie, Córka pułku (Gaetano Donizetti)
  • Amina, La sonnambula (Vincenzo Bellini)
  • Łucja, Łucja z Lammermooru (Gaetano Donizetti)
  • Amenaide, Tankred (Gioacchino Rossini)
  • Elwira, I puritani (Vincenzo Bellini)
• Śpiewaczki:
  • Elizabeth Futral
  • Natalie Dessay
  • Lily Pons
  • Lucia Popp
  • Mado Robin
  • Erna Sack
  • Beverly Sills
  • Rita Streich
  • Laura Claycomb
  • Sumi Jo

Dramatischer Koloratursopran

• Polski odpowiednik: sopran koloraturowy dramatyczny.
• Skala: Od ok. c1 do f3
• Opis: Tak samo jak wyżej, tylko z bardziej dramatycznym, bogatszym głosem. Często cięższe i mniej delikatne od koloratury lirycznej. Musi umieć wykonywać szybkie ozdobniki, łatwo biorąc wysokie nuty, jak F3 u Królowej Nocy. To bardzo rzadki fach śpiewaczy - musi umieć zaśpiewać spore, dramatyczne nuty, których otrzymywanie ogranicza zwykle szybkość i lekkość głosu.
• Role:
  • Donna Anna, Don Giovanni (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Królowa Nocy, Czarodziejski flet (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Konstancja, Uprowadzenie z seraju (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Semiramide, Semiramide (Gioacchino Rossini)
  • Łucja, Łucja z Lammermooru (Gaetano Donizetti)
  • Fioridiligi, Così fan tutte (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Imogena, Pirat (Vincenzo Bellini)
  • Norma, Norma (Vincenzo Bellini)
  • Leonora, Trubadur (Giuseppe Verdi)
  • Violetta, Traviata (Giuseppe Verdi)
  • Maria, Maria Stuarda (Gaetano Donizetti)
  • Lady Macbeth, Macbeth (Giuseppe Verdi)
  • Odabella, Attyla (Giuseppe Verdi)
  • Abigalle, Nabucco (Giuseppe Verdi)
• Śpiewaczki:
  • Maria Callas
  • Edita Gruberová
  • Joan Sutherland
  • June Anderson
  • Cristina Deutekom
  • Edda Moser
  • Nelly Miricioiu
  • Diana Damrau
  • Anna Tomowa-Sintow
  • Hasmik Papian

Deutsche Soubrette / Charaktersopran

• Skala: Od ok. a do c3
• Opis: słodki lekki głos zwykle potrafiący wykonywać pasaże podobne do koloraturowych. Skala głosu jest zazwyczaj pomiędzy skalą sopranu koloraturowego a lirycznego.
• Role:
  • Despina, Così fan tutte (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Zuzanna, Wesele Figara (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Zerlina, Don Giovanni (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Belinda, Dydona i Eneasz (Henry Purcell)
  • Adela, Zemsta nietoperza (Johann Strauss)
  • Sophie, Kawaler srebrnej róży (Ryszard Strauss)
  • Ännchen, Wolny strzelec (Carl Maria von Weber)
• Śpiewaczki:
  • Kathleen Battle
  • Barbara Bonney
  • Elisabeth Schumann
  • Dawn Upshaw

Lyrischer Sopran

• Polski odpowiednik: sopran liryczny
• Skala: Od ok. c1 do c3
• Opis: nieco pełniej brzmiący sopran, z opanowanym legato, portamento i pewną lekkością; generalnie ma bardziej uduchowione i „uczuciowe” brzmienie niż sopran soubrette, który ma tendencję do brzmienia jakby flirtującego, zalotnego. Sopran liryczny to „podstawowy” rodzaj sopranu, który znajduje się pośrodku spektrum głosów sopranowych i zwykle nie wykazuje specjalnych właściwości typu wyjątkowa moc, wytrzymałość, szlachetność czy biegłość. Mimo to są soprany liryczne, które posiadają parę takich cech i mogą śpiewać wiele ról z różnych fachów. W każdym razie zazwyczaj sopran liryczny nie posiada żadnych szczególnych właściwości. Dlatego role dla sopranu lirycznego reprezentują zazwyczaj niewinność, delikatność i wzniosłość – brzmią wiarygodnie śpiewane głosem o pewnej prostocie.
• Role:
  • Mimi, Cyganeria (Giacomo Puccini)
  • Magda, Płaszcz (Giacomo Puccini)
  • Lauretta, Gianni Schicchi (Giacomo Puccini)
  • Liu, Turandot (Giacomo Puccini)
  • Pamina, Czarodziejski flet (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Micaela, Carmen (Georges Bizet)
  • Marguerite, Faust (Charles Gounod)
  • Manon, Manon (Jules Massenet)
  • Adina, Napój miłosny (Gaetano Donizetti)
  • Antonia, Opowieści Hoffmanna (Jacques Offenbach)
  • Hrabina Almaviva, Wesele Figara (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Amelia Grimaldi, Simon Boccanegra (Giuseppe Verdi)
  • Thaïs, Thaïs (Jules Massenet)
  • Rusałka, Rusałka (Antonín Dvořák)
  • Tatiana, Eugeniusz Oniegin (Piotr Czajkowski)
• Śpiewaczki:
  • Lisa della Casa
  • Angela Gheorghiu
  • Renée Fleming
  • Kiri Te Kanawa
  • Elisabeth Schwarzkopf
  • Marina Rebeka
  • Mirella Freni
  • Anna Netrebko
  • Victoria de los Angeles

Jugendlich Dramatischer Sopran

• Polski odpowiednik: lekki sopran dramatyczny
• Skala: Od ok. c1 do c3
• Opis: Włoska wersja tego fachu to spinto, co znacz dosłownie przyciśnięty. Oznacza on lekki głos, który musi się nieco „przycisnąć” dla zaśpiewania niższych, bardziej dramatycznych nut. Głos ten jest czasem tłumaczony jako „młody” albo „młodzieńczy”, ale nie odnosi się to do wieku artystki, tylko do brzmienia głosu. Zależnie od śpiewaczki, głos ten może sięgać obu krańców sopranowego spektrum: śpiewać lekkie role mezzosopranowe i, odwrotnie, role liryczne albo nawet koloraturowe. Soprany spinto są znane z głosu pasującego do pieśni i oper po angielsku.
• Role:
  • Madame Butterfly, Madame Butterfly (Giacomo Puccini)
  • Manon Lescaut, Manon Lescaut (Giacomo Puccini)
  • Suor Angelica, Siostra Angelica (Giacomo Puccini)
  • Elizabeth de Valois, Don Carlos (Giuseppe Verdi)
  • Leonora, Moc przeznaczenia (Giuseppe Verdi)
  • Amelia, Bal maskowy (Giuseppe Verdi)
  • Marschallin, Kawaler srebrnej róży (Richard Strauss)
  • Elsa, Lohengrin (Richard Wagner)
  • Susannah, Susannah (Carlisle Floyd)
  • Donna Elvira, Don Giovanni (KV 527) (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Vitellia, „Łaskawość Tytusa” (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Aida, Aida (Giuseppe Verdi)
  • Liza, Dama pikowa (Piotr Czajkowski)
  • Floria Tosca, Tosca (Giacomo Puccini)
• Śpiewaczki:
  • Gundula Janowitz
  • Leontyne Price
  • Barbara Frittoli
  • Renata Tebaldi
  • Michèle Crider
  • Aprile Millo
  • Daniela Dessi
  • Mirella Freni

Dramatischer Sopran

• Polski odpowiednik: sopran dramatyczny
• Skala: Od ok. h do c3
• Opis: Charakteryzujące się swoim bogatym, pełnym brzmieniem, soprany dramatyczne powinny śpiewać ponad dużymi orkiestrami, co wymaga potężnego dźwięku. Soprany dramatyczne nie muszą mieć biegłości lżejszych fachów. Jakkolwiek większość z nich ma nieco ciemniejsze zabarwienie, zdarzają się także jaśniejsze, o tonie bardziej lirycznym. W takim przypadku jednak nadal obecny jest wolumen i wytrzymałość sopranu dramatycznego. Takie soprany o ciemniejszym zabarwieniu często próbują ról z repertuaru mezzosopranowego, nierzadko z sukcesem.
• Role:
  • Senta, Latający Holender (Richard Wagner)
  • Leonora, Fidelio (Ludwig van Beethoven)
  • Ariadne, Ariadna na Naksos (Richard Strauss)
  • Magda Sorel, The Consul (Gian Carlo Menotti)
  • Gioconda, Gioconda (Amilcare Ponchielli)
  • Santuzza, Rycerskość wieśniacza (Pietro Mascagni)
• Śpiewaczki:
  • Hildegard Behrens
  • Helga Dernesch
  • Jane Eaglen
  • Andrea Gruber
  • Lotte Lehmann
  • Karita Mattila
  • Zinka Milanov
  • Leonie Rysanek
  • Rosa Ponselle
  • Deborah Voigt
  • Ghena Dimitrova
  • Jessye Norman

Hochdramatischer Sopran

• Polski odpowiednik: raczej nie ma, chociaż czasem spotyka się określenia takie jak pełen sopran dramatyczny albo sopran wagnerowski.
• Skala: Od f do c3
• Opis: głos spełniający wymagania oper o wagnerowskiej dojrzałości. Krótko mówiąc, następny wymiar sopranu dramatycznego. Głos taki jest solidny, bardzo potężny i równy we wszystkich rejestrach. Jest większy nawet niż „normalny” sopran dramatyczny. Jakkolwiek te dwa głosy są porównywalne i często trudne do rozróżnienia, Hochdramatischer ma dużo większą wytrzymałość i wolumen niż Dramatischer. Odnoszące sukcesy Hochdramatischer są rzadkie, jeden lub dwa na pokolenie. Wielu krytyków uważa, że dzisiaj nie mamy żadnego takiego sopranu.
• Role:
  • Turandot, Turandot (Giacomo Puccini)
  • Elektra, Elektra (Richard Strauss)
  • Salome, Salome (Richard Strauss)
  • Brunhilda, Pierścień Nibelunga (Richard Wagner)
  • Kundry, Parsifal (Richard Wagner)
  • Izolda, Tristan i Izolda (Richard Wagner)
• Śpiewaczki:
  • Birgit Nilsson
  • Kirsten Flagstad
  • Helen Traubel
  • Gwyneth Jones
  • Deborah Polaski
  • Frida Leider
  • Eva Turner
  • Waltraud Meier

Fächer mezzosopranowe i altowe

Koloratur-Mezzosopran

• Polski odpowiednik: mezzosopran koloraturowy
• Skala: Od g do h2
• Opis: Popularne zwłaszcza w operach rossiniowskich, role te były pisane oryginalnie na biegłe kontralty z dobrymi wysokimi dźwiękami. Dziś grane są często przez mezzosoprany a czasem nawet przez soprany. Niekiedy pełny sopran liryczny z giętkim głosem śpiewa te role tak, jak napisano, natomiast prawdziwy sopran koloraturowy śpiewa te partie przetransponowane wyżej.
• Role:
  • Rozyna Cyrulik sewilski (Gioacchino Rossini)
  • Angelina Kopciuszek (Gioacchino Rossini)
  • Romeo Capuleti i Montecchi (Vincenzo Bellini)
  • Orsini Lukrecja Borgia (Gaetano Donizetti)

• Śpiewaczki:
  • Cecilia Bartoli
  • Vivica Genaux
  • Conchita Supervía
  • Marilyn Horne

Lyrischer Mezzosopran / Spielalt

• Polski odpowiednik: mezzosopran liryczny
• Skala: Od g do h2 (Od a do g2)
• Opis: tak jak sopran liryczny, lecz z niższą skalą; w rezultacie dźwięk jest mniej ostry i bardziej subtelny. Te głosy są tak podobne, że wiele mezzosopranów lirycznych z rozszerzonym górnym rejestrem przestawia się na role sopranowe podczas swojej kariery.
• Role:
  • Cherubin Wesele Figara (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Oktawian Kawaler srebrnej róży (Richard Strauss)
  • Kompozytor Ariadna na Naksos (Richard Strauss)
  • Arianna Arianna (Claudio Monteverdi)
  • Dorabella Così fan tutte (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Carmen Carmen (Georges Bizet)
  • Dydona Dydona i Eneasz (Henry Purcell)

• Śpiewaczki:
  • Christa Ludwig
  • Janet Baker
  • Susan Graham
  • Risë Stevens
  • Anne-Sofie von Otter
  • Frederica Von Stade

Dramatischer Mezzosopran

• Polski odpowiednik: mezzosopran dramatyczny
• Skala: Od g do h2
• Opis: Mezzosoprany dramatyczne mają bardzo podobną skalę do sopranów dramatycznych. Główną różnicą jest wytrzymałość i swoboda, z którą oba głosy śpiewają- mezzosopran będzie śpiewał większość czasu w niskim i środkowym rejestrze i będzie się wznosił np. do b dwukreślnego tylko w momentach kulminacyjnych. Wiele dramatycznych mezzosopranów osiąga sukces w rolach sopranowych dramatycznych o niższej tessiturze.
• Role:
  • Czarodziejka, Dydona i Eneasz (Henry Purcell)
  • Dalila, Samson i Dalila (Camille Saint-Saëns)
  • Amneris, Aida (Giuseppe Verdi)
  • Eboli, Don Carlos (Giuseppe Verdi)
  • Azucena, Trubadur (Giuseppe Verdi)
  • Ortrud, Lohengrin (Richard Wagner)
  • Fricka, Złoto Renu, Walkiria (Richard Wagner)

• Śpiewaczki
  • Grace Bumbry
  • Shirley Verrett
  • Fiorenza Cossotto
  • Fedora Barbieri
  • Ebe Stignani
  • Dolora Zajick
  • Denyce Graves

Dramatischer Alt

• Polski odpowiednik: kontralt dramatyczny
• Skala: Od g do h2
• Opis: Stylistycznie podobny do mezzosopranu dramatycznego, lecz niższy. Wiele mezzosopranów próbowało szczęścia w tych rolach, jednak wychodzi to lepiej prawdziwym altom. Głęboki, penetrujący niski głos kobiecy. To bardzo rzadki typ głosu, jest ciemniejszy i bogatszy niż typowy alt.
• Role:
  • Erda Pierścień Nibelungów (Richard Wagner)
  • Ulryka Bal maskowy (Giuseppe Verdi)
  • Florencja Albert Herring (Benjamin Britten)
  • Olga Eugeniusz Oniegin (Piotr Czajkowski)
  • Marfa Chowańszczyzna (Modest Musorgski)
• Śpiewaczki:
  • Marian Anderson
  • Lili Chookasian
  • Ewa Podleś

Tiefer Alt

• Polski odpowiednik: niski kontralt
• Skala: od f do a2
• Opis: Niski głos kobiecy. Jeden z dwóch rodzajów głosu, razem z Basso Profondo, w którym roztrzęsiony głos jest, niestety, cechą determinującą.
• Role:
  • Genowefa, Peleas i Melisanda (Claude Debussy)
  • Die Kranke, Mojżesz i Aaron (Arnold Schönberg)
• Śpiewaczki:
  • Clara Butt
  • Kathleen Ferrier
  • Ernestine Schumann-Heink

Tenorowe Stimmfächer

Spieltenor / Tenor Buffo

• Polski odpowiednik: (Liryczny) komiczny tenor. Jest dosyć prawdopodobne dla młodego Spieltenora, aby w końcu pracować nad repertuarem dla tenorów lirycznych; decydującym czynnikiem jest piękno głosu.
• Skala: Od c do h1
• Role:
  • Pedrillo, Uprowadzenie z seraju (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Monostatos, Czarodziejski flet (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Król Kaspar, Amahl and the Night Visitors (Gian Carlo Menotti)
  • Mime, Złoto Renu (Richard Wagner)
  • Pan Triquet, Eugeniusz Oniegin (Piotr Czajkowski)

Charaktertenor

• Polski odpowiednik: Tenor charakterystyczny. Musi mieć dobre umiejętności aktorskie.
• Range: od H do c2
• Role:
  • Mime, Zygfryd (Richard Wagner)
• Śpiewacy:
  • Gerhard Stolze

Lyrischer Tenor

• Polski odpowiednik: tenor liryczny
• Skala: Od ok. C-F do c2
• Role:
  • Tamino Czarodziejski flet (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Belmonte Uprowadzenie z seraju (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Rodolfo Cyganeria (Giacomo Puccini)
  • Ferrando Così fan tutte (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Almaviva Cyrulik sewilski (Gioacchino Rossini)
  • Arturo Purytanie (Vincenzo Bellini)
  • Elvino Lunatyczka (Vincenzo Bellini)
  • Ramiro Kopciuszek (Gioacchino Rossini)
  • Nemorino Napój miłosny (Gaetano Donizetti)
  • Alfredo Traviata (Giuseppe Verdi)
  • Il Duca Rigoletto (Giuseppe Verdi)
  • Don Ottavio Don Giovanni (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Faust Faust (Charles Gounod)

• Śpiewacy:
  • Ian Bostridge
  • Richard Tucker
  • Fritz Wunderlich
  • Alfredo Kraus
  • Juan Diego Flórez
  • Leopold Simoneau
  • Luciano Pavarotti

Jugendlicher Heldentenor

• Polski odpowiednik: lekki tenor dramatyczny
• Skala: od c do c2
• Opis: Tenor z dramatycznie rozszerzoną górą skali z jasnością potrzebną, aby przebić się przez brzmienie orkiestry.
• Role:
  • Don José, Carmen (Georges Bizet)
  • Lohengrin, Lohengrin (Richard Wagner)
  • Zygmunt, Walkiria (Richard Wagner)
• Śpiewacy:
  • Plácido Domingo
  • Georges Thill

Heldentenor

• Polski odpowiednik: tenor bohaterski
• Skala: od H do c2
• Opis: Pełny, dramatyczny tenor z barytonowym brzmieniem w środku skali i jasnością konieczną do przebicia się przez gęstą fakturę orkiestry.
• Role:
  • Idomeneo, Idomeneo (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Kalaf, Turandot (Giacomo Puccini)
  • Otello, Otello (Giuseppe Verdi)
  • Zygfryd, Pierścień Nibelungów (Richard Wagner)
  • Parsifal, Parsifal (Richard Wagner)
  • Tristan, Tristan i Isolda (Richard Wagner)
• Śpiewacy:
  • Wolfgang Windgassen
  • Lauritz Melchior
  • James King
  • Jon Vickers
  • Rudolf Schock
  • Mario Del Monaco

Barytonowe Fächer

Lyrischer Bariton / Spielbariton

• Polski odpowiednik: baryton liryczny
• Skala: Od H do g1
• Opis: Słodko, delikatnie brzmiący głos barytonowy, bez szorstkości.
• Role:
  • Hrabia Almaviva, Wesele Figara (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Marcello, Bohema (Giacomo Puccini)
  • Papageno, Czarodziejski flet (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Oniegin, Eugeniusz Oniegin (Piotr Czajkowski)
  • Albert, Werter (Jules Massenet)
  • Billy Budd, Billy Budd (Benjamin Britten)
  • Figaro, Cyrulik sewilski (Gioacchino Rossini)
• Śpiewacy:
  • Dietrich Fischer-Dieskau
  • Gerhard Hüsch
  • Hermann Prey
  • Simon Keenlyside
  • Brett Polegato
  • Mariusz Kwiecień
  • Leszek Kruk

Kavalierbariton

• Polski odpowiednik: Baryton. Metaliczny głos, który może śpiewać zarówno frazy liryczne, jak i dramatyczne frazy. Męska, szlachetna barwa, dobrze prezentuje się na scenie, nie jest tak potężny jak baryton verdiowski lub baryton charakterystyczny, które powinny być postaciowo muskularne lub duże fizycznie.
• Skala: od ok. A do gis1
• Opis: Ostrzejszy, bardziej wyrazisty niz baryton liryczny.
• Role:
  • Don Giovanni, Don Giovanni (Wolfgang Amadeus Mozart)
  • Tonio, Pajace (Ruggiero Leoncavallo)
  • Di Luna, Trubadur (Giuseppe Verdi)
  • Iago, Otello (Giuseppe Verdi)
  • Hrabia, Capriccio (Richard Strauss) (Range: c-ab' - does not require A2-B2 part of range)
• Śpiewacy:
  • Thomas Hampson
  • Dmitri Hvorostovsky
  • Eberhard Wächter
  • Sherrill Milnes
  • Artur Ruciński
  • Mariusz Godlewski

Zobacz też

• wysokość głosu
• opera