Stanisław Skarżyński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stanisław Jakub Skarżyński
Ilustracja
Stanisław Skarżyński (1934)
pułkownik pilot pułkownik pilot
Data i miejsce urodzenia

1 maja 1899
Warta

Data i miejsce śmierci

26 czerwca 1942
Morze Północne

Przebieg służby
Lata służby

1918–1942

Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Polskie Siły Zbrojne

Formacja

Lotnictwo Wojska Polskiego
Armée de l’air
RAF

Jednostki

29 pułk Strzelców Kaniowskich,
1 pułk lotniczy,
4 pułk lotniczy,
RAF Hucknal,
RAF Newton,
Dowódca RAF Lindholme, 305 dywizjon bombowy

Główne wojny i bitwy

wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa †

Odznaczenia
ObserwatorPolowy,
Odznaka honorowa za Rany i Kontuzje - dwukrotnie ranny,
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, trzykrotnie) Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej Krzyż Komandorski Orderu Węgierskiego Zasługi (wojskowy) Oficer Orderu Korony Rumunii (1932–1947) Oficer Orderu Krzyża Południa (Brazylia) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław Jakub Skarżyński (ur. 1 maja 1899 w Warcie[1], zm. 26 czerwca 1942 na Morzu Północnym)[2] – pułkownik pilot Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, pierwszy Polak, który przeleciał Atlantyk, ustanawiając przy tym światowy rekord odległości lotu.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość i początek służby wojskowej[edytuj | edytuj kod]

Był synem Władysława i Wacławy z Kozłowskich. Miał siostrę Zofię. W latach 1908–1914 uczęszczał do Kaliskiej Szkoły Handlowej; po zburzeniu Kalisza (1914) na krótko powrócił do rodzinnej Warty, by następnie udać się do Włocławka, gdzie w latach 1915–1918 uczył się we Włocławskiej Szkole Handlowej (w 1916 przekształconej w gimnazjum realne), w której złożył egzamin dojrzałości. Interesował się lotnictwem i modelarstwem lotniczym oraz działał w szkolnych organizacjach niepodległościowych. W latach 1916–1917 był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej (wstąpił do POW 7.4.1916 r.). 26 sierpnia 1918 r. rozpoczął studia na Wydziale Chemii Politechniki Warszawskiej. W listopadzie 1918 wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego, dowodził akcją rozbrajania żołnierzy niemieckich i przejmowania od Niemców władzy w Warcie.

Walczył następnie w wojnie polsko-bolszewickiej w 29 pułku Strzelców Kaniowskich, uzyskując w 1919 stopień podporucznika. Został postrzelony, lecz po wyleczeniu powrócił na front. 16 sierpnia 1920 został poważnie ranny w nogę w bitwie pod Radzyminem. Za udział w niej otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari. Zakażona rana wymagała długiej i uciążliwej rekonwalescencji. Choć Skarżyńskiemu udało się uniknąć trwałego inwalidztwa, to od tej pory utykał na nogę. Lotnicza kariera Skarżyńskiego zaczęła się w efekcie zbiegu okoliczności, gdyż na skutek niezdolności do dalszej służby w piechocie, jedyną szansę na pozostanie w wojsku znalazł w lotnictwie, chociaż i tam początkowo lekarze wojskowi stawiali mu przeszkody. Po usilnych zabiegach z jego strony, udało mu się jednak uzyskać zgodę na przeniesienie do lotnictwa. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 2772. lokatą w korpusie oficerów piechoty[3].

Początek kariery lotniczej[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze kroki pilotażowe stawiał w Szkole Pilotów w Bydgoszczy. Podczas pierwszego lotu jego samolot zapalił się, udało mu się jednak wylądować. Szkołę lotniczą ukończył w 1925, po czym uzyskał przydział do 1 pułku lotniczego w Warszawie. 12 kwietnia 1927 został mianowany kapitanem ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 i 15. lokatą w korpusie oficerów lotnictwa[4]. Od czerwca 1928 do stycznia 1930 dowodził 12 eskadrą liniową. W tym czasie odbył również staż w lotnictwie rumuńskim. Jego ideą stały się wkrótce dalekie przeloty sportowe.

Między 1 lutego a 5 maja 1931 wraz z por. Andrzejem Markiewiczem wykonał na polskim samolocie PZL Ł.2 (SP-AFA) rajd dookoła Afryki, pokonując dystans 25 770 km i stając się lotnikiem znanym w Polsce, a także na świecie. Trasa przelotu obejmowała m.in. Warszawę, Belgrad, Ateny, Kair, Chartum, Kisumu, Abercon, Elisabethville, Luebo, Léopoldville, Lagos, Abidżan, Bamako, Dakar, Port Etienne, Agadir, Villa Cisneros, Casablancę, Alicante i Paryż. Lot obfitował w wiele problemów z silnikiem, który dwa razy był demontowany z płatowca. W pobliżu miejscowości Ribérac we Francji, doszło np. do urwania tłoka w cylindrze i Skarżyński dokonał trudnego lądowania awaryjnego na zboczu polanki wśród zadrzewionych pagórków. Nie zdecydował się jednak na wymianę poważnie uszkodzonego silnika, chciał wrócić na tym samym, naprawionym[5].

Lot przez Atlantyk[edytuj | edytuj kod]

RWD-5bis Stanisława Skarżyńskiego

8 maja 1933 na jednomiejscowym samolocie polskiej konstrukcji, RWD-5bis (znaki SP-AJU), adaptowanym do dalekiego lotu, jako pierwszy Polak przeleciał nad południową częścią Oceanu Atlantyckiego z zachodniego wybrzeża Afryki (Saint Louis w Senegalu) do Maceió w Brazylii[6]. Wystartował do lotu 7 maja o godz. 23:00. Przelot trwał 20 godz. 30 min., z czego 17 godz. 15 min. nad oceanem. W ten sposób – wynikiem 3582 km – ustanowił międzynarodowy rekord odległości w klasie C kategorii II samolotów turystycznych, o masie własnej do 450 kg[7]. Do legendy przeszedł m.in. fakt, iż Skarżyński odbył lot w garniturze, a nie kombinezonie pilota[8].

Za swój wyczyn otrzymał w 1936 od Międzynarodowej Federacji Lotniczej (FAI) Medal Louisa Blériota za rekord odległości w pierwszej edycji, przyznawany za rekordy (prędkości, pułapu, odległości lotu) w lotnictwie lekkim[9].

Przelot nad południowym Atlantykiem był etapem na trasie Warszawa–Rio de Janeiro, pokonanej między 27 kwietnia a 24 czerwca 1933. Jej długość wynosiła 17 885 km. W Brazylii odwiedził też inne miasta, entuzjastycznie witany przez mieszkańców, zwłaszcza skupiska Polonii. Następnie poleciał do rodaków w Buenos Aires. Do Europy powrócił statkiem wraz ze swoim „rekordowym” samolotem i nim – z francuskiego Boulogne – odleciał do Warszawy (z międzylądowaniem na podłódzkim lotnisku „Lublinek”, gdzie powitała go m.in. żona[10]), kończąc 2 sierpnia 1933 rajd o łącznej długości 18 305 km[11].

Dalsza służba wojskowa i II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Mjr Stanisław Skarżyński (ok. 1937)

5 marca 1934 został awansowany na stopień majora ze starszeństwem z 1 stycznia 1934 i 9. lokatą w korpusie oficerów aeronautyki[12]. Ukończył następnie Wyższą Szkołę Lotniczą w Warszawie i dowodził dywizjonem liniowym. W 1938 został zastępcą dowódcy 4 pułku lotniczego w Toruniu[13]. Zajmował się także organizacją lotnictwa sportowego. Na stopień podpułkownika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 10. lokatą w korpusie oficerów lotnictwa, grupa liniowa[14]. W tym samym miesiącu został przydzielony do Inspektoratu Armii w Toruniu, w charakterze oficera odcinkowego z zadaniem opracowania planu użycia lotnictwa i obrony przeciwlotniczej Armii „Pomorze”. 26 kwietnia 1939 został prezesem Aeroklubu Rzeczypospolitej Polskiej. W sierpniu 1939, w czasie mobilizacji alarmowej objął stanowisko szefa sztabu w Dowództwie Lotnictwa i OPL Armii „Pomorze” i pełnił je w czasie kampanii wrześniowej[15].

W sierpniu 1939 został skierowany do Rumunii jako zastępca attaché lotniczego, gdzie organizował przerzuty polskich lotników do Francji. Następnie w 1940 sam się tam przedostał i brał udział w organizacji lotnictwa polskiego. Po upadku Francji kierował ewakuacją polskich pilotów z Saint-Jean-de-Luz do Wielkiej Brytanii, gdzie został mianowany komendantem Polskich Szkół Pilotów w Hucknall i następnie w Newton. Otrzymał numer służbowy RAF P-1252[16]. Z uwagi na zaawansowany wiek jak na pilota (ponad 40 lat), zmniejszoną sprawność nogi i wysoki stopień wojskowy, został skierowany na stanowisko naziemne, zamiast do latania[17]. Na prośbę Skarzyńskiego, polskie dowództwo skierowało go jednak do odbycia tury 30 lotów bojowych jako pilota w polskim 305 Dywizjonie Bombowym i w grudniu 1941 roku rozpoczął on szkolenie w jednostce treningu operacyjnego 18 OTU w Bramcote[17]. Po ukończeniu szkolenia, w kwietniu 1942 roku został komendantem polskiego personelu bazy lotniczej RAF Lindholme[17]. Równocześnie, od maja do czerwca odbył pięć nocnych lotów bojowych jako drugi pilot, na bombardowanie Nantes, Hamburga, Kolonii, Essen i zrzutu ulotek nad Paryżem[17]. W tym, trzy loty odbył z tą samą załogą sierż. pil. Alojzego Gusowskiego, lecz została ona zestrzelona 19/20 czerwca, w locie, w którym Skarżyński nie brał udziału[17].

Zginął po północy 26 czerwca 1942 roku w kolejnym locie bojowym – wielkim nalocie 1000 samolotów na Bremę, lecąc jako pierwszy pilot (inne źródło podaje że leciał jako drugi pilot, a pierwszym był podporucznik Józef Szybka[18]) w składzie załogi bombowca Vickers Wellington Mk II o znakach SM-R[17]. Załoga ta była skompletowana ad hoc do tego lotu i nie była zgrana[17]. Wbrew informacjom spotykanym w literaturze, z dokumentów wynika, że samolot nie doleciał do celu i nie został trafiony, lecz nad wybrzeżem Holandii doznał awarii silnika i musiał zawrócić[17]. Mimo to, na skutek awarii przeciążonego drugiego silnika, samolot przymusowo wodował po godz. 2 na Morzu Północnym, ok. 65 km od wybrzeży Anglii[17]. Podczas ewakuacji załogi do tratwy ratunkowej dinghy za prawym skrzydłem, Skarżyński jako pilot opuszczał samolot innym lukiem w dachu kabiny, niż pozostali członkowie załogi[19]. Prawdopodobnie został zmyty przez falę z kadłuba lub zszedł na lewe skrzydło i nie został odnaleziony, po czym utonął jako jedyny członek załogi (pozostali się uratowali)[19]. Ciało Skarżyńskiego zostało wyrzucone na brzeg holenderski, po czym został pochowany z honorami na cmentarzu żołnierzy alianckich w miejscowości West-Terschelling na wyspie Terschelling w Holandii (Wyspy Fryzyjskie)[16]. Informacja o tym dotarła do dywizjonu 19 września[19].

Naczelny Wódz mianował go pośmiertnie (1 września 1942) pułkownikiem, a Prezydent RP odznaczył go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[2].

Jego żoną została Julia[20].

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Pomnik Stanisława Skarżyńskiego w Warcie, jego mieście rodzinnym

Książki[edytuj | edytuj kod]

  • Stanisław Skarżyński opisał swój afrykański rajd lotniczy w książce pt. 25.770 kilometrów ponad Afryką, opublikowanej w 1931. Książka miała kilka wznowień, m.in. została wydana w 2001 przez Aeroklub Polski (ISBN 978-83-88484-47-6).
  • Natomiast swój lot transatlantycki opisał w tomie Na RWD-5 przez Atlantyk, opublikowanym w 1934 przez Aeroklub RP. Książka została ponownie wydana w 2008 przez łódzką oficynę ASTRA, która w 2010 opublikowała także jej wersję angielską – Transatlantic Flight on RWD-5bis – w tłumaczeniu Macieja Skarżyńskiego.

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

  • Od 19 września 2009 „dla zachowania i kultywowania tradycji oręża polskiego oraz dla upamiętnienia zasług w służbie dla Ojczyzny płk pil. Stanisława Jakuba Skarżyńskiego” 8 Baza Lotnicza w Krakowie-Balicach przyjęła imię patrona – płk pil. Stanisława Jakuba Skarżyńskiego[34]. 18 września 2009 odsłonięto pomnik z popiersiem płk. Skarżyńskiego, dłuta prof. Czesława Dźwigaja[35].
  • W rodzinnym mieście pułkownika – Warcie k. Sieradza – wzniesiono jego pomnik z popiersiem, zaś w tamtejszym muzeum znajduje się duża, stała ekspozycja poświęcona jego pamięci.
  • Imię płk. pil. Stanisława Skarżyńskiego nosi 88 Warszawska drużyna harcerzy „ATER” działająca w szkole podstawowej nr. 12 przy ulicy Górnośląskiej w Warszawie.
  • Imię płk. pil. Stanisława Skarżyńskiego nosi XXIII LO[36] i Gimnazjum z Oddziałami Integracyjnymi nr 11[37] w Krakowie, tworzące Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 9, leżące przy historycznym lotnisku Kraków-Rakowice-Czyżyny (Od roku 1970 w budynku ZSO nr 9 mieściła się Szkoła Podstawowa nr 128, która od 1973 miała tego samego patrona. W 1999 przekształcona w Gimnazjum nr 11, przekształcone w 2017 z powrotem w Szkołę Podstawową nr 128[38]).
  • Imię płk. pil. Stanisława Skarżyńskiego nosi Szkoła Podstawowa w Warcie[39]
  • Imię jego noszą szkoły w Olkuszu i w Skarżynie
  • Imię Stanisława Skarżyńskiego nosi Aeroklub Włocławski w Kruszynie
  • Jego imię nosi również, mający lotnicze tradycje, krakowski szczep Kolorowy, powstały w 1964
  • Jest patronem ulic w wielu miastach m.in. w Warcie, Świdniku, Krakowie, Wrocławiu (ulica), Gdańsku, Gorzowie Wielkopolskim, Poznaniu, Radomiu, Sokółce, Wałbrzychu (plac), Bydgoszczy, Lęborku, Łodzi, Grudziądzu, Włocławku, Białymstoku, Jeleniej Górze, Starogardzie Gdańskim, Stargardzie, Mielcu, Bielsku-Białej i na warszawskiej Ochocie.
  • Od 2008 Sieradzkie Bractwo Kurkowe organizuje coroczne zawody strzeleckie dla uczczenia zasług w służbie dla ojczyzny płk. Skarzyńskiego. W tym też roku odsłonięto tablicę pamiątkową (kościół garnizonowy w Sieradzu, ul. Kościuszki 19) w 75-tą rocznicę przelotu przez Atlantyk na RWD-5
  • W 2012 w 70. rocznicę śmierci płk. pil. Stanisława Skarżyńskiego odsłonięto w katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie tablicę upamiętniającą jego postać.
  • W lipcu 2023 na ścianie bloku przy ulicy Dywizjonu 303 na gdańskiej Zaspie odsłonięto mural autorstwa Piotra Szwabe upamiętniający płk. Stanisława Skarżyńskiego.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich : podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci - pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 479.
  2. ↑ a b 8. Baza Lotnictwa Transportowego – Płk pil. Stanisław Jakub Skarżyński (pol.) [dostęp 2011-05-25]
  3. ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 119.
  4. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 20 kwietnia 1927 roku, s. 124.
  5. ↑ Skrzydlata Polska 1931 ↓, s. 99-102.
  6. ↑ Skrzydlata Polska i 6'1933 ↓, s. 187-188.
  7. ↑ Rekord kpt. Skarżyńskiego uznany przez F. A. I. 3 światowy rekord lotniczy zdobyty przez Polskę. „Kurjer Poranny”. LVII (188), s. 4, 9 lipca 1933. Warszawa. 
  8. ↑ Jerzy Gotowała, Andrzej Przedpełski, 100 lotników stulecia, Warszawa 2003, s.169
  9. ↑ Zaszczytne wyróżnienie polskiego pilota. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 57 z 12 marca 1937. 
  10. ↑ fotoreportaż z lądowania w Łodzi i spotkania z żoną: "Łódź w Ilustracji", 13 VIII 1933, nr 33, s. 1.
  11. ↑ Skrzydlata Polska i 8'1933 ↓, s. 282.
  12. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 5 marca 1934 roku, s. 81.
  13. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 781.
  14. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 206.
  15. ↑ Jerzy Konieczny, Tadeusz Malinowski (Mała encyklopedia ..., s. 163) "w sierpniu 1939 wyjechał do Rumunii jako zastępca attaché lotniczego". Przeczą temu inni autorzy. Tadeusz Rolski (Uwaga, wszystkie samoloty!, s. 52-54) opisuje przebieg odprawy z ppłk Skarżyńskim w dniu 6 września 1939 na lotnisku polowym Folbórz.
  16. ↑ a b Krzystek 2012 ↓, s. 517.
  17. ↑ a b c d e f g h i Krajewski 2024 ↓, s. 28-29.
  18. ↑ Wacław Król Trzydzieści sekund nad celem, Wydawnictwo MON, Warszawa 1980, s. 36
  19. ↑ a b c Krajewski 2024 ↓, s. 31-33.
  20. ↑ Olbrzymie tłumów mieszkańców stolicy witają gorąco kpt. Skarżyńskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 212 z 4 sierpnia 1993. 
  21. ↑ a b c d e Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 669.
  22. ↑ Dekret Naczelnika Państwa L. 11268 V.M. Adj. Gen. z 1922 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 6, s. 226)
  23. ↑ M.P. z 1997 r. nr 86, poz. 869 „w uznaniu wybitnych zasług w rozsławianiu polskiego lotnictwa, za udział w walkach o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej”.
  24. ↑ M.P. z 1933 r. nr 258, poz. 276 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  25. ↑ M.P. z 1933 r. nr 128, poz. 166 „za zasługi na polu lotnictwa”.
  26. ↑ Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej – Stanisław Skarżyński (pol.) [dostęp 2011-05-25]
  27. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2142 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 84)
  28. ↑ M.P. z 1931 r. nr 116, poz. 171 „za zasługi na polu propagandy i sportu lotniczego”.
  29. ↑ M.P. z 1929 r. nr 123, poz. 303 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.
  30. ↑ a b Odznaczenie majora Skarżyńskiego złotą odznaką L.O.P.P.. „Świat Zasłużonych”. Nr 2, s. 8, 1934. Warszawa. [dostęp 2020-12-08]. 
  31. ↑ Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 288.
  32. ↑ Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 315.
  33. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. Nr 19 z 12 grudnia 1929 r., s. 368.
  34. ↑ Decyzja Nr 272 Ministra Obrony Narodowej z dnia 10 sierpnia 2009 roku w sprawie nadania imienia oraz ustanowienia dorocznego Święta 8 Bazy Lotniczej (Dziennik Urzędowy MON z 4 września 2009 roku, Nr 15, poz. 176)
  35. ↑ 8 BLot: pomnik w dniu święta. [dostęp 2013-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-14)].
  36. ↑ Edyta Kaletka, Aneta Koprowska: Nasz patron. XXIII LO w Krakowie. [dostęp 2013-07-01].
  37. ↑ Edyta Kaletka, Aneta Koprowska: Nasz patron. Gimnazjum nr 11 w Krakowie. [dostęp 2013-07-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-02)].
  38. ↑ Historia szkoły – Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 128 w Krakowie – SP 128 "Skarżyński", „Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 128 w Krakowie – SP 128 "Skarżyński"” [dostęp 2017-03-08] (pol.).
  39. ↑ uchwała nr XXIV/31/67Miejskiej Rady Narodowej w Warcie z 26.04.1967r

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stanisław_Skarżyński&oldid=73421601”