Połtawa

Połtawa
Полтава
Herb	Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	połtawski
Burmistrz	Ołeksandr Mamaj
Powierzchnia	103 km²
Wysokość	132 m n.p.m.
Populacja (2018); • liczba ludności	; 289 554
Nr kierunkowy	+380 532
Kod pocztowy	36000-499
Podział miasta	3 dzielnice
	Położenie na mapie obwodu połtawskiego Połtawa
	Położenie na mapie Ukrainy Połtawa
	49°34′N 34°34′E/49,566667 34,566667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 18 mar 2018, była oparta na tej wersji.

Połtawa (ukr. Полтава) – miasto w środkowo-wschodniej części Ukrainy, nad Worsklą. Siedziba władz obwodu oraz rejonu połtawskiego. Jest ważnym ośrodkiem kulturalnym i dużym węzłem komunikacyjnym.

Położenie

Połtawa znajduje się we wschodniej części Europy, 301 km na wschód od Kijowa. Miasto położone jest na Nizinie Naddnieprzańskiej, na obu brzegach rzeki Worskla. Jeden z dopływów rzeki, Kołomak, wpada do Worskli na terenie miasta. W obrębie miasta znajduje się kilka małych naturalnych jezior i mnóstwo stawów. Rzeźba terenu jest przeważnie jednolita, w odległości 1,5 km od rzeki jest ostry stok (prawy brzeg Worskły, nad którym leży większa część miasta, jest bardziej stromy, wysokość wzgórz sięga 80-100 m w odniesieniu do poziomu rzeki).

Położenie geograficzne Połtawy jest dość korzystne, a z biegiem historii wywarło wielki wpływ na rozwój miasta. Miasto leży na głównych szlakach komunikacyjnych, a także zapewnia połączenie między największymi miastami Ukrainy – Kijowem, Charkowem i Dnieprem.

Historia

Na terenie Połtawy prymitywni ludzie żyli już w czasie paleolitu. Sądząc z wykopalisk archeologicznych w miejscu Połtawy już w VII stuleciu istniało osiedle. W starożytności żyli tu Scytowie, a w VII wieku mieścił się tu jeden z ośrodków Wielkiej Bułgarii^[2].

Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z 1174, gdy przynależało do Rusi Kijowskiej.

W granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego

Od XIV wieku w Wielkim Księstwie Litewskim. Zburzone w 1399 po bitwie nad Worsklą.

Nazwa Połtawa jest po raz pierwszy wspomniana w 1430. Miasto się znajdowało w tym czasie pod panowaniem wielkiego księcia litewskiego Witolda. W 1482 roku Połtawa została zaatakowana przez krymskiego chana Mengli I Gireja. Od 1503 Połtawa należała do księcia Michała Glińskiego. W 1508 roku została zabrana mu przez króla Zygmunta I za udział w antypolskim powstaniu. Później jednak została zwrócona rodzinie Glińskich. W roku 1537 gospodarzem Połtawy staje się zięć Glińskich – Bajbuza.

W granicach Korony

W 1569 Połtawa z Wielkiego Księstwa Litewskiego została przekazana do Korony Królestwa Polskiego. Leżała w województwie kijowskim prowincji małopolskiej. W drugiej połowie XVI wieku w Połtawie znajdowało się w rejestrze około 300 wsi, wśród nich miasta, osady, wioski tj. obszar ten już wówczas został masowo zasiedlany. Na terenie krainy połtawskiej powstały duże posiadłości Litwinów i Polaków.

W pierwszej połowie XVII wieku Połtawa to część zadnieprzańskich dóbr książąt Wiśniowieckich. W roku 1630 została oddana Bartłomiejowi Obałkowskiemu, w 1641 przeszła do Stanisława Koniecpolskiego i po raz pierwszy nazwana miastem. Mniej więcej w tych latach Połtawa uzyskała prawo magdeburskie, choć feudałowie i nadal wtrącali się w sprawy miasta. W tych czasach pracowali w Połtawie garncarze, kowale, szewcy.

Po powstaniu Chmielnickiego Połtawa stała się centrum administracyjnym i wojskowym pułku połtawskiego w składzie Hetmanatu. W tym czasie Połtawa rozwija się aktywnie ze względu kulturowo-gospodarczego — budowano monaster Podwyższenia Krzyża Świętego, w mieście mieszkali i pracowali twórcy kronik kozackich Samuel Wełyczko i Hryhorij Hrabianka, poeta Iwan Wełyczkowski.

Pod rządami rosyjskimi

W 1654 Połtawa przeszła w ręce Carstwa Rosyjskiego, w 1658 zdobyta i zniszczona przez Kozaków. Rzeczpospolita oficjalnie zrzekła się prawa do Ukrainy Lewobrzeżnej w tym Połtawy w 1667 r. w rozejmie andruszowskim.

Decydującym momentem historycznym dla miasta stała się III wojna północna w latach 1700-1721 pomiędzy Szwecją i Rosją. Kluczową bitwą wojny była bitwa pod Połtawą, która stała się punktem zwrotnym konfliktu.

8 lipca 1709 na zachód i północ od Połtawy miała miejsce decydująca bitwa (Bitwa pod Połtawą) w trakcie najazdu szwedzkiego na Rosję. Licząca 28 tys. żołnierzy szwedzka i kozacka armia została wówczas całkowicie rozbita przez liczącą ponad 60 tys. żołnierzy armię rosyjską. Tylko niewielkie oddziały wraz z królem Karolem XII przedostały się do Turcji.

Po trzeciej wojnie północnej miasto stało się znane w całym Imperium jako miasto rosyjskiej chwały. Połtawa zaczęła aktywnie się budować, wkrótce miasto stało się jednym z głównych ośrodków handlu i rzemiosła w Małorosji. Na początku XIX wieku na Połtawszczyźnie działało 35 przedsiębiorstw przemysłowych, wśród których produkujące saletrę, mydło, sukno, cegłę i tp.

W 1802 miasto zostało stolicą guberni. W latach 1803-1805 jest zaprojektowane i zbudowane śródmieście — unikatowy zespół z kolistego placu, z którego rozchodzą się promieniście osiem ulic. W 1811 roku, w centrum placu został odsłonięty pomnik Chwały poświęcony rocznicy zwycięstwa wojska rosyjskiego nad szwedzkim. Bogata wielkim dziedzictwem historycznym Połtawa wkrótce stała się centrum kulturalnego i duchowego życia Małorosji. Od 1818 tu działała znana loża masońska „Umiłowanie prawdy”, której członkami byli Iwan Kotlarewski, W. Łukaszewicz, W. Tarnowski i wielu innych. W 1820 roku są otwarte Instytut Szlachetnych Panien, szkoła religijna, szkoła ogrodnicza, w 1840 roku Korpus kadetów.

W latach 1818-1819 w tutejszej uczelni studiował Nikołaj Gogol. W gimnazjum połtawskim uczono dramaturga i reżysera teatralnego Mychajła Staryckiego, historyka i działacza społecznego Mychajła Drahomanowa, matematyka Michaiła Ostrogradskiego. Tutaj przez prawie całe życie pracował Iwan Kotlarewski. W 1844 roku miasto zwiedzał Taras Szewczenko. Tu pracowali i tworzyli Iwan Neczuj-Łewycki, Panas Myrny, Wasilij Dokuczajew i jego uczniowie Wołodymyr Wernadski, lekarz Nikołaj Sklifosowski. W 1846 połtawscy intelektualiści W. Biłozerski, G. Andruski i inni wstąpili do założonego w Kijowie Bractwa Cyryla i Metodego. Na początku 1860 w mieście z 30 tysiącami mieszkańców zostały odkryte gimnazjum dla kobiet, szkoła dzienna oraz 5 sobotnich i niedzielnych. W 1865 mieszkało w Połtawie 665 katolików. W 1881 roku miasto liczyło 41 tys. mieszkańców.

W 1891 roku został wzniesiony budynek ziemstwa gubernialnego z unikalną architekturą ukraińskiego modernizmu. W dniu 30 sierpnia 1903 roku został odsłonięty pomnik Iwana Kotlarewskiego. W odsłonięciu uczestniczyli Panas Myrny, Łesia Ukrainka, Mykoła Łysenko, Mychajło Starycki, Mychajło Kociubynski, Ołena Pcziłka i wielu innych działaczy kulturalnych.

W 1909 roku z okazji 200-lecia bitwy pod Połtawą został odsłonięty pomnik komendanta A. S. Kelina i walecznych obrońców Połtawy. W miejscu, gdzie kiedyś stała stara wieża Sampsona, zbudowano Białą Altanę – niską półokrągłą kolumnadę z widokiem na kilkadziesiąt kilometrów.

W latach 1900-1921 w Połtawie mieszkał, studiował i pracował słynny pisarz Władimir Korolenko.

Rządy radzieckie i ukraińskie

W latach 1922-1991 była częścią Ukraińskiej SRR. W 1941 roku o miasto walczyły wojska niemieckie z radzieckimi. Mimo ufortyfikowania i silnego garnizonu obronnego, po dwóch dniach zaciętych walk ulicznych Połtawę zdobyły wojska niemieckie wspomagane kontyngentem włoskim. W okresie radzieckim Połtawa zajmowała ważne miejsce w życiu ZSRR.

Za czasów Ukraińskiej Republiki Ludowej, Państwa Ukraińskiego i Dyrektoriatu oraz od 1991 należy do niepodległej Ukrainy.

Ludność

Połtawa jest jednym z miast o gęstości zaludnienia ponad 3000 osób na kilometr kwadratowy. Około 87% ludności stanowią Ukraińcy. 44% ludności czynnej zawodowo jest zatrudnionych w przemyśle, 16% w sektorze usług, 6% w dziedzinie nauki, kultury i edukacji.

Samorząd i podział administracyjny

Samorząd miejski jest reprezentowany przez radę miejską i burmistrza.

Miasto administracyjnie dzieli się na trzy rejony administracyjne (Szewczenkowski, Kijowski i Podolski):

Szewczenkowski, położony w centralnej i południowo-zachodniej części miasta.
Kijowski, znajduje się w północnej, północno-zachodniej i centralnej części miasta.
Podolski, usytuowany we wschodniej i południowo-wschodniej części miasta, na terenach zalewowych Worskli.

Transport

Połtawa jest znaczącym węzłem transportowym centralnej Ukrainy. W mieście zbiegają się ważne drogi i linie kolejowe, rozwinięta jest siatka komunikacji miejskiej.

Transport drogowy

Połtawa to ważny ośrodek przewozów samochodowych położony na skrzyżowaniu dróg łączących wschodnią i zachodnią część Ukrainy. Drogi kołowe połączają Połtawę z Kijowem, Charkowem, Dnieprem, Sumami, Krzemieńczukiem.

Transport kolejowy

Połtawa jest dużym węzłem kolejowym. W mieście są dwa dworce kolejowe (Kijowski i Południowy). Koleje łączą poprzez Kijów, Charków, Krzemieńczuk, Łozowę, Krasnohrad i Donieck z innymi regionami kraju i zagranicą.

Transport lotniczy

W pobliżu miasta, 7 km na zachód, znajduje się port lotniczy z jedną drogą startową. Długość pasa startowego wynosi 2,6 km. Lotnisko jest odpowiednie dla całorocznej eksploatacji samolotów bez ograniczenia, w ciągu dnia. Położone obok autostrady Kijów-Charków, w pobliżu wsi Iwaszki.

Edukacja

Połtawa to rozwinięty ośrodek oświatowy. W mieście działa 12 uczelni wyższych trzeciego i czwartego poziomów akredytacji oraz 52 placówki ogólnokształcące.

Kulturа

W mieście Połtawie działa 37 instytucji kultury i sztuki należących do władz miasta. Są to: 5 muzeów, 5 szkół wychowania estetycznego, „Pałac czasu wolnego”, miejskie centrum kulturalne, 3 kluby, 17 bibliotek, 2 kina, miejski park kulturalno-rekreacyjny „Zwycięstwo”, miejska orkiestra duchowa „Połtawa”.

Muzea

Połtawskie Muzeum Krajoznawcze;
Muzeum Lotnictwa Odległego i Strategicznego w Połtawie;
Muzeum Lotnictwa i Astronautyki w Połtawie;
Muzeum Dziejów Bitwy pod Połtawą;
Obejście Muzealne Iwana P. Kotlarewskiego;
Obejście Muzealne Władimira Korolenki;
Obejście Muzealne Panasa Myrnego;
Muzeum Dziejów Spraw Wewnętrznych Obwodu Połtawskiego;
Muzeum Artystyczne w Połtawie;
Muzeum Konfliktów Wojennych Dwudziestego Wieku;
Muzeum Ludowe Połtawskich Zakładów Naprawczych Spalinowozów;
Muzeum Geologiczne, itp.

Muzyka i teatry

Połtawski Obwodowy Akademicki Ukraiński Teatr Muzyczno-Dramatyczny imienia Nikołaja W. Gogola
Połtawska Filharmonia Obwodowa
Połtawski Obwodowy Akademicki Teatr Lalek (jeden z największych w byłym Związku Radzieckim pod względem ilości siedzeń)

Biblioteki

Połtawska Obwodowa Uniwersalna Biblioteka Naukowa imienia Iwana P. Kotlarewskiego, Centralna Biblioteka Obwodowa, Biblioteka dla Dzieci i Młodocianych, biblioteki w rejonach miasta.

Parki

Miasto ma wiele parków i terenów zielonych: Centralny park miasta (Ogród Korpusny) oraz Park Słoneczny, Park Petrowski, skwer wokół pomnika Kotlarewskiego, skwer im. Gogola, skwer Lali Ubyjwowk, skwer przy pomniku Matek Żołnierzy, Park Chwały, park kulturalno-rekreacyjny „Zwycięstwo”, skwer Puszkina (Brzozowy), Arboretum, Park Komsomołu („Gaj”) i inne.

Atrakcje turystyczne

Zespół architektoniczny Placu Okrągłego to zabytek klasycyzmu z XIX wieku. Powstał według prawidłowego planu budowy Połtawy 1804-1805 jako centrum administracyjne nowo utworzonej gubernii o tej samej nazwie w pierwszej tercji XIX stulecia. Według opowieści, zespół zaistniał na historycznym miejscu spotkania Połtawców z Piotrem I i jego armią po bitwie pod Połtawą w 1709 roku. W planie jest to koło o średnicy 375 metrów (powierzchnia 10 ha) z ośmiu promieniście rozchodzącymi się ulicami.
Pomnik Chwały to pomnik ku czci zwycięstwa Rosji w bitwie pod Połtawą. Odsłonięty w 1811 roku. Położony w samym sercu Placu Okrągłego.
Rotunda Przyjaźni Ludów czyli Biała Altana to kolumnada, jeden z symboli miasta.
Świątynie i cerkwie. Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego, sobór Wniebowzięcia NMP, sobór Świętego Makarego, monaster pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, cerkiew pw. Świętego Mikołaja, świątynia pw. wielkich męczennic Wiary, Nadziei i Miłości oraz ich matki Zofii, cerkiew Świętopokrowska.
Muzeum Okręgowe w Połtawie to jeden z największych regionalnych muzeów na Ukrainie.
Katakumby połtawskie to sieć podziemna, łącząca różne części starego miasta.
Iwanowa Góra jest niemal świętym miejscem dla mieszkańców Połtawy.