Kowno: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Historia: drobne merytoryczne |
→Zabytki: drobne merytoryczne |
||
Linia 61: | Linia 61: | ||
== Zabytki == |
== Zabytki == |
||
[[Plik:Zamek w Kownie.jpg|thumb|200px|Zamek w Kownie]] |
[[Plik:Zamek w Kownie.jpg|thumb|200px|Zamek w Kownie]] |
||
* [[Zamek w Kownie|ruiny zamku w Kownie]] ( |
* [[Zamek w Kownie|ruiny zamku w Kownie]] (XIV-XVI wiek) |
||
* [[Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kownie|archikatedra św. Piotra i Pawła]], gotycki (XV wiek) |
* [[Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kownie|archikatedra św. Piotra i Pawła]], gotycki (XV wiek) |
||
* [[Kościół św. Gertrudy w Kownie|Kościół św. Gertrudy]], gotycki |
* [[Kościół św. Gertrudy w Kownie|Kościół św. Gertrudy]], gotycki |
Wersja z 11:13, 9 maj 2012
Szablon:Miasto zagranica infobox Kowno (lit. Kaunas; ⓘwymowa, biał. Коўна, ros. Каунас, Ковно lub Ковна; jidysz קאָוונע; Kowne) – drugie pod względem liczby mieszkańców miasto Litwy (około 320 tys. mieszkańców w 2011 roku[1]) i największy ośrodek przemysłowy kraju. Położone w środkowej Litwie u zbiegu Niemna i Wilii.
Do 1918 Kowno było miastem granicznym, a współczesne lewobrzeżne dzielnice Aleksota i Poniemoń leżały w Królestwie Polskim.
W okresie międzywojennym Kowno, od 1920 roku, pełniło rolę stolicy Litwy. W okresie tym liczba mieszkańców wzrosła z 90 tys. do 150 tys. Obecnie jest to miasto z największym udziałem populacji litewskiej – ok. 88%[2] spośród niespełna czterystu tysięcy mieszkańców.
W mieście znajduje się stacja kolejowa Kaunas.
Historia
Pierwsze wzmianki o zamku w Kownie pochodzą z 1361 roku, jednak miasto w jego pobliżu powstało najwcześniej dopiero pod koniec XIV lub na początku XV wieku. Zamek w Kownie bronił Litwinów przed najazdami Krzyżaków, którzy jednak zdobywali go wielokrotnie, m.in. w 1362 roku. W 1384 roku Krzyżacy wznieśli, zachowany do dziś, nowy murowany zamek mający stanowić bazę wypadową do dalszych najazdów, szczególnie na Wilno i Troki. Ostatecznie przynależność państwowa Kowna uregulowana została po bitwie grunwaldzkiej (1410) i pokoju toruńskim (1411).
W 1398 roku powstało w mieście stowarzyszenie kupców niemieckich, utrzymujące szerokie kontakty z miastami hanzeatyckimi (m.in. Rygą), co pozwoliło miastu szerzej otworzyć się na ówczesne „nowinki”. W 1408 roku książę Witold Kiejstutowicz nadał Kownu prawa miejskie (magdeburskie), powstał samorząd administracyjny, gospodarczy i sądowy. W 1581 Kowno otrzymało prawo składu. Od tego czasu miasto rozwijało się pomyślnie, mimo wybuchających raz po raz pożarów (1537, 1731), epidemii cholery i dżumy, a także powodzi.
Szczególny rozkwit miasta przypadł na drugą połowę XVIII wieku. Projektowanego na sejmie grodzieńskim województwa kowieńskiego nie utworzono z powodu III rozbioru Polski. W jego wyniku miasto przypadło Rosji i włączono je w obręb guberni wileńskiej. W 1812 roku miasto poniosło ogromne straty związane z wyprawą rosyjską Napoleona. Mieszkańcy Kowna aktywnie uczestniczyli w powstaniach narodowych, listopadowym (1830) i styczniowym (1863), co nie pozostało bez wpływu na stosunek władz rosyjskich do grodu nad Niemnem.
W 1842 roku Kowno stało się stolicą guberni obejmującej zachodnią Litwę, co wpłynęło na przyspieszenie rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego miasta. W 1861 oddano linię kolejową łączącą miasto z Królewcem i Warszawą. Pod koniec XIX wieku powstało Muzeum Miejskie, teatr i pierwsza biblioteka miejska. Na przełomie XIX i XX wieku w związku ze zbliżającą się wielkimi krokami wojną, władze rosyjskie zamieniły Kowno w twierdzę, co wpłynęło na zakaz budowy domów wyższych niż trzy piętra. Miasto zachowało więc swój prowincjonalny (w porównaniu z Wilnem) wygląd. W 1908 roku w Kownie powstała parafia mariawicka, która istniała do końca 20-lecia międzywojennego.
Plany carskie nie na wiele się zdały, gdyż Niemcy zdobyli Kowno 18 sierpnia 1915 roku i okupowali je aż do 1919 roku. 21 grudnia 1918 roku agenci sowieccy powołali tu republikę radziecką, która nie ciesząc się poparciem Litwinów, ani tym bardziej Niemców, upadła po kilkunastu dniach. W mieście zaczęła rządzić kierowana przez Basanavičiusa Taryba z Smetoną, Voldemarasem i Narutowiczem i innymi w składzie (Wilno było pod okupacją sowiecką). W dwudziestoleciu międzywojennym Kowno stało się de facto (choć nie de iure) siedzibą władz państwowych. Z prowincjonalnego miasteczka przekształciło się w miasto na skalę regionu. Tu miały swą siedzibę ośrodki naukowe, gospodarcze, bankowe i kulturalne Litwy. Zorganizowano Uniwersytet im. Witolda Wielkiego, konserwatorium oraz Szkołę Sztuki. Powstał teatr dramatyczny, oraz pierwsza na Litwie rozgłośnia radiowa.
W 1940 roku Kowno liczyło 160 tys. mieszkańców (w ciągu dwudziestu lat niepodległości liczba mieszkańców wzrosła dwukrotnie). To tutaj (a nie w Wilnie) „sejm ludowy” proklamował samolikwidację państwa i przyłączenie się do ZSRR. Po wejściu Niemców Litwini zorganizowali w Kownie pogrom, w którym zginęło ponad 2 tysiące Żydów.
W czasie okupacji niemieckiej w mieście swą siedzibę miały władze hitlerowskie. W tzw. IX forcie kowieńskim Niemcy urządzili obóz koncentracyjny (KL Kauen), w którym zgładzono około 100 tys. Żydów i Cyganów.
15 maja 1972 student Romas Kalanta dokonał publicznego samospalenia na skwerze przy Alei Wolności, w proteście przeciwko okupacji Litwy przez ZSRR, co stało się powodem dwudniowych krwawych zamieszek w mieście.
Zabytki
- ruiny zamku w Kownie (XIV-XVI wiek)
- archikatedra św. Piotra i Pawła, gotycki (XV wiek)
- Kościół św. Gertrudy, gotycki
- Kościół Św. Jerzego
- kościół jezuitów pw. św. Franciszka Ksawerego, barokowy (XVIII wiek)
- Klasztor w Pożajściu
- ratusz miejski zwany „Białym Łabędziem” (XVI wiek)
- Pałac Massalskiego w Kownie
- Dom Perkuna (XVI w.)
- Pałac Godlewskiego
- Synagoga Chóralna (1871)
- meczet
- Kościół św. Michała Archanioła w Kownie – dawna cerkiew prawosławna, kościół garnizonowy.
Sport
Miasto jest jednym z litewskich centrów sportu. Spośród wszystkich klubów z Kowna największym uznaniem od lat zasłużenie cieszy się drużyna koszykarska Žalgirisu.
Najbardziej znanym i utytułowanym klubem piłkarskim jest FBK Kowno. W najwyższej lidze gra obecnie także Atletas Kowno. Znanym klubem jest też Inkaras Kowno.
Mieszkańcy wg narodowości
w roku 2002:
w roku 1939:
w roku 1919:
za Stanisława Augusta miasto liczyło 28 tys. mieszkańców[3], w tym:
Znane postacie urodzone w Kownie
Lista osób urodzonych w Kownie, które mają biogram na stronach Wikipedii
- Valdas Adamkus - litewski polityk i działacz społeczny, dwukrotnie prezydent Litwy
- Audrys Juozas Bačkis - litewski duchowny katolicki, arcybiskup Wilna, kardynał
- Adolf Giżyński – polski organizator drużyn harcerskich, przywódca harcerstwa polskiego na międzywojennej Litwie
- Emma Goldman - anarchistka znana ze swych radykalnych wolnościowo-socjalistycznych i feministycznych pism i wypowiedzi
- Ignacy Jasiukowicz - polski przedsiębiorca, dyrektor czołowych przedsiębiorstw metalurgicznych w Rosji
- Julius Jewelowski – członek Senatu Wolnego Miasta Gdańska (I i III kadencji Volkstagu), kowieński Żyd
- Tadeusz Kognowicki – polski harcmistrz, komendant harcerstwa polskiego na międzywojennej Litwie
- Wojciech Wijuk Kojałowicz - polsko-litewski historyk i teolog, jezuita
- Władysław Komar – polski sportowiec, jeden z najlepszych polskich miotaczy kulą w historii tej konkurencji, mistrz olimpijski z Monachium w 1972, aktor, artysta estradowy
- Vytautas Landsbergis – litewski polityk i muzykolog, głowa Państwa Litewskiego w latach 1990–1992, poseł i eurodeputowany
- Emmanuel Levinas - filozof francuski (pochodzenia żydowsko-litewskiego) oraz komentator Talmudu
- Gustaw Lutkiewicz - polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny oraz radiowy, piosenkarz
- George Maciunas - amerykański artysta litewskiego pochodzenia
- Julian Mickiewicz - polski powstaniec styczniowy, komisarz powstańczy województwa kowieńskiego
- Hermann Minkowski - niemiecki matematyk i fizyk pochodzenia polskiego
- Oskar Minkowski - niemiecki lekarz pochodzenia polskiego
- Arvydas Sabonis - koszykarz litewski, mistrz olimpijski (w barwach ZSRR), odnoszący sukcesy także w lidze NBA.
- Aleksander Silbernik - polski kupiec i esperantysta
- Wiktor Sukiennicki – polski prawnik, historyk, sowietolog, teoretyk prawa
- Stanisław Karol Władyczko - polski lekarz neurolog i psychiatra, profesor
- Kazimierz Wołkowycki – polski działacz środowisk robotniczych i polonijnych w przedwojennej Litwie, poseł na Sejm w latach 1923–1926
Współpraca zagraniczna
Zobacz też
- Cmentarz Petraszuński w Kownie
- Manifestacja Jedności Rzeczypospolitej Obojga Narodów w Kownie w 1861 r.
- Most Konstantinasa Čiurlionisa w Kownie
- Muzeum Zoologiczne Tadasa Ivanauskasa w Kownie
- Kowieńskie Centrum Kultury Różnych Narodów
- Dolina Mickiewicza
Linki zewnętrzne
- Kowno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 522 .
- Strona internetowa miasta Kowna (w jęz. litewskim i angielskim)
- Zdjęcie satelitarne z Google Maps
- Kilka zdjęć m.in. Kowna
- Twierdza Kowno
- Zdjęcia z Kowna
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwiespis
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ http://przewodnik.onet.pl/1168,1823,1061247,,,,Kowno,artykul.html udostępniono 06.10.2009.
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom IV – wynik wyszukiwania – DIR.