Podole: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 11:57, 7 cze 2013

Podole (łac. Podolia, ukr. Поділля, Podilla, ros. Подолье, Podolje, rum. Podolia, tur. Podolya) – kraina historyczna i geograficzna (Wyżyna Podolska) nad północnymi dopływami środkowego Dniestru (np. Smotrycz, Zbrucz) i w górnym biegu rzeki Boh.

Główne miasta: Kamieniec Podolski, Chmielnicki (do 1954 Płoskirów), Winnica. Niekiedy do Podola zaliczany jest także Tarnopol, który faktycznie leży na Rusi Czerwonej.

Historia

Podole zamieszkane było już w czasach prehistorycznych. W neolicie zasiedlała go m.in. ludność kultury pucharów lejkowatych, kultury amfor kulistych, kultury trypolskiej. W epoce brązu było zamieszkane m.in. przez kulturę czarnoleską.

X wiek

Według Powieści minionych lat obszary pomiędzy Bohem i Dniestrem zamieszkiwały w X wieku słowiańskie plemiona Tywerców i Uliczów.

XIII wiek

Od XIII wieku na obszarze późniejszego Podola zarysował się podział wzdłuż rzeki Uszycy na Poboże na wschodzie i Podniestrze na zachodzie, które zwane było też Poniżem (Poniziem). W połowie XII wieku część wschodnia (Międzybóż, Bożsk, Kotielnica) podlegała księstwu kijowskiemu, a następnie cały obszar Podola wszedł w krąg wpływów księstwa halicko-włodzimierskiego, jednak część wschodnia, w toku nieustannych walk wewnętrznych, wykazywała związki z Wołyniem.

XIV wiek

W wyniku bitwy nad Sinymi Wodami w latach 60. XIV wieku weszło w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. Do 1393 r. rządzili nim jako lennicy Polski książęta Koriatowicze. Później na chwilę było pod kontrolą księcia Witolda do 1395 roku gdy król Władysław Jagiełło nadał je w lenno Spytkowi II z Melsztyna.

XV wiek

Po śmierci Spytka z Melsztyna w bitwie pod Worsklą w 1399 roku, do 1402 roku Podole posiadał jako lenno brat Jagiełły książę Świdrygiełło, które jednak je porzucił i zbiegł do Krzyżaków, chcąc walczyć po ich stronie o władzę w Wielkim Księstwie Litewskim przeciwko Witoldowi. W związku z tym w latach 1402-1411 na podstawie Unii wileńsko-radomskiej Podole było ponownie w rękach polskich. Po stłumieniu buntu stronników Świdrygiełły, w 1402 roku otrzymał Podole Piotr Szafraniec. W 1411 roku otrzymał je w dożywocie książę Witold. W 1412 roku doszło w Lubowli do zawarcia przymierza między Władysławem Jagiełłą i Zygmuntem Luksemburskim, którzy postanowili, że Ruś Halicka i Podole mają pozostać przy Polsce do śmierci obu władców i przez następnych piętnaście lat, licząc od śmierci jednego z nich, a sprawę dalszej przynależności tych ziem postanowiono powierzyć w przyszłości polsko-węgierskiemu sądowi polubownemu. W 1430 roku szlachta podolska na wieść o śmierci księcia litewskiego Witolda usunęła litewskiego starostę i opowiedziała się za przyłączeniem zachodniego Podola do Królestwa Polskiego, co zaaprobowała rada królewska, która, wbrew stanowisku króla Wladysława Jagiełły, wysłała polskie wojska na Podole^[1]. Rządy polskie ostatecznie ustabilizowały się na Podolu od 1432 roku, gdy Zygmunt Kiejstutowicz oddał Podole Koronie Polskiej.

W roku 1434 utworzono województwo podolskie ze stolicą w Kamieńcu Podolskim. W 1448 roku Michał Bolesław Zygmuntowicz, syn wielkiego księcia litewskiego Zygmunta Kiejstutowicza, zbiegł do chana krymskiego i doprowadził do najazdu tatarskiego na Podole. W roku następnym Tatarzy ponownie zniszczyli tę ziemię, starając się ją zagarnąć na rzecz swego litewskiego sprzymierzeńca.

Wyprawa królewicza Jana Olbrachta, przygotowywana przeciw Turkom w 1487 roku, została zmuszona do zwrócenia się przeciwko Tatarom zawołżańskim, których Turcja wysłała przeciwko Polsce. Królewicz Olbracht pobił ich 8 września w bitwie pod Kopystrzyniem^[1].

XVI wiek

W 1569 Podole znalazło się całkowicie w składzie Polski (Korony), w wyniku włączenia do Polski wschodniej jego część, tzw. Podole ukrainne – województwo bracławskie ze stolicą w Bracławiu i głównym miastem Winnicą. Podole obejmowało w przybliżeniu województwa podolskie i bracławskie z czasów I Rzeczypospolitej.

XVII wiek

Po pokoju w Buczaczu w 1672 roku, do 1699 część Podola wraz z Kamieńcem Podolskim opanowana została przez Turcję. Jego część wróciła do Polski w 1673 po Bitwie pod Chocimiem co usankcjonował pokój w Żurawnie. Po pokoju w Karłowicach całe Podole wróciło w skład Polski.

XVIII wiek

Po 1772 r. zachodni skrawek przejęła Austria, reszta w 1793 została włączona do Rosji jako gubernia podolska.

XIX wiek

W rosyjskiej części Podola działały polskie oddziały partyzanckie w czasie powstania listopadowego. W 1848 podobne działania występowały po stronie austriackiej.

XX wiek

Od 1921 część zachodnia Podola z Tarnopolem znalazła się w obrębie Polski (granica na rzece Zbrucz). Włączenie Podola Zachodniego do Związku Sowieckiego było skutkiem najazdu na Polskę 17 września 1939 roku.

Obecnie niemal całe Podole wchodzi w skład Ukrainy, należy do niego jednak też północna część Naddniestrza.

Granice Podola

Najdalszy południowy zasięg Podola wyznaczał w latach 40. XV wieku zamek Karaul (Karawul) nad Dniestrem, wraz z zamkami Czarnogrodem u ujścia Dniestru i Chadżybejowem (Chadźibejem) nad Morzem Czarnym, nadanym w 1442 roku w dożywocie kasztelanowi i staroście kamienieckiemu Teodorykowi z Buczacza. Wybrzeże Morza Czarnego nie stało się jednak południową rubieżą Podola i od 2. poł. XV wieku południową granicą Podola koronnego była już rzeka Dniestr, wschodnią granicą rzeka Murachwa (od strony Podola litewskiego, późniejszego województwa bracławskiego). Zachodnia granica biegła w przybliżeniu wzdłuż dolnego biegu rzeki Strypy (od ujścia do Dniestru do okolic Jazłowca), następnie równoleżnikowo do Zbrucza i wzdłuż średniego biegu tej rzeki. Granica północna (z Wołyniem i Kijowszczyzną) podążała w przybliżeniu tzw. Czarnym Szlakiem tatarskim (wododziałem Słuczy i Bohu).

Kamieniec Podolski jest położony na Wyżynie Podolskiej 48°40′56″N i 26°34′57″E.

Budowa geologiczna

Stare miasto leży na owalnym płaskowyżu o powierzchni 120 ha, otoczonym głębokim, skalistym wąwozem rzeki Smotrycz. W wysokich zboczach głęboko wciętej doliny leżą poziomo gruboławicowe szare wapienie, które powstały w płytkim, ciepłym morzu. W wapieniach występują szczątki szkieletów fauny. Szczególnie liczne są koralowce, widoczne na zwietrzałych powierzchniach skał. Skały te zaliczono do górnego syluru (ludlow) wykształconego tu w facji wapiennej. Wyżyna Podolska zbudowana jest z prekambryjskich granitów i gnejsów, przykrytych płytowo zalegającym kompleksem skał mezozoicznych i kenozoicznych. Powierzchnia falista i pagórkowata, silnie rozczłonkowana głębokimi dolinami rzek o charakterze jarów.

Gleby

Na Podolu glebę stanowi czarnoziem, bardzo urodzajny, miejscami z domieszką większej lub mniejszej ilości piasku i gliny. Podole można rozdzielić na dwie części: południową, posiadającą glebę czarną, tłustą, bez dodatku piasku lub też z domieszką takowego; urodzaje tu bywają wielkie w czasie lat wilgotnych, ale też często ulegają suszom. Druga część pagórkowata, poprzerzynana rzeczkami i strumieniami, pokryta lasami, posiada albo czysty czarnoziem, albo też z domieszką piasku lub gliny. Czysty czarnoziem po lewej stronie Bohu i w powiatach zachodnich i południowo-zachodnich, a także nad Dniestrem, gliniasty zaś po prawej stronie Bohu, szczególnie w pow. latyczowskim i lityńskim. Piaski spotykają się tylko około Winnicy i Sawrania. Praca na roli stanowi główny przedmiot zajęcia mieszkańców Podola.

Klimat

Na terenie Podola panuje klimat umiarkowanie kontynentalny z ciepłym latem, łagodną zimą i dostateczną ilością opadów. Wysokość słońca nad horyzontem w czerwcu w południe osiąga 63-65°, w grudniu 16-18°. Długość dnia zmienia się od 8 do 16,5 godzin. Podole jest położone w głębi kontynentu, dlatego na jego klimat mają wpływ masy powietrzne, które przynoszą suchą pogodę. Wiosną i na początku jesieni przenika arktyczne powietrze, które przynosi nagłe ochłodzenie się powietrza.

Wody podziemne i gruntowe

10 km poniżej Kamieńca Podolskiego znajduje się „Smotrycki kanion”, którego wapienne brzegi sięgają 50 m wysokości. Na Podolu znajduje się bardzo mała liczba jezior naturalnych. Na południu znajduje się Dniestrowski zbiornik retencyjny. Tworzone są sztuczne stawy i zbiorniki dla hodowli ryb i pracy wodociągów. Największa liczba źródeł mineralnych znajduje się w okolicach Satanowa, Kamieńca Podolskiego i Połonnego.

Szata roślinna i zwierzęca

Najliczniejszą grupą wśród roślin są leśne i stepowe. Większą część współczesnych lasów zajmują lasy liściaste – grabowe i dębowe. Stepowa szata roślinna w naturalnym wyglądzie zachowała się tylko przy rzekach Smotrycz i Dniestr. Rozległe stepy teraz są całkowicie wykorzystywane przez rolnictwo. Od pradawnych czasów aż po dzień dzisiejszy na terenie Podola mieszkańcy uprawiają też pszenicę, burak cukrowy, żyto, kukurydzę, jęczmień, owies, proso, grykę, słonecznik, konopie i len. Lasy są zamieszkane przez lisy, sarny, łosie, dziki, kuny leśne, wiele gatunków ptaków. Istnieje kilka gatunków gadów. Wśród dolin rzecznych są rozpowszechnione skowronki. Zbiorniki wodne są zamieszkane przez szczupaki, karpie, okonie, leszcze, sumy i płocie. W rolnictwie rozpowszechnione są bydło, świnie, owce, konie, kozy, króliki, kury, gęsi, kaczki i indyki.

Zanieczyszczenie środowiska

Jednym z problemów ekologicznych jest zanieczyszczenia wody. Wiele fabryk wykorzystuje wodę dla potrzeb gospodarczych. Dlatego główne źródła zanieczyszczeń to ścieki fabryczne i odpady komunalne. Na obszarach wiejskich głównymi zanieczyścicielami są gospodarstwa wiejskie. Zanieczyścicielami powietrza są przede wszystkim przedsiębiorstwa przemysłowe i środki transportu. Corocznie wyrzucają one do powietrza ponad 700 tys. t szkodliwych substancji. Większość ich wyłapują i dezynfekują, ale i tak do atmosfery dostaje się dużo nieoczyszczonego kurzu i gazów.

Ochrona środowiska

Jednym ze środków w zakresie ochrony przyrody jest tworzenie obszarów chronionych, które obejmują botaniczne, zoologiczne, geologiczne i hydrologiczne obiekty. Wśród nich botaniczny rezerwat “Paniwecka dacza”, gdzie rośnie 12 gatunków roślin, wymienionych w “Czerwonej księdze Ukrainy”. Na terenie Podola położony jest Park Narodowy “Podolskie Towtry”. Ważną rolę w poprawie żyzności gleby odgrywa wykorzystanie gleboochronnych technologii. Składają się one z następujących po sobie działań w ciągu roku. Stosowanie tych technologii pozwala zwiększyć objętość wody stopu i deszczu na 80%. To znacznie zmniejsza wynoszenie składników pokarmowych z gleby. Najbardziej skutecznym sposobem walki z erozją gleby jest sadzenia lasów.

↑ ^a ^b Stanisław Szczur „Historia Średniowiecze” Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, ISBN 83-08-03273-7.

Bibliografia

Kazimierz Pułaski, Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy: monografie i wzmianki T. 1, Brody 1911.
A. Prochaska, „Podole lennem Korony 1352-1430”, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Fllozoficzno-Historyczny”, t. 32, 1895.
Janusz Kurtyka, „Podole pomiędzy Polską i Litwą w XIV i pierwszej połowie XV wieku”, [w:] „Kamieniec Podolski”, pod red. E Kiryka, Kraków 2000.

Linki zewnętrzne

Podole w malarstwie Napoleona Ordy
Podole, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 442 .
Herbarz wg Jana Długosza

[Szczur-1] Stanisław Szczur „Historia Średniowiecze” Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, ISBN 83-08-03273-7.

[1]

@@ Linia 24: / Linia 24: @@
 '''XV wiek'''
-Po śmierci Spytka z Melsztyna w bitwie pod Worsklą w 1399 roku, do 1402 roku Podole posiadał jako lenno brat Jagiełły książę [[Świdrygiełło]], które jednak je porzucił i zbiegł do Krzyżaków, chcąc walczyć po ich stronie o władzę w Wielkim Księstwie Litewskim przeciwko Witoldowi. W związku z tym w latach 1402-1411 na podstawie [[Unia wileńsko-radomska|Unii wileńsko-radomskiej]] Podole było ponownie w rękach polskich. W 1411 roku otrzymał je w dożywocie książę Witold. W 1412 roku doszło w [[Lubowla (Słowacja)|Lubowli]] do zawarcia przymierza między Władysławem Jagiełłą i Zygmuntem Luksemburskim, którzy postanowili, że [[Ruś Czerwona|Ruś Halicka]] i Podole mają pozostać przy Polsce do śmierci obu władców i przez następnych piętnaście lat, licząc od śmierci jednego z nich, a sprawę dalszej przynależności tych ziem postanowiono powierzyć w przyszłości polsko-węgierskiemu sądowi polubownemu. W 1430 roku szlachta podolska na wieść o śmierci księcia litewskiego Witolda usunęła litewskiego starostę i opowiedziała się za przyłączeniem zachodniego Podola do Królestwa Polskiego, co zaaprobowała rada królewska, która, wbrew stanowisku króla Wladysława Jagiełły, wysłała polskie wojska na Podole<ref name="Szczur">Stanisław Szczur „Historia Średniowiecze” Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, ISBN 83-08-03273-7.</ref>. Rządy polskie ostatecznie ustabilizowały się na Podolu od 1432 roku, gdy [[Zygmunt Kiejstutowicz]] oddał Podole Koronie Polskiej.
+Po śmierci Spytka z Melsztyna w bitwie pod Worsklą w 1399 roku, do 1402 roku Podole posiadał jako lenno brat Jagiełły książę [[Świdrygiełło]], które jednak je porzucił i zbiegł do Krzyżaków, chcąc walczyć po ich stronie o władzę w Wielkim Księstwie Litewskim przeciwko Witoldowi. W związku z tym w latach 1402-1411 na podstawie [[Unia wileńsko-radomska|Unii wileńsko-radomskiej]] Podole było ponownie w rękach polskich. Po stłumieniu buntu stronników Świdrygiełły, w 1402 roku otrzymał Podole [[Piotr Szafraniec]]. W 1411 roku otrzymał je w dożywocie książę Witold. W 1412 roku doszło w [[Lubowla (Słowacja)|Lubowli]] do zawarcia przymierza między Władysławem Jagiełłą i Zygmuntem Luksemburskim, którzy postanowili, że [[Ruś Czerwona|Ruś Halicka]] i Podole mają pozostać przy Polsce do śmierci obu władców i przez następnych piętnaście lat, licząc od śmierci jednego z nich, a sprawę dalszej przynależności tych ziem postanowiono powierzyć w przyszłości polsko-węgierskiemu sądowi polubownemu. W 1430 roku szlachta podolska na wieść o śmierci księcia litewskiego Witolda usunęła litewskiego starostę i opowiedziała się za przyłączeniem zachodniego Podola do Królestwa Polskiego, co zaaprobowała rada królewska, która, wbrew stanowisku króla Wladysława Jagiełły, wysłała polskie wojska na Podole<ref name="Szczur">Stanisław Szczur „Historia Średniowiecze” Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, ISBN 83-08-03273-7.</ref>. Rządy polskie ostatecznie ustabilizowały się na Podolu od 1432 roku, gdy [[Zygmunt Kiejstutowicz]] oddał Podole Koronie Polskiej.
 W roku 1434 utworzono [[województwo podolskie]] ze stolicą w Kamieńcu Podolskim. W 1448 roku [[Michał Bolesław Zygmuntowicz]], syn wielkiego księcia litewskiego [[Zygmunt Kiejstutowicz|Zygmunta Kiejstutowicza]], zbiegł do [[Chanat Krymski|chana krymskiego]] i doprowadził do najazdu tatarskiego na Podole. W roku następnym Tatarzy ponownie zniszczyli tę ziemię, starając się ją zagarnąć na rzecz swego litewskiego sprzymierzeńca.