Aleksiej Nawalny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Aleksiej Nawalny
Алексей Навальный
Ilustracja
Aleksiej Nawalny
Data i miejsce urodzenia

4 czerwca 1976
Butyń

Zawód, zajęcie

prawnik, polityk

Partia

Jabłoko (2000–2007), Partia Postępu (2013–2018), Rosja Przyszłości (od 2019)

Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Aleksiej Anatoljewicz Nawalny (ros. Алексей Анатольевич Навальный; ur. 4 czerwca 1976 w Butyniu) – rosyjski prawnik, publicysta i działacz polityczny, lider rosyjskiej opozycji i więzień polityczny.

Jest autorem dwóch kanałów na YouTube, na których zamieszcza filmy o szczegółach korupcji w administracji Putina: Алексей Навальный[1] oraz Navalny Live[2]; także autor jednego z najpopularniejszych w Rosji blogów. Osiągnął międzynarodową sławę, organizując antyrządowe demonstracje i ubiegając się o urząd w celu propagowania reform przeciwko korupcji w Rosji oraz prezydentowi Władimirowi Putinowi i jego rządowi. Był członkiem Rosyjskiej Rady Koordynacyjnej Opozycji. Jest liderem partii Rosja Przyszłości i założycielem Fundacji Antykorupcyjnej (FBK). Ma ponad sześć milionów subskrybentów na YouTube i ponad dwa miliony obserwujących na Twitterze. Poprzez te kanały publikuje materiały na temat korupcji w Rosji, organizuje demonstracje polityczne i promuje swoje kampanie.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Ukończył dwa fakultety – prawo i finanse ze specjalizacją w operacjach giełdowych i papierach wartościowych. W swej działalności politycznej i społecznej początkowo związany z partią Jabłoko. Następnie zdecydował się na prowadzenie działań na własną rękę. Wykupywał niewielkie pakiety akcji koncernów państwowych w celu uzyskania możliwości domagania się szczegółowych raportów z działalności spółek. Odnajdowane przez siebie nieprawidłowości publikował w Internecie, wskazując na liczne przykłady malwersacji i korupcji. Po wyborach parlamentarnych w 2011 roku zaangażował się w protesty. W czasie jednej z pierwszych demonstracji został zatrzymany i na 15 dni trafił do aresztu[3].

Gazeta Wiedomosti uznała go za polityka roku 2011 w Rosji[4].

25 czerwca 2012 został wybrany do rady nadzorczej Aerofłotu[5]. Miał zamiar walczyć z korupcją w przedsiębiorstwie, jednakże w kolejnych wyborach 24 czerwca 2013 nie wysunięto jego kandydatury, w związku z czym przestał być członkiem rady nadzorczej Aerofłotu.

18 lipca 2013 sąd w Kirowie skazał Nawalnego na pięć lat więzienia. Według sądu działalność polityka w państwowej spółce Kirowles przynosiła jej straty[6]. Po ogłoszeniu wyroku na ulicach Moskwy i Petersburga odbyły się demonstracje wyrażające poparcie dla Nawalnego[7]. W październiku sąd drugiej instancji podtrzymał wyrok, jednak zawiesił wykonanie kary na okres pięciu lat[8]. 4 grudnia, po uprawomocnieniu się wyroku, Izba Adwokacka pozbawiła Nawalnego statusu adwokata[9]. 23 lutego 2016 Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że w toku postępowania przed rosyjskim sądem naruszono prawa Nawalnego oraz drugiego oskarżonego, Piotra Oficerowa (1975–2018), do sprawiedliwego procesu[10].

Wiec wyborczy Nawalnego na placu Błotnym w Moskwie, 9 września 2013
Procent Moskwian, którzy głosowali na Nawalnego w wyborach na mera Moskwy w 2013 roku

We wrześniu 2013 wziął udział w wyborach na mera Moskwy, w których zajął drugie miejsce zdobywając 27,24% głosów[11]. Polityk nie uznał wyników wyborów i żądał przeprowadzenia II tury. Cztery dni po wyborach złożył wniosek w moskiewskim sądzie miejskim o unieważnienie wyborów[12]. We wniosku skarżył się na nierówny dostęp kandydatów do mediów oraz wykorzystywanie w nieprawidłowy sposób urzędu mera przez Siergieja Sobianina. 20 września sąd oddalił wniosek Nawalnego[13].

W dniu 26 marca 2017 roku Nawalny wezwał Rosjan do wieców antykorupcyjnych. Na jego apel odpowiedzieli mieszkańcy 95 miast rosyjskich i czterech miast za granicą: Londynu, Pragi, Bazylei oraz Bonn[14].

W dniu 27 kwietnia 2017 roku przed biurem Fundacji Walki z Korupcją Nawalnego zaatakowali nieznani sprawcy, którzy polali mu twarz zielenią brylantową, zapewne z domieszką innych składników. W wyniku tego zdarzenia, opozycjonista miał utracić w 80 procentach zdolność widzenia w prawym oku[15][16]. O zlecenie napaści Nawalny oskarżył Kreml[17][18].

Śledztwa korupcyjne[edytuj | edytuj kod]

Najpopularniejsze śledztwa korupcyjne przeprowadzone przez Aleksieja Nawalnego:

Otrucie[edytuj | edytuj kod]

20 sierpnia 2020 podczas lotu z Tomska do Moskwy Aleksiej Nawalny doznał nagłego i głębokiego pogorszenia stanu zdrowia, z powodu którego trafił do szpitala w Omsku, gdzie samolot wykonał awaryjne lądowanie[26][27]. Wstępna diagnoza lekarska stwierdziła „zatrucie niezidentyfikowanym środkiem psychodysleptycznym”. Współpracownicy Nawalnego przypuszczali, że mógł on zostać otruty[28].

Pobyt w Niemczech[edytuj | edytuj kod]

22 sierpnia 2020 Nawalny został w stanie śpiączki przewieziony drogą lotniczą na leczenie z Omska do Berlina[29]. 2 września rząd Niemiec poinformował, że przeprowadzone przez niemieckie laboratorium wojskowe badania próbek pobranych od Nawalnego, wykazały obecność bojowego środka trującego z grupy nowiczoków[30].

Internetowi detektywi z Bellingcatu pomogli Nawalnemu wykryć wydział FSB, który odpowiedzialny był za próbę otrucia. Wyniki śledztwa opublikowane zostały 14 grudnia jednocześnie na stronie Bellingcatu[31], niezależnej gazety rosyjskiej „The Insider”, a także przez CNN, niemiecki tygodnik Der Spiegel[32], a także Fundację Walki z Korupcją Nawalnego na jego prywatnym kanale na YouTubie[33]. Z przedstawionych wyników śledztwa wynika, że w dniu zatrucia opozycjonisty nowiczokiem niedaleko miejsca jego pobytu w Tomsku znajdowali się funkcjonariusze wydziału FSB specjalizującego się w środkach chemicznych. Informacje ujawnione przez Bellingcat i Nawalnego dotyczą nie tylko okoliczności związanych z trucicielskim zamachem na jego życie w Tomsku, ale także lat wcześniejszych. Jak wynika z przedstawionych materiałów, program potajemnego śledzenia Nawalnego przez funkcjonariuszy komórki FSB d.s. środków chemicznych zaczął się w 2017 roku, a konkretnie wraz z ogłoszeniem przez niego zamiaru startowania w wyborach prezydenckich[33]. Funkcjonariusze odwiedzali te same miejsca podczas jego podróży poza Moskwę, co on, latali za nim 40 razy[34] i kilka razy podejmowali próby otrucia lub podtrucia go w celu wysondowania odpowiedniej dawki środka chemicznego. Jak wynika z przedstawionych materiałów, próba taka została podjęta w 2020 roku podczas pobytu małżonków Nawalnych w Królewcu. Wtedy jednak to jego żona miała symptomy zbliżone do objawów Nawalnego po otruciu nowiczokiem w Tomsku, tylko lżejszego rodzaju. Nawalny uważa, że funkcjonariusze FSB w rzeczywistości chcieli zatruć jego i trucizna tylko przez pomyłkę dostała się do organizmu jego żony[35]. Ujawnione zostały nazwiska funkcjonariuszy bezpośrednio zamieszanych w otrucie i królewiecką próbę otrucia[36].

W dniu 14 grudnia Nawalny, podając się za fikcyjnego pomocnika dyrektora FSB Nikołaja Patruszewa, Maksima Ustinowa, dzwonił do pracowników FSB, którzy uczestniczyli w jego otruciu. Większość z nich się nie odzywała i rozłączała; jeden z nich, Oleg Demidow, powiedział, że jest chory na koronawirusa i nie może rozmawiać. Jednak inny z nich, Konstantin Kudriawcew, dał się wciągnąć w 49-minutową konwersację[37]. Kudriawcew jest jednym z tych funkcjonariuszy FSB, którzy po lądowaniu samolotu z Nawalnym w Omsku i hospitalizacji ofiary zamachu polecieli do Omska w celu zatarcia śladów, czyli zlikwidowania z odzieży Nawalnego pozostałości trucizny. W rozmowie jako milczący świadkowie i pomocnicy towarzyszyły Nawalnemu dwie osoby: bułgarski dziennikarz śledczy Bellingcatu Christo Grozjew (ang. Christo Grozev), który wcześniej zasłużył się w wykryciu winnych otrucia Siergieja Skripala i jego córki nowiczokiem w brytyjskim Salisbury oraz współpracownica Nawalnego w Fundacji Walki z Korupcją, Marija Piewczich. Christo Grozjew dbał o sprawy techniczne i podsunął kilka razy Nawalnemu pytania do zadania; Marija Piewczich zaczęła filmować rozmowę swoim telefonem komórkowym od momentu, kiedy się okazało, że Kudriawcew dał się w nią wciągnąć, i także raz podsunęła Nawalnemu pytanie. Poza komórką Mariji Piewczich cała rozmowa i reakcje Nawalnego, Grozewa i Piewczich były filmowane z frontu przez czwartą osobę.

Tydzień po rozmowie, 21 grudnia 2020 roku, Nawalny zamieścił nagrania z rozmowy na dwóch kanałach na YouTubie: całość w wersji audio na kanale Навальный LIVE[38] oraz nieco skrócony w wersji wideo (wideo – 33 min, sama rozmowa telefoniczna z Kudriawcewem – około 25 minut) na swoim prywatnym kanale[39][37].

W dniu 31 grudnia 2020 dziennikarz Bellingcatu Christo Grozjew udostępnił na Google Docs dane o wyjazdach funkcjonariuszy podejrzewanych o to, że są zamieszani w otrucie Nawalnego[40]. Grozjew zachęcał rosyjskojęzycznych dziennikarzy śledczych do analizowania zamieszczonych danych pod kątem ich zbieżności z innymi przypadkami otruć znanych i mało znanych osób. Tym samym otrucie Nawalnego stało się katalizatorem do rozleglejszego śledztwa na temat trucicielskiej aktywności pracowników rosyjskich służb bezpieczeństwa.

Powrót do Rosji[edytuj | edytuj kod]

Demonstracja KOD Mazowsze przed ambasadą Rosji w sprawie uwolnienia Nawalnego, 30 stycznia 2021

17 stycznia 2021 Nawalny powrócił do Rosji na pokładzie lotu DP936, lądując w porcie lotniczym Moskwa-Szeremietiewo, po tym jak lot ten został przekierowany z lotniska docelowego – portu lotniczego Moskwa-Wnukowo. Podczas kontroli paszportowej został aresztowany. Tego samego dnia FSIN potwierdziło aresztowanie Nawalnego i oznajmiło, że pozostanie on w areszcie do czasu rozprawy sądowej[41]. Amnesty International określiło Nawalnego więźniem sumienia i zaapelowało o jego uwolnienie[42].

18 stycznia 2021 decyzją sądu jego areszt został przedłużony do 15 lutego. Następna rozprawa – na której miano ustalić, czy jego wyrok w zawieszeniu powinien zostać zamieniony na wyrok pozbawienia wolności – została zaplanowana na 29 stycznia[43]. Nawalny określił cały proceder mianem „ostatecznego bezprawia” i nawoływał swoich popleczników do wyjścia na ulice[44].

Po powrocie Nawalnego do Rosji w styczniu 2021 opublikowano na stronie internetowej historię budowy pałacu dla Putina w Gelendżyku[45].

 Zobacz też: Protesty w obronie Aleksieja Nawalnego.

Według nieoficjalnych doniesień prasowych Nawalny został 28 lutego 2021 przewieziony do kolonii karnej w Pokrowie[46].

W październiku 2021 władze rosyjskie uznały go za „terrorystę” i „ekstremistę”[47].

22 marca 2022 został ukarany grzywną w wysokości 1,2 mln rubli[48] oraz skazany na 9 lat pobytu w kolonii karnej o zaostrzonym rygorze za oszustwo oraz obrazę sądu[49][50]. Nawalny nie przyznał się do zarzutów, a sam proces uznał za motywowany politycznie[48][51]. Zwolennicy Nawalnego określili proces jako pokazowy[49].

Poglądy[edytuj | edytuj kod]

Nawalny jest ostrym krytykiem prezydenta Władimira Putina (oznajmił, że za jego rządów Putin będzie w więzieniu[52]) i partii Jedna Rosja, jednak mimo początkowego potępienia[52] zaakceptował aneksję Krymu przez Rosję[53] i oświadczył, że jako prezydent nie zwróciłby Krymu Ukrainie[54]. Opowiada się za koniecznością zdecydowanej walki z korupcją i nadużyciami władzy. Określa siebie jako nacjonalistę[55]. Uważa również, że należy podjąć działania na rzecz ograniczenia imigracji z Kaukazu[56], nawet poprzez deportacje[55]. Jest zwolennikiem dostępu do broni dla obywateli w celach obronnych[55]. W publicystyce wskazuje się także na fakt, że w 2008 popierał wojnę z Gruzją oraz na jego współpracę z wybranymi oligarchami rosyjskimi[57].

Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Wielu norweskich członków parlamentu wysunęło kandydaturę Nawalnego do Pokojowej Nagrody Nobla[58][59].

Ponad 42 tysiące osób (stan na 2 marca 2021) podpisało internetową petycję do Komitetu Noblowskiego z poparciem jego kandydatury[60][61].

27 lutego 2021 Fundacja Borisa Niemcowa na rzecz Wolności przyznała Nawalnemu Nagrodę Borisa Niemcowa za Odwagę[62].

20 października 2021 został laureatem Nagrody Sacharowa[63].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Алексей Навальный, YouTube [dostęp 2020-02-02] (ros.).
  2. ↑ Навальный LIVE, YouTube [dostęp 2020-02-02] (ros.).
  3. ↑ Agnieszka Kamińska: Polityk roku 2011 w Rosji: Aleksiej Nawalny. polskieradio.pl, 2012-01-08. [dostęp 2012-08-20].
  4. ↑ Polityk roku 2011 w Rosji: Aleksiej Nawalny.
  5. ↑ Rosyjski rząd walczy z ekstremizmem czy z opozycją?, rp.pl.
  6. ↑ Nawalny skazany na pięć lat więzienia. rp.pl. [dostęp 2013-07-18].
  7. ↑ Policja zatrzymuje zwolenników Nawalnego. rp.pl. [dostęp 2013-07-18].
  8. ↑ Piotr Jendroszczyk: Aleksiej Nawalny nie pójdzie do łagru. Na razie. rp.pl. [dostęp 2013-12-04].
  9. ↑ Aleksiej Nawalny pozbawiony statusu adwokata. rp.pl. [dostęp 2013-12-04].
  10. ↑ Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
  11. ↑ Sobianin oficjalnie zwycięzcą wyborów mera Moskwy. rp.pl. [dostęp 2013-09-12].
  12. ↑ Nawalny złożył wniosek o unieważnienie wyborów w Moskwie. rp.pl. [dostęp 2013-09-12].
  13. ↑ Мосгорсуд отказал Навальному. interfax.ru. [dostęp 2017-03-27]. (ros.).
  14. ↑ Мы ждем перемен? [Czekamy na zmiany?]. ROSBALT, 23 marca 2017. [dostęp 2017-06-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-19)]. (ros.).
  15. ↑ Navalny Accuses Police Of Failing To Investigate Attack (Nawalny zarzuca policji brak śledztwa w sprawie ataku). Radio Free Europe/Radio Liberty (www.rferl.org), 2 maja 2017. [zarchiwizowane z tego adresu (2 maja 2017)]. (ang.).
  16. ↑ Zelyonka: The Green ‘Weapon Of Choice’ (Zeljonka: Zielona ‘broń z wyboru’). Radio Free Europe/Radio Liberty (www.rferl.org), 2 maja 2017. [zarchiwizowane z tego adresu (2 maja 2017)]. (ang.).
  17. ↑ Navalny Sues Police, Loses Vision in One Eye, and Launches New Manhunt (Nawalny pozywa policję, traci wzrok w jednym oku i rozpoczyna nową obławę). The Moscow Times, 2 maja 2017. [dostęp 2017-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 maja 2017)]. (ang.).
  18. ↑ Alexei Navalny, Putin foe, claims vision loss after chemical attack; blames Kremlin (Wróg Putina Aleksjej Nawalny twierdzi, że wskutek ataku chemicznego utracił wzrok i oskarża Kreml). The Washington Post, 2 maja 2017. [dostęp 2017-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 maja 2017)]. (ang.).
  19. ↑ Он вам не Димон. [dostęp 2020-02-02].
  20. ↑ a b Секретная дача Дмитрия Медведева. [dostęp 2020-02-02].
  21. ↑ «Чайка». Фильм Фонда борьбы с коррупцией.. [dostęp 2020-02-02].
  22. ↑ Сын Пескова: из английской тюрьмы в российскую элиту. [dostęp 2020-02-02].
  23. ↑ Ответ генералу Золотову. [dostęp 2020-02-02].
  24. ↑ Квартиры, дача и итальянская вилла Владимира Соловьева. [dostęp 2020-02-02].
  25. ↑ Засекреченные миллиарды премьера Мишустина. [dostęp 2020-02-02].
  26. ↑ Aleksiej Nawalny nieprzytomny na oddziale reanimacji. „Doznał zatrucia toksynami”, wiadomosci.dziennik.pl, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-20].
  27. ↑ Edmund DeMarche, Alexei Navalny, a top Putin foe, allegedly poisoned: reports, Fox News, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-20] (ang.).
  28. ↑ Nawalny w ciężkim stanie, nie odzyskał przytomności. „Reakcja lekarzy tylko potwierdza, że to otrucie”, TVN24 [dostęp 2020-08-20].
  29. ↑ Samolot z Aleksiejem Nawalnym wylądował w Berlinie, wiadomosci.onet.pl [dostęp 2020-08-22].
  30. ↑ Rząd federalny Niemiec: Nawalny został otruty nowiczokiem. Rzecznik Kremla: czekamy na informacje od Niemiec, wiadomosci.onet.pl [dostęp 2020-09-02].
  31. ↑ FSB Team of Chemical Weapon Experts Implicated in Alexey Navalny Novichok Poisoning (Grupa ekspertów od broni chemicznej z FSB zamieszana w otrucie Aleksjeja Nawalnego nowiczokiem). Bellingcat (www.bellingcat.com), 14 grudnia 2020. [dostęp 2021-01-22]. (ang.).
  32. ↑ Roman Dobrokhotov, Matthias Gebauer, Christo Grozev, Roman Lehberger, Fidelius Schmid: Das sind die Männer, die Nawalny töten sollten (To są ludzie, którzy mieli zabić Nawalnego). Der Spiegel, 2020-12-14. (niem.).
  33. ↑ a b Aleksjej Nawalnyj: Дело раскрыто. Я знаю всех, кто пытался меня убить (Sprawa rozwiązana. Znam wszystkich, który próbowali mnie zabić). YouTube (www.youtube.com), 2020-12-14. [dostęp 2020-12-21]. (ros.).(napisy ang.).
  34. ↑ Shawn Walker: Poison squad stalked Alexei Navalny on 40 flights, says Bellingcat investigator (Jak twiedzi Bellingcat, pluton trucicieli śledził Nawalnego podczas 40 lotów). The Guardian (www.theguardian.com), 17 stycznia 2021. [dostęp 2020-12-21]. (ang.).
  35. ↑ Alexei Navalny: Report names ‘Russian agents’ in poisoning case (Aleksjej Nawalny: W raporcie ujawnione nazwiska ‘rosyjskich agentów’ zamieszanych w otrucie). BBC News, 14 grudnia 2020. [dostęp 2020-12-14]. (ang.).
  36. ↑ Tim Lister, Clarissa Ward, Sebastian Shukla: CNN-Bellingcat investigation identifies Russian specialists who trailed Putin’s nemesis Alexey Navalny before he was poisoned (). CNN International, 14 grudnia 2020. [dostęp 2020-12-14]. (ang.).
  37. ↑ a b „If it Hadn’t Been for the Prompt Work of the Medics”: FSB Officer Inadvertently Confesses Murder Plot to Navalny („Gdyby nie szybkie działanie medyków”: Oficer FSB nieświadomie wyjawia Nawalnemu szczegóły potajemnego planu zabójstwa). Bellingcat (www.bellingcat.com), 2020-12-21. [dostęp 2020-12-21]. (ang.). Na dole artykułu można znaleźć pełną transkrypcję rozmowy w tłumaczeniu angielskim oraz w oryginale rosyjskim.
  38. ↑ Aleksjej Nawalnyj: Телефонный разговор Навального с одним из его убийц. Полная версия (Rozmowa telefoniczna Nawalnego z jednym z jego zabójców. Pełna wersja). YouTube (www.youtube.com), 2020-12-21. [dostęp 2020-12-21]. (ros.).
  39. ↑ Aleksjej Nawalnyj: PL Я позвонил своему убийце. Он признался (Zadzwoniłem do swojego zabójcy. Przyznał się). YouTube (www.youtube.com), 2020-12-21. [dostęp 2020-12-21]. (ros.). (napisy angielskie).
  40. ↑ Christo Grozjew: Welcome to the FSB travel data dump! (Witajcie w zrzucie danych o podróżach FSB). 2020-12-31. [dostęp 2021-01-22]. (ros.). (fragmenty po angielsku).
  41. ↑ The Moscow Times, As it Happened: Navalny Returns to Russia, The Moscow Times, 17 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-19] (ang.).
  42. ↑ Russia: Aleksei Navalny becomes prisoner of conscience after arrest on arrival in Moscow, www.amnesty.org [dostęp 2021-01-19] (ang.).
  43. ↑ Alexei Navalny: Poisoned Putin critic Navalny to be kept in custody, „BBC News”, 19 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-19] (ang.).brak strony (czasopismo)
  44. ↑ Michael Mainville for AFP, Navalny Urges Russians To 'Take To The Streets’ Over Jailing, The Moscow Times, 18 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-19] (ang.).
  45. ↑ Дворец для Путина, palace.navalny.com [dostęp 2021-02-01] (ros.).
  46. ↑ Wacław Radziwinowicz. Nawalny dotarł do IK 2. „Gazeta Wyborcza”. 49 (9633), s. 11, 1 marca 2021. 
  47. ↑ Kazimierz Sikorski, Rosja: Zmieniono status Aleksieja Nawalnego. Nie jest już „więźniem skłonnym do ucieczki”, tylko „terrorystą”, Polska Times, 12 października 2021 [dostęp 2021-10-13].
  48. ↑ a b Alexei Navalny sentenced to 9 more years in prison after fraud conviction, theguardian.com, 22 marca 2022 [dostęp 2022-03-22] (ang.).
  49. ↑ a b Russia Navalny: Putin critic jailed for nine more years in trial branded ‘sham’, bbc.com, 22 marca 2022 [dostęp 2022-03-22] (ang.).
  50. ↑ Sąd w Rosji: Nawalny skazany na 9 lat za oszustwa i obrazę sądu, rp.pl, 22 marca 2022 [dostęp 2022-03-22].
  51. ↑ Max Seddon, Alexei Navalny handed nine-year jail term after new fraud conviction, ft.com, 22 marca 2022 [dostęp 2022-03-22] (ang.).
  52. ↑ a b Putina posadzi, Krymu nie odda. Nowoczesny nacjonalista Nawalny, www.tvp.info, 19 stycznia 2021 [dostęp 2022-11-03].
  53. ↑ Nawalny i Chodorkowski popierają Putina w sprawie aneksji Krymu, wiadomosci.dziennik.pl, 18 października 2014 [dostęp 2022-11-03].
  54. ↑ Lider rosyjskiej opozycji: Krym nie będzie częścią Ukrainy, to nie kanapka z kiełbasą, TVN24 [dostęp 2022-11-03].
  55. ↑ a b c Nikita Grekowicz, Nacjonalista Nawalny? Kreml trolluje rosyjski oddział Amnesty International, oko.press, 6 marca 2021 [dostęp 2022-11-03].
  56. ↑ Michał Kacewicz: Aleksiej Nawalny. Bloger, którego boi się Putin. newsweek.pl, 2011-12-27. [dostęp 2012-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-13)].
  57. ↑ Chce posadzić Putina, ale Krymu nie zwróci. Kim naprawdę jest Aleksiej Nawalny?, tvn24.pl [dostęp 2023-03-13].
  58. ↑ Flere fredsprisforslag før fristen gikk ut. www.aftenposten.no, 2021-02-01. [dostęp 2021-03-01]. (norw.).
  59. ↑ Kenneth Kandolf Haug: Hektisk nomineringsaktivitet før fredsprisfrist. www.dagsavisen.no, 2021-01-31. [dostęp 2021-03-01]. (norw.).
  60. ↑ Marina Litvinenko: Nobel Peace Prize for Navalny. www.change.org, 01 2021. [dostęp 2021-03-02]. (ang.).
  61. ↑ Josh Layton: Alexander Litvinenko’s widow wants man standing up to Putin to get Nobel Prize. metro.co.uk, 2021-01-27. [dostęp 2021-03-01]. (ang.).
  62. ↑ Boris Nemtsov Prize for Courage-2021 awarded to Alexei Navalny. nemtsovfund.org, 2021-02-27. [dostęp 2021-03-01]. (ang.).
  63. ↑ Alexej Nawalny bekommt Menschenrechtspreis der EU, „Der Spiegel”, 20 października 2021, ISSN 2195-1349 [dostęp 2021-10-20] [zarchiwizowane z adresu 2021-10-20] (niem.).brak strony (czasopismo)

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Laureaci Nagrody Sacharowa
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleksiej_Nawalny&oldid=70440975”