Wołosi w Polsce

Wołosi – grupa etniczna pochodząca z Półwyspu Bałkańskiego, wyróżniana na podstawie języka (dialekty wschodnioromańskie) i trybu życia (pasterstwo transhumancyjne).

Dane szczegółowe

Pochodzenie, migracja

Wołosi to grupa etniczna o pochodzeniu romańskim, w skład którego wchodzili też Arumuni – wywodzą się z Półwyspu Bałkańskiego. Stamtąd rozpoczęła się ich stopniowa migracja na północ. W XIII w. utworzyli kilka naddunajskich księstw, zjednoczonych później w dwa organizmy państwowe – Mołdawię i Wołoszczyznę, powstałe poprzez nawarstwianie się osadnictwa wołoskiego na tereny zamieszkane przez Słowian i koczownicze ludy tureckie. Tak Mołdawia, jak i Wołoszczyzna lawirowały początkowo między Węgrami i Turcją, próbując utrzymać niezależność, ulegając jednak w XVI wieku Turcji.

Migracja dotarła aż na ziemie polskie, gdzie główna fala w 70. latach XIV wieku dotarła w rejony górskie, dając poprzez asymilację z ludnością ruską początek licznym grupom etnicznym – między innymi Łemkom, Bojkom, Dolinianom, Hucułom, wywierając wpływ w warstwie pochodzeniowej i kulturowej (np. ikony typu bułgarskiego). Fala migracji Wołochów trwała aż do XVI wieku i przeszła poprzez Małopolskę i Śląsk Cieszyński aż do wschodnich Moraw. Nieliczne grupy wołoskie na terenach Polski południowej znane były jednak już w XIII w.

W XVI wieku migracja ludności wołoskiej praktycznie zakończyła się. Stało się to za przyczyną m.in. umocnienia systemu feudalnego, zarówno na terenach księstw naddunajskich, jak i Siedmiogrodu należącego do Węgier, a także przez zaawansowanie procesów asymilacyjnych, zastępowanie prawa osadnictwa wołoskiego prawem miejscowym itp.

Prawo lokacyjne, sądy

Wioski lokowane były na prawie wołoskim, odrębnym od prawa niemieckiego czy ruskiego. Związane to było z profilem pasterskim lepiej nadającym się do lichych, gęsto zalesionych ziem górskich. Dlatego też często uzupełniano wieś rolniczą Wołochami lub osadzano Wołochów w opustoszałej wsi powstałej w XIII wieku w czasie prób wykorzystania tych terenów. Na czele wsi stał kniaź mający uprawnienia sądownicze. Wyróżnia się też czasem naczelników dolin (zborów) i to zarówno na terenach polskich jak i rumuńskich. Również ci naczelnicy mieli własne sądownictwo nazywane aż do XIX wieku sądami zborowymi lub strungowymi. Umiejscowione one były we wsi macierzystej czyli w watrze. Strungi odbywały się raz do roku w lipcu. Wtedy też opłacano podatek królewski.

Wyznanie

Wołosi byli na ogół wyznania prawosławnego, choć w licznych dokumentach przedstawiani są jako mający jakąś własną formę wiary. Charakterystyczną cechą jest szczególny kult św. Dymitra. Przy lokacji wsi na ogół była też lokalizowana cerkiew wraz z uposażeniem. Charakterystyczne jest jednak to, że cerkiew była zależna od kniazia, który dysponował jej dobrami i osadzał popów. Cerkiew lokowana była w centrum osady, zaś monastyr na obrzeżu wsi. Znane są też liczne rodziny wołoskie obrządku greckokatolickiego, w tym nawet proboszczowie.

Zajęcia

Było to plemię koczowniczych, lub półosiadłych pasterzy górskich. Wraz z wędrówkami zanosili na tereny górskie oryginalny sposób wypasu owiec przyjęty do dziś przez mieszkańców Karpat – górali (Polaków i Rusinów m.in. Łemków). W miarę asymilacji oraz wprowadzania prawa miejscowego przechodzili oni na rolniczy tryb życia. Budowali stałe wsie, obejmowali urzędy, dostępując zaliczenia w poczet szlachty polskiej.

Wojskowość

Było to plemię zadziorne, wykorzystywane przez władców do tworzenia całych oddziałów wojskowych. Miało to miejsce i w Polsce od XVI w., gdzie została stworzona słynna jazda wołoska. Początkowo rekrutowana tylko spośród Wołochów później włączała również Kozaków i mieszkańców Podlasia czy Mazowsza. Była to jazda lekka, bez poważnego uzbrojenia – używana była do ubezpieczania głównych sił oraz do zwiadów.

Życie

W lecie przebywali wraz ze swoimi stadami kóz i owiec w górach, zaś w zimie przenosili się na tereny puszczańskie (np. Puszcza Sandomierska). Przenosiny te odbywały się na wiosnę i jesień, a w ich trakcie przechodzili przez tereny rolnicze, będąc czasem posądzani o wyrządzanie tamtejszej ludności szkód, jako że byli ludem skłonnym do rozboju. Było to plemię skonsolidowane w płaszczyźnie rodzinnej. Związki małżeńskie bardzo rzadko były zawiązywane z obcymi i na początku jedynie w bogatych rodach.

Nobilitacja

Wiele rodzin wołoskich brało udział w wojnach. Była to niewątpliwa okazja do zdobycia nobilitacji. Widać to w XIV wieku na Węgrzech, ale także i w Polsce. Większość rodzin nobilitowanych otrzymywała herb Sas – od Dragów-Sasów. Jednak nie wszystkie i nie tylko rodziny wołoskie otrzymywały ten herb.

Osady wołoskie na Rusi Czerwonej i w Małopolsce (ziemia lubelska)

Ziemia halicka

Jabłonica, Mikuliczyn, Berezów Niżny, Berezów Wyżny,Lucza, Tekucza, Uteropy, Kosów, Pystyń, Stopczatów, Myszyn, Kluczów, Worbiąż, Spas, Kniaziodwór, Łucze, Delatyn, Pniów, Wołosów, Przerośl, Chlebiczyn, Żukocin, Uhorniki, Targowica, Przybyłów, Cucyłów, Grabowiec, Chorniaków, Markowca, Tyśmienica, Tłumacz, Oleszno, Knihinin, Bukowna, Milowanie, Podniewa, Uzin, Bitków, Monasterczany, Starunia, Lachowice, Bohorodczany, Drohomirczany, Żuraki, Pasieczna, Sielec, Czesibiesy, Podgrodzie, Kamień, Podmichalce, Przewozie, Niegowce, Serednie, Dorohów, Tynetniki, Stawne, Olechowiec, Buków, Czećniki, Lipica, Żolibory, Delijów, Dryszczów, Tołstobaby, Wodniki, Łany, Tumiez, Szarańczuki, Rudniki, Wyczółki, Korościatyń, Berezowice, Byczkowce

Ziemia lwowska i powiat żydaczowski

Perehińsko, Bolechów Wołoski, Wołoska Wieś, Kozara, Czerniów, Poświrz, Tuczna, Prybeń, Kurzany, Rozhadów, Pohrabce, Żuków, Pluchów, Kondratów, Jasionowce, Parapelniki, Podlipce, Jasionowce, Podlipce, Kołtów, Hołuica, Świrz, Stulsko, Drohowyże, Krasów, Suchodół, Podciemne, Siedlisko, Kuhajów, Sołonka, Zubrza, Honiatycze, Sroki, Leśniowce, Jażów, Kurniki, Łozina, Krechów, Żorniska, Jaśniska, Zielów, Monaster, Mokrotyń, Macoszyn, Semrków, Błyszczywody

Województwo bełskie

Kobylnica Wołoska, Basznia, Łukawiec, Żuków, Warchrata, Brusno Stare, Prusie, Lubycza, Teniatyska, Nowe Hrebenne, Stare Hrebenne, Ulicko, Ruda, Mosty, Ruda Wołoska, Tarnawska, Werechanie, Niemirów, Zabłocie, Sielec Bieńków, Nieznanów, Czanyż, Ohladów, Opłucko, Szczurowice

Ziemia chełmska

Żurawnica, Wola Lipska, Huszczka Wołoska, Olszanka, Żdżanne, Hniszów, Stulno, Łukówek, Bereść, Samarowice

Ziemia lubelska

Chrzanów, Goraj, Branew Wołowska, Radzięcin

Ziemia przemyska

Bircza, Jamna Dolna, Jamna Górna, Trójca, Kopysno, Brylińce, Cisowa, Makowa, Nowe Sady, Sarny, Podbórz, Sokola, Bonów, Bolanowice, Dziewięczyce, Olszany, Humieniec, Czaple, Buniowice, Hubice, Pacław, Smolnia, Starzawa, Terło, Rudawka, Krościenko, Strzelbice, Bilicz, Lenina, Mszaniec, Łużek Górny, Strzyłki, Hołowiecko, Wołcze, Jasienica Zamkowa, Topolnica, Łużek Dolny, Żupanie, Matków, Wysocko Wyżne, Komarniki, Wysocko Niżne, Ilniczek, Ilnik, Turka, Isaje, Jawora, Turze, Tuchla, Skole, Synowódzko Niżne, Synowódzko Wyżne, Stynawa Wyżna, Tustanowice, Żulin, Borysław, Podhoradec, Kłodnica, Michałowice, Kobło, Wola Derewna, Derewno, Stronna, Łukawica, Manasterzec, Wola Błażowska, Nowoszyce, Czerchawa, Wola, Stupnica, Kotów, Urosz, Wolsza, Łastówki, Podbuż, Jasienica Solna, Uniatycze, Dołhe, Uliczno, Solec, Horucko, Letnia, Hubice, Bolechowice, Medenice, Poczajowice, Bilcze, Delawa, Wownia.

Ziemia sanocka

Dziurdziów, Trzcianka, Bandrów, Jaśliska, Wola Sękowa, Odrzechowa, Końskie, Hłomcza, Witryłów, Łubno, Hadle Szklarskie, Rudawka Rymanowska, Żohatyn, Lipa, Leszczawa, Brzeżawa, Tyrawa Wołoska, Bezmichowa, Serednica, Stefkowa, Ustianowa, Olszanica, Uherce, Bóbrka, Chrewt, Polana, Żurawin, Tarnawa Dolna, Wola, Tworylne, Rajskie, Smolnik, Wołkowyja, Solina, Mchawa, Serednie, Zahoczewie, Łukowe, Wola Czaszyńska, Czaszyn, Markowce, Niebieszczany, Morochów, Wola Morochowska, Płonna, Szczawne, Radoszyce

Bibliografia

• Grzegorz Jawor, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu
• Roman Marcinek, Krzysztof Ślusarek, Materiały do genealogii szlachty galicyjskiej
• Encyklopedia WIEM
• Encyklopedia PWN
• Wołoskie wsi, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 895 .

Zobacz też

• Kolonizacja wołoska
• Nazwy geograficzne pochodzenia wołoskiego