Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów/Ateizm

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Ateizm - odrzucenie teizmu[1] lub stanowisko, że bóstwa nie istnieją[2]. W najszerszym znaczeniu jest to brak wiary w istnienie bóstw[3]. Słowo ateizm pochodzi od greckiego ἄθεος - ἀ- (a-, “nie”) + θεός (theos, “bóg”). Określenie to było przypisywane każdemu, kogo uznano za wierzącego w fałszywych bogów, żadnych bogów lub doktryny wchodzące w konflikt z ówczesnymi religiami.

Wraz z szerzeniem się wolnomyślicielstwa, sceptycyzmu i późniejszego wzrostu krytyki religii, stosowanie tego określenia zawężało zasięg. Pierwsze osoby, które same określały się jako ateiści, pojawiły się w XVIII wieku. Dziś około 2,3% ludności świata określa siebie jako ateistów, podczas gdy kolejne 11,9% opisuje się jako nonteistów[4]. Od 64% do 65% Japończyków określa siebie jako ateistów, agnostyków lub niewierzących[5][6]. Podobnie określa się 48% Rosjan[5]. Liczba takich osób w Unii Europejskiej rozciąga się od 6% we Włoszech do 85% w Szwecji[5].

Ateizm skłania się ku sceptycyzmowi w odniesieniu do doniesień nt. zjawisk nadprzyrodzonych, zwracając uwagę na brak dowodów empirycznych.

W kulturze zachodniej ateiści są często uważani za niereligijnych lub nieuduchowionych[7]. Także pewne religijne i duchowe systemy wiary, takie jak formy buddyzmu, które nie wspierają wiary w bogów, bywają opisywane jako ateistyczne[8]. Choć część ateistów skłania się w kierunku świeckich teorii, takich jak: humanizm [9], racjonalizm i naturalizm[10], to nie ma jednej ideologii lub zbioru zachowań, przy których obstawaliby wszyscy ateiści[11].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Greckie słowo αθεοι (atheoi), które pojawia się w Liście do Efezjan 2:12, na rękopisie Chester Beatty II. Zwykle tłumaczy się je jako [ci, którzy są] bez Boga[12].

We wczesnej klasycznej grece, przymiotnik ἄθεος (atheos - przedrostek przeczący ἀ- + θεός, theos, bóg) znaczył bezbożny. Słowo zaczęło wskazywać na bardziej zamierzoną, aktywną bezbożność w V wieku, nabywając znaczenia: zrywanie związku z bogami lub negujący bogów, zamiast wcześniejszego bezbożny. We współczesnych tłumaczeniach klasycznych tekstów atheos przekładane jest jako ateistyczny. W starożytności istniał także rzeczownik ἀθεότης (atheotēs), oznaczający ateizm. Transliteracji do łacińskiego atheos dokonał Cyceron. Określenia tego używano często w czasie dyskusji pomiędzy wczesnymi chrześcijanami a hellenistami; każda ze stron przypisywała je drugiej w sposób pejoratywny[13].

Karen Armstrong napisała, że w XVI i XVII wieku słowo "ateista" nadal było zarezerwowane wyłącznie dla polemik; określenie "ateista" było zniewagą; nikt nawet nie śnił o nazwaniu siebie ateistą[14]. Ateizm został użyty do opisu samowolnie ujawnionego przekonania dopiero w XVIII-wiecznej Europie, szczególnie oznaczając niedowierzanie w monoteistycznego abrahamowego boga[15]. Globalizacja XX wieku przyczyniła się do rozszerzenia tego określenia w odniesieniu do niedowierzania we wszystkie bóstwa, choć w zachodnich społeczeństwach pozostało powszechne opisywanie ateizmu jako niedowierzania w Boga[16]. Ostatnio, w niektórych kręgach filozoficznych, pojawiły się starania aby zmienić definicję słowa ateizm na brak wiary w bóstwa, aniżeli pogląd sam w sobie[17]; definicja ta stała się popularna wśród ateistów niezależnie od tego, że jej powszechne użycie jest ograniczone[16][18][19].

Definicje i podziały[edytuj | edytuj kod]

Schemat przedstawia związek pomiędzy słabym/silnym i ukrytym/zdeklarowanym ateizmem. Ukryty ateista nie myślał na temat wiary w bogów. Zdeklarowany ateista obstaje przy swojej opinii na ten temat; może zrezygnować z wiary w bogów (słaby ateizm) lub twierdzić, że bogowie nie istnieją (silny ateizm).

Zakres ateizmu[edytuj | edytuj kod]

Niektóre z niejasności i sporów związanych z problemem zdefiniowania ateizmu, wynikają z trudności osiągnięcia zgody co do definicji słów takich jak: bóstwo i bóg. Mnogość różnorodnych koncepcji boga i bóstw prowadzi do różnych pomysłów dotyczących zastosowania pojęcia ateizmu. W przypadkach, gdy teizm był definiowany jako w wiara w jednego antropomorficznego boga, to jako ateistów klasyfikowano deistów i politeistów; i na odwrót, Rzymianie oskarżali Chrześcijan o ateizm za to, że nie czcili ich bóstw. Poglądy te upadły w XX wieku na skutek rozumienia teizmu jako zawierającego wierzenia w jakąkolwiek boskość[20].

W odniesieniu do zakresu odrzucanych zjawisk, ateizm może przeciwstawiać się wszystkiemu od istnienia bóstwa, po istnienie jakichkolwiek koncepcji natury duchowej, nadprzyrodzonej lub transendentalnej, takich jak te, które można znaleźć w buddyzmie i hinduizmie[21].

Ukryty i zdeklarowany ateizm[edytuj | edytuj kod]

Definicje ateizmu różnią się również pod względem tego, jaki stopień rozważań nad koncepcją bóstw musi wykazać dana osoba, aby uznać ją za ateistę. Ateizm był czasami definiowany jako prosty brak wiary w istnienie jakichkolwiek bóstw. Ta szeroka definicja obejmowałaby np. noworodki i inne osoby, którym nie przedstawiono koncepcji teistycznych. Już w 1772 roku Paul d'Holbach powiedział, że wszystkie dzieci rodzą się ateistami i nie mają pojęcia o Bogu[22]. Podobnie George Hamilton Smith w 1979 zasugerował, że człowiek, który nie zapoznał się z teizmem, jest ateistą, ponieważ nie wierzy w boga; do tej samej kategorii zaliczał również dzieci, które jeszcze nie zostały zapoznane z koncepcją boga i związanymi z tym kwestiami mimo tego, że już byłyby w stanie je przyswoić[23]. To Smith wprowadził podział na ukryty ateizm, który odnosił się do braku teistycznej wiary bez świadomego jej odrzucenia, i zdeklarowany ateizm, który odnosił się do powszechniejszej definicji świadomego niedowierzania.

Pogląd, że dzieci rodzą się ateistami, jest względnie młody w zachodniej cywilizacji. Przed XVIII wiekiem istnienie Boga było tak powszechnie akceptowane, że wątpiono nawet w możliwość istnienia prawdziwego ateizmu. Nazwano to teistycznym innatyzmem - poglądem, że wszyscy ludzie wierzą w Boga od urodzenia; z pojęciem tym wiązała się również konotacja, że ateiści po prostu wypierają się swojej wrodzonej wiary[24]. Obecnie istnieje pogląd, że ateiści mają skłonność do szybkiego nawracania się na wiarę w Boga w czasach kryzysu, że nawracają się na łożu śmierci lub że nie ma ateistów w okopach[25]. Niektórzy orędownicy tego typu poglądów twierdzą, że antropoligiczną korzyścią z religii jest to, że wiara pozwala ludziom lepiej przetrwać trudy życia[26]. Niektórzy ateiści podkreślają, że odnotowano przeciwne przypadki, a wśród nich przypadki dosłownych ateistów w okopach[27].

Silny i słaby ateizm[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Słaby i silny ateizm.

Filozofowie, tacy jak: Antony Flew[28], Michael Martin[16] i William Rowe[29], przeciwstawiali sobie silny (pozytywny) ateizm i słaby (negatywny) ateizm. Silny ateizm to wyraźne stwierdzenie, że bogowie nie istnieją. Słaby ateizm zawiera wszystkie inne formy nonteizmu. Zgodnie z tą kategoryzacją, każdy, kto nie jest teistą, jest słabym lub silnym ateistą[30]. Określenia słaby i silny ateizm są stosunkowo młode; jednakże ich odpowiedniki, negatywny i pozytywny ateizm były używane w literaturze filozoficznej[28] i (w odrobinę innym znaczeniu) apologetyce katolickiej[31]. Zgodnie z tym podziałem ateizmu, większość agnostyków jest słabymi ateistami.

Michael Martin dowodzi, że agnostycysm pociąga za sobą słaby ateizm[16]. Jednakże większość agnostyków odróżnia swoje poglądy od ateizmu, który mogą uważać za nie bardziej uzasadniony niż teizm lub wymagający takiego samego przekonania[32]. Przypuszczalna nieosiągalność wiedzy potwierdzającej lub zaprzeczającej istnieniu bogów jest czasami uważana za oznakę, że ateizm wymaga skoku wiary[33]. Powszechną odpowiedzią ateistów na ten sposób rozumowania jest stwierdzenie, że niedowiedzione propozycje religijne zasługują na tyle samo niedowierzania, co wszystkie inne niedowiedzione propozycje[34] i że niemożliwość dowiedzenia istnienia boga nie implikuje takiego samego prawdopodobieństwa jego istnienia lub nie[35]. Szkocki filozof J. J. C. Smart argumentuje, że czasami osoba będąca ateistą, może opisywać siebie jako agnostyka, ze względu na bezzasadny uogólniony sceptycyzm filozoficzny, który zabrania stwierdzić, że wiemy cokolwiek, poza prawami matematycznymi i logiką[36]. Ze względu na to, niektórzy popularni ateiści, tacy jak Richard Dawkins, wolą rozróżniać teistów, agnostyków i ateistów według skali prawdopodobieństwa przypisywanej stwierdzeniu Bóg istnieje[37].

Inne znaczenie określenia pozytywny ateizm[edytuj | edytuj kod]

Jak wspomniano w poprzedniej sekcji, określenia negatywny i pozytywny ateizm były używane w literaturze filozoficznej w podobny sposób jak słaby i silny ateizm. Jednakże Goparaju Ramachandra Rao w swojej książce Positive Atheism (Pozytywny Ateizm), opublikowanej po raz pierwszy w 1972 roku, zaproponował alternatywne znaczenie tego określenia[38]. Jako osoba, która dorastała w hierarchicznym systemie społecznym opartym o religię, wzywał do stworzenia świeckich Indii i zaproponował wytyczne dla filozofii pozytywnego ateizmu, tzn. takiej, która promuje pozytywne wartości[39]. Pozytywny ateizm pociąga za sobą takie wartości, jak: bycie moralnie wyprostowanym; okazywanie zrozumienia, że ludzie religijni mają powody do wiary; nie nawracać innych na ateizm i nie nauczać o nim; bronić się przy użyciu prawdomówności, zamiast starać się wygrać każdą konfrontację z krytykami ateizmu.

Argumenty ateistów[edytuj | edytuj kod]

The broadest demarcation of atheistic rationale is between practical and theoretical atheism. The different forms of theoretical atheism each derive from a particular rationale or philosophical argument. In contrast, practical atheism requires no specific argument, and can include indifference to and ignorance of the idea of gods.

Największe różnice w przesłankach stojących za ateizmem istnieją pomiędzy praktycznym i teoretycznym ateizmem. Różne formy teoretycznego ateizmu pochodzą od poszczególnych justyfikacji lub argumentów filozoficznych. Natomiast praktyczny ateizm nie wymaga żadnego określonego uzasadnienia i może obejmować obojętność lub ignorancję w stosunku do idei bóstw.

Praktyczny ateizm[edytuj | edytuj kod]

W praktycznym lub pragmatycznym ateizmie, znanym również jako apateizm, żyje się tak, jakby nie było bogów, a zjawiska naturalne wyjaśniane są bez odwoływania się do bóstw. Nie zaprzecza się istnieniu bogów, ale mogą oni być uznawani za niepotrzebne lub bezużyteczne; zgodnie z tym poglądem bogowie nie dostarczają ani celu życia, ani nie wpływają na codzienne życie[40]. Jedną z form praktycznego ateizmu, skierowaną do środowiska naukowego, jest naturalizm metodologiczny - milczące przyjęcie lub założenie filozoficznego naturalizmu w ramach metody naukowej[41].

Praktyczny ateizm może przyjmować różnorodne formy:

  • brak motywacji religijnej - wiara w bogów nie motywuje działań moralnych, religijnych lub jakichkolwiek innych;
  • czynne wyłączenie problemu bogów i religii z dążeń intelektualnych i działań praktycznych;
  • obojętność - brak zainteresowania związanego z problematyką bogów i religii;
  • nieświadomość koncepcji bóstwa[42].

Teoretyczny ateizm[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Dowodzenie istnienia Boga.

Teoretyczny ateizm wyraźnie sytuuje argumenty przeciwko istnieniu bogów, odwołując się do powszechnych argumentów na istnienie bogów, takich jak argument z projektu z Zakładu Pascala. Teoretyczne przyczyny dla odrzucenia istnienia bogów przyjmują rożne formy, przede wszystkim ontologiczne, gnoseologiczne i epistemologiczne, ale niekiedy również psychologiczne lub socjologiczne.

Argumenty epistemologiczne i ontologiczne[edytuj | edytuj kod]

Ateizm epistemologiczny dowodzi, że ludzie nie mogą znać Boga lub rozstrzygać o jego istnieniu. Jego podstawą jest agnostycyzm, który przyjmuje różnorodne formy. Zgodnie z filozofią immanencji boskość jest nierozłączna ze światem, włącznie z każdym istniejącym w nim umysłem, a świadomość jest przywiązana do podmiotu. Zgodnie z tą formą agnostycyzmu, to ograniczenie punktu widzenia uniemożliwia wyciąganie jakichkolwiek obiektywnych wniosków od wiary w boga po dowody na jego istnienie. Racjonalistyczny agnostycyzm Kanta i okresu oświecenia przyjmuje jedynie wiedzę wydedukowaną przy użyciu ludzkiej racjonalności; ta forma ateizmu jako podstawę przyjmuje, że bogowie nie są zauważalni, a więc nie można stwierdzić ich istnienia. Sceptycyzm, oparty na przemyśleniach Davida Hume'a, dowodzi że pewność w jakiejkolwiek kwestii jest niemożliwa, a więc nikt nigdy nie może wiedzieć o istnieniu Boga. Przydzielanie agnostycyzmu do ateizmu jest kwestionowane; może być on również uważany jako niezależny, podstawowy światopogląd[40].

Inne argumenty ateizmu, które mogą zostać sklasyfikowane jako epistemologiczne lub ontologiczne, w tym pozytywizm logiczny i ignostycyzm, dowodzą bezsensowności lub niezrozumiałości podstawowych terminów, takich jak Bóg, i twierdzeń, takich jak Bóg jest wszechmogący. Teologiczny nonkognitywizm utrzymuje, że twierdzenie Bóg istnieje nie wyraża propozycji, ale jest bezsensowne lub kognitywistycznie bez znaczenia. Rozważano jak sklasyfikować ten sposób myślenia, jako formę ateizmu czy agnostycyzmu. Filozofowie A. J. Ayer i Theodore Drange odrzucają obydwie kategorie, stwierdzając że obydwa obozy akceptują Bóg istnieje jako propozycję; zamiast tego umieszczają nonkognitywizm w jego własnej kategorii[43][44].

Argumenty metafizyczne[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Monizm.
 Osobny artykuł: Fizykalizm.

Ateizm metafizyczny opiera się na metafizycznym monizmie - poglądzie, że rzeczywistość jest homogeniczna i niepodzielna. Bezwzględni ateiści metafizyczni przypisują siebie do jednej z form fizykalizmu, w związku z tym wyraźnie zaprzeczają istnieniu istot niefizycznych. Względni ateiści metafizyczni utrzymują domniemane zaprzeczenie konkretnej koncepcji Boga opierając się na niezgodności pomiędzy ich indywidualnymi filozofiami a atrybutami powszechnie przypisywanymi Bogu, takimi jak transcendencja, osobowość czy jedność. Przykładami względnego ateizmu metafizycznego są panteizm, panenteizm i deizm[45].

Argumenty psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Psychologia religii.
 Osobny artykuł: Neuroteologia.

Filozofowie tacy jak Ludwig Feuerbach[46] i Zygmunt Freud dowodzili, że Bóg i wierzenia religijne są ludzkimi wymysłami, stworzonymi, aby spełniać różnorodne potrzeby psychologiczne i emocjonalne. Jest to również pogląd wielu Buddystów[47]. Karol Marks i Fryderyk Engels, pod wpływem prac Feuerbacha, stwierdzali, że wiara w Boga i religia są funkcjami społecznymi, używanymi przez tych u władzy, aby uciskać klasę robotniczą. Według Michała Bakunina, idea Boga implikuje porzucenie rozsądku i sprawiedliwości oraz jest negacją ludzkiej wolności i kończy się zniewoleniem ludzkości[48]. Odwrócił on sławny aforyzm Woltera, że gdyby Bóg nie istniał, konieczne byłoby stworzenie go, pisząc, że jeśli Bóg by rzeczywiście istniał, to konieczne byłoby obalenie go[49].

Argumenty logiczne i dowodowe[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze przedstawienie problemu zła przypisuje się Epikurowi[50]
 Osobny artykuł: Problem zła.

Ateizm logiczny utrzymuje, że różnorodnym koncepcjom bogów, takim jak Bóg osobowy w Chrześcijaństwie, przypisuje się logicznie niekonsekwentne właściwości. Przedstawia on argumenty dedukcyjne przeciwko istnieniu Boga, które dowodzą niekompatybilności pomiędzy pewnymi cechami, takimi jak perfekcja, status twórcy, niezmienność, wszechwiedza, wszechobecność, wszechmoc, wszechmiłosierność, transcendencja, osobowość, niefizyczność, sprawiedliwość i miłosierdzie[51].

Ateiści teodycejscy wierzą, że świat, którego doświadczają, nie może zostać pogodzony z właściwościami powszechnie przypisywanymi Bogu i bogom przez teologów. Twierdzą, że wszechwiedza, wszechobecny, wszechmocny i wszechmiłosierny Bóg nie jest zgodny ze światem, w którym istnieje problem zła i cierpienie, a boska miłość jest ukryta przed wieloma osobami[52]. Podobną argumentację przypisuje się Buddzie Siakjamuniemu, założycielowi Buddyzmu[53].

Argumenty antropocentryczne[edytuj | edytuj kod]

Ateizm aksjologiczny, nazywany konstruktywnym, odrzuca istnienie bogów na rzecz wyższego absolutu, takiego jak humanizm. Ta forma ateizmu przyjmuje humanizm jako absolutne źródło etyki i wartości i pozwala poszczególnym osobom rozwiązywać problemy moralne bez odwoływania się do Boga. Marks, Nietzsche, Freud i Sartre, wszyscy używali tego argumentu, aby przekazać przesłanie wyzwolenia, pełnego rozwoju i nieskrępowanego szczęścia[40].

Jeden z najpowszechniejszych argumentów krytyki ateizmu stwierdza, że zaprzeczanie istnieniu sprawiedliwego Boga prowadzi do relatywizmu moralnego, pozostawiając ludzi bez podstaw moralnych czy etycznych[54], lub czyni życie bezsensownym i żałosnym[55]. Blaise Pascal wygłosił te argumenty w 1669[56].

Historia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Historia ateizmu.

Choć określenie ateizm powstało w XVI-wiecznej Francji[57], to idee, które dziś zostałyby uznane za ateistyczne, są udokumentowane już od starożytności i okresu Wedy.

Wczesna religia indyjska[edytuj | edytuj kod]

Hinduizm jest bardzo teistyczną religią, ale można w nim znaleźć również szkoły ateistyczne. Całkowicie materialistyczna i antyteistyczna szkoła filozoficzna Ćarwaka, która powstała w Indiach około VI wieku, jest prawdopodobnie najbardziej ateistyczną szkołą filozofii w Indiach. Ta gałąź hinduskiej filozofii jest klasyfikowana jako system heretycki i nie jest brana pod uwagę jako część sześciu ortodoksyjnych szkół Hinduizmu, ale jest godna uwagi jako dowód na istnienie ruchu materialistycznego wewnątrz Hinduizmu[58]. Chatterjee i Datta tłumaczą, że nasze zrozumienie filozofii Ćarwaka jest fragmentaryczne, opiera się w głównej mierze na krytycyzmie idei przez inne szkoły, i że nie jest to żywa tradycja[59].

Do innych filozofii indyjskich, uważanych za ateistyczne, zalicza się: klasyczna Sankhja i Purva Mimamsa. Odrzucenie istnienia Boga stwórcy można spotkać również w Dżinizmie i Buddyzmie[60].

Starożytność[edytuj | edytuj kod]

W Obronie Sokratesa Platona, Sokrates (na zdjęciu) został oskarżony przez Meletusa o niewiarę w Bogów.

Zachodni ateizm ma swoje korzenie w greckiej filozofii przedsokratejskiej, ale nie wyodrębnił się jako odrębny światopogląd aż do późnego Oświecenia[61]. Diagoras z Melos, grecki filozof z V wieku, jest znany jako pierwszy ateista[62], który był ostrym krytykiem religii i mistycyzmu. Krycjasz widział religię jako ludzki wynalazek, używany do nakłaniania ludzi poprzez zastraszenie do życia zgodnie z zasadami moralnymi[63]. Atomiści, tacy jak Demokryt, podejmowali się próby wyjaśnienia świata w czysto materialistyczny sposób, bez odniesień do duchowości lub mistycyzmu. Do innych filozofów przedsokratejskich, którzy prawdopodobnie mieli ateistyczne poglądy, należą Prodikos z Keos i Protagoras. Greccy filozofowie z III wieku, Theodorus[64] i Straton z Lampsaku[65], również nie wierzyli w bogów.

Sokrates został oskarżony o bezbożność[66] na podstawie tego, że zainspirował wątpliwości w istnienie państwowych bogów[67]. Został skazany na śmierć mimo, że zaprzeczał oskarżeniom o bycie całkowitym ateistą[68], mówiąc, że nie może być ateistą, ponieważ wierzy w duchy[69]. Sokrates również modli się do różnych bogów w dialogu Fajdros[70] i powołuje się na Zeusa w dialogu Państwo[71].

Euhemer (ok. 330–260) głosił swój pogląd, że bogowie byli tylko ubóstwionymi władcami, zdobywcami i założycielami z przeszłości, a ich kulty i religie były w gruncie rzeczy kontynuacją królestw, które przeminęły, i wcześniejszych struktur politycznych[72]. Choć, ściśle rzecz biorąc, nie był ateistą, Euhemer był później krytykowany za rozprzestrzenienie ateizmu po całej zamieszkałej ziemi poprzez wymazywanie bogów z pamięci[73].

Epikur (ok. 341–270 r. p.n.e.), materialista atomistyczny, kwestionował wiele doktryn religijnych, włącznie z istnieniem życia pozagrobowego i osobowych bóstw; uważał duszę za czysto materialną i śmiertelną. Mimo że Epikureizm nie wykluczał istnienia bogów, wierzył, że jeśli istnieją, to nie interesuje ich ludzkość[74].

Lukrecjusz (ok. 99 - 55 r. p.n.e.), rzymski poeta, zgodził się, że jeśli bogowie istnieją, to nie interesuje ich ludzkość i niezdolni wpływać na świat naturalny. Dlatego uważał, że ludzkość nie powinna się obawiać nadnaturalnego. Swoje epikurejskie poglądy na temat kosmosu, atomów, duszy, śmiertelności i religii objaśnia w poemacie De rerum natura[75], który spopularyzował filozofię Epikura w starożytnym Rzymie[76].

Sekstus Empiryk, rzymski filozof, utrzymywał, że powinno się powstrzymywać od osądu na temat praktycznie wszystkich wierzeń (rodzaj sceptycyzmu znany jako Sceptycyzm Pyrrona), że nic nie było z natury złe i że ataraksja osiągalna poprzez powstrzymywanie się od osądu. Względnie duża liczba ocalałych dzieł jego autorstwa miała trwały wpływ na późniejszych filozofów[77].

Znaczenie słowa ateista zmieniało się na przestrzeni klasycznej starożytności. Wcześni Chrześcijanie byli nazywani ateistami przez niechrześcijan, ze względu na ich brak wiary w pogańskich bogów[78] W Cesarstwie Rzymskim Chrześcijan czekało stracenie za ich odrzucenie rzymskich bogów w ogóle, a w szczególności za odrzucenie kultu Cesarza. Gdy Chrześcijaństwo stało się religią państwową Rzymu za panowania Teodozjusza I Wielkiego w 381 r. n.e., herezja stała się przestępstwem karalnym[79].

Od wieków ciemnych do renesansu[edytuj | edytuj kod]

Akceptacja dla poglądów ateistycznych była rzadko spotykana zarówno w czasie wieków ciemnych, jak i w czasie średniowiecza (por. Inkwizycja średniowieczna); metafizyka, religia i teologia były dominującymi nurtami zainteresowania[80]. Istniały jednak w tym czasie ruchy, które przedstawiały heretyckie koncepcje chrześcijańskiego Boga, w tym różne poglądy na temat natury, transcendencji i możliwości poznania Boga. Jednostki i grupy, takie jak: Jan Szkot Eriugena, Amalryk z Bène i Bracia i Siostry Wolnego Ducha, utrzymywały chrześcijański punkt widzenia ze skłonnością do panteizmu. Mikołaj z Kuzy utrzymywał formę fideizmu, którą nazywał De Docta Ignorantia, wyrażającą pogląd, że Bóg jest poza ludzką kategoryzacją, a nasza wiedza na temat Boga ogranicza się do przypuszczeń. William Ockham zainspirował antymetafizyczne skłonności swoim nominalistycznym ograniczeniem ludzkiej wiedzy do pojedynczych obiektów i wskazał, że boska istota nie może zostać intuicyjnie i racjonalnie zrozumiana przez ludzki intelekt. Zwolennicy Ockhama, tacy jak Jan z Mirecourt i Mikołaj z Autrécourt rozpowszechniali ten pogląd. Wynikający z niego podział pomiędzy wiarą a rozumem zainspirowała późniejszych teologów, takich jak John Wycliffe, Jan Hus i Marcin Luter[80].

Renesans pozwolił na ekspansję wolnomyślicielstwa i sceptycznego dochodzenia. Jednostki, takie jak Leonardo da Vinci, poszukiwały doświadczalności jako środka wytłumaczenia i sprzeciwiały się argumentum ad verecundiam. Do innych krytyków religii i Kościoła tego czasu zaliczyć można Niccolò Machiavelli, Bonaventure des Périers i François Rabelais[77].

Od renesansu do współczesności[edytuj | edytuj kod]

Książka Das Wesen des Christentums (1841) Ludwiga Feuerbacha wywarła znaczny wpływ na filozofów, takich jak Engels, Marks, Strauss i Nietzsche. Uważał Boga za ludzki wymysł a czynności religijne za zaspokajanie własnych pragnień.

W czasie renesansu i reformacji nastąpiło odrodzenie żarliwości religijnej, czego dowodem może być rozprzestrzenianie się nowych nurtów religijnych, bractw religijnych i powszechnej pobożności w katolickim świecie, jak również pojawienie się coraz bardziej surowych sekt protestanckich, takich jak Kalwiniści. Ta era międzykonfesjonalnego współzawodnictwa zezwoliła na coraz szerszy zakres teologicznych i filozoficznych spekulacji, z których większość została później wykorzystana do rozwoju sceptycznego światopoglądu religijnego.

Krytyka chrześcijaństwa nasiliła się w XVII i XVIII wieku, zwłaszcza we Francji i Anglii. Niektórzy myśliciele protestanccy, tacy jak Thomas Hobbes, byli zwolennikami filozofii materialistycznej i sceptycyzmu w stosunku do wydarzeń nadnaturalnych, podczas gdy żydowsko-holenderski filozof Baruch Spinoza odrzucał opatrzność na rzecz panteistycznego naturalizmu. Pod koniec XVII wieku deizm zyskał otwartych zwolenników wśród intelektualistów, takich jak John Toland. Pomimo szydzenia z chrześcijaństwa, wielu deistów gardziło ateizmem. Pierwszym znanym ateistą, który odrzucił powłokę deizmu, bezceremonialnie zaprzeczając istnieniu bogów, był Jan Meslier, francuski ksiądz[81]. W ślad za nim poszli inni, otwarcie ateistyczni myśliciele, tacy jak Paul d'Holbach i Jacques-André Naigeon[82]. Filozof David Hume opracował sceptyczną epistemologię opartą na empiryzmie, podważając metafizyczne podstawy teologii naturalnej.

Rewolucja francuska wyprowadziła ateizm z salonów do sfery publicznej. Próby wprowadzenia w życie cywilnej konstytucji kleru doprowadziły do antyklerykalnej przemocy i wydalenia wielu duchownych z Francji. Chaotyczne wydarzenia polityczne w rewolucyjnym Paryżu pozwoliły w końcowym efekcie dojść do władzy bardziej radykalnym Jakobinom w 1793, co zapoczątkowało rządy terroru. U szczytu tych rządów, bardziej zagorzali ateiści próbowali z użyciem siły odchrześcijanić Francję, religię zastępując Kultem Rozumu. Prześladowania te skończyły się przewrotem 9. thermidora, ale niektóre z sekularyzacyjnych przedsięwzięć, pozostały stałym dziedzictwem francuskiej polityki.

Era napoleońska zinstytucjonalizowała sekularyzację francuskiego społeczeństwa i eksportowała rewolucję do północnych Włoch z zamiarem stworzenia uległych republik. W XIX wieku wielu ateistów i innych antyreligijnych myślicieli skierowało swoje starania w stronę politycznej i społecznej rewolucji, ułatwiając powstanie wiosny ludów, zjednoczenie Włoch i wzrost międzynarodowego ruchu socjalistycznego.

W drugiej połowie XIX wieku, ateizm nabrał dużego znaczenia pod wpływem filozofów racjonalistycznych i wolnomyślicielstwa. Wielu ważnych niemieckich filozofów tego okresu zaprzeczało istnieniu bóstw i było krytycznych w stosunku do religii, wśród nich byli: Ludwig Feuerbach, Arthur Schopenhauer, Karol Marks i Fryderyk Nietzsche[83].

XX i XXI wiek[edytuj | edytuj kod]

Ateizm w XX wieku, szczególnie w formie ateizmu praktycznego, zyskał w wielu społeczeństwach. Myśl ateistyczna zdobyła uznanie w szerokim zakresie innych filozofii, takich jak: egzystencjalizm, obiektywizm, świecki humanizm, nihilizm, pozytywizm logiczny i feminizm[84].

Pozytywizm logiczny i scjentyzm przetarły drogę filozofii analitycznej, strukturalizmowi i naturalizmowi. Pozytywizm logiczny i filozofia analityczna odrzuciły klasyczny racjonalizm i metafizykę na rzecz ścisłego empiryzmu i epistemologicznego nominalizmu. Orędownicy tych nurtów, tacy jak Bertrand Russell, zdecydowanie odrzucili wiarę w Boga. Ludwig Wittgenstein w swoich wczesnych pracach podjął próbę oddzielenia metafizycznego i nadprzyrodzonego języka od racjonalnego dyskursu. Alfred Jules Ayer dowodził braku weryfikowalności i bezsensowności twierdzeń religijnych, przytaczając swoją przynależność do nauk empirycznych. Strukturalizm Claudea Lévi-Straussa przypisywał źródła języka religii do ludzkiej podświadomości w zaprzeczaniu jej transcendentalnego znaczenia. J. N. Findlay i J. J. C. Smart argumentowali, że istnienie Boga nie jest logicznie konieczne. Naturaliści i materialistyczni moniści, tacy jak John Dewey, rozważali świat naturalny jako podstawę wszystkiego, zaprzeczając istnieniu Boga i nieśmiertelności[36][85].

W XX wieku doświadczono również awansu politycznego ateizmu, do którego zachętą były interpretacje prac Marksa i Engelsa. Po rewolucjach rosyjskich z 1917, zwiększona wolność mniejszościowych religii utrzymywała się przez kilka lat, zanim wprowadzono politykę stalinizmu, która obróciła się w stronę represji w stosunku do religii. ZSRR i inne państwa komunistyczne promowały ateizm państwowy i przeciwstawiały się religii, często przy użyciu brutalnych środków[86].

Inni przywódcy, tacy jak Periyar Ramasamy, prominentny ateistyczny przywódca Indii, walczył z hinduizmem i braminami za dyskryminowanie i podziały ludności w imię systemu kastowego i religii[87]. Zostało to podkreślone w 1956, gdy nakazał Ramie nosić girlandę zrobioną z kapci i wygłaszał antyteistyczne stwierdzenia[88].

W 1966 tygodnik Time spytał Is God Dead? (Czy Bóg jest martwy?)[89] w odpowiedzi na ruch śmierci Boga, cytując szacunki, że prawie połowa ludzi na świecie żyło pod wpływem antyreligijnej siły, a kolejne miliony w Afryce, Azji i Ameryce Południowej nie wiedziało o istnieniu chrześcijańskiego Boga[90]. W 1967 rząd albański pod przywództwem Envera Hodży ogłosił zamknięcie wszystkich instytucji religijnych w kraju, ogłaszając Albanię pierwszym na świecie oficjalnie ateistycznym krajem[91] Tego typu reżimy stawiały ateizm w złym świetle, zwłaszcza tam gdzie występował silny sentyment antykomunistyczny (np. w USA) pomimo faktu, że prominentni ateiści byli antykomunistami[92].

Od upadku Muru Berlińskiego liczba aktywnych reżimów antyreligijnych znacząco się zmniejszyła. W 2006 Timothy Shah z Pew Research Center stwierdził, że na całym świecie istnieje trend wśród wszystkich głównych grup religijnych, w którym zyskują one coraz większe zaufanie i wpływy vis-à-vis świeckich ruchów i ideologii[93]. Gregory S. Paul i Phil Zuckerman uważają to stwierdzenie za mit i sugerują, że rzeczywista sytuacja jest o wiele bardziej złożona i pełna niuansów[94].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Demografia ateizmu.
Odsetek osób w Europie, które zdeklarowały, że w jakąkolwiek formę duchów, Boga lub siły życiowej[95]

Trudno jest określić ilościowo liczbę ateistów na świecie. Respondenci ankiet związanych z wiarą religijną mogą różnie definiować ateizm lub wyznaczać różne granice pomiędzy ateizmem, niereligijną wiarą i nieteistycznymi wyznaniami religijnymi i duchowymi[96]. Dodatkowo, ludzie w niektórych regionach świata powstrzymują się od określania siebie jako ateisty, aby uniknąć społecznego napiętnowania lub dyskryminacji.

Ankieta z 2005 roku opublikowana w "Encyklopedia Britannica" wykazała, że osoby niereligijne stanowiły około 11,9% populacji świata, a ateiści około 2,3%; odsetek ten nie obejmował osób wyznających ateistyczne religie, takie jak niektórzy buddyści[4]. Badanie opinii z listopada i grudnia 2006, opublikowane w "Financial Times"[97] podaje współczynniki dla USA i pięciu krajów europejskich. Wskazano, że Amerykanie są bardziej skłonni od Europejczyków do zdeklarowania wiary w pewną formę boga lub istoty najwyższej (73%). Wśród ankietowanych pełnoletnich Europejczyków, Włosi byli najbardziej skłonni do deklarowania tego typu wiary (62%), a Francuzi najmniej (27%). We Francji 32% osób deklarowało się jako ateistów, a dodatkowe 32% jako agnostyków.

Oficjalna ankieta UE przedstawia podobne wyniki: 18% populacji UE nie wierzy w Boga; 27 % stwierdza istnienie jakiejś formy ducha lub siły życiowej; podczas gdy 52% stwierdza wiarę w konkretnego Boga. Odsetek wierzących wzrasta do 65% wśród tych, którzy opuścili szkołę mając 15 lat; respondenci, którzy uważają, że pochodzą z rygorystycznej rodziny byli bardziej skłonni do wiary w boga od tych, którzy czuli, że ich wychowaniu brakowało jednoznacznych reguł[98].

W australijskim spisie ludności z 2006 (Australian 2006 Census of Population and Housing) na pytanie o wyznawaną religię, 18,7% osób zaznaczyło bez religii (ang. no religion) lub wybrało odpowiedź, która była klasyfikowana jako niereligijny (np. agnostyk, ateista). Odpowiedź na to pytanie nie była obowiązkowa i 11,2% populacji nie odpowiedziało[99].

W nowozelandzkim spisie ludności z 2006 na pytanie o wyznawaną religię, 34,7% wskazało brak religii[100].

Ateizm, religia i moralność[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na brak boga stwórcy, Buddyzm jest powszechnie określany jako nonteistyczny.

Choć osoby, które określają siebie mianem ateistów, są uważane za niereligijne, niektóre sekty w obrębie głównych religii odrzucają istnienie osobowego bóstwa stwórcy[101]. W ostatnich latach, niektóre wyznania zgromadziły pewną liczbę otwarcie ateistycznych członków; są wśród nich żydowski ateizm, Judaizm humanistyczny[102][103] i chrześcijański ateizm[104][105][106].

W swoim najściślejszym znaczeniu pozytywny ateizm nie pociąga za sobą żadnych określonych wierzeń poza niedowierzaniem w jakiekolwiek bóstwo. Ateiści mogą jednak posiadać wierzenia duchowe. Z tego samego powodu, ateiści mogą utrzymywać szeroką gamę przekonań etycznych od moralnego uniwersalizmu po humanizm (który utrzymuje, że kod moralny powinien być stosowany konsekwentnie w stosunku do wszystkich ludzi) czy nawet moralnego nihilizmu (który utrzymuje, że moralność jest bezsensowna)[107].

Choć jest filozoficznym truizmem, zawartym w platońskim dylemacie Eutyfrona, że rola bogów w odróżnianiu dobra od zła jest niepotrzebna albo arbitralna, uzasadnienie, że moralność musi pochodzić od Boga i nie może istnieć bez mądrego stwórcy, było stałym obiektem politycznej, jeśli nie filozoficznej, debaty[108]

Zasady moralne, takie jak morderstwo jest złe, są uważane za prawo boskie wymagające boskiego prawodawcy i sędziego. Jednakże wielu ateistów argumentuje, że traktowanie moralności legalistycznie wymaga fałszywej analogii i że moralność nie zależy od prawodawcy w ten sam sposób jak prawo[109].

Filozofowie Susan Neiman[110] i Julian Baggini[111] podkreślają, że etyczne zachowania wynikające jedynie z boskiego nakazu, nie jest prawdziwie etycznym zachowaniem, a jedynie ślepym posłuszeństwem. Baggini stwierdza, że ateizm jest lepszą podstawą dla etyki utrzymując, że konieczna jest moralna podstawa niezależna od religijnych imperatywów, aby ocenić moralność samych imperatywów - aby być w stanie zauważyć, że na przykład kradnij jest niemoralne nawet jeśli czyjaś religia tego nakazuje - i że, z tego względu, ateiści mają przewagę bycia bardziej skłonnym do dokonywania takich ocen[112].

Współczesny brytyjski filozof polityczny Martin Cohen zaproponował bardziej obrazowy, historyczny przykład biblijnych nakazów, które przemawiały na korzyść tortur i niewolnictwa, jako dowód w jaki sposób religijne nakazy podążają za politycznymi i społecznymi zwyczajami, a nie vice versa; ale również zaznaczył, że wydaje się prawdziwym przypisywanie podobnych skłonności przypuszczalnie bezstronnym i obiektywnym filozofom[113]. Cohen przedstawia ten dowód szerzej w Political Philosophy from Plato to Mao na przykładzie Koranu, który widzi jako mający ogólnie niefortunną rolę w zachowaniu średniowiecznych zasad społecznych poprzez zmiany w świeckim społeczeństwie[114].

Tym niemniej ateiści, tacy jak Sam Harris dowodzą, że poleganie zachodnich religii na boskim autorytecie skłania je w kierunku autorytaryzmu i dogmatyzmu[115]. Istotnie fundamentalizm religijny i religia zewnętrzna (gdy religia jest utrzymywana ponieważ służy innym, najwyższym interesom[116]) były skorelowane z autorytaryzmem, dogmatyzmem i uprzedzeniem[117]. Argument ten, w powiązaniu z wydarzeniami historycznymi, które mają przedstawiać zagrożenia wynikające z religii, takie jak krucjaty, inkwizycja i proces o czary, są często przytaczane przez antyreligijnych ateistów, aby usprawiedliwić ich poglądy[118].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Teizm jest tu użyty w swoim najogólniejszym znaczeniu, czyli wiara w jedno lub więcej bóstw. To definiowałoby ateizm jako odrzucenie wiary w istnienie jakichkolwiek bóstw, bez względu na to czy wyciąga się dalszy wniosek, że bóstwa nie istnieją.
    • Atheism. W: Kai Nielsen: Encyklopedia Britannica. 2009. Cytat: Atheism, in general, the critique and denial of metaphysical beliefs in God or spiritual beings.... a more adequate characterization of atheism consists in the more complex claim that to be an atheist is to be someone who rejects belief in God for [reasons that depend] on how God is being conceived.. (ang.).
    • Paul Edwards: Encyclopedia of Philosophy. T. Vol. 1. Collier-MacMillan, 1967, s. 175. Cytat: On our definition, an 'atheist' is a person who rejects belief in God, regardless of whether or not his reason for the rejection is the claim that 'God exists' expresses a false proposition. People frequently adopt an attitude of rejection toward a position for reasons other than that it is a false proposition. It is common among contemporary philosophers, and indeed it was not uncommon in earlier centuries, to reject positions on the ground that they are meaningless. Sometimes, too, a theory is rejected on such grounds as that it is sterile or redundant or capricious, and there are many other considerations which in certain contexts are generally agreed to constitute good grounds for rejecting an assertion.. (ang.).
  2. ↑ Atheism. W: William L. Rowe: Routledge Encyclopedia of Philosophy. 1998.
  3. ↑ Krótki artykuł na stronie religioustolerance.org na temat definicji pojęcia ateizm sugeruje, że nie został osiągnięty konsensus w tej sprawie. Simon Blackburn podsumowuje tę sytuację w Oxford Dictionary of Philosophy: Ateizm. Brak wiary w boga lub wiara, że taki nie istnieje.
    • Dagobert D.(editor) Runes: Dictionary of Philosophy. New Jersey: Littlefield, Adams & Co. Philosophical Library, 1942 edition. ISBN 0-06-463461-2. Cytat: (a) the belief that there is no God; (b) Some philosophers have been called "atheistic" because they have not held to a belief in a personal God. Atheism in this sense means "not theistic". The former meaning of the term is a literal rendering. The latter meaning is a less rigorous use of the term though widely current in the history of thought. (ang.).
  4. ↑ a b Worldwide Adherents of All Religions by Six Continental Areas, Mid-2005. Encyclopædia Britannica, 2005. [dostęp 2007-04-15]. (ang.).
    • 2.3% - ateiści: osoby praktykujące ateizm, sceptycyzm lub niewiarę, łącznie z antyreligijnymi (sprzeciwiającymi się wszystkim religiom).
    • 11.9% - niereligijni - osoby niepraktykujące żadnej religii, niewierzący, agnostycy, wolnomysliciele, niezainteresowani lub świeccy obojętni w stosunku do wszystkich religii.
  5. ↑ a b c Zuckerman, Phil: Atheism: Contemporary Rates and Patterns. Cambridge University Press: Cambridge, 2005. [dostęp 25 lipca 2009]. (ang.).
  6. ↑ Chociaż dane z Departamentu Stanu USA mogą podważyć tę statystykę, ponieważ 44% jest zalicznych do wyznawców politeistycznego Shintō.
  7. ↑ Austin Cline: Buddhism and Atheism. en:about.com, 2005. [dostęp 2006-10-21]. (ang.).
  8. ↑ Nath Tiwari Kedar: Comparative Religion. en:Motilal Banarsidass, 1997, s. 50. ISBN 81-208-0293-4. (ang.).
  9. ↑ Honderich, Ted (Ed.) (1995). "Humanism". The Oxford Companion to Philosophy. Oxford University Press. p 376. ISBN 0-19-866132-0.
  10. ↑ Fales, Evan. "Naturalism and Physicalism", w Michael T. Martin: The Cambridge companion to atheism. New York, N.Y.: Cambridge University Press, 2007, s. 122-131. ISBN 0-521-60367-6. (ang.).
  11. ↑ Julian Baggini: Atheism: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 3-4. ISBN 0-19-280424-3. (ang.).
  12. ↑ Słowo αθεοι — w jakiejkolwiek formie — nie pojawia się nigdzie w Septugaincie lub w Nowym TestamencieEphesians: Chapter 2. W: A.T. Robertson: Word Pictures in the New Testament. Broadman Press, 1960. Cytat: Old Greek word, not in LXX, only here in N.T. Atheists in the original sense of being without God and also in the sense of hostility to God from failure to worship him. See Paul's words in Ro 1:18–32.. (ang.)..
  13. ↑ A. B. Drachmann: Atheism in Pagan Antiquity. Chicago: Ares Publishers, 1977 ("an unchanged reprint of the 1922 edition"). ISBN 0-89005-201-8. Cytat: Atheism and atheist are words formed from Greek roots and with Greek derivative endings. Nevertheless they are not Greek; their formation is not consonant with Greek usage. In Greek they said atheos and atheotēs; to these the English words ungodly and ungodliness correspond rather closely. In exactly the same way as ungodly, atheos was used as an expression of severe censure and moral condemnation; this use is an old one, and the oldest that can be traced. Not till later do we find it employed to denote a certain philosophical creed..
  14. ↑ Karen Armstrong: A History of God. London: Vintage, 1999. ISBN 0-09-927367-5. (ang.).
  15. ↑ Ze względu na monoteizm zachodniego społeczeństwa, ateizm jest zwykle określany jako niedowierzanie w Boga, aniżeli bardziej ogólne niedowierzanie w bostwa. Współcześnie rzadko spotyka się jasne rozróżnienie pomiędzy tymi definicjami, ale niektóre archaiczne znaczenia słowa ateizm zawierały jedynie niedowierzanie w pojedynczego Boga, a nie w politeistyczne bóstwa. Na tej podstawie w późnym XIX wieku wprowadzono, zdezauktalizowane dziś, określenie adevism, które opisywało brak wiary w politeistyczne bóstwa. Britannica. Atheonism. „Encyklopedia Britannica”, 1911. (ang.). 
  16. ↑ a b c d Michael T. Martin: The Cambridge companion to atheism. New York, N.Y.: Cambridge University Press, 2007. ISBN 0-521-84270-0. (ang.).
  17. ↑ porównaj z definicją w SJP PWN
  18. ↑ Austin Cline: What Is the Definition of Atheism?. about.com, 2006. [dostęp 2006-10-21]. (ang.).
  19. ↑ Antony Flew: God, Freedom, and Immortality: A Critical Analysis. Buffalo, NY: Prometheus, 1984. ISBN 0-87975-127-4. (ang.).
  20. ↑ Michael T. Martin: The Cambridge companion to atheism. New York, N.Y.: Cambridge University Press, 2007, s. 122-131. ISBN 0-521-60367-6. (ang.).
  21. ↑ Britannica. Atheism as rejection of religious beliefs. „en:Encyklopedia Britannica”, s. 666, 1992. 0852294735. [dostęp 2006-10-27]. (ang.). 
  22. ↑ P. H. T. d'Holbach: Good Sense. 1772. (pol.).
  23. ↑ George H. Smith: Atheism: The Case Against God. Buffalo, New York: Prometheus, 1979, s. 14. ISBN 0-87975-124-X. (ang.).
  24. ↑ Ralph Cudworth: The True Intellectual System of the Universe: the first part, wherein all the reason and philosophy of atheism is confuted and its impossibility demonstrated. 1678. (ang.).
  25. ↑ Porównaj np. z Atheists call for church head to retract slur. 1996-09-03. [dostęp 2008-07-02]. (ang.).
  26. ↑ porównaj z Opium ludu Marksa
  27. ↑ Jeffery Jay Lowder: Atheism and Society. 1997. [dostęp 2007-01-10]. (ang.).
  28. ↑ a b Antony Flew: The presumption of atheism and other philosophical essays on God, freedom, and immortality. New York: Barnes & Noble, 1976, s. 14. ISBN 978-0-06-492119-0. (ang.).
  29. ↑ Edward Gordon Craig: Routledge encyclopedia of philosophy. London: Routledge, 1998, s. 530-534. ISBN 0-415-18706-0. (ang.).
  30. ↑ Austin Cline: Strong Atheism vs. Weak Atheism: What's the Difference?. about.com, 2006. [dostęp 2006-10-21]. (ang.).
  31. ↑ Jacques Maritain. On the Meaning of Contemporary Atheism. „The Review of Politics”. 3 (11), s. 267–280, July 1949. (ang.). 
  32. ↑ Why I Am Not an Atheist. W: Anthony Kenny: What I believe. Continuum, 2006. ISBN 0-8264-8971-0. Cytat: The true default position is neither theism nor atheism, but agnosticism … a claim to knowledge needs to be substantiated; ignorance need only be confessed.. (ang.).
  33. ↑ Ken Freking: Atheists take bigger leap of faith than 'believers'. [w:] Columbia Daily Tribune [on-line]. en:2005-01-23. [dostęp 2007-05-30]. (ang.).
  34. ↑ Julian Baggini: Atheism: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 30–34. ISBN 0-19-280424-3. Cytat: Who seriously claims we should say 'I neither believe nor disbelieve that the Pope is a robot', or 'As to whether or not eating this piece of chocolate will turn me into an elephant I am completely agnostic'. In the absence of any good reasons to believe these outlandish claims, we rightly disbelieve them, we don't just suspend judgement.. (ang.).
  35. ↑ Julian Baggini: Atheism: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 22. ISBN 0-19-280424-3. Cytat: A lack of proof is no grounds for the suspension of belief. This is because when we have a lack of absolute proof we can still have overwhelming evidence or one explanation which is far superior to the alternatives.. (ang.).
  36. ↑ a b J.C.C. Smart: Atheism and Agnosticism. Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2004-03-09. [dostęp 2007-04-12]. (ang.).
  37. ↑ Richard Dawkins: The God delusion. Boston: Houghton Mifflin Co., 2006, s. 50. ISBN 0-618-68000-4. (ang.).
  38. ↑ Goparaju Rao: Positive Atheism. Vijayawada, India: Atheist Centre, Patamata, Vijayawada, India, 1972. (ang.).
  39. ↑ Cliff Walker: The Philosophy of Positive Atheism. [dostęp 2008-11-19]. (ang.).
  40. ↑ a b c Zofia J. Zdybicka: Universal Encyclopedia of Philosophy. T. 1. Polish Thomas Aquinas Association, 2005, s. 20. (ang.).
  41. ↑ Schafersman, Steven D. "Naturalism is an Essential Part of Science and Critical Inquiry". Conference on Naturalism, Theism and the Scientific Enterprise. Department of Philosophy, The University of Texas. February 1997. Revised May 2007. Retrieved on en:2007-04-09.
  42. ↑ Zofia J. Zdybicka: Universal Encyclopedia of Philosophy. T. 1. Polish Thomas Aquinas Association, 2005, s. 21. (ang.).
  43. ↑ Drange, Theodore M.: Atheism, Agnosticism, Noncognitivism. 1998. [dostęp 21 sierpnia 2009]. (ang.).
  44. ↑ Alfred Jules Ayer: Language, truth, and logic. New York: Dover Publications, 1952, s. 115–116. ISBN 978-0-486-20010-1. (ang.). W przypisie, Ayer przypisuje ten pogląd "Professor H. H. Price"
  45. ↑ Zofia J. Zdybicka: Universal Encyclopedia of Philosophy. T. 1. Polish Thomas Aquinas Association, 2005, s. 19. (ang.).
  46. ↑ Ludwig Feuerbach: The Essence of Christianity. 1841. ISBN 978-1-103-18172-8.
  47. ↑ Rāhula Walpola: What the Buddha taught. Grove Press: distributed by Random House, 1974, s. 51–52. ISBN 978-0-8021-3031-0. (ang.).
  48. ↑ Michael Bakunin: God and the State. New York: Mother Earth Publishing Association, 1916. [dostęp 2007-04-12]. Cytat: the idea of God implies the abdication of human reason and justice; it is the most decisive negation of human liberty, and necessarily ends in the enslavement of mankind, in theory and practice. (ang.).
  49. ↑ Michael Bakunin: God and the State. New York: Mother Earth Publishing Association, 1916. [dostęp 2007-04-12]. Cytat: if God really existed, it would be necessary to abolish him (ang.).
  50. ↑ David Hume w swojej książce Dialogues Concerning Natural Religion. Project Gutenberg (e-text). (ang.). cytował Epikura w serii pytań:
    "Is [God] willing to prevent evil, but not able? then is he impotent. Is he able, but not willing? then is he malevolent. Is he both able and willing? whence then is evil?"]]
  51. ↑ Logical Arguments for Atheism. Internet Infidels. [dostęp 21 sierpnia 2009]. (ang.).
  52. ↑ Drange, Theodore M.: The Arguments From Evil and Nonbelief. Internet Infidels, 1996. [dostęp 21 sierpnia 2009]. (ang.).
  53. ↑ V.A. Gunasekara: The Buddhist Attitude to God.. Cytat: The Buddha argues that the three most commonly given attributes of God, viz. omnipotence, omniscience and benevolence towards humanity cannot all be mutually compatible with the existential fact of dukkha. (ang.).[archiveurl=http://web.archive.org/web/20080102053643/http://www.buddhistinformation.com/buddhist_attitude_to_god.htm]
  54. ↑ David Gleeson: Common Misconceptions About Atheists and Atheism. American Chronicle, 2006. [dostęp 2006-10-21]. (ang.).
  55. ↑ George H. Smith: Atheism: The Case Against God. Buffalo, New York: Prometheus, 1979, s. 275. ISBN 0-87975-124-X. Cytat: Perhaps the most common criticism of atheism is the claim that it leads inevitably to moral bankruptcy. (ang.).
  56. ↑ The Misery Of Man Without God. W: Blaise Pascal: Thoughts. 1669.
  57. ↑ Arthur Golding, en:Philip Sidney: Mornay's Woorke concerning the Trewnesse of the Christian Religion, written in French; Against Atheists, Epicures, Paynims, Iewes, Mahumetists, and other infidels. London, 1587, s. xx. 310. Cytat: Athisme, that is to say, utter godlesnes.. (ang.). Tłumaczenie De la verite de la religion chrestienne (1581).
  58. ↑ Radhakrishnan, S., Moore, Charles Alexander: A Source book in Indian philosophy. Princeton, N.J.: Princeton Univ. Press, 1973, s. 227–249. ISBN 0-691-01958-4. (ang.).
  59. ↑ Introduction to Indian Philosophy. Wyd. 8. University of Calcutta, 1984, s. 55. Cytat: Though materialism in some form or other has always been present in India, and occasional references are found in the Vedas, the Buddhistic literature, the Epics, as well as in the later philosophical works we do not find any systematic work on materialism, nor any organized school of followers as the other philosophical schools possess. But almost every work of the other schools states, for refutation, the materialistic views. Our knowledge of Indian materialism is chiefly based on these.. (ang.).
  60. ↑ L.R. Joshi. A New Interpretation of Indian Atheism. „Philosophy East and West”. 3/4 (16), s. 189–206, 1966. DOI: 10.2307/1397540. (ang.). 
  61. ↑ Julian Baggini: Atheism: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 73-74. ISBN 0-19-280424-3. Cytat: Atheism had its origins in Ancient Greece but did not emerge as an overt and avowed belief system until late in the Enlightenment.. (ang.).
  62. ↑ Friedrich Solmsen: Plato's Theology. Cornell University Press, 1942, s. 25. (ang.).
  63. ↑ Religion, study of. Encyklopedia Britannica, 2007. [dostęp 2 kwietnia 2007]. (ang.).
  64. ↑ Diogenes Laërtius: The Lives and Opinions of Eminent Philosophers.
  65. ↑ A history of ancient philosophy. Albany: State University of New York Press, 1985, s. 121. ISBN 978-0-88706-292-6.
  66. ↑ Zobacz Dylemat Euthyphro, który można znaleźć np. w Euthyphro by Plato. Projekt Gutenberg, 1 lutego 1999. [dostęp 6 sierpnia 2009]. (ang.).
  67. ↑ Atheism. [w:] The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition [on-line]. Columbia University Press, 2005. [dostęp 2007-04-12]. (ang.).[1]
  68. ↑ Thomas C. Brickhouse, Nicholas D. Smith: Routledge Philosophy Guidebook to Plato and the Trial of Socrates. Routledge, 2004, s. 112. ISBN 0-415-15681-5. (ang.). W szczególności argumentował, że twierdzenie o tym, iż jest całkowitym ateistą zaprzeczało innej części aktu oskarżenia mówiącej, że wprowadził nowe bóstwa.
  69. ↑ Platon: Apology. [dostęp 11 sierpnia 2009]. (ang.).
  70. ↑ Platon: The Dialogues of Plato, vol. 1. 387. [dostęp 11 sierpnia 2009]. (ang.).
  71. ↑ The Republic
  72. ↑ Fragmenty prac Euhemera zachowały się w tłumaczeniach na łacinę wykonanych przez Enniusza, które z kolei zachowały się w patrystycznych pismach (np. Laktancjusza i Euzebiusza z Cezarei), które wszystkie opierają się na wcześniejszych fragmentach spisanych Diodora Sycylijskiego (5,41–46 i 6.1).
  73. ↑ Plutarch z Cheronei: Moralia — Isis and Osiris. [dostęp 11 sierpnia 2009]. (ang.).
  74. ↑ BBC: Ethics and Religion—Atheism. bbc.co.uk. [dostęp 2007-04-12]. (ang.).
  75. ↑ On the Nature of Things by Lucretius. [dostęp 28 lipca 2009]. (ang.).
  76. ↑ Gajusz Juliusz Cezar (102–44 r. p.n.e.), który znacząco pochylał się w kierunku Epikureizmu, również odrzucił ideę życia pozagrobowego, co np. doprowadziło do jego zarzutu (wysuwanego w obronie) przeciwko karze śmierci w rozprawie Katyliny, gdzie przemawiał przeciwko stoickiemu Katonowi Młodszemu (por. Salustiusz: The War With Catiline. Loeb Classical Library, 1931.. 51.29 Przemówienie Cezara i 52.13 odpowiedź Katona
  77. ↑ a b The History of Freethought and Atheism. W: Gordon Stein: An Anthology of Atheism and Rationalism. Nowy Jork: Prometheus, 1980. (ang.).
  78. ↑ Atheism. en.wikisource.org, 1913. [dostęp 28 lipca 2009]. (ang.).
  79. ↑ Inquisition From Its Establishment to the Great Schism: An Introductory Study. Kessinger Publishing, LLC, 2003. ISBN 0-7661-7290-2.
  80. ↑ a b Zofia J. Zdybicka: Universal Encyclopedia of Philosophy. T. 1. Polish Thomas Aquinas Association, 2005, s. 4. (ang.).
  81. ↑ Michel Onfray: Jean Meslier and "The Gentle Inclination of Nature". William Paterson University. [dostęp 19 sierpnia 2009]. (ang.).
  82. ↑ P. H. T. d'Holbach: The system of nature. 1770. (ang.).
  83. ↑ Matthew Alun Ray: Subjectivity and Irreligion: Atheism and Agnosticism in Kant, Schopenhauer, and Nietzsche. Ashgate Publishing, Ltd., 2003. [dostęp 2007-04-12]. (ang.).
  84. ↑ Michael T. Martin: The Cambridge companion to atheism. New York, N.Y.: Cambridge University Press, 2007, s. 233–246. ISBN 0-521-60367-6. (ang.)..
  85. ↑ Zofia J. Zdybicka: Universal Encyclopedia of Philosophy. T. 1. Polish Thomas Aquinas Association, 2005, s. 16. (ang.).
  86. ↑ Aleksandr I. Solzhenitsyn: The Gulag Archipelago. Harper Perennial Modern Classics, 2002. ISBN 0-06-000776-1. (ang.).
  87. ↑ Dalit Visions of a Just Society. W: S. M. Michael: Untouchable: Dalits in Modern India. Lynne Rienner Publishers, 1999, s. 31–33. ISBN 1-55587-697-8. (ang.).
  88. ↑ Finngeir Hiorth: Atheism in South India. International Humanist and Ethical Union, 1996-04-01. [dostęp 19 sierpnia 2009]. Cytat: He who created god was a fool, he who spreads his name is a scoundrel, and he who worships him is a barbarian. (ang.).
  89. ↑ okładka tygodnika. 1966-08-04. [dostęp 19 sierpnia 2009]. (ang.).
  90. ↑ Toward a Hidden God. Time Magazine, 1996-04-01. [dostęp 19 sierpnia 2009]. (ang.).
  91. ↑ George P. Majeska. Religion and Atheism in the U.S.S.R. and Eastern Europe, Review. „The Slavic and East European Journal”. 20 (2), s. 204-206, 1976. 
  92. ↑ R.L. Rafford. Atheophobia — an introduction. „Religious Humanism”. 1 (21), s. 32–37, 1987. (ang.). 
  93. ↑ Timothy Samuel Shah Explains 'Why God is Winning'. The Pew Forum on Religion and Public Life, 2006-07-18. [dostęp 19 sierpnia 2009]. Cytat: a worldwide trend across all major religious groups, in which God-based and faith-based movements in general are experiencing increasing confidence and influence secular movements and ideologies. (ang.).
  94. ↑ Gregory Paul, Phil Zuckerman. Why the Gods Are Not Winning. „Edge”, 2007. [dostęp 2007-05-16]. (ang.). 
  95. ↑ Eurobarometer (2005)
  96. ↑ Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents, Section on accuracy of non-Religious Demographic Data. [dostęp 2008-03-28]. (ang.).
  97. ↑ Religious Views and Beliefs Vary Greatly by Country, According to the Latest Financial Times/Harris Poll. Financial Times/Harris Interactive, 2006-12-20. [dostęp 2007-01-17]. (ang.).
  98. ↑ Social values, Science and Technology. Directorate General Research, European Union, 2005, s. pp 7–11. (ang.).
  99. ↑ Census Table 20680-Religious Affiliation (broad groups) by Sex - Australia. Australian Bureau of Statistics, Census of Population and Housing, 2006. [dostęp 19 sierpnia 2009]. (ang.).
  100. ↑ Statistics New Zealand: QuickStats About Culture and Identity, Religious affiliation. [dostęp 19 sierpnia 2009]. (ang.).
  101. ↑ Robert (Ed.) Winston: Human. New York: DK Publishing, Inc, 2004, s. 299. ISBN 0-7566-1901-7. Cytat: Nonbelief has existed for centuries. For example, Buddhism and Jainism have been called atheistic religions because they do not advocate belief in gods.. (ang.).
  102. ↑ Humanistic Judaism. BBC, 2006-07-20. [dostęp 2006-10-25]. (ang.).
  103. ↑ S. Levin. Jewish Atheism. „New Humanist”. 2 (110), s. 13–15, May 1995. (ang.). 
  104. ↑ Christian Atheism. BBC, 2006-05-17. [dostęp 2006-10-25]. (ang.).
  105. ↑ Thomas J. J. Altizer: The Gospel of Christian Atheism. London: Collins, 1967, s. 102–103. (ang.).
  106. ↑ Colin Lyas. On the Coherence of Christian Atheism. „Philosophy: the Journal of the Royal Institute of Philosophy”. 171 (45), s. 1–19, January 1970. (ang.). 
  107. ↑ George H. Smith: Atheism: The Case Against God. Buffalo, New York: Prometheus, 1979, s. 21-22. ISBN 0-87975-124-X. (ang.).
  108. ↑ George H. Smith: Atheism: The Case Against God. Buffalo, New York: Prometheus, 1979, s. 275. ISBN 0-87975-124-X. Cytat: Among the many myths associated with religion, none is more widespread -or more disastrous in its effects -than the myth that moral values cannot be divorced from the belief in a god.. (ang.).
  109. ↑ Julian Baggini: Atheism: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 38. ISBN 0-19-280424-3. (ang.).
  110. ↑ Susan Neiman: Beyond Belief Session 6. The Science Network, 6 listopada 2006. [dostęp 20 sierpnia 2009]. (ang.).
  111. ↑ Julian Baggini: Atheism: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 40. ISBN 0-19-280424-3. (ang.).
  112. ↑ Julian Baggini: Atheism: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 43. ISBN 0-19-280424-3. (ang.).
  113. ↑ Martin Cohen: 101 ethical dilemmas. London: Routledge, 2007, s. 184-5. ISBN 978-0-415-40400-6. (ang.). Cohen w szczególności zaznacza, że Platon i Arystoteles przedstawiali dowody na korzyść niewolnictwa.
  114. ↑ Martin Cohen: Political philosophy: from Plato to Mao. London: Pluto Press, 2008. ISBN 0-7453-2470-3.
  115. ↑ Sam Harris: The Myth of Secular Moral Chaos. Free Inquiry, 2006a. [dostęp 2006-10-29]. (ang.).
  116. ↑ Moreira-almeida, A., Lotufo Neto, F.; Koenig, H.G.. Religiousness and mental health: a review. „Revista Brasileira de Psiquiatria”, s. 242–250, 2006. [dostęp 2007-07-12]. (ang.). 
  117. ↑ por. np. z:
    Intrinsic Religion and Authoritarianism: A Differentiated Relationship. „Journal for the Scientific Study of Religion”. 16 (2), s. 179-182, czerwiec 1977. (ang.).  lub . 
    Bob Altemeyer, Bruce Hunsberger. Authoritarianism, Religious Fundamentalism, Quest, and Prejudice. „International Journal for the Psychology of Religion”. 2 (2), s. 113-133, 1992. (ang.). 
  118. ↑ Sam Harris: An Atheist Manifesto. Truthdig, 2005. [dostęp 2006-10-29]. Cytat: In a world riven by ignorance, only the atheist refuses to deny the obvious: Religious faith promotes human violence to an astonishing degree. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  1. Julian Baggini: Atheism: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-280424-3. (ang.).
  2. Michael T. Martin: The Cambridge companion to atheism. New York, N.Y.: Cambridge University Press, 2007. ISBN 0-521-60367-6. (ang.).
  3. George H. Smith: Atheism: The Case Against God. Buffalo, New York: Prometheus, 1979. ISBN 0-87975-124-X. (ang.).
  4. Zofia J. Zdybicka: Universal Encyclopedia of Philosophy. T. 1. Polish Thomas Aquinas Association, 2005. (ang.).

Literatura dodatkowa[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Kategoria:Ateizm

[[af:Ateïsme]] [[ang:Trēowlēasnes]] [[ar:إلحاد]] [[an:Ateísmo]] [[az:Ateizm]] [[bn:নাস্তিকবাদ]] [[be-x-old:Атэізм]] [[bar:Atheismus]] [[bs:Ateizam]] [[br:Dizoueegezh]] [[bg:Атеизъм]] [[ca:Ateisme]] [[cs:Ateismus]] [[cy:Anffyddiaeth]] [[da:Ateisme]] [[de:Atheismus]] [[et:Ateism]] [[el:Αθεϊσμός]] [[en:Atheism]] [[es:Ateísmo]] [[eo:Ateismo]] [[eu:Ateismo]] [[fa:بی‌خدایی]] [[fo:Ateisma]] [[fr:Athéisme]] [[fur:Ateisim]] [[ga:Aindiachas]] [[gd:Neo-dhiadhaireachd]] [[gl:Ateísmo]] [[ko:무신론]] [[haw:Hōʻole Akua]] [[hy:Աթեիզմ]] [[hi:नास्तिकता]] [[hr:Ateizam]] [[id:Ateisme]] [[ia:Atheismo]] [[is:Trúleysi]] [[it:Ateismo]] [[he:אתאיזם]] [[jv:Ateisme]] [[ka:ათეიზმი]] [[sw:Ukanaji Mungu]] [[ht:Ateyis]] [[la:Atheismus]] [[lv:Ateisms]] [[lb:Atheismus]] [[lt:Ateizmas]] [[li:Atheïsme]] [[lmo:Ateismu]] [[hu:Ateizmus]] [[mk:Атеизам]] [[ml:നിരീശ്വരവാദം]] [[mt:Ateiżmu]] [[mr:नास्तिकता]] [[arz:الحاد]] [[ms:Ateisme]] [[ro:Ateism]] [[nl:Atheïsme]] [[ne:नास्तिकता]] [[ja:無神論]] [[no:Ateisme]] [[nn:Ateisme]] [[oc:Ateïsme]] [[uz:Ateizm]] [[ps:اتيزم]] [[nds:Atheismus]] [[pt:Ateísmo]] [[qu:Athismu]] [[ru:Атеизм]] [[sah:Атеизм]] [[sco:Atheism]] [[sq:Ateizmi]] [[scn:Ateismu]] [[simple:Atheism]] [[sk:Ateizmus]] [[sl:Ateizem]] [[sr:Атеизам]] [[sh:Ateizam]] [[fi:Ateismi]] [[sv:Ateism]] [[tl:Ateismo]] [[ta:இறைமறுப்பு]] [[te:నాస్తికులు]] [[th:อเทวนิยม]] [[tr:Ateizm]] [[uk:Атеїзм]] [[ur:دہریت]] [[ug:دىنسىزلىق]] [[vi:Thuyết vô thần]] [[war:Ateismo]] [[yi:אטעאיזם]] [[zh-yue:無神論]] [[bat-smg:Ateėzmos]] [[zh:无神论]]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikiprojekt:Tłumaczenie_artykułów/Ateizm&oldid=73414933”