Przejdź do zawartości

Dzierzby

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dzierzby
Laniidae
Rafinesque, 1815[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodziny – dzierzba zmienna (Lanius schach) – podgatunek tricolor
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

dzierzby

Typ nomenklatoryczny

Rodzina: Lanius Linnaeus, 1758
Rodzaj: Lanius excubitor Linnaeus, 1758

Rodzaje i gatunki

Lanius Linnaeus, 1758[30]
32 gatunki – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Dzierzby[31], dzierzbowate (Laniidae) – monotypowa rodzina ptaków z podrzędu śpiewających (Oscines) w obrębie rzędu wróblowych (Passeriformes), obejmująca ponad 30 gatunków.

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Występują głównie w Eurazji i Afryce, jeden gatunek zamieszkuje także Nową Gwineę, a dwa gatunki spotykane są w Ameryce Północnej[32]. Nie ma żadnych przedstawicieli tej rodziny w Ameryce Południowej i Australii.

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 17–31 cm; masa ciała 14,5–100 g[33]

Dzierzby polują na owady, gady i inne drobne kręgowce, w tym ssaki. Ich szczególną cechą jest zwyczaj nabijania swoich ofiar na cierń lub ostrą gałąź. Takie unieruchomienie ofiary ułatwia jej pokawałkowanie na łatwiejsze do spożycia fragmenty. Ciernie wykorzystywane są również jako spiżarnie, dzierzba może wrócić do tak zmagazynowanego pożywienia w późniejszym terminie.

W Polsce gniazdują obecnie dwa gatunki dzierzb: gąsiorek i srokosz, a do niedawna dzierzba czarnoczelna oraz dzierzba rudogłowa, które teraz są tylko gatunkami zalatującymi. Poza tym w Polsce zostały stwierdzone także po jednym razie dzierzba pustynna (w 2008 roku), dzierzba rdzawosterna (w 1999 roku) i srokosz północny[34](w 2021 roku).

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. edycji publikacji swojego autorstwa Systema Naturae[30]. Linnaeus wymienił dziesięć gatunków, nie wskazując gatunku typowego. W ramach późniejszego oznaczenia w 1825 roku angielski zoolog William Swainson na typ nomenklatoryczny wyznaczył srokosza (L. excubitor)[35].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Lanius (Larius): łac. lanius „rzeźnik”, od laniare „rozerwać na kawałki”[36].
  • Enneoctonus (Ennectiornis, Enneoctornis): gr. εννεα ennea „dziewięć”; κτονος ktonos „morderca”, od κτεινω kteinō „zabić”; na obszarach wiejskich w Niemczech srokosz był tradycyjnie znany jako niem. Neuntöter „dziewięć zabójstw”, ponieważ uważano, że nie spocznie, dopóki codziennie nie zabije dziewięciu ptaków[37]. Gatunek typowy: Lanius collurio Linnaeus, 1758.
  • Phoneus: gr. φονευς phoneus „morderca”, od φονευω phoneuō „mordować”[38]. Gatunek typowy: Lanius rufus[l] J.F. Gmelin, 1788 (= Lanius senator Linnaeus, 1758).
  • Collurio (Colluris): gr. κολλυριων kolluriōn „ptak wielkości drozda” wspomniany przez Arystotelesa i Hezychiusza, dalej nie zidentyfikowany, ale w naukach ornitologicznych utożsamiany z dzierzbą[39]. Gatunek typowy: Lanius collurio Linnaeus, 1758 (Kaup); Lanius excubitor Linnaeus, 1758 (Vigors); Lanius schach Linnaeus, 1758 (Bonaparte).
  • Corvinella: zdrobnienie epitetu gatunkowego Lanius corvinus Shaw, 1809[40]. Gatunek typowy: Lanius corvinus Shaw, 1809.
  • Creurgus (Cicurgus): gr. κρεουργος kreourgos „rzeźnik”[41]. Gatunek typowy:
  • Basanistes: gr. βασανιστης basanistēs „oprawca, kat”, od βασανιζω basanizō „torturować”[42]. Gatunek typowy: Basanistes cissoides M.H.C. Lichtenstein, 1842 (= Lanius melanoleucus Jardine, 1831).
  • Urolestes (Urolectes): gr. ουρα oura „ogon”; λῃστης lēistēs „złodziej” (tj. dzierzba), od λῃστευω lēisteuō „kraść”[43]. Gatunek typowy: Lanius melanoleucus Jardine, 1831.
  • Leucometopon: epitet gatunkowy Lanius leucometopon von der Mühle, 1844; gr. λευκομετωπος leukometōpos „z białym czołem”, od λευκος leukos „biały”; μετωπον metōpon „czoło”, od μετα meta „pomiędzy”; ωψ ōps, ωπος ōpos „oko”[44]. Gatunek typowy: Lanius leucometopon von der Mühle, 1844 (= Lanius nubicus M.H.C. Lichtenstein, 1823).
  • Fiscus: epitet gatunkowy Lanius fiscus Cabanis, 1851; łac. fiscus „podatki, dochody publiczne”[45]. Gatunek typowy: Lanius fiscus Cabanis, 1850 (= Lanius humeralis Stanley, 1814).
  • Otomela: gr. ους ous, ωτος ōtos „ucho”; μελας melas, μελανος melanos „czarny”[46]. Gatunek typowy: Lanius cristatus Linnaeus, 1758.
  • Cephalophoneus: gr. κεφαλη kephalē „głowa”; rodzaj Phoneus Kaup, 1829 (dzierzba)[47]. Gatunek typowy: Lanius bucephalus Temminck & Schlegel, 1845.
  • Caudolanius: łac. cauda „ogon”; rodzaj Lanius Linnaeus, 1758 (dzierzba)[48]. Gatunek typowy: Collurio erythronotus Vigors, 1831.
  • Lanioides: rodzaj Lanius Linnaeus, 1758 (dzierzba); gr. -οιδης -oidēs „przypominający”[49]. Gatunek typowy: Lanius minor J.F. Gmelin, 1788.
  • Neolanius: gr. νεος neos „nowy”; rodzaj Lanius Linnaeus, 1758 (dzierzba)[50]. Gatunek typowy: Lanius excubitorius Prévost & des Murs, 1847 (= Lanius excubitoroides Prévost & des Murs, 1847).
  • Neofiscus: gr. νεος neos „nowy”; rodzaj Fiscus Bonaparte, 1853 (dzierzba)[51]. Gatunek typowy: Lanius caudatus[m] Cabanis, 1868 (= Lanius cabanisi E. Hartert, 1906).

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Do rodziny należy jeden rodzaj Lanius wraz z następującymi gatunkami[31]:

Wcześniej do tej rodziny zaliczano (w randze podrodzin) czołoczuby (Prionopidae), dzierzbiki (Malaconotidae) i gołogłowy (Pityriaseidae), a także dzierzbokosa, który przeniesiony został do rodziny krępaczków.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Typ nomenklatoryczny: Corvinella Lesson, 1831 (= Lanius Linnaeus, 1758).
  2. ↑ Wariant pisowni Lanius Linnaeus, 1758.
  3. ↑ Nie Collurio Kaup, 1829.
  4. ↑ Nowa nazwa dla Lanius Linnaeus, 1758 aby uniknąć tautonimu Lanius lanius.
  5. ↑ Młodszy homonim Basanistes von Nordmann, 1832 (Crustacea).
  6. ↑ Wariant pisowni Urolestes Cabanis, 1851.
  7. ↑ Nie Collurio Kaup, 1829; nie Collurio Vigors, 1831.
  8. ↑ Wariant pisowni Basanistes M.H.C. Lichtenstein, 1842.
  9. ↑ a b Wariant pisowni Enneoctonus Boie, 1826.
  10. ↑ Wariant pisowni Collurio Kaup, 1829.
  11. ↑ Wariant pisowni Creurgus Morris, 1837.
  12. ↑ Lanius rufus Linnaeus, 1766.
  13. ↑ Nie Lanius caudatus C.L. Brehm, 1855.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 67. (fr.).
  2. ↑ Swainson 1824 ↓, s. 289.
  3. ↑ Swainson 1824 ↓, s. 293.
  4. ↑ Ch.-L. Bonaparte: A geographical and comparative list of the birds of Europe and North America. London: J. Van Voorst, 1838, s. 26. (ang.).
  5. ↑ Ch.-L. Bonaparte. Conspectus systematis ornithologiæ. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Quatrième série. 1 (2), s. 124, 1854. (fr.). 
  6. ↑ C.J. Sundevall: Methodi naturalis avium disponendarum tentamen. Försök till fogelklassens naturenliga uppställnung. Stockholm: Samson & Wallin, 1872, s. 17. (szw. • łac.).
  7. ↑ P. Boddaert: Table des planches enluminéez d’histoire naturelle de M. D'Aubenton: avec les denominations de M.M. de Buffon, Brisson, Edwards, Linnaeus et Latham, precedé d’une notice des principaux ouvrages zoologiques enluminés. Utrecht: 1783, s. 42. (fr.).
  8. ↑ F. Boie. Generalübersicht der ornithologischen Ordnungen, Familien und Gattungen. „Isis von Oken”. Jahrgang 1826, s. 973, 1826. (niem.). 
  9. ↑ Kaup 1829 ↓, s. 33.
  10. ↑ Kaup 1829 ↓, s. 40.
  11. ↑ R.P. Lesson: Traité d’ornithologie, ou, Tableau méthodique des ordres, sous-ordres, familles, tribus, genres, sous-genres et races d’oiseaux: ouvrage entièrement neuf, formant le catalogue le plus complet des espèces réunies dans les collections publiques de la France. Bruxelles: Chez F.G. Levrault, 1831, s. 372. (fr.).
  12. ↑ W. Swainson. Observations on a Collection of Birds from the Himalayan Mountains, with Characters of New Genera and Species. „Proceedings of the Committee of Science and Correspondence of the Zoological Society of London”. 1, s. 42, 1831. (ang.). 
  13. ↑ F.O. Morris. A new system of nomenclature, illustrated by a list of British birds. „The Naturalist”. 2 (9), s. 124, 1837. (ang.). 
  14. ↑ M.H.C. Lichtenstein: Verzeichniss einer Sammlung von Säugethieren und Vögeln aus dem Kaffernlande: nebst einer Käfer-Sammlung, welche am 14ten März 1842 durch den Königl. gerichtlichen Auctions-Commissarius Rauch öffentlich meistbietend verkauft werden sollen. Berlin: Gedruckt in der Druckerei der Königlichen Akademie der Wissenschaften, 1842, s. 12. (niem.).
  15. ↑ J. Cabanis: Museum Heineanum: Verzeichniss der ornithologischen Sammlung des Oberamtmann Ferdinand Heine, auf Gut St. Burchard vor Halberstadt. Cz. 1: Singvögel. Halberstadt: In Commission bei R. Frantz, 1850–1851, s. 75. (niem.).
  16. ↑ Ch.-L. Bonaparte. Fragment d’une lettre de M. Ph. Defilippi à Sou Altesse le prince Bonaparte. „Revue et magasin de zoologie pure et appliquée”. 2e série. 5, s. 292, 1853. (fr.). 
  17. ↑ Bonaparte 1853 ↓, s. 293, 433.
  18. ↑ Bonaparte 1853 ↓, s. 433.
  19. ↑ Bonaparte 1853 ↓, s. 434.
  20. ↑ Bonaparte 1853 ↓, s. 436.
  21. ↑ T.C. Eyton: A catalogue of the species of birds in his possession. Wellington, Salop: R. Hobson, 1856, s. 188. (ang.).
  22. ↑ Anonim. British Birds in India. „Calcutta review”. 28 (55), s. 170, 1857. (ang.). 
  23. ↑ L.J.F.J. Fitzinger. Über das System und die Charakteristik der natürlichen Familien der Vögel. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 46, s. 205, 1863. (niem.). 
  24. ↑ E.L. Layard: The birds of South Africa: a descriptive catalogue of all the known species occurring south of the 28th parallel of south latitude. Cape Town: Juta, 1867, s. 158. (ang.).
  25. ↑ J. Forest. Oiseaux acridophages. „Le Naturaliste: journal des échanges et des nouvelles”. 2e série. 18 (221), s. 118, 1896. (fr.). 
  26. ↑ V.L. Bianchi: Aves expeditionis P.K. Kozlowi per Mongolian et Tibetiam orientalem 1899–1901. Sankt Petersburg: 1907, s. 204. (łac.).
  27. ↑ a b Roberts 1922 ↓, s. 243.
  28. ↑ Roberts 1922 ↓, s. 244.
  29. ↑ E.Ch.S. Baker: The Fauna of British India, Including Ceylon and Burma. Wyd. 2. Cz. 7: Birds. London: Taylor and Francis, 1930, s. 146. (ang.).
  30. ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 93. (łac.).
  31. ↑ a b Nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Laniidae Rafinesque, 1815 – dzierzby – Shrikes (wersja: 2023-07-01). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-10-10].
  32. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (redaktorzy), Shrikes, vireos, shrike-babblers [online], IOC World Bird List (v13.1) [dostęp 2023-06-29] (ang.).
  33. ↑ D.W. Winkler, S.M. Billerman & I.J. Lovette, Monarch Flycatchers (Monarchidae), version 1.0, [w:] S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg (redaktorzy), Birds of the World, Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY 2021, Lanius, DOI: 10.2173/bow., laniid1.01 [dostęp 2023-06-29] (ang.). Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji
  34. ↑ Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2022. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-02-13].
  35. ↑ Swainson 1824 ↓, s. 294.
  36. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Lanius [dostęp 2022-02-04].
  37. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Enneoctonus [dostęp 2023-06-29].
  38. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Phoneus [dostęp 2023-07-02].
  39. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Collurio [dostęp 2023-06-29].
  40. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Corvinella [dostęp 2022-02-04].
  41. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Creurgus [dostęp 2023-06-29].
  42. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Basanistes [dostęp 2023-06-29].
  43. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Urolestes [dostęp 2022-02-04].
  44. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Leucometopon [dostęp 2023-07-02].
  45. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Fiscus [dostęp 2023-06-29].
  46. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Otomela [dostęp 2023-07-02].
  47. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Cephalophoneus [dostęp 2023-06-29].
  48. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Caudolanius [dostęp 2023-06-29].
  49. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Lanioides [dostęp 2023-07-02].
  50. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Neolanius [dostęp 2023-07-02].
  51. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Neofiscus [dostęp 2023-07-02].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Rodziny ptaków z rzędu wróblowych (Passeriformes)
barglikowce
(Acanthisitti)
tyrankowce
(Tyranni)
śpiewające
(Oscines)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dzierzby&oldid=74573148”