Dzwon Zygmunt

Dzwon Zygmunt

Dzwon Zygmunt na krótko przed rozruchem, 2 listopada 2012

Tablica informacyjna umieszczona przy dzwonie

Stare serce dzwonu na półpiętrze wieży

Dzwon Zygmunt – najsłynniejszy polski dzwon, powszechnie, lecz nieprawidłowo nazywany Dzwonem Zygmunta. Znajduje się na Wieży Zygmuntowskiej w północnej części katedry wawelskiej w Krakowie. Ufundowany przez Zygmunta I Starego, nazwany jego imieniem.

Historia

Dzwon wykonał w krakowskiej ludwisarni ludwisarz Hans Beham z Norymbergi w 1520 roku. Na płaszczu dzwonu widoczne są postacie świętych: Zygmunta i Stanisława. Znajdują się tam także herby Polski i Litwy. Na wieży umieszczono go 9 lipca 1521 roku. 13 lipca 1521 Kraków po raz pierwszy usłyszał jego głos.

Według legendy, powtarzanej nieraz przez dawnych historyków, dzwon został odlany z mołdawskich armat zdobytych w bitwie pod Obertynem, jednak bitwa miała miejsce 10 lat po zawieszeniu dzwonu. Według innej opinii Zygmunta wykonano z armat zdobytych pod Orszą. W XIX wieku serce dzwonu trzykrotnie pękało, ale było bezzwłocznie naprawiane. W Wigilię 2000 r. stwierdzono kolejne pęknięcie. Uszkodzone serce zastąpiono nowoodlanym, a dotychczasowe oglądać można przy wejściu na Wieżę Zygmuntowską. Obecne serce dzwonu waży 365 kg i jest o 42 kg cięższe od starego.

Dzwon Zygmunt był największym polskim dzwonem do roku 1999, kiedy to przewyższył go masą i rozmiarem licheński dzwon Maryja Bogurodzica.

Znaczenie w kulturze Polski

Współcześnie Zygmunt bije w najważniejsze święta i uroczystości kościelne i narodowe. Rocznie takich okazji jest około 30, a są to między innymi Nowy Rok, Niedziela Palmowa, Wielkanoc, Dzień Konstytucji 3 Maja, Boże Ciało, Wszystkich Świętych, Święto Niepodległości, Boże Narodzenie. Prócz tego dzwon bije w chwilach ważnych dla Krakowa i Polski, w ostatnich latach między innymi:

• 12 maja 1935 – śmierć marszałka Józefa Piłsudskiego
• 16 marca 1956 – w czasie uroczystości pogrzebowych Bolesława Bieruta
• 16 października 1978 – po wyborze papieża Jana Pawła II na Stolicę Piotrową
• 30 kwietnia 2004 – z okazji przystąpienia Polski do Unii Europejskiej
• 2 kwietnia 2005 – po ogłoszeniu śmierci papieża Jana Pawła II
• 19 kwietnia 2005 – po wyborze Benedykta XVI na Stolicę Piotrową
• 27 sierpnia 2005 – z okazji ingresu abp. Stanisława Dziwisza do katedry wawelskiej
• 10 kwietnia 2010 – po katastrofie samolotu rządowego w Smoleńsku
• 18 kwietnia 2010 – w czasie uroczystości pogrzebowych Lecha Kaczyńskiego i Marii Kaczyńskiej
• 10 kwietnia 2011 – w pierwszą rocznicę katastrofy samolotu rządowego w Smoleńsku
• 22 lipca 2011 – po uroczystościach pogrzebowych biskupa Albina Małysiaka
• 3 listopada 2012 – w czasie uroczystości pogrzebowych prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego
• 28 lutego 2013 – po abdykacji papieża Benedykta XVI
• 13 marca 2013 – po wyborze papieża Franciszka na Stolicę Piotrową
• 28 lipca 2013 – po ogłoszeniu decyzji papieża Franciszka o Światowych Dniach Młodzieży 2016 w Krakowie
• 3 listopada 2013 – w czasie uroczystości pogrzebowych Tadeusza Mazowieckiego
• 28 marca 2014 – z okazji 650. rocznicy konsekracji katedry wawelskiej
• 27 kwietnia 2014 – z okazji kanonizacji Jana XXIII i Jana Pawła II
• 10 maja 2014 – z okazji 650. rocznicy powstania Uniwersytetu Jagiellońskiego
• 13 grudnia 2015 – z okazji inauguracji Roku Miłosierdzia
• 27 lipca 2016 – po przybyciu papieża Franciszka na Wawel z okazji Światowych Dni Młodzieży 2016 w Krakowie
• 2 sierpnia 2016 – po śmierci kardynała Franciszka Macharskiego
• 4 sierpnia 2016 – w czasie wnoszenia trumny kardynała Franciszka Macharskiego do prezbiterium katedry na Wawelu
• 5 sierpnia 2016 – w czasie uroczystości pogrzebowych kardynała Franciszka Macharskiego
• 28 stycznia 2017 − z okazji ingresu abp. Marka Jędraszewskiego do katedry wawelskiej
• 15 października 2017 – z okazji 200. rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki
• 16 października 2018 – z okazji 40. rocznicy wyboru kard. Karola Wojtyły na papieża
• 3 listopada 2018 – po śmierci byłego proboszcza katedry wawelskiej ks. Janusza Bielańskiego
• 28 grudnia 2018 – po śmierci kanonika kapituły katedralnej ks. bp. Tadeusza Pieronka
• 17 kwietnia 2019 – po pożarze katedry Notre-Dame w Paryżu
• 22 listopada 2019 – w czasie pogrzebu 20 powstańców styczniowych w Wilnie
• 25 marca 2020 – w czasie modlitwy o ustanie pandemii COVID-19

Dane

Dzwon Zygmunt na rycinie z 1841

• Ton uderzeniowy: g⁰
• Masa: dzwon z sercem, jarzmem, łożyskami i huśtawką z linami waży 12 600 kg; w tym serce dzwonu: 365 kg i klosz: 9650 kg
• Średnica klosza: 242 cm
• Wysokość klosza z koroną: 241 cm
• Grubość ścian: od 7 do 29 cm
• Objętość: 1,2 m³
• Stop: brąz (80% miedzi, 20% cyny)
• Płaskorzeźby: św. Zygmunta i św. Stanisława oraz wizerunki Orła Polskiego i Pogoni litewskiej
• Łaciński napis głosi: Bogu Najlepszemu, Największemu i Dziewicy Bogurodzicy, świętym patronom swoim, znakomity Zygmunt, król Polski, ten dzwon godny wielkości umysłu i czynów swoich kazał sporządzić Roku Zbawienia 1520

Dzwon Zygmunt jest częścią zespołu historycznych dzwonów zawieszonych na Wieży Zygmuntowskiej katedry wawelskiej. Pozostałe, obecnie nieużywane, dzwony tego zespołu to Półzygmunt z 1463 roku (ton d¹, ok. 6500 kg), Kardynał z 1455 roku (ton es¹, ok. 3400 kg), Urban z 1757 roku (ton h⁰, ok. 3000 kg) i Głownik z 1460 roku (ton es¹, ok. 1800 kg).

Zawieszenie dzwonu Zygmunta obraz Jana Matejki z 1874

Dzwonnicy

Dzwon Zygmunt uruchamiany jest ręcznie, przez zespół 8-12 ludzi. Rozkołysanie go wymaga sporej siły. Przywilej bicia w ten dzwon ma zamknięte grono około 35 dzwonników. Część z nich stowarzyszona jest w Bractwie Dzwonników Wawelskich. Wśród dzwonników znajduje się jedna kobieta. Zgodnie z tradycją zapoczątkowaną przywilejem Zygmunta Starego praca dzwonników jest odpłatna. Współcześnie podzwonne wypłaca dzwonnikom po każdym dzwonieniu kapituła katedralna.

Według doniesień z 1925 wówczas firma ze Szwecji przekazała łożysko do dzwonu, wskutek czego możliwe miało być jego swobodne obsługiwanie przez jedną osobę, a nie jak dotąd 13.

Obsługa dzwonu jest pracą ciężką fizycznie, a bywa także niebezpieczną. Według legendy w latach 20. XX wieku niedoświadczony dzwonnik nie puścił liny i został wyciągnięty przez okno dzwonnicy. Szczęśliwie nie puszczał w dalszym ciągu liny, więc powracający dzwon wciągnął go przez to okno z powrotem na wieżę. Dzwonnik nie uległ zranieniu. Od tego czasu okna zostały zabezpieczone siatką. Według innej wersji dzwonnik nie został wciągnięty przez dzwon z powrotem na wieżę, lecz puścił linę będąc poza oknem i zginął po upadku. Historia ta nie znajduje jednak potwierdzenia w dokumentach, nie wspominają o niej akta katedry.

Zobacz też

• Dzwon Maryja Bogurodzica
• Tuba Dei

Linki zewnętrzne

• Bractwo Króla Zygmunta, Magazyn Rzeczpospolitej, 02.03.98 Nr 10
• Dzwon Zygmunta chudnie latem, tyje na zimę
• Kiedy bije Dzwon Zygmunt