II powstanie śląskie
| powstania śląskie | |||
 Pomnik Powstańców Śląskich w Wodzisławiu Śląskim | |||
| Czas |
19–25 sierpnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Przyczyna |
spór o przynależność państwową Śląska, | ||
| Wynik |
zwycięstwo powstańców; usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
II powstanie śląskie – wystąpienie zbrojne trwające od 19/20 sierpnia do 25 sierpnia 1920 r., mające na celu usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa oraz utworzenie mieszanej policji polsko-niemieckiej opartej na zasadzie parytetu. II powstanie śląskie to jedna z pięciu zakończonych sukcesem polskich insurekcji obok dwóch powstań wielkopolskich z 1806 r. i z lat 1918–1919, powstania sejneńskiego z 1919 r. oraz III powstania śląskiego z 1921 r.
Przed II powstaniem śląskim
[edytuj | edytuj kod]Przed wybuchem powstania na Górnym Śląsku stopniowo narastało napięcie:
- 25 kwietnia 1920 r. doszło w Bytomiu, Gliwicach, Katowicach, Chorzowie, Mysłowicach, Pszczynie, Radzionkowie, Rudzie, Rybniku, Wirku, Wodzisławiu, Zaborzu i Zabrzu do wieców protestacyjnych ludności zorientowanej propolsko przeciwko antypolskiemu terrorowi niemieckiemu. W trakcie wieców domagano się likwidacji Sicherheitspolizei[1] (w liczbie 5 tys. uzbrojonych Niemców, którzy po wycofaniu innych oddziałów mieli w założeniu strzec porządku – tzw. „Sipo”), która wspomagała i ochraniała niemieckie bojówki rozbijające polskie wiece;
- niemieckie bojówki zaatakowały polskie pochody świętujące obchody Konstytucji 3 maja;
- rozpoczął się strajk szkolny, w którym młodzież domagała się równouprawnienia dla języka polskiego w szkołach na Górnym Śląsku;
- 27/28 maja 1920 r. doszło do ataku niemieckich bojówek na Polski Komisariat Plebiscytowy mieszczący się w Hotelu Lomnitz w Bytomiu oraz do zdemolowania lokali powiatowych Polskich Komitetów Plebiscytowych m.in. w Głogówku i Koźlu;
- 17 sierpnia 1920 r. po fałszywej informacji w prasie niemieckiej o zdobyciu Warszawy przez Armię Czerwoną, w Katowicach bojówki niemieckie zaatakowały przy ul. Warszawskiej siedzibę powiatowego inspektora Międzysojuszniczej Komisji – pułkownika Blancharda. Żołnierze francuscy zmuszeni byli użyć broni, zabijając 10 atakujących. W odwecie doszło do zlinczowania znanego polskiego lekarza dr. Andrzeja Mielęckiego, który opatrywał rannych, a potem zdemolowania siedziby polskiego komitetu plebiscytowego w Katowicach w hotelu „Deutsches Haus” (na rogu ul. Plebiscytowej i Wojewódzkiej), w trakcie którego pobito dr. Henryka Jarczyka.
Przebieg powstania
[edytuj | edytuj kod]
Powstanie wybuchło w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. Zaraz po wezwaniu do walki wygłoszonym przez Wojciecha Korfantego w poparciu dla działań powstańców rozpoczął się na Górnym Śląsku strajk generalny. Dowództwo Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, na czele którego stał Alfons Zgrzebniok, nakazało niezwłoczne rozpoczęcie działań bojowych w 5 okręgach wojskowych. Natychmiastowe zniszczenie na całym terenie sieci łączności sparaliżowało przeciwdziałanie niemieckie i przedwczesne wkroczenie wojsk okupacyjnych[2]. Dowództwo drugiego powstania miało siedzibę w Dąbrówce Małej.
W dniach 20–21 sierpnia 1920[3] 2 tys. kilkuset powstańców śląskich[4] pod dowództwem ppor. Stanisława Krzyżowskiego[5], powiatowego komendanta POW G.Śl. w Pszczynie[6], opanowało cały powiat pszczyński (z wyjątkiem Pszczyny, której celowo nie zajęto ze względu na zakaz Dowództwa POW G.Śl.)[7].
Na Górnym Śląsku powstańcy śląscy zdobyli w toku walk m.in. miejscowości: Szopienice, Mikołów, Murcki, Hołdunów, Dąbrówka Mała, Janów, Nikiszowiec, Giszowiec, Ochojec oraz Hutę Baildon, Rozbark, Brzeziny Śląskie, Dąbrówka Wielka, Brzozowice-Kamień, Piekary Śląskie, Miechowice, Bogucice, Bytom (opuszczony wkrótce przez powstańców na żądanie koalicji).
W powiecie rybnickim powstańcy pod dowództwem Jana Wyglendy i Józefa i Mikołaja Witczaków opanowali teren do linii Pszów – Wodzisław Śląski – Godów, a oddziały z Józefem Michalskim na czele zdobyły Wodzisław Śląski[8].
Powstańcy śląscy nie zaatakowali większych miast, w których stacjonowały wojska alianckie, jednak, wzbudzając panikę wśród ludności niemieckiej, prowadzono walki w rejonie Mysłowic, Katowic-Wełnowca, Siemianowic, Łagiewnik, Maciejkowic, Chorzowa, Hajduków Wielkich i Nowego Bytomia.
Rząd polski w Warszawie nie wspomógł powstania, ponieważ w tym czasie w pełnym toku znajdowała się kontrofensywa polska przeciw nacierającej na Warszawę Armii Czerwonej (Bitwa Warszawska), rozpoczęta 16 sierpnia 1920 r.
Zakończenie powstania
[edytuj | edytuj kod]W związku z tym, że 24 sierpnia Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku nakazała rozwiązać niemiecką Sicherheitspolizei, uznano, że należy zakończyć działania powstańcze, co nastąpiło w dniu 25 sierpnia 1920 r. W ten sposób podstawowy postulat strony polskiej został spełniony[9].
Po II powstaniu Międzysojusznicza Komisja na miejsce policji niemieckiej wprowadziła mieszane jednostki polsko-niemieckie o nazwie Abstimmungspolizei – Apo, czyli „Policja Plebiscytowa” (składająca się po połowie z Polaków i Niemców). Obiecano też ukaranie sprawców napadów antypolskich. Strona polska z kolei oficjalnie nakazała rozwiązać Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska (w rzeczywistości działała nadal pod nazwą Centrala Wychowania Fizycznego) i wydała odezwę do zaprzestania strajku.
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- Walki w II powstaniu śląskim zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic w okresie po 1989: „KATOWICE 19 VIII 1920”
- Pomniku Powstańców Śląskich w Wodzisławiu Śląskim – umieszczeniem daty: 1920[10].
- W 2012 roku w Świętochłowicach powstało Muzeum Powstań Śląskich[11].
Filmy
[edytuj | edytuj kod]- reż. Kazimierz Kutz, Sól ziemi czarnej, Premiera: 6 marca 1970
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Policja Bezpieczeństwa (Republiki Weimarskiej) powstała pod koniec 1919.
- ↑ A. Przybylski Wojna Polska 1918–1921, Wojskowy Instytut Naukowo Wydawniczy, Warszawa 1930, s. 204.
- ↑ J. Ludyga-Laskowski, Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, Warszawa – Wrocław 1973, s. 174.
- ↑ L. Musioł, Pszczyna. Monografia historyczna, Katowice 1936, s. 476.
- ↑ Encyklopedia Powstań Śląskich, red. F. Hawranek (i in.), Opole 1982, s. 104.
- ↑ Tamże, s. 260.
- ↑ J. Ludyga-Laskowski, Zarys historii trzech powstań..., s. 174–175.
- ↑ Encyklopedia Powstań Śląskich, op. cit., s. 298.
- ↑ Świętochłowice: w niedzielę upamiętnienie I i II Powstania Śląskiego [online], dzieje.pl [dostęp 2023-01-29] (pol.).
- ↑ Pomnik Powstańców Śląskich w Wodzisławiu Śląskim [online], plusydlabiznesu.pl [dostęp 2023-01-29] (pol.).
- ↑ Muzeum Powstań Śląskich [online], muzeumpowstanslaskich.pl [dostęp 2023-01-29].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T. Jędruszczak, Górny Śląsk w 1920 r. Drugie powstanie Śląskie, w: Historia Polski, t. IV, cz. 1, Polska Akademia Nauk, Warszawa 1984, ISBN 83-01-03865-9.
- K. Popiołek, Historia Śląska. Od pradziejów do 1945 roku, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1984.
- H. Zieliński, Rola powstania wielkopolskiego oraz powstań śląskich w walce o zjednoczenie ziem zachodnich z Polską (1918–1921), w: Droga przez Półwiecze, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.
- Encyklopedia Powstań Śląskich, red. F. Hawranek (i in.), Opole 1982.
- J. Ludyga-Laskowski, Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, Warszawa–Wrocław 1973.
- L. Musioł, Pszczyna. Monografia historyczna, Katowice 1936.