Zaha Hadid

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zaha Hadid
‏زها حديد‎
ilustracja
Imię i nazwisko

Zaha Mohammad Hadid

Data i miejsce urodzenia

31 października 1950
Bagdad

Data i miejsce śmierci

31 marca 2016
Miami

Narodowość

iracka

Dziedzina sztuki

architektura

Epoka

dekonstruktywizm

Ważne dzieła
Odznaczenia
Kawaler Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego od 1936 (cywilny) Krzyż Komandorski I Klasy Odznaki Honorowej za Zasługi Odznaka Honorowa za Naukę i Sztukę (Austria)
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Przystanek tramwajowy w Strasburgu nagrodzony Nagrodą Miesa van der Rohe
Heydar Aliyev Cultural Centre w Baku

Zaha Mohammad Hadid (arab.: زها حديد, ur. 31 października 1950 w Bagdadzie, zm. 31 marca 2016 w Miami[1][2]) – brytyjska architektka pochodząca z Iraku, przedstawicielka dekonstruktywizmu. Jako pierwsza kobieta zdobyła w 2004 Nagrodę Pritzkera, a rok wcześniej uhonorowano ją Nagrodą Miesa van der Rohego. W 2010 i 2011 zdobyła nagrodę Stirlinga[3][4].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość[edytuj | edytuj kod]

Zaha Hadid była córką przemysłowca i współzałożyciela irackiej Partii Demokratycznej[5]. Podczas wizyty w Anglii, w wieku 11 lat, postanowiła zostać architektką[5]. Studiowała na Uniwersytecie Amerykańskim w Bejrucie, na którym uzyskała licencjat z matematyki. W 1972 wyjechała do Londynu, gdzie studiowała w Architectural Association School of Architecture[6]. Na studiach zaprzyjaźniła się z Remem Koolhaasem[7], pracowali razem w Office for Metropolitan Architecture[6]. W 1979 otworzyła w Londynie własne biuro architektoniczne – Zaha Hadid Architects[6][8][9]. Wykładała m.in. na Uniwersytecie Harvarda, Uniwersytecie Yale, Uniwersytecie Illinois i Uniwersytecie Sztuki Stosowanej w Wiedniu[10], oraz na macierzystej uczelni[5]. W 1988 jej prace były prezentowane na wystawie skupionej wokół dekonstruktywizmu w nowojorskim Museum of Modern Art, wraz z pracami Franka Gehry'ego, Rema Koolhaasa czy Daniela Libeskinda[11].

Port House w Porcie w Antwerpii

Kariera architektoniczna[edytuj | edytuj kod]

Międzynarodową sławę zdobyła niezrealizowanymi projektami konkursowymi centrum wypoczynkowo-rekreacyjne The Peak Club w Hongkongu z 1983[6]. Inne niezrealizowane projekty z tego okresu to m.in. budynek na wąskiej działce przy Ku’dammie w Berlinie z 1986 oraz opera w Cardiff w Walii z 1994[12]. Projekt opery w Cardiff wygrał konkurs i przyniósł jej rozpoznawalność w Wielkiej Brytanii. Projekt nie został ostatecznie zrealizowany – po półtorarocznych sporach z wykonawcą, władze zdecydowały się ostatecznie na budowę stadionu do rugby[5].

Remiza strażacka na terenie fabryki Vitra w Weil am Rhein
Skocznia narciarska Bergisel w Innsbrucku

Dopiero w 1993 powstał pierwszy, większy budynek Hadid: remiza straży pożarnej fabryki mebli Vitra w Weil am Rhein, obecnie używany jako pawilon wystawienniczy[13]. Budynek wykonany jest z surowego betonu i szkła, składa się z szeregu ułożony wzdłuż linii ścian i przestrzeni pomiędzy nimi. Architektka skupiła się w projekcie na uwydatnieniu ostrych krawędzi betonu i odrzuceniu niepotrzebnych szczegółów, aby zachować abstrakcyjny charakter konstrukcji[13].

W tamtym okresie zaprojektowała jeszcze m.in. budynek IBA Housing (1993) oraz przestrzenie wystawiennicze Mind Zone w Londynie (1999) i Land Formation One w Weil am Rhein. Skupiała się na prezentacji dynamicznych form architektury[6].

W nowym milenium Hadid ugruntowała swoją reputację architekta[6]. W 2000 roku rozpoczęto prace budowlane nad zaprojektowanym przez nią gmachem Contemporary Arts Center w Cincinnati w Ohio. Było to pierwsze amerykańskie muzeum zaprojektowane przez kobietę[6][14]. W 2002 roku ukończono budowę skoczni narciarskiej projektu Hadid - Bergisel, w austriackim Innsbrucku. Projekt wywoływał u niektórych negatywne emocje z powodu kontrastu nowoczesnej konstrukcji i tradycyjnego, alpejskiego stylu miasta. Bergisel jest jedną ze skoczni, na których odbywa się Turniej Czterech Skoczni[15]. W 2002 zaprojektowała nowy budynek administracyjny na terenie fabryki BMW w Lipsku. Projekt był prezentowany na weneckim biennale architektury[16]. W 2005 ukończono budowę obiektu[17].

W 2004 roku otrzymała prestiżową Nagrodę Pritzkera[18]. Rok później została wyróżniona europejską nagrodą dla architektów im. Miesa van der Rohe[19].

Centrum nauki phæno w Wolsburgu
Centrum nauki phæno w Wolfsburgu

W 2010 zakończono budowę opery w chińskim Kantonie według projektu Hadid[20]. Audytorium opery może pomieścić 1800 osób. Cały projekt czerpie inspirację z przyrody, szczególnie z dolin rzecznych i zjawiska erozji[21]. Opera kształtem przypomina dwa kamyki na brzegu rzeki[14]. W tym samym roku ukończono prace nad narodowym muzeum sztuki i architektury współczesnej MAXXI w Rzymie. Za ten projekt w tym samym roku Hadid otrzymała nagrodę Striling Prize przyznawaną przez Królewski Instytut Architektów Brytyjskich[22]. Te same wyróżnienie otrzymała także rok później za projekt szkoły średniej Evelyn Grace Academy[23]. Zaprojektowała także basen Aquatic Centre wybudowany w Londynie na letnią Olimpiadę w 2012 roku[24]. W 2012 otwarto zaprojektowane przez architektkę Centrum Hejdara Alijewa (ang. Heydar Aliyev Center) w stolicy Azerbejdżanu, Baku[25]. Centrum kulturalne ma powierzchnię ponad 100 tys. metrów kwadratowych. Wygląd budynku sprawia wrażenie płynności[26]. Nowatorski projekt Hadid został wyróżniony tytułem Budynku Roku przyznawanym przez London Design Museum w konkursie Design of the Year[27]. W 2016 ukończono zaprojektowaną nadbudowę siedziby Portu w Antwerpii wg projektu Hadid[28]. Nad starym (ukończonym w 1922 r.[29]), symetrycznym budynkiem wybudowano kontrastującą, wielopłaszczyznową i nieregularną część biurową[30]. W 2019 otwarto port lotniczy Daxing w Pekinie zaprojektowany przez Hadid[31].

Najnowsze dzieła są silnie plastyczne i wpisane w krajobraz. Każde dzieło Hadid i jej osiągnięcia opisywane są przez media branżowe[32]. Łącznie wykonała ponad 900 projektów obiektów[8].

31 marca 2016 r. zmarła na atak serca w szpitalu w Miami[19]. Została pochowana na Brookwood Cemetery w hrabstwie Surrey, w Anglii[33].

Styl[edytuj | edytuj kod]

We wczesnych pracach Hadid, z początku lat 80., widoczny jest wpływ twórczości malarza Kazimierza Malewicza, szczególnie w postaci surowych, regularnych kształtów i linii[34]. Nawiązywała do jego idei suprematyzmu[35]. Studiowanie abstrakcyjnych form Malewicza zaowocowało m.in. w projekcie remizy strażackiej Vitra[34].

Przez lata wypracowała swój unikalny styl wywodzący się z futuryzmu i neofuturyzmu[8][36][37]. Klasyfikowana jest jako reprezentantka dekonstruktywizmu[38][39][40]. Cechami charakterystycznymi jej stylu są zakrzywione fasady, ostre kąty i surowe materiały[14]. Z czasem jednak Hadid w swoich projektach zaczęła przechodzić od ostrych kątów na rzecz łagodniejszych ulokowanych w krzywych i falujących płaszczyznach[38].

Opera w Kanton
Galaxy Soho w Pekinie

Wybrane dzieła[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Dzieła Zahy Hadid.

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Zaha Hadid nie żyje. Znana architekt zmarła nagle w Miami. gazeta.pl, 2016-03-31. [dostęp 2016-03-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-01)].
  2. ↑ Zaha Hadid (1950-2016). zaha-hadid.com, 31 marca 2016. [dostęp 2016-04-01].
  3. ↑ Edwin Heathcote: Hadid finally wins Stirling Prize. Financial Times, 3 października 2010. [dostęp 2010-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-03)]. (ang.).
  4. ↑ Rok 2011 należał do Zahy Hadid. bryla.pl, 3 stycznia 2012.
  5. ↑ a b c d A warped perspective [online], www.telegraph.co.uk [dostęp 2023-03-11].
  6. ↑ a b c d e f g Zaha Hadid | Biography, Buildings, Architecture, Death, & Facts | Britannica [online], www.britannica.com [dostęp 2023-03-11] (ang.).
  7. ↑ Anna Winston, Rem Koolhaas: Zaha Hadid was "a combination of beauty and strength" [online], Dezeen, 1 kwietnia 2016 [dostęp 2023-03-11] (ang.).
  8. ↑ a b c Zaha Hadid: ikona współczesnej architektury - Bryła - architektura na świecie [online], www.bryla.pl [dostęp 2023-03-11] (pol.).
  9. ↑ Zaha Hadid nie żyje. Gwiazda światowej architektury miała 65 lat [online], wyborcza.pl, 31 marca 2016 [dostęp 2023-03-11].
  10. ↑ Biography: Zaha Hadid | The Pritzker Architecture Prize [online], www.pritzkerprize.com [dostęp 2023-03-11].
  11. ↑ AD Classics: 1988 Deconstructivist Exhibition at New York's Museum of Modern Art (MoMA) [online], ArchDaily, 29 marca 2017 [dostęp 2023-03-11] (ang.).
  12. ↑ Allison McNearney, Did Prejudice Kill This Zaha Hadid Opera House In Wales?, „The Daily Beast”, 31 marca 2018 [dostęp 2023-03-11] (ang.).
  13. ↑ a b Luke Fiederer, AD Classics: Vitra Fire Station / Zaha Hadid [online], ArchDaily, 12 października 2018 [dostęp 2023-03-11] (ang.).
  14. ↑ a b c Condé Nast, 13 Striking Buildings by Zaha Hadid [online], Architectural Digest, 30 września 2014 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  15. ↑ AD Classics: Bergisel Ski Jump / Zaha Hadid Architects [online], ArchDaily, 20 października 2018 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  16. ↑ Latające auta w biurze. Zaprojektowany przez Zahę Hadid budynek centralny zakładów BMW Group w Lipsku obchodzi dziesiąte urodziny. [online], www.press.bmwgroup.com [dostęp 2023-03-12] (pol.).
  17. ↑ Benedict Hobson, Video: Amanda Levete on Zaha Hadid's BMW Central Building [online], Dezeen, 26 czerwca 2016 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  18. ↑ Announcement: Zaha Hadid | The Pritzker Architecture Prize [online], www.pritzkerprize.com [dostęp 2023-03-12].
  19. ↑ a b Nie żyje Zaha Hadid [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-03-12] (pol.).
  20. ↑ Opera Zahy Hadid w Kantonie [online], architektura.muratorplus.pl [dostęp 2023-03-12] (pol.).
  21. ↑ Guangzhou Opera House / Zaha Hadid Architects [online], ArchDaily, 1 marca 2011 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  22. ↑ Jonathan Glancey, Zaha Hadid's Maxxi was the right choice for the Stirling prize, „The Guardian”, 4 października 2010, ISSN 0261-3077 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  23. ↑ Alyn Griffiths, Evelyn Grace Academy by Zaha Hadid Architects wins RIBA Stirling Prize [online], Dezeen, 1 października 2011 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  24. ↑ Rowan Moore, Olympics Aquatic Centre – review, „The Observer”, 30 lipca 2011, ISSN 0029-7712 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  25. ↑ Philip Kennicott, Architect Zaha Hadid always seemed unstoppable, but she left a mixed legacy, „The Washington Post”, 31 marca 2016, ISSN 0190-8286 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  26. ↑ Heydar Aliyev Center / Zaha Hadid Architects [online], ArchDaily, 14 listopada 2013 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  27. ↑ Kontrowersyjny budynek roku. "Wygrała nagrodę za łamanie praw człowieka" [online], TVN24 [dostęp 2023-03-12] (pol.).
  28. ↑ Port House, Antwerp, Belgium [online], World Construction Network [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  29. ↑ Felix Mara, Zaha’s ‘diamond ship’ is a clash between old and new [online], The Architects’ Journal, 13 października 2016 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  30. ↑ Christophe Van Gerrewey, War of the worlds: Port House headquarters, Antwerp, Belgium by ZHA [online], Architectural Review, 18 grudnia 2017 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  31. ↑ Beijing Daxing International Airport / Zaha Hadid Architects [online], ArchDaily, 27 września 2019 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  32. ↑ Ostre bryły Zahy Hadid – Archirama.pl.
  33. ↑ Zaha Mohammed Hadid. Find a Grave. [dostęp 2023-01-28]. (ang.).
  34. ↑ a b James Taylor-Foster, Zaha Hadid on Russian Artist Kazimir Malevich [online], ArchDaily, 24 lipca 2014 [dostęp 2023-03-11] (ang.).
  35. ↑ Hadid Zaha, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-03-12].
  36. ↑ Karolina Wysota, Zobacz najpiękniejsze projekty Zahy Hadid [online], Forbes.pl [dostęp 2023-03-12] (pol.).
  37. ↑ Zaha Hadid [online], Design Museum [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  38. ↑ a b Amy Fearson, Zaha Hadid embraced the potential of deconstructivism [online], Dezeen, 26 maja 2022 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  39. ↑ Tian Wang, From Gehry to Zaha: Exploring the Deconstructivist Origins of the World's Most Famous Architects [online], Journal, 24 maja 2022 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
  40. ↑ Zaha Hadid nie żyje. Gwiazda architektury, zwana „królową krzywizny” miała 65 lat [online], Newsweek, 31 marca 2016 [dostęp 2023-03-12] (pol.).
  41. ↑ Rijad. Futurystyczny kampus uniwersytecki Zahy Hadid. bryla.pl, 16.07.2018. [dostęp 2018-07-17]. (pol.).
  42. ↑ Generali Tower – Zaha Hadid Architects [online] [dostęp 2021-09-08] (ang.).
  43. ↑ CityLife Milano Residential Complex – Zaha Hadid Architects [online] [dostęp 2021-09-08] (ang.).
  44. ↑ Anfragebeantwortung. parlament.gv.at. [dostęp 2020-01-30]. (niem.).
  45. ↑ Zaha Hadid has been awarded the title Dame Commander of the Order of the British Empire (DBE). purpose.com.pl, 2012-06-19. [dostęp 2020-01-30]. (ang.).
  46. ↑ AVISO: Kulturminister Ostermayer ehrt Zaha Hadid. ots.at, 20.06.2015. [dostęp 2020-01-30]. (niem.).
  47. ↑ Zaha Hadid pierwszą kobietą nagrodzoną RIBA Royal Gold Medal [online], architektura.muratorplus.pl [dostęp 2023-03-11] (pol.).
  48. ↑ Zaha Hadid: ikona współczesnej architektury - Bryła - architektura na świecie [online], www.bryla.pl [dostęp 2021-09-08] (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Laureaci Nagrody Pritzkera
Laureaci Nagrody Unii Europejskiej w konkursie architektury współczesnej im. Miesa van der Rohego
Laureaci nagrody Praemium Imperiale (architektura)
Laureaci Royal Gold Medal
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zaha_Hadid&oldid=72882406”